Μελέτες για τη Θεόπνευστη Γραφή και το Ιστορικό Της

Μελέτη Αριθμός 6—Το Χριστιανικό Ελληνικό Κείμενο της Αγίας Γραφής

Η αντιγραφή του κειμένου των Ελληνικών Γραφών· η μεταβίβασή του στην ελληνική και σε άλλες γλώσσες μέχρι σήμερα· η αξιοπιστία του σύγχρονου κειμένου.

1. Πώς άρχισε το Χριστιανικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα;

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ Χριστιανοί δίδασκαν και διέδιδαν το γραπτό ‘λόγο του Ιεχωβά’ σε παγκόσμια κλίμακα. Έλαβαν σοβαρά υπόψη τους τα λόγια που είπε ο Ιησούς λίγο πριν αναληφθεί: «Θέλετε λάβει δύναμιν, όταν επέλθη το Άγιον Πνεύμα εφ’ υμάς, και θέλετε είσθαι εις εμέ μάρτυρες και εν Ιερουσαλήμ και εν πάση τη Ιουδαία και Σαμαρεία και έως εσχάτου της γης». (Ησ. 40:8· Πράξ. 1:8) Όπως προείπε ο Ιησούς, οι πρώτοι 120 μαθητές έλαβαν το άγιο πνεύμα, με τη δύναμη που έχει να ενεργοποιεί. Αυτό έγινε τη μέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ. Την ίδια μέρα, ο Πέτρος προώθησε το νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα δίνοντας πλήρη μαρτυρία, με αποτέλεσμα να δεχτούν πολλοί το άγγελμα ολόκαρδα και να προστεθούν ακόμη 3.000 περίπου άτομα στη νεοϊδρυμένη Χριστιανική εκκλησία.—Πράξ. 2:14-42.

2. Ποια καλά νέα διακηρύττονταν τότε, και ποιου πράγματος ήταν εκδήλωση αυτό το έργο μαρτυρίας;

² Δραστήριοι όσο καμιά άλλη ομάδα σε όλη την ιστορία, αυτοί οι μαθητές του Ιησού Χριστού άρχισαν ένα πρόγραμμα διδασκαλίας που κάλυψε τελικά κάθε γωνιά του τότε γνωστού κόσμου. (Κολ. 1:23) Ναι, οι αφοσιωμένοι αυτοί μάρτυρες του Ιεχωβά ήταν πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν τα πόδια τους, πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι, από πόλη σε πόλη και από χώρα σε χώρα, για να ‘αναγγείλουν καλά νέα για καλά πράγματα’. (Ρωμ. 10:15) Αυτά τα καλά νέα μιλούσαν για την προμήθεια του λύτρου του Χριστού, για την ελπίδα της ανάστασης και για την υποσχεμένη Βασιλεία του Θεού. (1 Κορ. 15:1-3, 20-22, 50· Ιακ. 2:5) Ποτέ προηγουμένως δεν είχε δοθεί στην ανθρωπότητα τέτοια μαρτυρία σχετικά με αόρατα πράγματα. Αυτή αποτέλεσε ‘βεβαίωση πραγμάτων μη βλεπομένων’, εκδήλωση πίστης, για τα πλήθη που δέχτηκαν τον Ιεχωβά ως τον ‘Υπέρτατο Κυρίαρχό’ τους με βάση τη θυσία του Ιησού.—Εβρ. 11:1· Πράξ. 4:24, ΜΝΚ· 1 Τιμ. 1:14-17.

3. Τι χαρακτήριζε τους Χριστιανούς διακόνους του 1ου αιώνα Κ.Χ.;

³ Αυτοί οι Χριστιανοί διάκονοι, άντρες και γυναίκες, ήταν φωτισμένοι διάκονοι του Θεού. Ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν. Ήταν εκπαιδευμένοι στην Αγία Γραφή. Ήταν άνθρωποι ενημερωμένοι για τα παγκόσμια γεγονότα. Ήταν συνηθισμένοι να ταξιδεύουν. Ήταν σαν ακρίδες, επειδή δεν επέτρεπαν σε κανένα εμπόδιο να τους αποτρέψει από το να προωθήσουν τη διάδοση των καλών νέων. (Πράξ. 2:7-11, 41· Ιωήλ 2:7-11, 25) Στον 1ο εκείνον αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας, αυτοί έκαναν το έργο τους ανάμεσα σε ανθρώπους οι οποίοι, από πολλές απόψεις, έμοιαζαν πάρα πολύ με τους ανθρώπους των σύγχρονων καιρών.

4. Υπό την έμπνευση και την καθοδηγία του Ιεχωβά, ποιο συγγραφικό έργο έλαβε χώρα στις μέρες της πρώτης Χριστιανικής εκκλησίας;

⁴ Αφού ήταν προοδευτικοί κήρυκες ‘του λόγου της ζωής’, οι πρώτοι Χριστιανοί έκαναν καλή χρήση κάθε Βιβλικού ρόλου που μπορούσαν να προμηθευτούν. (Φιλιπ. 2:15, 16· 2 Τιμ. 4:13) Τέσσερις απ’ αυτούς, ο Ματθαίος, ο Μάρκος, ο Λουκάς και ο Ιωάννης, εμπνεύστηκαν από τον Ιεχωβά για να συγγράψουν ‘το ευαγγέλιο το σχετικό με τον Ιησού Χριστό’. (Μάρκ. 1:1· Ματθ. 1:1) Μερικοί απ’ αυτούς, όπως ο Πέτρος, ο Παύλος, ο Ιωάννης, ο Ιάκωβος και ο Ιούδας, έγραψαν επιστολές υπό έμπνευση. (2 Πέτρ. 3:15, 16) Άλλοι έγιναν αντιγραφείς αυτών των θεόπνευστων συγγραμμάτων, μέσω των οποίων ωφελούνταν οι πολλαπλασιαζόμενες εκκλησίες, ανταλλάσσοντάς τα μεταξύ τους. (Κολ. 4:16) Επιπλέον, ‘οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι της Ιερουσαλήμ’ έπαιρναν αποφάσεις για δογματικά ζητήματα, με την κατεύθυνση του πνεύματος του Θεού, και αυτές καταγράφηκαν για μεταγενέστερη χρήση. Επίσης, αυτό το κεντρικό κυβερνών σώμα έστελνε στις μακρινές εκκλησίες επιστολές με οδηγίες. (Πράξ. 5:29-32· 15:2, 6, 22-29· 16:4) Και μάλιστα έπρεπε να φροντίζουν οι ίδιοι να αποστέλλονται αυτές οι επιστολές.

5. (α) Τι είναι ο κώδικας; (β) Σε ποια έκταση χρησιμοποίησαν τον κώδικα οι πρώτοι Χριστιανοί, και ποια ήταν τα πλεονεκτήματά του;

⁵ Οι πρώτοι Χριστιανοί, για να διευκολύνουν την κυκλοφορία της Γραφής και για να τη διαθέτουν σε εύχρηστη μορφή, άρχισαν σύντομα να χρησιμοποιούν χειρόγραφα σε κώδικα αντί σε ρόλους. Ο κώδικας μοιάζει με τα σημερινά βιβλία, στα οποία μπορούμε εύκολα να βρούμε κάποιο σημείο γυρίζοντας τα φύλλα, χωρίς να χρειάζεται να ξετυλίγουμε επί αρκετή ώρα, πράγμα που απαιτούνταν συχνά στην περίπτωση του ρόλου. Επιπλέον, με τον κώδικα ήταν δυνατό να δεθούν μαζί διάφορα κανονικά συγγράμματα, ενώ, με τη μέθοδο των ρόλων, αυτά συνήθως θα βρίσκονταν σε ξεχωριστούς ρόλους. Οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν πρωτοπόροι στη χρήση του κώδικα. Μπορεί μάλιστα να ήταν αυτοί που τον επινόησαν. Ενώ οι μη Χριστιανοί συγγραφείς υιοθέτησαν σιγά-σιγά τον κώδικα, σχεδόν όλοι οι Χριστιανικοί πάπυροι του 2ου και 3ου αιώνα είναι σε κώδικα.a

6. (α) Ποια ήταν η περίοδος της κλασικής ελληνικής, τι περιλάμβανε, και πότε αναπτύχθηκε η κοινή ελληνική; (β) Πώς άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως η κοινή ελληνική, και σε ποιο βαθμό χρησιμοποιήθηκε;

⁶ Μέσο Έκφρασης η Κοινή Ελληνική. Η λεγόμενη κλασική περίοδος της ελληνικής γλώσσας διήρκεσε από τον 9ο αιώνα Π.Κ.Χ. ως τον 4ο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτή ήταν η περίοδος της αττικής και της ιωνικής διαλέκτου. Στη διάρκεια αυτής της εποχής, και ιδιαίτερα στον 5ο και 4ο αιώνα Π.Κ.Χ., μεγαλούργησαν πολλοί Έλληνες δραματουργοί, ποιητές, ρήτορες, ιστορικοί, φιλόσοφοι και επιστήμονες, από τους οποίους ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και άλλοι έγιναν φημισμένοι. Η περίοδος από τον 4ο περίπου αιώνα Π.Κ.Χ. μέχρι τον 6ο περίπου αιώνα Κ.Χ. ήταν η εποχή της κοινής ελληνικής, όπως ονομάζεται. Η ανάπτυξή της οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του οποίου το στρατό συγκροτούσαν στρατιώτες απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας. Αυτοί μιλούσαν διάφορες ελληνικές διαλέκτους, και όταν αυτές αναμείχθηκαν, αναπτύχθηκε και άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως μια κοινή καθομιλουμένη, η κοινή ελληνική. Η κατάκτηση της Αιγύπτου και της Ασίας ως την Ινδία από τον Μέγα Αλέξανδρο διέδωσε την κοινή ελληνική σε πολλούς λαούς, κι έτσι αυτή έγινε η διεθνής γλώσσα, και συνέχισε να είναι η διεθνής γλώσσα επί πολλούς αιώνες. Η γλώσσα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα ήταν η κοινή ελληνική που μιλιόταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου κατά τον 3ο και 2ο αιώνα Π.Κ.Χ.

7. (α) Πώς πιστοποιεί η Αγία Γραφή ότι χρησιμοποιούνταν η κοινή ελληνική στην εποχή του Ιησού και των αποστόλων του; (β) Γιατί ήταν πολύ κατάλληλη η κοινή ελληνική για τη μετάδοση του Λόγου του Θεού;

⁷ Στις μέρες του Ιησού και των αποστόλων του, η κοινή ελληνική ήταν η διεθνής γλώσσα του ρωμαϊκού βασιλείου. Η ίδια η Αγία Γραφή πιστοποιεί το γεγονός αυτό. Όταν κάρφωσαν τον Ιησού στο ξύλο, η επιγραφή πάνω από το κεφάλι του χρειάστηκε να γραφεί, όχι μόνο στην εβραϊκή, τη γλώσσα των Ιουδαίων, αλλά τόσο στη λατινική, την επίσημη γλώσσα της χώρας, όσο και στην ελληνική, τη γλώσσα που ακουγόταν στους δρόμους της Ιερουσαλήμ σχεδόν τόσο συχνά όσο και στη Ρώμη, στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα. (Ιωάν. 19:19, 20· Πράξ. 6:1, ΜΝΚ) Το εδάφιο Πράξεις 9:29, ΜΝΚ, δείχνει ότι ο Παύλος κήρυξε τα καλά νέα στην Ιερουσαλήμ σε Ιουδαίους που μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Η κοινή ελληνική ήταν τότε μια δυναμική, ζωντανή, ολοκληρωμένη γλώσσα—μια γλώσσα που εξυπηρετούσε και ήταν πολύ κατάλληλη για τον υψηλό σκοπό που είχε ο Ιεχωβά να μεταδώσει περαιτέρω το θεϊκό Λόγο.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΤΟΥ

8. Γιατί εξετάζουμε τώρα τη δεξαμενή των χειρογράφων των Ελληνικών Γραφών;

⁸ Στην προηγούμενη μελέτη μάθαμε ότι ο Ιεχωβά διαφύλαξε τα ύδατα της αλήθειας του σε μια δεξαμενή γραπτών κειμένων—τις θεόπνευστες Εβραϊκές Γραφές. Αλλά, τι θα πούμε για τις Γραφές που κατέγραψαν οι απόστολοι και άλλοι μαθητές του Ιησού Χριστού; Έχουν διαφυλαχθεί κι αυτές για εμάς με την ίδια επιμέλεια; Η εξέταση της τεράστιας δεξαμενής χειρογράφων που διαφυλάχθηκαν στην ελληνική και σε άλλες γλώσσες δείχνει ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Όπως εξηγήσαμε ήδη, αυτό το μέρος του Βιβλικού κανόνα περιλαμβάνει 27 βιβλία. Εξετάστε πώς μεταβιβάστηκε το κείμενο αυτών των 27 βιβλίων, πράγμα που δείχνει πώς διαφυλάχθηκε ως σήμερα το πρωτότυπο Ελληνικό κείμενο.

9. (α) Σε ποια γλώσσα γράφτηκαν οι Χριστιανικές Γραφές; (β) Ποια εξαίρεση σημειώνεται όσον αφορά το βιβλίο του Ματθαίου;

⁹ Η Πηγή των Ελληνικών Χειρογράφων. Τα 27 κανονικά βιβλία των Χριστιανικών Γραφών γράφτηκαν στην κοινή ελληνική εκείνης της εποχής. Εντούτοις, το βιβλίο του Ματθαίου γράφτηκε προφανώς πρώτα στην εβραϊκή της Αγίας Γραφής, για να εξυπηρετήσει τον ιουδαϊκό λαό. Ένας Βιβλικός μεταφραστής του 4ου αιώνα, ο Ιερώνυμος, το λέει αυτό αναφέροντας ότι αργότερα εκείνο το βιβλίο μεταφράστηκε στην ελληνική.b Πιθανόν ο ίδιος ο Ματθαίος να έκανε αυτή τη μετάφραση—εφόσον ήταν δημόσιος υπάλληλος της Ρώμης, φοροεισπράκτορας, αναμφίβολα ήξερε την εβραϊκή, τη λατινική και την ελληνική.—Μάρκ. 2:14-17.

10. Πώς έχουν φτάσει ως εμάς τα Βιβλικά συγγράμματα;

¹⁰ Οι άλλοι Χριστιανοί Βιβλικοί συγγραφείς—Μάρκος, Λουκάς, Ιωάννης, Παύλος, Πέτρος, Ιάκωβος και Ιούδας—έγραψαν όλοι τα συγγράμματά τους στην κοινή ελληνική, τη ζωντανή γλώσσα που καταλάβαιναν οι Χριστιανοί και οι περισσότεροι άνθρωποι του 1ου αιώνα. Το τελευταίο από τα πρωτότυπα συγγράμματα γράφτηκε από τον Ιωάννη γύρω στο 98 Κ.Χ. περίπου. Απ’ ό,τι ξέρουμε, δεν υπάρχει σήμερα κανένα απ’ αυτά τα 27 πρωτότυπα χειρόγραφα που γράφτηκαν στην κοινή ελληνική. Εντούτοις, απ’ αυτή την αρχική πηγή έφτασαν ως εμάς αντίγραφα των πρωτοτύπων, αντίγραφα αντιγράφων και οικογένειες αντιγράφων, που σχηματίζουν την τεράστια δεξαμενή χειρογράφων των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών.

11. (α) Τι απόθεμα από χειρόγραφα αντίγραφα έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα; (β) Πώς αντιπαραβάλλονται αυτά με τα κλασικά έργα, όσον αφορά την ποσότητα και την ηλικία;

¹¹ Μια Δεξαμενή 13.000 και Πλέον Χειρογράφων. Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας ένα τεράστιο απόθεμα από χειρόγραφα αντίγραφα και των 27 κανονικών βιβλίων. Μερικά απ’ αυτά καλύπτουν μεγάλα τμήματα της Γραφής· κάποια άλλα δεν είναι παρά αποσπάσματα. Σύμφωνα μ’ έναν υπολογισμό, υπάρχουν πάνω από 5.000 χειρόγραφα στην πρωτότυπη ελληνική γλώσσα. Επιπρόσθετα, υπάρχουν πάνω από 8.000 χειρόγραφα σε διάφορες άλλες γλώσσες—ένα σύνολο που υπερβαίνει τα 13.000 χειρόγραφα. Αυτά τοποθετούνται χρονολογικά από το 2ο ως το 16ο αιώνα Κ.Χ., και όλα βοηθούν στο να καθοριστεί ποιο είναι το αληθινό πρωτότυπο κείμενο. Το αρχαιότερο από τα πολλά αυτά χειρόγραφα είναι ένα απόσπασμα σε πάπυρο του Ευαγγελίου του Ιωάννη που βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη Τζον Ράιλαντς, στο Μάντσεστερ της Αγγλίας· αυτό είναι γνωστό με τον αριθμό P⁵² και τοποθετείται χρονολογικά στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα, πιθανόν στο 125 Κ.Χ. περίπου.c Άρα, αυτό το αντίγραφο γράφτηκε μόλις 25 περίπου έτη μετά το πρωτότυπο. Αν σκεφτούμε ότι, για τον καθορισμό του κειμένου των περισσότερων κλασικών συγγραφέων, είναι διαθέσιμα μόνο λίγα χειρόγραφα, και ότι αυτά σε σπάνιες περιπτώσεις είναι γραμμένα τον αιώνα που γράφτηκε το πρωτότυπο σύγγραμμα, μπορούμε να αντιληφθούμε τι πλούτος αποδείξεων υπάρχει για να μας βοηθήσει να καταλήξουμε στο αυθεντικό κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών.

12. Σε τι ήταν γραμμένα τα πρώτα χειρόγραφα;

¹² Χειρόγραφα σε Πάπυρο. Όπως και τα πρώτα αντίγραφα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, έτσι και τα πρώτα χειρόγραφα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών ήταν γραμμένα σε πάπυρο, και ο πάπυρος συνέχισε να χρησιμοποιείται για τα Βιβλικά χειρόγραφα ως τον 4ο αιώνα Κ.Χ. περίπου. Επίσης, οι Βιβλικοί συγγραφείς χρησιμοποιούσαν προφανώς πάπυρο όταν έστελναν επιστολές στις Χριστιανικές εκκλησίες.

13. Ποια σπουδαία ανακάλυψη πάπυρων δημοσιεύθηκε το έτος 1931;

¹³ Μεγάλες ποσότητες συγγραμμάτων σε πάπυρο βρέθηκαν στην περιοχή Φαγιούμ, στην Αίγυπτο. Στα τέλη του 19ου αιώνα ήρθαν στο φως αρκετοί Βιβλικοί πάπυροι. Η ανακάλυψη ορισμένων από τα πιο σπουδαία χειρόγραφα που έχουν βρεθεί στις μέρες μας δημοσιεύθηκε το 1931. Αυτά αποτελούνταν από μέρη 11 κωδίκων, που περιείχαν τμήματα από 8 διαφορετικά βιβλία των θεόπνευστων Εβραϊκών Γραφών και από 15 βιβλία των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, όλα στην ελληνική γλώσσα. Αυτοί οι πάπυροι γράφτηκαν στο διάστημα από το 2ο ως τον 4ο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας. Πολλά από τα τμήματα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών που περιέχουν αυτά τα χειρόγραφα περιλαμβάνονται τώρα στις Συλλογές Τσέστερ Μπίτι, και είναι καταχωρημένα ως P⁴⁵, P⁴⁶ και P⁴⁷—το σύμβολο «P» σημαίνει «Πάπυρος».

14, 15. (α) Ποια είναι μερικά από τα κυριότερα χειρόγραφα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών σε πάπυρο τα οποία αναφέρονται στον πίνακα της σελίδας 313; (β) Δείξτε πώς χρησιμοποιεί η Μετάφραση Νέου Κόσμου αυτά τα χειρόγραφα. (γ) Τι επιβεβαιώνουν οι πολύ παλιοί κώδικες σε πάπυρο;

¹⁴ Οι πάπυροι μιας άλλης αξιόλογης συλλογής δημοσιεύθηκαν στη Γενεύη της Ελβετίας, από το 1956 ως το 1961. Είναι γνωστοί ως Πάπυροι Μπόντμερ και περιλαμβάνουν πολύ παλιά κείμενα 2 Ευαγγελίων (P⁶⁶ και P⁷⁵), τα οποία τοποθετούνται χρονολογικά στις αρχές του 3ου αιώνα Κ.Χ. Ο πίνακας που υπάρχει πριν απ’ αυτή τη μελέτη παραθέτει μερικούς από τους κυριότερους αρχαίους Βιβλικούς πάπυρους των Εβραϊκών και των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Στην τελευταία στήλη υπάρχουν περικοπές της Μετάφρασης Νέου Κόσμου των Αγίων Γραφών, τις αποδόσεις των οποίων υποστηρίζουν αυτά τα χειρόγραφα σε πάπυρο, όπως φαίνεται από τις υποσημειώσεις σ’ αυτά τα εδάφια.

¹⁵ Η ανακάλυψη αυτών των πάπυρων αποδεικνύει ότι ο Βιβλικός κανόνας είχε συμπληρωθεί πολύ νωρίς. Στους Πάπυρους Τσέστερ Μπίτι, 2 κώδικες—στον έναν είναι δεμένα μαζί μέρη των 4 Ευαγγελίων και του βιβλίου Πράξεις (P⁴⁵), και στον άλλον περιέχονται 9 από τις 14 επιστολές του Παύλου (P⁴⁶)—δείχνουν ότι οι θεόπνευστες Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές συγκεντρώθηκαν λίγο μετά το θάνατο των αποστόλων. Εφόσον θα χρειάστηκε χρόνος για να κυκλοφορήσουν ευρέως αυτοί οι κώδικες και για να φτάσουν ως την Αίγυπτο, είναι φανερό ότι αυτές οι Γραφές είχαν συγκεντρωθεί στην καθιερωμένη τους μορφή ως το 2ο αιώνα, το αργότερο. Συνεπώς, στα τέλη του 2ου αιώνα δεν υπήρχε αμφιβολία ότι ο κανόνας των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών είχε κλείσει, συμπληρώνοντας τον κανόνα ολόκληρης της Αγίας Γραφής.

16. (α) Ποια μεγαλογράμματα χειρόγραφα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών έχουν διασωθεί ως σήμερα; (β) Σε τι βαθμό έχουν χρησιμοποιηθεί τα μεγαλογράμματα χειρόγραφα στη Μετάφραση Νέου Κόσμου, και γιατί;

¹⁶ Χειρόγραφα σε Περγαμηνή. Όπως μάθαμε στην προηγούμενη μελέτη, η πιο ανθεκτική περγαμηνή βέλουμ (vellum), που είναι εξαίρετης ποιότητας και φτιαχνόταν συνήθως από δέρμα μοσχαριού, αρνιού ή κατσικιού, άρχισε να χρησιμοποιείται αντί του πάπυρου στη συγγραφή χειρογράφων περίπου από τον 4ο αιώνα Κ.Χ. και ύστερα. Μερικά πολύ σπουδαία Βιβλικά χειρόγραφα απ’ αυτά που υπάρχουν σήμερα είναι γραμμένα σε περγαμηνή βέλουμ. Έχουμε ήδη εξετάσει τα χειρόγραφα των Εβραϊκών Γραφών που είναι γραμμένα σε διάφορα είδη περγαμηνής. Ο πίνακας της σελίδας 314 αναφέρει μερικά από τα κυριότερα χειρόγραφα σε διάφορα είδη περγαμηνής, τόσο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών όσο και των Εβραϊκών Γραφών. Τα χειρόγραφα των Ελληνικών Γραφών που αναφέρονται είναι όλα γραμμένα με κεφαλαία γράμματα και ονομάζονται μεγαλογράμματα. Το Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής απαριθμεί 274 μεγαλογράμματα χειρόγραφα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, και αυτά τοποθετούνται χρονολογικά από τον 4ο ως το 10ο αιώνα Κ.Χ. Επιπλέον, υπάρχουν 5.000 και πλέον μικρογράμματα χειρόγραφα επισεσυρμένης γραφής.d Γράφτηκαν κι αυτά σε περγαμηνή βέλουμ, από τον 9ο αιώνα Κ.Χ. ως τότε που εφευρέθηκε η τυπογραφία. Επειδή τα μεγαλογράμματα χειρόγραφα είναι προγενέστερα και κατά κανόνα ακριβή, χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς από την Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής προκειμένου να γίνουν προσεγμένες αποδόσεις από το Ελληνικό κείμενο. Αυτό φαίνεται στον πίνακα «Μερικά από τα Κυριότερα Χειρόγραφα σε Περγαμηνή».

ΕΠΟΧΗ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

17. (α) Ποια δυο γεγονότα οδήγησαν σε αυξημένη μελέτη του Ελληνικού κειμένου της Αγίας Γραφής; (β) Για ποιο έργο διακρίνεται ο Έρασμος; (γ) Πώς συντάσσεται ένα έντυπο κριτικό κείμενο;

¹⁷ Το Κείμενο του Έρασμου. Στη διάρκεια των εκατοντάδων ετών των Σκοτεινών Αιώνων, τότε που κυριαρχούσε η λατινική γλώσσα και η Δυτική Ευρώπη ήταν υπό το σιδηρό έλεγχο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, η μόρφωση και η μάθηση βρίσκονταν σε χαμηλό επίπεδο. Αλλά όταν, το 15ο αιώνα, επινοήθηκε στην Ευρώπη η τυπογραφία με κινητά στοιχεία και όταν έγινε η Μεταρρύθμιση, στις αρχές του 16ου αιώνα, επικράτησε περισσότερη ελευθερία και υπήρξε αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την ελληνική γλώσσα. Στη διάρκεια της αρχικής αυτής αναζωογόνησης της μάθησης, ένας διάσημος Ολλανδός λόγιος, ο Ντεζιντέριους Έρασμος, τύπωσε την πρώτη του έκδοση ενός κριτικού Ελληνικού κειμένου της «Καινής Διαθήκης». (Για να παραχθεί ένα τέτοιο έντυπο κριτικό κείμενο αντιπαραβάλλονται προσεκτικά αρκετά χειρόγραφα και χρησιμοποιούνται οι λέξεις που κατά γενική ομολογία θεωρούνται οι πρωτότυπες· συχνά το κείμενο περιλαμβάνει, στο κάτω περιθώριο, σχόλια για τις διαφορετικές αναγνώσεις που υπάρχουν σε ορισμένα χειρόγραφα.) Η πρώτη αυτή έκδοση τυπώθηκε στη Βασιλεία της Ελβετίας το 1516, ένα έτος πριν αρχίσει η Μεταρρύθμιση στη Γερμανία. Η πρώτη έκδοση είχε πολλά λάθη, αλλά το κείμενο παρουσιάστηκε βελτιωμένο στις επόμενες εκδόσεις τού 1519, 1522, 1527 και 1535. Όταν παρέβαλλε και ετοίμαζε το κριτικό του κείμενο, ο Έρασμος είχε στη διάθεσή του μόνο λίγα μικρογράμματα χειρόγραφα, και αυτά δεν ήταν και πολύ παλιά.

18. Τι κατέστησε δυνατό το κείμενο του Έρασμου, και ποιοι το χρησιμοποίησαν επωφελώς;

¹⁸ Το κριτικό Ελληνικό κείμενο του Έρασμου αποτέλεσε τη βάση για καλύτερες μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες της Δυτικής Ευρώπης. Αυτό έκανε δυνατό να γίνουν μεταφράσεις ανώτερες εκείνων που είχαν γίνει παλιότερα με βάση τη λατινική Βουλγάτα. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε το κείμενο του Έρασμου ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος από τη Γερμανία, ο οποίος ολοκλήρωσε τη δική του μετάφραση των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών στη γερμανική το 1522. Παρά το μεγάλο διωγμό, ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ από την Αγγλία έκανε κι αυτός μια μετάφραση στην αγγλική από το κείμενο του Έρασμου, την οποία ολοκλήρωσε ενώ ήταν εξόριστος στην Ευρώπη, το 1525. Ο Αντόνιο Μπρουτσιόλι από την Ιταλία μετέφρασε το κείμενο του Έρασμου στην ιταλική το 1530. Με την εμφάνιση του Ελληνικού κειμένου του Έρασμου, ξεκίνησε μια εποχή κριτικής του κειμένου. Η κριτική του κειμένου είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την ανάπλαση και αποκατάσταση του πρωτότυπου Βιβλικού κειμένου.

19. Ποια είναι η ιστορία της διαίρεσης της Αγίας Γραφής σε κεφάλαια και εδάφια, και ποιο πράγμα κατέστησε αυτή η διαίρεση δυνατό;

¹⁹ Διαίρεση σε Κεφάλαια και Εδάφια. Ο Ρομπέρ Εστιέν, ή Στέφανος, ήταν επιφανής τυπογράφος και εκδότης το 16ο αιώνα στο Παρίσι. Ως εκδότης που ήταν, είδε ότι ήταν πρακτικό να υπάρχει ένα σύστημα με κεφάλαια και εδάφια για να βρίσκει κανείς εύκολα το σημείο που θέλει, κι έτσι εισήγαγε αυτό το σύστημα το 1551 στην Καινή Διαθήκη του, που ήταν στην ελληνική και στη λατινική. Την πρώτη διαίρεση σε εδάφια την έκαναν στις Εβραϊκές Γραφές οι Μασορίτες, αλλά οι διαιρέσεις που έχουμε σήμερα σε ολόκληρη την Αγία Γραφή πρωτοπαρουσιάστηκαν στη γαλλική έκδοση της Αγίας Γραφής που τύπωσε ο Στέφανος το 1553. Αυτό το σύστημα το ακολούθησαν κι άλλες εκδόσεις της Αγίας Γραφής στην αγγλική, κι έτσι έγινε δυνατό να συνταχθούν ταμεία της Αγίας Γραφής, όπως εκείνο του Αλεξάντερ Κρούντεν το 1737 και τα 2 αναλυτικά ταμεία της Εξουσιοδοτημένης Μετάφρασης της Αγίας Γραφής στην αγγλική—του Ρόμπερτ Γιανγκ, που εκδόθηκε αρχικά στο Εδιμβούργο το 1873, και του Τζέιμς Στρονγκ, που εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1894.

20. Τι ήταν το Τέξτους Ρεσέπτους, και για ποιο πράγμα έγινε η βάση;

²⁰ Τέξτους Ρεσέπτους. Ο Στέφανος κυκλοφόρησε, επίσης, διάφορες εκδόσεις της ελληνικής «Καινής Διαθήκης». Αυτές βασίζονταν κυρίως στο κείμενο του Έρασμου, με διορθώσεις σύμφωνα με το Κομπλούτειο Πολύγλωττο του 1522 και 15 μικρογράμματα χειρόγραφα των προηγούμενων λίγων αιώνων. Η τρίτη έκδοση του Ελληνικού κειμένου από τον Στέφανο, το 1550, αποτέλεσε στην ουσία το Τέξτους Ρεσέπτους (Textus Receptus, λατινική φράση που σημαίνει «παραδεδεγμένο κείμενο»), στο οποίο βασίστηκαν άλλες αγγλικές μεταφράσεις του 16ου αιώνα, και η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου του 1611.

21. Ποια επεξεργασμένα κείμενα έχουν κυκλοφορήσει από το 18ο αιώνα, και πώς έχουν χρησιμοποιηθεί;

²¹ Επεξεργασμένα Ελληνικά Κείμενα. Στα μετέπειτα χρόνια, οι λόγιοι της ελληνικής εξέδιδαν όλο και πιο επεξεργασμένα κείμενα. Σημαντικό ήταν το κείμενο που έφτιαξε ο Τζ. Τζ. Γκρίσμπαχ, ο οποίος μπορούσε να εξετάσει τα εκατοντάδες χειρόγραφα των Ελληνικών Γραφών που ήταν διαθέσιμα κατά το τέλος του 18ου αιώνα. Η καλύτερη έκδοση ολόκληρου του Ελληνικού κειμένου από τον Γκρίσμπαχ ήταν αυτή του 1796-1806. Το κριτικό του κείμενο αποτέλεσε τη βάση της αγγλικής μετάφρασης του Σαρπ το 1840 και είναι το Ελληνικό κείμενο που τυπώθηκε στο Εμφατικό Δίγλωττο (The Emphatic Diaglott), το οποίο εκδόθηκε πρώτη φορά πλήρες το 1864. Άλλα εξαίρετα κείμενα ήταν αυτό του Κωνσταντίνου φον Τίσεντορφ (1872) και αυτό του Χέρμαν φον Σόντεν (1910), από τα οποία το δεύτερο αποτέλεσε τη βάση για την αγγλική μετάφραση του Μόφατ, το 1913.

22. (α) Ποιο Ελληνικό κείμενο έτυχε ευρείας αποδοχής; (β) Αυτό χρησιμοποιήθηκε ως βάση για ποιες αγγλικές μεταφράσεις;

²² Κείμενο των Γουέστκοτ και Χορτ. Ένα κριτικό Ελληνικό κείμενο που έτυχε ευρείας αποδοχής είναι αυτό που έφτιαξαν 2 λόγιοι του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ, ο Μπ. Φ. Γουέστκοτ και ο Φ. Τζ. Α. Χορτ, το 1881. Η Βρετανική Αναθεωρητική Επιτροπή, μέλη της οποίας ήταν ο Γουέστκοτ και ο Χορτ, συμβουλεύτηκε δοκίμια του Ελληνικού κειμένου των Γουέστκοτ και Χορτ, για την αναθεώρηση της «Καινής Διαθήκης» που έκανε το 1881. Αυτό είναι το κριτικό κείμενο που χρησιμοποιήθηκε κυρίως για να μεταφραστούν στην αγγλική οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές της Μετάφρασης Νέου Κόσμου. Αυτό το κείμενο αποτέλεσε, επίσης, τη βάση για τις επόμενες μεταφράσεις στην αγγλική: Η Εμφατική Βίβλος (The Emphasised Bible), η Αμερικανική Στερεότυπη Μετάφραση (American Standard Version), Μια Αμερικανική Μετάφραση (An American Translation), των Σμιθ και Γκούντσπιντ, και η Αναθεωρημένη Στερεότυπη Μετάφραση (Revised Standard Version).e Η τελευταία αυτή μετάφραση χρησιμοποίησε, επίσης, το κείμενο του Νέστλε.

23. Ποια άλλα κείμενα χρησιμοποιήθηκαν για τη Μετάφραση Νέου Κόσμου;

²³ Το Ελληνικό κείμενο του Νέστλε (η 18η έκδοση, 1948) χρησιμοποιήθηκε και από την Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής για σκοπούς σύγκρισης. Η επιτροπή ανέτρεξε, επίσης, στα έργα των Καθολικών Ιησουιτών λογίων Χοσέ Μ. Μπόβερ (1943) και Αυγουστίνου Μερκ (1948). Συμβουλεύτηκε το κείμενο των Ενωμένων Βιβλικών Εταιριών, του 1975, και το κείμενο των Νέστλε-Άλαντ, του 1979, για την αναθεώρηση των υποσημειώσεων στην έκδοση με τις περιθωριακές σημειώσεις, του 1984.f

24. Ποιες αρχαίες μεταφράσεις συμβουλεύτηκε, επίσης, η Μετάφραση Νέου Κόσμου; Ποια είναι μερικά παραδείγματα;

²⁴ Αρχαίες Μεταφράσεις από την Ελληνική. Εκτός από τα χειρόγραφα στην ελληνική, υπάρχουν διαθέσιμα για μελέτη σήμερα και πολλά χειρόγραφα μεταφράσεων των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών σε άλλες γλώσσες. Υπάρχουν περισσότερα από 50 χειρόγραφα (ή αποσπάσματα) αποδόσεων της Παλαιάς Λατινικής και χιλιάδες χειρόγραφα της λατινικής Βουλγάτας του Ιερώνυμου. Η Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής συμβουλεύτηκε αυτές, καθώς και τις κοπτικές, αρμενικές και συριακές μεταφράσεις.g

25. Γιατί παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι μεταφράσεις στην εβραϊκή τις οποίες αναφέρει η Μετάφραση Νέου Κόσμου;

²⁵ Το αργότερο από το 14ο αιώνα και μετά, έγιναν μεταφράσεις των Ελληνικών Γραφών στην εβραϊκή γλώσσα. Αυτές παρουσιάζουν ενδιαφέρον επειδή αρκετές απ’ αυτές αποκατέστησαν το θείο όνομα σε διάφορα σημεία των Χριστιανικών Γραφών. Η Μετάφραση Νέου Κόσμου παραπέμπει πολλές φορές σ’ αυτές τις εβραϊκές μεταφράσεις με το σύμβολο «J» και μ’ έναν αριθμό πάνω δεξιά απ’ αυτό το γράμμα. Για λεπτομέρειες, βλέπε τον πρόλογο της Μετάφρασης Νέου Κόσμου των Αγίων Γραφών με Παραπομπές, σελίδες 9, 10, και το παράρτημα 1D, «Το Θείο Όνομα στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές».

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ

26. Πώς προέκυψαν οι παραλλαγές στο κείμενο και οι οικογένειες των χειρογράφων;

²⁶ Στα 13.000 και πλέον χειρόγραφα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών υπάρχουν πολλές παραλλαγές στο κείμενο. Τα 5.000 χειρόγραφα της ελληνικής και μόνο γλώσσας παρουσιάζουν πολλές τέτοιες διαφορές. Είναι ευνόητο ότι κάθε αντίγραφο που γινόταν από τα πρώτα χειρόγραφα θα περιείχε κάποια συγκεκριμένα λάθη αντιγραφής. Όταν ένα απ’ αυτά τα πρώτα χειρόγραφα στελνόταν σε κάποια περιοχή και χρησιμοποιούνταν εκεί, τα λάθη εκείνα επαναλαμβάνονταν στα αντίγραφα εκείνης της περιοχής και αποτελούσαν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των υπόλοιπων χειρογράφων που γίνονταν στην περιοχή. Μ’ αυτόν τον τρόπο σχηματίστηκαν οικογένειες παρόμοιων χειρογράφων. Δεν πρέπει, λοιπόν, να μας ανησυχούν τα χιλιάδες λάθη που έκαναν οι αντιγραφείς; Δεν δείχνουν αυτά έλλειψη πιστότητας στη μεταβίβαση του κειμένου; Ούτε κατά διάνοια!

27. Ποια βεβαιότητα έχουμε όσον αφορά την ακεραιότητα του Ελληνικού κειμένου;

²⁷ Ο Φ. Τζ. Α. Χορτ, που ήταν βασικός συντελεστής στη δημιουργία του κειμένου των Γουέστκοτ και Χορτ, γράφει τα εξής: «Η μεγάλη πλειονότητα των λέξεων της Καινής Διαθήκης είναι υπεράνω κάθε προκατειλημμένης μεθόδου κριτικής, επειδή δεν έχουν υποστεί κάποια αλλαγή, και το μόνο που χρειάζεται να γίνει είναι να αντιγραφούν. . . . Αν οι συγκριτικά μικρές λεπτομέρειες . . . τεθούν κατά μέρος, οι λέξεις που, κατά τη γνώμη μας, παραμένουν αμφισβητούμενες δεν υπερβαίνουν ούτε καν το ένα χιλιοστό όλης της Καινής Διαθήκης».h

28, 29. (α) Πώς πρέπει να αποτιμήσουμε σε γενικές γραμμές το αποκαταστημένο Ελληνικό κείμενο; (β) Τι δήλωσε σχετικά μ’ αυτό μια αυθεντία;

²⁸ Αποτίμηση της Μεταβίβασης του Κειμένου. Πώς, λοιπόν, αποτιμάται σε γενικές γραμμές η ακεραιότητα και η αυθεντικότητα του κειμένου, ύστερα από τους πολλούς αυτούς αιώνες της μεταβίβασής του; Όχι μόνο υπάρχουν χιλιάδες χειρόγραφα για σύγκριση, αλλά επίσης η ανακάλυψη αρχαιότερων Βιβλικών χειρογράφων, που έγινε στη διάρκεια των περασμένων λίγων δεκαετιών, φέρνει το Ελληνικό κείμενο στο 125 Κ.Χ. περίπου, λίγες μόλις δεκαετίες μετά το θάνατο του αποστόλου Ιωάννη το 100 Κ.Χ. περίπου. Αυτές οι μαρτυρίες των χειρογράφων παρέχουν ισχυρή διαβεβαίωση ότι έχουμε τώρα ένα αξιόπιστο Ελληνικό κείμενο σε αποκαταστημένη μορφή. Παρατηρήστε πώς αποτιμά την κατάσταση ο πρώην διευθυντής και βιβλιοθηκονόμος του Βρετανικού Μουσείου Σερ Φρέντερικ Κένιον:

²⁹ «Το χρονικό διάστημα, λοιπόν, μεταξύ των χρονολογιών της αρχικής σύνταξης και της αρχαιότερης απόδειξης που υπάρχει γίνεται τόσο μικρό ώστε να είναι πραγματικά αμελητέο, και έχει εξαλειφθεί και η τελευταία αιτία αμφιβολίας για το ότι οι Γραφές έχουν μεταδοθεί σ’ εμάς ουσιαστικά όπως είχαν γραφτεί. Τόσο η αυθεντικότητα όσο και η γενική ακεραιότητα των βιβλίων της Καινής Διαθήκης μπορούν να θεωρούνται ως οριστικά αποδεδειγμένες. Ωστόσο, άλλο είναι η γενική ακεραιότητα, και άλλο η βεβαιότητα για τις λεπτομέρειες».i

30. Γιατί μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η Μετάφραση Νέου Κόσμου παρουσιάζει στους αναγνώστες της τον πιστό ‘λόγο του Ιεχωβά’;

³⁰ Όσον αφορά την τελευταία αυτή παρατήρηση περί ‘βεβαιότητας για τις λεπτομέρειες’, τα λόγια του Δρ Χορτ που αναφέρονται στην 27η παράγραφο καλύπτουν αυτό το σημείο. Αποτελεί έργο των λογίων να διορθώνουν τις λεπτομέρειες του κειμένου, και αυτό το έχουν κάνει σε μεγάλο βαθμό. Γι’ αυτόν το λόγο, το κριτικό Ελληνικό κείμενο των Γουέστκοτ και Χορτ είναι γενικά αποδεκτό ως κείμενο εξαιρετικής ποιότητας. Το τμήμα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών στη Μετάφραση Νέου Κόσμου, το οποίο βασίζεται στο εξαίρετο αυτό Ελληνικό κείμενο, είναι επομένως σε θέση να δώσει στους αναγνώστες του τον πιστό ‘λόγο του Ιεχωβά’, όπως διαφυλάχθηκε για εμάς με τόσο θαυμάσιο τρόπο μέσα στην Ελληνική δεξαμενή χειρογράφων.—1 Πέτρ. 1:24, 25.

31. (α) Τι δείχνουν οι σύγχρονες ανακαλύψεις σχετικά με το κείμενο των Ελληνικών Γραφών; (β) Πώς δείχνει ο πίνακας της σελίδας 309 την κύρια πηγή που χρησιμοποιήθηκε για το τμήμα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών στη Μετάφραση Νέου Κόσμου, και ποιες είναι μερικές από τις δευτερεύουσες πηγές που έχουν χρησιμοποιηθεί;

³¹ Επίσης, έχουν ενδιαφέρον τα σχόλια που έκανε ο Σερ Φρέντερικ Κένιον στο βιβλίο του Η Βίβλος μας και τα Αρχαία Χειρόγραφα (Our Bible and the Ancient Manuscripts), 1962, στη σελίδα 249: «Πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι που γνωρίζουμε ότι η γενική αυθεντικότητα του κειμένου της Καινής Διαθήκης έχει υποστηριχθεί σημαντικά από τις σύγχρονες ανακαλύψεις, οι οποίες μείωσαν πάρα πολύ το διάστημα μεταξύ των πρωτότυπων χειρογράφων και των αρχαιότερων χειρογράφων που έχουμε στα χέρια μας, και ότι οι διαφορετικές αποδόσεις, όσο ενδιαφέρουσες κι αν είναι, δεν επηρεάζουν τις θεμελιώδεις διδασκαλίες της Χριστιανικής πίστης». Όπως φαίνεται στη σελίδα 309, στον πίνακα «Πηγές για το Κείμενο της Μετάφρασης Νέου Κόσμου—Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές», έχουν εξεταστεί όλα τα σχετικά έγγραφα για να παραχθεί μια ακριβής μετάφραση στην αγγλική. Πολύτιμες υποσημειώσεις υποστηρίζουν όλες αυτές τις πιστές αποδόσεις. Η Επιτροπή Μετάφρασης Νέου Κόσμου της Αγίας Γραφής χρησιμοποίησε ό,τι καλύτερο απέφερε η λόγια μελέτη της Αγίας Γραφής στο πέρασμα των αιώνων, προκειμένου να κάνει την έξοχη μετάφρασή της. Σήμερα, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, όπως τις έχουμε εμείς τώρα, περιέχουν πράγματι «το υπόδειγμα των υγιαινόντων λόγων» όπως γράφτηκε από τους θεόπνευστους μαθητές του Ιησού Χριστού. Είθε να συνεχίσουμε να κρατούμε αυτούς τους πολύτιμους λόγους, έχοντας πίστη και αγάπη!—2 Τιμ. 1:13.

32. Γιατί αφιερώθηκε εδώ αρκετός χώρος για την εξέταση των χειρογράφων και του κειμένου της Αγίας Γραφής, και με ποιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα;

³² Τόσο αυτή όσο και η προηγούμενη μελέτη αφιερώθηκαν στην εξέταση των χειρογράφων και του κειμένου της Αγίας Γραφής. Γιατί έγινε αυτή η λεπτομερής ανάλυση; Σκοπός ήταν να καταδειχθεί αδιαμφισβήτητα ότι το κείμενο τόσο των Εβραϊκών όσο και των Ελληνικών Γραφών είναι βασικά το ίδιο με το αυθεντικό, πρωτότυπο κείμενο το οποίο πιστοί άντρες της αρχαιότητας εμπνεύστηκαν από τον Ιεχωβά να καταγράψουν. Εκείνα τα πρωτότυπα συγγράμματα ήταν θεόπνευστα. Οι αντιγραφείς, αν και επιδέξιοι, δεν ήταν θεόπνευστοι. (Ψαλμ. 45:1· 2 Πέτρ. 1:20, 21· 3:16) Συνεπώς, ήταν απαραίτητο να γίνει εξονυχιστική έρευνα στην τεράστια δεξαμενή των χειρόγραφων αντιγράφων, προκειμένου να προσδιοριστεί ρητά και αλάνθαστα ποια είναι τα γνήσια ύδατα της αλήθειας, όπως αυτά ξεχύθηκαν αρχικά από τη Μεγάλη Πηγή, τον Ιεχωβά. Στον Ιεχωβά ανήκουν όλες οι ευχαριστίες για το θαυμαστό αυτό δώρο, το Λόγο του, τη θεόπνευστη Αγία Γραφή, και για το αναψυκτικό άγγελμα της Βασιλείας που απορρέει από τις σελίδες αυτού του βιβλίου!

[Υποσημειώσεις]