Είναι η Θρησκεία Πραγματικά Απαραίτητη;
ΕΙΝΑΙ η θρησκεία σπουδαία για εσάς; Είστε, μήπως, μέλος μιας θρησκευτικής ομάδας ή εκκλησίας; Αν ναι, τότε έχετε πολλά κοινά σημεία με τους ανθρώπους που έζησαν το 1844, τότε που ο Γερμανός φιλόσοφος Καρλ Μαρξ έγραψε: «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού». Εκείνον τον καιρό όλοι σχεδόν πήγαιναν στην εκκλησία και η θρησκεία ασκούσε ισχυρή επιρροή σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας. Σήμερα, αυτό έχει αλλάξει ριζικά, και η θρησκεία δεν παίζει παρά μικρό, ή ακόμα και κανένα, ρόλο στη ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Αν πηγαίνετε στην εκκλησία, προφανώς ανήκετε σε μια μειονότητα της κοινότητάς σας.
Τι προκάλεσε αυτή την αλλαγή; Αφενός, ο Καρλ Μαρξ ανέπτυξε μια αντιθρησκευτική φιλοσοφία η οποία άσκησε μεγάλη επιρροή. Ο Μαρξ προφανώς πίστευε πως η θρησκεία αποτελεί εμπόδιο στην ανθρώπινη πρόοδο. Ισχυριζόταν ότι οι ανάγκες της ανθρωπότητας μπορούσαν να καλυφτούν με καλύτερο τρόπο από τον υλισμό, μια φιλοσοφία που δεν άφηνε περιθώρια για τον Θεό ή για την παραδοσιακή θρησκεία. Αυτό τον οδήγησε να δηλώσει: «Η βασική προϋπόθεση για την ευτυχία του λαού είναι η εξάλειψη της θρησκείας».
Η φιλοσοφία του Μαρξ σχετικά με τον υλισμό αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο από το Γερμανό σοσιαλιστή Φρίντριχ Ένγκελς και από το Ρώσο κομουνιστή ηγέτη Βλαντιμίρ Λένιν. Αυτή έγινε γνωστή ως μαρξισμός-λενινισμός. Μέχρι πρόσφατα, το ένα τρίτο και πλέον της ανθρωπότητας ζούσε σε πολιτικά καθεστώτα τα οποία αποδέχονταν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό αυτή την αθεϊστική φιλοσοφία. Πολλοί άντρες και γυναίκες ζουν ακόμα σε τέτοια καθεστώτα.
Η Ανάπτυξη της Αθρησκείας
Αλλά η διάδοση της κομουνιστικής φιλοσοφίας δεν ήταν το μόνο πράγμα που συντέλεσε στην αποδυνάμωση της επιρροής που ασκούσε η θρησκεία στην ανθρωπότητα. Οι εξελίξεις στον επιστημονικό τομέα διαδραμάτισαν επίσης κάποιο ρόλο. Για παράδειγμα, η διάδοση της θεωρίας της εξέλιξης οδήγησε πολλούς στο να αμφισβητήσουν την ύπαρξη ενός Δημιουργού. Και υπήρξαν και άλλοι παράγοντες.
Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica) αναφέρει «την ανακάλυψη των επιστημονικών εξηγήσεων για φαινόμενα που προηγουμένως αποδίδονταν σε υπερφυσικές αιτίες» και «τη μείωση της επιρροής της οργανωμένης θρησκείας σε τομείς δραστηριοτήτων όπως η ιατρική, η εκπαίδευση και οι καλές τέχνες». Εξελίξεις όπως αυτές έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη της αθρησκείας (secularism). Τι είναι η αθρησκεία; Η αθρησκεία ορίζεται ως «ένας τρόπος θεώρησης της ζωής . . . που βασίζεται στην αντίληψη ότι η θρησκεία και τα θρησκευτικά ζητήματα πρέπει να αγνοούνται ή σκόπιμα να αποκλείονται». Η αθρησκεία ασκεί μεγάλη επιρροή τόσο σε κομουνιστικές όσο και σε μη κομουνιστικές χώρες.
Όμως η αθρησκεία και ο μαρξισμός-λενινισμός δεν ήταν οι μόνες θεωρίες που εξασθένισαν την επιρροή της θρησκείας. Οι εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου ευθύνονται επίσης. Γιατί; Επειδή επί αιώνες έκαναν κατάχρηση της εξουσίας τους. Και είχαν διδάξει δοξασίες βασισμένες σε αντιγραφικές παραδόσεις και σε ανθρώπινες φιλοσοφίες, αντί να διδάξουν την Αγία Γραφή. Συνεπώς, πολλά άτομα από τα ποίμνιά τους είχαν εξασθενήσει πνευματικά τόσο πολύ, ώστε δεν μπορούσαν να αντισταθούν στην επέλαση της αθρησκείας.
Επιπλέον, οι ίδιες οι εκκλησίες στο μεγαλύτερο μέρος τους ενέδωσαν τελικά στην αθρησκεία. Το 19ο αιώνα, θρησκευτικοί λόγιοι στο Χριστιανικό κόσμο παρουσίασαν ένα είδος ανώτερης κριτικής που διάβρωσε, για πολλά άτομα, την αξιοπιστία της Αγίας Γραφής ως εμπνευσμένου Λόγου του Θεού. Οι εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δέχτηκαν τη θεωρία της εξέλιξης. Εξακολουθούσαν, βέβαια, να ισχυρίζονται ότι πίστευαν στη δημιουργία. Δεν απέκλειαν, όμως, την πιθανότητα το σώμα του ανθρώπου να είχε εξελιχθεί, ενώ μόνο η ψυχή να είχε δημιουργηθεί από τον Θεό. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, ο Προτεσταντισμός εισήγαγε τη θεολογία που διακήρυττε το «θάνατο του Θεού». Πολλοί Προτεστάντες κληρικοί ανέχονταν τον υλιστικό τρόπο ζωής. Συγχωρούσαν τις προγαμιαίες σεξουαλικές σχέσεις ακόμα και την ομοφυλοφιλία. Ορισμένοι Καθολικοί θεολόγοι ανέπτυξαν τη θεολογία της απελευθέρωσης, αναμειγνύοντας τον Καθολικισμό με τον επαναστατικό μαρξισμό.
Η Υποχώρηση της Αθρησκείας
Έτσι επικράτησε η αθρησκεία, ιδιαίτερα στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 και μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Κατόπιν τα πράγματα άλλαξαν ξανά. Φάνηκε πως η θρησκεία αναβίωνε, αν και όχι κυρίως οι παραδοσιακές εκκλησίες. Σε όλο τον κόσμο, το τέλος της δεκαετίας του 1970 και η δεκαετία του 1980 παρέστησαν μάρτυρες της εξάπλωσης καινούριων θρησκευτικών ομάδων.
Γιατί υπήρξε αυτή η αναβίωση της θρησκείας; Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ζιλ Κεπέλ δήλωσε ότι «οι λαϊκοί που είχαν λάβει κοσμική μόρφωση . . . διαπίστωσαν πως η υλιστική παιδεία τούς είχε οδηγήσει σε αδιέξοδο και ότι, διεκδικώντας την απελευθέρωσή τους από τον Θεό, οι άνθρωποι θερίζουν αυτά που έχουν σπείρει με την υπερηφάνεια και την αλαζονεία τους, δηλαδή, νεανική εγκληματικότητα, διαζύγια, AIDS, χρήση ναρκωτικών [και] αυτοκτονίες».
Η υποχώρηση της αθρησκείας έχει επιταχυνθεί από την πρόσφατη καταφανή κατάρρευση του μαρξισμού-λενινισμού. Για πολλούς ανθρώπους αυτή η αθεϊστική φιλοσοφία είχε γίνει πραγματική θρησκεία. Φανταστείτε, λοιπόν, πόσο προβληματισμένοι είναι εκείνοι που έθεσαν την εμπιστοσύνη τους σ’ αυτήν! Μια ανταπόκριση της εφημερίδας Ουάσινγκτον Ποστ (Washington Post) από τη Μόσχα ανέφερε ότι ένας πρώην πρύτανης της Ανώτατης Σχολής του Κομουνιστικού Κόμματος είπε: «Μια χώρα ζει βασιζόμενη, όχι μόνο στην οικονομία της και στους θεσμούς της, αλλά επίσης στη μυθολογία της και στους θεμελιωτές της. Είναι συντριπτικό για οποιαδήποτε κοινωνία να ανακαλύπτει ότι οι σημαντικότεροι μύθοι της είναι βασισμένοι, όχι στην αλήθεια, αλλά στην προπαγάνδα και στη φαντασία. Όμως αυτό ακριβώς αισθανόμαστε τώρα σχετικά με τον Λένιν και την επανάσταση».
Μιλώντας και για τον κομουνιστικό και για τον καπιταλιστικό κόσμο, ο Γάλλος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν παραδέχτηκε: «Δεν έχουμε δει μόνο την κατάρρευση του ένδοξου μέλλοντος που παρουσιαζόταν στο προλεταριάτο αλλά έχουμε δει επίσης την κατάρρευση της αυτόματης και φυσικής εξέλιξης της κοσμικής κοινωνίας, όπου η επιστήμη, ο ορθολογισμός και η δημοκρατία υποτίθεται ότι θα προόδευαν αυτόματα. . . . Καμιά πρόοδος δεν είναι τώρα εγγυημένη. Το μέλλον στο οποίο ελπίζαμε έχει καταρρεύσει». Αυτό είναι το αίσθημα κενού που νιώθουν πολλοί οι οποίοι έθεσαν την πίστη τους στις προσπάθειες του ανθρώπου να δημιουργήσει έναν καλύτερο κόσμο χωρίς τον Θεό.
Ανανεώνεται το Ενδιαφέρον για τη Θρησκεία
Αυτό το παγκόσμιο αίσθημα απογοήτευσης κάνει πολλά ειλικρινή άτομα να αναγνωρίσουν την ανάγκη για μια πνευματική διάσταση στη ζωή τους. Αναγνωρίζουν την ανάγκη για τη θρησκεία. Αλλά είναι απογοητευμένοι από τις παραδοσιακές εκκλησίες και μερικοί έχουν επίσης αμφιβολίες για τις καινούριες θρησκείες—στις οποίες περιλαμβάνονται εκείνες που ισχυρίζονται ότι κάνουν θεραπείες, οι ομάδες των χαρισματικών, οι αιρέσεις που ασχολούνται με τον αποκρυφισμό και ακόμα οι ομάδες των λάτρεων του Σατανά. Ο θρησκευτικός φανατισμός υψώνει επίσης το απαίσιο κεφάλι του. Συνεπώς, είναι γεγονός ότι η θρησκεία αναβιώνει κατά κάποιον τρόπο. Αλλά είναι αυτή η επιστροφή στη θρησκεία κάτι καλό για την ανθρωπότητα; Μάλιστα, υπάρχει κάποια θρησκεία η οποία να ικανοποιεί πραγματικά τις πνευματικές ανάγκες της ανθρωπότητας;
[Εικόνα στη σελίδα 3]
«Η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός του καταπιεσμένου ζωντανού, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου και η ψυχή μιας άψυχης κατάστασης. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού»
[Ευχαριστίες]
Photo: New York Times, Berlin—33225115
[Εικόνα στη σελίδα 4]
Ο Καρλ Μαρξ και ο Βλαντιμίρ Λένιν είδαν τη θρησκεία ως εμπόδιο στην ανθρώπινη πρόοδο
[Ευχαριστίες]
Musée d’Histoire Contemperaine—BDIC (Universitiés de Paris)
[Εικόνα στη σελίδα 5]
Η ιδεολογία του μαρξισμού-λενινισμού είχε εγείρει μεγάλες προσδοκίες στις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων
[Ευχαριστίες]
Musée d’Histoire Contemperaine—BDIC (Universitiés de Paris)
[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 2]
Garo Nalbandian