Τι Περίθαλψη Είναι Κατάλληλη στο Τελικό Στάδιο μιας Θανατηφόρας Ασθένειας;

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ χρόνια σε πολλά μέρη του κόσμου, η στάση των ανθρώπων απέναντι στο θάνατο και στην πορεία προς το θάνατο αλλάζει.

Παλιότερα, οι γιατροί δέχονταν το θάνατο ως το αναπόφευκτο τέλος των υπηρεσιών που πρόσφεραν σε μερικούς ασθενείς—ένα τέλος στις προσπάθειες να ανακουφιστούν αυτοί οι ασθενείς και συχνά ένα τέλος στην περίθαλψη που τους παρεχόταν στο σπίτι.

Πιο πρόσφατα, με την έμφαση που δίνεται στην τεχνολογία και στη θεραπεία, το ιατρικό προσωπικό έχει φτάσει στο σημείο να θεωρεί το θάνατο ως αποτυχία ή ήττα. Έτσι, ο πρωταρχικός στόχος της ιατρικής έχει γίνει η παρεμπόδιση του θανάτου πάση θυσία. Αυτή η αλλαγή είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας εντελώς νέας τεχνολογίας με σκοπό τη διατήρηση των ανθρώπων στη ζωή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ’ ό,τι θα ήταν δυνατόν προηγουμένως.

Η ιατρική τεχνολογία έχει φέρει αδιαμφισβήτητη πρόοδο σε πολλές χώρες· ωστόσο έχει προκαλέσει μερικές σοβαρές ανησυχίες. Ένας γιατρός σχολίασε: «Οι περισσότεροι γιατροί έχουν χάσει την πολύτιμη ιδιότητα που ήταν κάποτε αναπόσπαστο μέρος της ιατρικής, και η οποία είναι ο ανθρωπισμός. Τα μηχανήματα, η επιδεξιότητα και η σχολαστικότητα έχουν αποστερήσει από την καρδιά τη ζεστασιά, τη συμπόνια, την κατανόηση και το ενδιαφέρον για το άτομο. Η ιατρική είναι τώρα μια παγερή επιστήμη· η καταπραϋντική της δύναμη ανήκει στο παρελθόν. Ο ετοιμοθάνατος βρίσκει ελάχιστη παρηγοριά στο ‘μηχανοκίνητο’ γιατρό».

Αυτή είναι η άποψη ενός μόνο ατόμου, και ασφαλώς δεν αποτελεί γενικό «κατηγορώ» για το ιατρικό επάγγελμα. Πιθανόν, όμως, να έχετε προσέξει ότι η προοπτική της διατήρησης στη ζωή με μηχανήματα φοβίζει πολλούς ανθρώπους.

Σιγά-σιγά άρχισε να ακούγεται και μια άλλη άποψη. Αυτή είναι πως σε μερικές περιπτώσεις οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να πεθαίνουν φυσιολογικά, με αξιοπρέπεια και χωρίς να υφίστανται την παρέμβαση της άκαρδης τεχνολογίας. Μια σφυγμομέτρηση που διεξάχθηκε πρόσφατα για λογαριασμό του περιοδικού Τάιμ (Time) αποκάλυψε ότι τα τρία τέταρτα και πλέον εκείνων που ρωτήθηκαν είχαν την άποψη ότι ο γιατρός πρέπει να έχει το δικαίωμα να διακόπτει την αγωγή για τη διατήρηση της ζωής, όταν ο ασθενής έχει φτάσει στο τελικό στάδιο μιας θανατηφόρας ασθένειας. Η έρευνα κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «Όταν πια [οι άνθρωποι] συμφιλιώνονται με το αναπόφευκτο, επιθυμούν να πεθάνουν αξιοπρεπώς, όχι συνδεδεμένοι με μια σειρά μηχανημάτων μέσα στην εντατική μονάδα θεραπείας, σαν να ήταν ένα εργαστηριακό δείγμα μέσα σε μια γυάλα». Εσείς συμφωνείτε; Ποια είναι η δική σας άποψη γι’ αυτό το θέμα;

Προτεινόμενες Λύσεις

Ανάλογα με την πολιτιστική παιδεία κάποιου ή το κοινωνικό του υπόβαθρο, υπάρχει μεγάλη ποικιλία προσεγγίσεων αναφορικά με το θέμα του θανάτου και της πορείας προς το θάνατο. Ωστόσο, άνθρωποι σε πολλές χώρες δείχνουν ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη δυσχερή θέση των ανίατων ασθενών. Τα τελευταία λίγα χρόνια, ειδήμονες σε θέματα ηθικής, γιατροί και το κοινό γενικότερα ενθαρρύνουν τις προσπάθειες που γίνονται για να τακτοποιηθεί το θέμα της περίθαλψης που παρέχεται σε τέτοια δυστυχή άτομα.

Ανάμεσα στα πολλά μέτρα τα οποία διερευνώνται όσον αφορά το χειρισμό του ζητήματος αυτού, εκείνο που έχει την ευρύτερη εφαρμογή σε μερικά νοσοκομεία είναι η τακτική της «Μη Επαναφοράς στη Ζωή». Ξέρετε τι περιλαμβάνει αυτό; Έπειτα από εκτενείς συζητήσεις με την οικογένεια του ασθενούς, και κατά προτίμηση και με τον ίδιο τον ασθενή, γίνονται εκ των προτέρων συγκεκριμένα σχέδια τα οποία καταγράφονται στο ιστορικό του. Αυτά αναφέρονται στο τι περιορισμοί θα επιβληθούν όσον αφορά τις προσπάθειες ανάνηψης ή επαναφοράς στη ζωή του ανίατου ατόμου σε περίπτωση που η κατάστασή του επιδεινωθεί.

Σχεδόν όλοι αναγνωρίζουν ότι το πρώτιστο μέλημα στη λήψη τέτοιων δύσκολων αποφάσεων θα πρέπει να είναι το «Τι θα ήθελε ο ασθενής να γίνει;» Εκείνο, όμως, που το καθιστά αυτό σοβαρό πρόβλημα είναι ότι συχνά ο ασθενής είναι αναίσθητος ή με κάποιον άλλον τρόπο ανίκανος να πάρει προσωπικές αποφάσεις κατόπιν διαφώτισης. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία ενός εγγράφου το οποίο μπορεί να ονομαστεί «διαθήκη ζωής». Το έγγραφο αυτό έχει σχεδιαστεί με σκοπό να επιτρέπει στους ανθρώπους να καθορίζουν εκ των προτέρων τι είδους θεραπευτική αγωγή θα επιθυμούσαν κατά τις τελευταίες μέρες της ζωής τους. Για παράδειγμα, μια τέτοια διαθήκη θα μπορούσε να λέει:

«Σε περίπτωση που μου παρουσιαστεί κάποια ανίατη ή αμετάβλητη κατάσταση η οποία θα προκαλέσει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα το θάνατό μου, επιθυμώ να μην παραταθεί η ζωή μου μέσω διαδικασιών για τη διατήρηση της ζωής. Αν η κατάστασή μου έχει προχωρήσει στο τελικό στάδιο και δεν είμαι σε θέση να συμμετέχω σε αποφάσεις που αφορούν την ιατρική θεραπευτική αγωγή η οποία θα μου παρασχεθεί, δίνω την εντολή στο γιατρό που με παρακολουθεί να απορρίψει ή να διακόψει την εφαρμογή μεθόδων οι οποίες απλώς παρατείνουν τη διαδικασία του θανάτου και οι οποίες δεν είναι απαραίτητες για να με ανακουφίσουν ή να με απαλλάξουν από τον πόνο». Αυτά τα έγγραφα μπορεί να καθορίζουν ακόμη και τι είδους θεραπευτικές μεθόδους δέχεται ή δεν δέχεται το άτομο στο τελικό στάδιο μιας ανίατης ασθένειας.

Αυτές οι «διαθήκες ζωής», αν και δεν είναι νομικά δεσμευτικές κάτω από όλες τις περιστάσεις, είναι αναγνωρισμένες σε πολλά μέρη. Υπολογίζεται ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συντάξει ιατρικές «διαθήκες ζωής». Πολλοί ιθύνοντες σ’ αυτή τη χώρα θεωρούν ότι τα έγγραφα αυτά αποτελούν το καλύτερο διαθέσιμο μέσο προκειμένου να διασφαλίσει κάποιος το γεγονός ότι οι επιθυμίες του θα γίνουν σεβαστές και θα εκπληρωθούν.

Τι Είδους Θεραπευτική Αγωγή ή Περίθαλψη;

Τι θα πούμε όμως γι’ αυτή καθαυτή την περίθαλψη του ασθενούς ο οποίος βρίσκεται στο τελικό στάδιο μιας θανατηφόρας ασθένειας; Η πιο σημαντική ίσως καινοτομία είναι η σύλληψη της ιδέας που ονομάζεται χόσπις (hospice) και που κερδίζει ολοένα και περισσότερη αναγνώριση παγκοσμίως. Αλλά τι είναι το χόσπις;

Η λέξη χόσπις δεν σημαίνει κάποιο χώρο ή κτίριο, αλλά μάλλον αναφέρεται σε μια φιλοσοφία ή σ’ ένα πρόγραμμα περίθαλψης για τους ασθενείς που βρίσκονται στο τελικό στάδιο μιας θανατηφόρας ασθένειας. Πηγάζει από μια μεσαιωνική γαλλική λέξη, η οποία χρησιμοποιούνταν για ένα χώρο ανάπαυσης των προσκυνητών. Τα χόσπις συνίστανται από μια ομαδική αντιμετώπιση της κατάστασης (από γιατρούς, νοσοκόμες και εθελοντές), με σκοπό να διασφαλιστεί το γεγονός ότι ο ασθενής που βρίσκεται στο τελικό στάδιο μιας θανατηφόρας ασθένειας νιώθει άνετα και είναι σχετικά απαλλαγμένος από πόνους· προτιμότερο μάλιστα είναι να βρίσκεται στο σπίτι του.

Αν και μερικά χόσπις είναι εγκαταστημένα μέσα σε νοσοκομεία, πολλά είναι ανεξάρτητα. Τα περισσότερα κάνουν χρήση των μέσων που παρέχει η κοινότητα, όπως είναι οι επισκέπτριες νοσοκόμες, οι διαιτολόγοι, οι διάκονοι και οι χειροπρακτικοί. Αντί να δίνεται έμφαση στο να χρησιμοποιηθούν πάση θυσία ιατρικές μέθοδοι, η περίθαλψη στο πλαίσιο των χόσπις δίνει έμφαση στο να δοθεί πάση θυσία παρηγοριά. Τα χόσπις συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον τους, όχι σε δραστικές θεραπευτικές μεθόδους για την αντιμετώπιση της ασθένειας, αλλά σε δραστικές θεραπευτικές μεθόδους για την αντιμετώπιση της άσχημης κατάστασης του ασθενούς. Ένας γιατρός εξήγησε το θέμα ως εξής: «Τα χόσπις δεν σημαίνουν λιγότερη περίθαλψη ή καθόλου περίθαλψη ή φτηνή περίθαλψη. Σημαίνουν απλώς εντελώς διαφορετική μορφή περίθαλψης».

Πώς αντιδράτε σ’ αυτή την ιδέα; Μήπως αυτή η προσέγγιση είναι κάτι που πιστεύετε πως πρέπει να συζητήσετε με κάποιο από τα αγαπημένα σας πρόσωπα του οποίου η κατάσταση πιθανόν να έχει προχωρήσει στο τελικό στάδιο, σύμφωνα με τη διάγνωση του γιατρού, και να συζητήσετε ίσως και με το γιατρό που περιλαμβάνεται;

Αν και η περίθαλψη που παρέχεται από τα χόσπις ίσως να μην είναι διαθέσιμη στην περιοχή σας τώρα, πιθανόν να είναι διαθέσιμη στο μέλλον, κι αυτό επειδή η κίνηση των χόσπις αναπτύσσεται παγκόσμια. Ενώ στην αρχή η περίθαλψη που παρέχεται από τα χόσπις θεωρούνταν ως μια προσπάθεια η οποία στρεφόταν ενάντια στις συμβατικές ιατρικές μεθόδους, βαθμιαία μπήκε στο κύριο ρεύμα της ιατρικής και τώρα θεωρείται πλέον αποδεκτή εναλλακτική λύση για τους ασθενείς που βρίσκονται στο τελικό στάδιο μιας θανατηφόρας ασθένειας. Με τις μεθόδους που χρησιμοποιούν τα χόσπις, ειδικά με την κατάλληλη χρήση των παυσίπονων, έχουν συμβάλει σε μερικές αξιοσημείωτες εξελίξεις στο χώρο της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Σ’ ένα γράμμα της προς το Ιατρικό Περιοδικό της Νέας Αγγλίας (New England Journal of Medicine), η Δρ Γκλόρια Γουέρθ περιέγραψε το θάνατο της αδελφής της σ’ ένα χόσπις: «Σε καμιά περίπτωση δεν επέβαλαν στην αδελφή μου να πάρει φάρμακα, να φάει ή να πιει. Ήταν ελεύθερη να τρώει, να πίνει . . . ή να παίρνει φάρμακα ανάλογα με το τι επιθυμούσε η ίδια . . . Αλλά το σπουδαιότερο με το χόσπις είναι ότι οι αναμνήσεις που έχουμε από το θάνατο της Βιρτζίνιας είναι ασυνήθιστα καθησυχαστικές και ευχάριστες. Πόσο συχνά μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο για το θάνατο κάποιου μέσα στη μονάδα εντατικής θεραπείας;»

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]

«Η ιατρική είναι τώρα μια παγερή επιστήμη· η καταπραϋντική της δύναμη ανήκει στο παρελθόν. Ο ετοιμοθάνατος βρίσκει ελάχιστη παρηγοριά στο ‘μηχανοκίνητο’ γιατρό»

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

Τα χόσπις συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον τους σε δραστικές θεραπευτικές μεθόδους για την αντιμετώπιση της άσχημης κατάστασης του ασθενούς και όχι σε δραστικές θεραπευτικές μεθόδους για την αντιμετώπιση αυτής καθαυτής της ασθένειας