Μια Αρχαία Ινδιάνικη Παράδοση
ΟΠΟΥ και αν πάτε στον κόσμο, θα διαπιστώσετε ότι κάθε τόπος έχει τις δικές του μορφές παραδοσιακής τέχνης. Πίνακες, αγαλματάκια, ξυλόγλυπτα, είδη αγγειοπλαστικής ή άλλα αντικείμενα συνήθως υπάρχουν σε καταστήματα με δώρα και σουβενίρ. Έχετε αγοράσει ποτέ κάποιο από αυτά για να διακοσμήσετε το σπίτι σας; Αν ναι, γιατί να μην ελέγξετε πού φτιάχτηκε στην πραγματικότητα αυτό το αντικείμενο; Μην εκπλαγείτε αν διαπιστώσετε ότι κατασκευάστηκε σε κάποια άλλη χώρα.
Επί αιώνες οι τεχνίτες σκάλιζαν τα αρχικά τους στη βάση των έργων τους για να δείξουν τίνος ήταν οι δημιουργίες. Σήμερα, όμως, πιθανότατα θα βρείτε ένα αυτοκόλλητο ή μια σφραγίδα που δείχνει ότι το αντικείμενο είναι μαζικής παραγωγής, όχι χειροποίητο. Αυτά τα πανομοιότυπα μαζικής παραγωγής γίνονται όλο και πιο δημοφιλή και είναι πιο δύσκολο να βρεθεί κάποιο χειροποίητο καλλιτέχνημα. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη παραδοσιακά κομμάτια ντόπιων κατασκευαστών;
Επίσκεψη σε έναν Καταυλισμό Ινδιάνων
Πράγματι υπάρχουν, όπως ανακαλύψαμε όταν πήγαμε να επισκεφτούμε κάποιους φίλους μας Ινδιάνους, οι οποίοι ακόμη κατασκευάζουν τα παραδοσιακά τους καλλιτεχνήματα. Αυτοί ανήκουν στην ινδιάνικη φυλή Πουέμπλο της Σάντα Κλάρα, γνωστή ιδιαίτερα για τα γυαλισμένα μαύρα αγγεία της—μερικά από τα ομορφότερα αγγεία στον κόσμο. Τα παραδοσιακά σκεύη τους είναι πολύ διαφορετικά από τα αντικείμενα μαζικής παραγωγής που υπάρχουν σε πολλά καταστήματα στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι φίλοι μας, ο Τζο και η Ανίτα, ασχολούνται πολλά χρόνια με την παραδοσιακή αγγειοπλαστική. Η Ανίτα άρχισε να φτιάχνει αγγεία με τη μητέρα της όταν ήταν έξι ετών. Ένα από τα έργα της Ανίτα βρίσκεται στο Σμιθσόνειο Ινστιτούτο στην Ουάσινγκτον, D.C., στην πτέρυγα Ινδιάνικης Τέχνης.
Φτάσαμε στο σπίτι του Τζο και της Ανίτα μόλις ετοιμάζονταν να αρχίσουν μια νέα παρτίδα αγγείων. Έτσι, τώρα θα μπορούσαμε να δούμε από πρώτο χέρι πώς κατασκευάζονται. Έχουμε ασχοληθεί και εμείς με την αγγειοπλαστική στο παρελθόν. Αλλά με το σύγχρονο τρόπο, με καλούπια, αραιωμένο πηλό και καμίνι. Επρόκειτο να δούμε τον αρχαίο τρόπο κατασκευής, που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Δεν υπάρχει σύγχρονη τεχνολογία σε αυτή τη διαδικασία. Τα πάντα γίνονται από το μηδέν.
Συγκέντρωση των Υλικών
Πρώτα, ο Τζο και η Ανίτα έπρεπε να συγκεντρώσουν τα υλικά. Πήγαμε με το φορτηγάκι τους σε μια λοφοπλαγιά όπου βρίσκουν τον πηλό. Αυτός ο πηλός που υπάρχει στον καταυλισμό είναι διαθέσιμος μόνο για τα μέλη της φυλής, από τα οποία υπάρχουν περίπου 2.400 Πουέμπλο στη Σάντα Κλάρα. Οι περισσότεροι από αυτούς φτιάχνουν τα αγγεία τους με τον παραδοσιακό τρόπο που ανάγεται περίπου στο 16ο αιώνα. Όταν φτάσαμε στη λοφοπλαγιά, ο Τζο πήρε την αξίνα του και πήγε να βρει μια φλέβα πηλού.
Η φλέβα εκτείνεται οριζόντια στη βάση του λόφου. Ο Τζο έπρεπε να ξαπλώσει στο πλάι και να σκάψει στη φλέβα, τραβώντας κομμάτια πηλού σε μέγεθος τούβλου. Αυτό μπορεί να είναι επικίνδυνο, επειδή όσο βαθύτερα πηγαίνεις τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες κατολίσθησης υπάρχουν. Αφού ο Τζο μάζεψε περίπου 60-70 κιλά από αυτό που χαρακτήρισε πηλό πολύ καλής ποιότητας, ήμασταν έτοιμοι να φύγουμε. Αλλά δεν μπόρεσα να μη ρωτήσω γιατί δεν πήραν αρκετές εκατοντάδες κιλά πηλού μονομιάς ώστε να γλιτώσουν τις διαδρομές. Η Ανίτα μάς είπε: «Δεν το κάνουν αυτό οι Ινδιάνοι». Αυτοί παίρνουν από τη γη μόνο ό,τι θα χρησιμοποιήσουν κάθε φορά. Θα μπορούσε να αχρηστευτεί πολύς πηλός αν έμενε αχρησιμοποίητος και σκλήραινε.
Κατόπιν, πήγαμε σε μια άλλη λοφοπλαγιά για να βρούμε λευκή άμμο. Αυτό ήταν πολύ πιο εύκολο—χρειάστηκε απλώς να γεμίσουμε ένα δυο κουβάδες. Κατόπιν επιστρέψαμε στο σπίτι τους.
Η Διαδικασία
Πρώτα μουσκεύουν τον πηλό σε νερό για λίγες μέρες. Έπειτα τον κοσκινίζουν τρεις ή τέσσερις φορές. Επίσης κοσκινίζουν αρκετές φορές την άμμο. Κατόπιν, ο Τζο αναμειγνύει τα δύο υλικά ώσπου να πετύχει τη σωστή αναλογία. Δεν μετράει τίποτα. Αυτό που έχει σημασία είναι η πείρα. Πρέπει να υπάρχει μια ορισμένη ποσότητα άμμου στον πηλό για να βοηθήσει το αγγείο να διατηρήσει το σχήμα του όταν ψηθεί. Αν υπάρχει περισσότερη ή λιγότερη άμμος το σκεύος θα σπάσει ή θα ξεφλουδίσει. Η Ανίτα μάς είπε ότι, όταν άρχισε να φτιάχνει μόνη της αγγεία, πήγαινε τον πηλό στη μητέρα της για να τον πιάσει και να της πει αν είχε αρκετή άμμο. Σύντομα έμαθε να κρίνει μόνη της.
Χρησιμοποιώντας τα πόδια του, ο Τζο κατεργάστηκε τον πηλό και την άμμο ώσπου έγιναν ένα. Τώρα ήταν έτοιμοι να φτιάξουν τα αγγεία. Δεν χρησιμοποίησαν καλούπια. Το κάθε κομμάτι είναι μοναδικό και πλάθεται με το χέρι. Η Ανίτα δαπανάει πολλές ώρες πλάθοντας το κομμάτι της προτού το αφήσει να στεγνώσει. Όταν είναι μισόστεγνο και έχει σκληρύνει αρκετά, μπορεί να το χαράξει ή να το σκαλίσει με το χέρι φτιάχνοντας σχέδια ή γραμμές. Κατόπιν το αφήνουν να στεγνώσει εντελώς, πράγμα που μπορεί να χρειαστεί και μία εβδομάδα, ανάλογα με την υγρασία. Τώρα είναι έτοιμο για τρίψιμο. Αυτό λειαίνει τον πηλό και τον ετοιμάζει για τη στίλβωση.
Η στίλβωση γίνεται με το χέρι με μια λεία ποταμίσια πέτρα. Πρέπει να το στιλβώσουν όσο ακριβώς χρειάζεται. Αν η στίλβωση είναι περισσότερη ή λιγότερη, το κομμάτι δεν θα έχει λάμψη αφού ψηθεί. Δεν το ζωγραφίζουν καθόλου. Η διαδικασία της στίλβωσης του δίνει την όμορφη λάμψη του.
Μοναδική Διαδικασία Ψησίματος
Τώρα μένει το τελικό βήμα: το ψήσιμο των αγγείων. Για αυτόν το σκοπό, ανάβουν μια φωτιά στην αυλή τους. Δεν χρησιμοποιούν καμίνια εδώ! Δημιουργούν ένα φούρνο τοποθετώντας όρθια καυσόξυλα και βάζοντας άλλα ξύλα πάνω στα όρθια κομμάτια, δίνοντάς τους σχήμα φούρνου με μια ανοιχτή άκρη για να βάζουν τα αγγεία. Κατόπιν ανάβουν τα ξύλα. Από πείρα ξέρουν πότε ακριβώς η φωτιά έχει την κατάλληλη θερμοκρασία για να βάλουν τα αγγεία.
Όταν ψηθούν τα αγγεία, το φυσικό τους χρώμα θα είναι κόκκινο. Κατόπιν, ακριβώς την κατάλληλη στιγμή, ο Τζο κάνει κάτι ασυνήθιστο. Ρίχνει κοπριά αλόγου στη φωτιά! Αυτή είναι που μαυρίζει τα αγγεία. Όταν μειωθεί το οξυγόνο, το κόκκινο οξείδιο του σιδήρου στον πηλό μετατρέπεται χημικά σε μαύρο οξείδιο του σιδήρου. Φυσικά, από τη μυρωδιά μπορείτε πάντοτε να καταλάβετε πότε κάποιος ψήνει μαύρα αγγεία στην περιοχή!
Το τελειωμένο προϊόν είναι κάτι που σε κάνει να νιώθεις περήφανος, και πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο απολαμβάνουν την ομορφιά του. Αρχικά, αυτά τα αγγεία τα χρησιμοποιούσαν για πρακτικούς σκοπούς, όπως για την αποθήκευση διαφόρων υλικών στο σπίτι. Σε μερικά μέρη του κόσμου, ακόμη τα χρησιμοποιούν με αυτόν τον τρόπο. Αλλά ένα όμορφο αγγείο θα χρησιμεύσει για να διακοσμεί το σπίτι μας και να γνωστοποιεί περήφανα ότι επισκεφτήκαμε τους Πουέμπλο στη Σάντα Κλάρα, όπου τηρούνται ακόμη οι αρχαίες ινδιάνικες παραδόσεις.—Από συνεργάτη.
[Εικόνες στη σελίδα 25]
Σκάβει και βγάζει κομμάτια πηλού σε μέγεθος τούβλου
Πλάθει τον πηλό με το χέρι
Ψήνει τα αγγεία σε παραδοσιακό φούρνο