Η 7^η Ημέρα​—Ένα Σάββατον Αναπαύσεως

Σε ποιούς εδόθη; Πώς αυτό ετηρείτο; Γιατί αυτό ήταν σημαντικό;

ΓΙΑ τον λαόν Ισραήλ η εβδόμη μέρα της εβδομάδος δεν ήταν συνήθης μέρα. Αντίθετα στις άλλες μέρες, η προσέγγισίς της εκηρύττετο από έξη ισχυρά σαλπίσματα, και κατόπιν, καθόσον ο ήλιος εξηφανίζετο κάτω από τον ορίζοντα, ο καθένας άρχιζε μια περίοδο αναπαύσεως από κοσμική και δουλευτική εργασία. Απ’ την ηλιακή δύσι της έκτης μέρας ως τη δύσι της εβδόμης μέρας δεν επετρέπετο εργασία, ούτε η συλλογή θάμνων ή το άναμμα πυρός.

Δυνάμει Θείου νόμου είχαν θέσει κατά μέρος αυτή τη μέρα ως περίοδον αναπαύσεως. Ο νόμος εκτίθεται στην τέταρτη απ’ τις φημισμένες Δέκα Εντολές, που είχαν δοθή στον Μωυσή στο Όρος Σινά. Ο λαός παρηγγέλλετο να τη θυμάται σε όλες τις γενεές των. «Ενθυμού την ημέραν του σαββάτου, δια να αγιάζης αυτήν· έξ ημέρας εργάζου, και κάμνε πάντα τα έργα σου· η ημέρα όμως η εβδόμη είναι σάββατον Ιεχωβά του Θεού σου· μη κάμης εν ταύτη ουδέν έργον, μήτε συ, μήτε ο υιός σου, μήτε η θυγάτηρ σου, μήτε ο δούλός σου, μήτε η δούλη σου, μήτε το κτήνός σου, μήτε ο ξένος σου, ο εντός των πυλών σου· διότι εις έξ ημέρας εποίησεν ο Ιεχωβά τον ουρανόν και την γην, την θάλασσαν, και πάντα τα εν αυτοίς· εν δε τη ημέρα τη εβδόμη κατέπαυσε· δια τούτο ευλόγησε ο Ιεχωβά την ημέραν του Σαββάτου, και ηγίασεν αυτήν.»​—Έξοδ. 20:8-11, ΜΝΚ.

Μολονότι δεν έπρεπε να γίνεται καμμιά εργασία την εβδόμη μέρα, αυτό δεν σημαίνει αυτή αυτή ήταν μια μέρα ολοτελούς αεργίας. Επειδή η θρησκευτική δράσις συνεβιβάζετο με τη μέρα, οι ιερείς συνέχιζαν το θυσιαστικό των έργον όπως τις άλλες μέρες, με τη διαφορά ότι προσέφεραν δύο αρνιά αντί ένα. Αντικαθιστούσαν με νωπόν άρτον τους δώδεκα άρτους της προθέσεως στα Άγια του ναού κι εκτελούσαν περιτομές σε οποιαδήποτε βρέφη, των οποίων η ογδόη μέρα συνέπιπτε Σάββατο. Αυτή ήταν επίσης η μέρα που μια νέα μερίς ιερέων ελάμβαναν τις θέσεις των στον ναό για μια εβδομαδιαία υπηρεσία. Μολονότι λοιπόν ήταν μέρα αναπαύσεως από εργασία για τον λαό, ήταν μια μέρα δράσεως για τους ιερείς. Η εκτέλεσις ακόμη και κοπιωδών θρησκευτικών υπηρεσιών ήταν σε αρμονία με τη σαββατιαία διάταξι.

Ο λαός, αντί να είναι εντελώς άεργος, απητείτο να έχουν μια αγία σύναξι ή συνέλευσι με το να συνέρχωνται για δημοσία λατρεία και διδασκαλία. Πραγματικά, η μέρα δεν ετηρείτο κατάλληλα εκτός αν αφιερώνετο στα καθήκοντα της ιδιωτικής και δημοσίας λατρείας. Όταν ιδρύθησαν συναγωγές, αυτές οι συνελεύσεις εγίνοντο εκεί. Κάθε σάββατο, όταν συνήρχετο ο λαός, εποικοδομούντο με τη δημοσία ανάγνωσι του γραπτού λόγου του Θεού. Ο απόστολος Παύλος, αναφερόμενος σ’ αυτό το έθιμον, είπε: «Διότι ο Μωυσής από γενεάς αρχαίας έχει εν πάση πόλει τους κηρύττοντας αυτόν εν ταις συναγωγαίς, αναγινωσκόμενος κατά παν σάββατον.» (Πράξ. 15:21) Ο λαός Ισραήλ, απέχοντας από κοσμική εργασία την εβδόμη μέρα, ήσαν ελεύθεροι, όχι μόνο ν’ αναπαυθούν, αλλά και να προσεύχωνται, να διδάσκωνται από τις Γραφές και να μελετούν περί του Δημιουργού και των μεγαλειωδών του έργων.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΣΑΒΒΑΤΟ

Η εξέτασις του σαββάτου θα ήταν ατελής αν δεν ανεφέροντο και τα σάββατα εκτός από το σάββατον της εβδόμης ημέρας που παρήγγειλε ο Θεός στον εκλεκτό του λαό να τηρή. Το να τηρήται το εβδομαδιαίο σάββατο και να μην τηρούνται τα άλλα θα ήταν παράβασι ή αγνόησι του νόμου του Θεού. Εκτός από το εβδομαδιαίο σάββατο οι Ισραηλίται απητείτο να τηρούν το Πάσχα κάθε έτος, στις 14 Νισάν. Η επόμενη μέρα μετά το Πάσχα ήταν σαββατιαία μέρα που έκανε έναρξι της εβδομαδιαίας εορτής των αζύμων. Η τελευταία μέρα της εορτής εκείνης ήταν επίσης σάββατο. Πενήντα μέρες μετά τη μέρα της προσφοράς των πρωτοκαρπίων (16 Νισάν) έπρεπε να τηρήται άλλη μια σαββατιαία μέρα αναπαύσεως, η εορτή των εβδομάδων ή Πεντηκοστή.

Ο έβδομος μήνας ήταν ένας εξαιρετικός μήνας στον Ισραήλ. Η πρώτη του μέρα ήταν σάββατο, και κατόπιν τη δεκάτη μέρα, τη μέρα του εξιλασμού, ήταν άλλο ένα σάββατο. Αυτό ηκολουθείτο από άλλη μια μέρα αναπαύσεως τη δεκάτη πέμπτη μέρα του μηνός, όταν άρχιζε η εορτή της σκηνοπηγίας. Η μέρα που επακολουθούσε μετά απ’ αυτή την εβδομαδιαία εορτή ήταν ένα άλλο σάββατο οπότε δεν εγίνετο εργασία. Αλλ’ αυτό δεν ήταν όλο. Κάθε έβδομο έτος και κάθε πεντηκοστό έτος ήσαν ετήσια σάββατα για τη γη, οπότε επετρέπετο η ανάγνωσις. Τα πολλά αυτά σάββατα αποτελούσαν όλα μέρος της τηρήσεως του σαββάτου που απαιτούσε ο νόμος του Θεού από το έθνος Ισραήλ. «Προσέχετε να φυλάττητε τα σάββατά μου.»​—Έξοδ. 31:13.

ΠΟΤΕ ΕΔΟΘΗ

Στους Ισραηλίτας στην Αίγυπτο είχαν δοθή οδηγίες για την τήρησι του σαββάτου λίγο πριν απελευθερωθούν από την Αιγυπτιακή δουλεία. Όταν ο Θεός τους έδωσε οδηγίες σχετικά με το πρώτο Πάσχα είπε: «Και εν τη πρώτη ημέρα [δεκάτη πέμπτη του Νισάν] θέλει είσθαι σύναξις αγία· και εν τη εβδόμη ημέρα [21η Νισάν] σύναξις αγία θέλει είσθαι εις εσάς· ουδεμία εργασία θέλει γίνεσθαι εν αυταίς, εκτός ό,τι χρειάζεται εις έκαστον άνθρωπον δια να φάγη· τούτο μόνον θέλετε κάμει.»​—Έξοδ. 12:16.

Μόνον όταν οι Ισραηλίται ήσαν έξω από την Αίγυπτο κι επορεύοντο προς το Όρος Σινά τους υπέδειξε ο Θεός ότι έπρεπε να τηρούν μια μέρα της εβδομάδας για σαββατιαία ανάπαυσι. Αυτό έγινε όταν άρχισε να τους προμηθεύη καθημερινή τροφή υπό τη μορφή του θαυματουργικού μάννα. «Και είπεν ο Ιεχωβά προς τον Μωυσήν, Ιδού, θέλω βρέξει εις εσάς άρτον εξ ουρανού· και θέλει εξέρχεσθαι ο λαός και συνάγει καθ’ ημέραν το αρκούν της ημέρας . . . την δε έκτην ημέραν ας ετοιμάζωσιν εκείνο το οποίον ήθελον εισαγάγει, και ας ήναι διπλάσιον του όσον συνάγουσι καθ’ ημέραν.» Στον λαόν ο Μωυσής είπε τότε: «Ίδετε ότι ο Ιεχωβά έδωκεν εις εσάς το σάββατον, δια τούτο την έκτην ημέραν σας δίδει άρτον δύο ημερών.»​—Έξοδ. 16:4, 5, 29, ΜΝΚ.

Οι οδηγίες του Θεού ενταύθα για την τήρησι του σαββάτου και ό,τι είχε πει στην Αίγυπτο σχετικά με το Πάσχα εχρησίμευσε για να εισαγάγη την τήρησι του σαββάτου στο έθνος Ισραήλ. Αργότερα όταν εδόθη ο νόμος περί σαββάτου στο Όρος Σινά, έλαβαν πιο λεπτομερείς οδηγίες για την τήρησι αυτών των ημερών αναπαύσεως.

Η ΗΜΕΡΑ ΑΝΑΠΑΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Επειδή η τετάρτη από τις Δέκα Εντολές, που ομιλεί για την εβδόμη μέρα του σαββάτου, αναφέρει πώς ο Θεός ανεπαύθη την εβδόμη δημιουργική μέρα, μερικοί συμπεραίνουν ότι η εβδομαδιαία τήρησις του σαββάτου υπήρχε από τον καιρό του πρώτου ανθρώπου. Βασίζουν το επιχείρημά των στο γεγονός ότι ο Θεός ανεπαύθη, ευλόγησε και καθηγίασε την εβδόμη δημιουργική μέρα, η οποία πιστεύουν ότι ήταν μια κατά γράμμα εικοσιτετράωρη μέρα. Το Γραφικό εδάφιο, στο οποίο πολύ στηρίζονται για να υποστηρίξουν τον ισχυρισμό τους, είναι το Γένεσις 2:3, το οποίον λέγει: «Και ευλόγησεν ο Θεός την ημέραν την εβδόμην, και ηγίασεν αυτήν· διότι εν αυτή ανεπαύθη από πάντων των έργων αυτού, τα οποία έκτισε και έκαμεν ο Θεός.» Σχετικά μ’ αυτό το εδάφιο, ο Ρόμπερτ Τζάμισον, στα Κριτικά και Πειραματικά Σχόλιά του, λέγει: «Θεωρούμε αυτή την περικοπή ως τον μέγαν χάρτην του Σαββάτου και ως σαφή απόδειξιν του γεγονότος ότι η θέσπισις του ήταν ταυτόχρονη με τη δημιουργία του ανθρώπου.»

Αλλά πού μέσα σ’ αυτό το Γραφικό εδάφιο υπάρχει οποιασδήποτε εντολή στο ανθρώπινο γένος να τηρή την εβδόμη μέρα της εβδομάδος ως σάββατον; Πού υπάρχει έστω και νύξις ότι ο άνθρωπος περιλαμβάνεται σε ό,τι λέγεται ενταύθα; Ό,τι βρίσκομε είναι μια δήλωσις του τι έκαμε ο Θεός, όταν ήλθε στην εβδόμη δημιουργική μέρα, δεν ήταν έκθεσις κανενός νόμου στον άνθρωπο. Ούτε αυτό το εδάφιο, ούτε κανένα άλλο μέρος της Γραφής δεν λέγει, ούτε και νύξιν απλώς κάνει, ότι η τήρησις του Σαββάτου διετάσσετο στον Αδάμ ή ότι αυτός ετήρησε ποτέ την εβδόμη μέρα της εβδομάδος ως σάββατον.

Δεν μπορεί να υπάρξη αμφιβολία ότι ο Θεός καθίδρυσε ένα πρότυπο για τον εβδομαδιαίο νόμο του σαββάτου που είχε δοθή στον Μωυσή, αλλά πώς μπορούσε ν’ αναμένεται απ’ τον καθένα να υπακούση σ’ έναν τέτοιο νόμο προτού δοθή αυτός ο νόμος; Δεν είναι εκπληκτικό, λοιπόν, που δεν υπάρχουν στοιχεία περί τηρήσεως του σαββάτου από κανέναν πριν από την εποχή του Μωυσέως.

Αποτελεί σφάλμα το να υποτεθή ότι ο Θεός ευλόγησε και καθηγίασε μια κατά γράμμα εικοσιτετράωρη μέρα στον καιρό που ανεπαύθη. Ο απόστολος Παύλος, μιλώντας περί εισόδου στην ανάπαυσι του Θεού χιλιάδες χρόνια μετά την έναρξί της, εδήλωσε ότι η μέρα αναπαύσεως του Θεού συνεχίζεται ακόμη στην εποχή του κι έτσι ήταν μια μακρά περίοδος χρόνου. «Διότι είπεν εν μέρει τινί περί της εβδόμης ούτω, “Και κατέπαυσεν ο Θεός εν τη ημέρα τη εβδόμη από πάντων των έργων αυτού.” Και εν τούτω πάλιν, “Δεν θέλουσιν εισέλθει εις την κατάπαυσίν μου.” Ας σπουδάσωμεν λοιπόν να εισέλθωμεν εις εκείνην την κατάπαυσιν.»​—Εβρ. 4:4, 5, 11.

Ο αριθμός επτά χρησιμοποιείται συχνά στη Γραφή και ενέχει την έννοια της πληρότητος. Η Λαϊκή και Κριτική Βιβλική Εγκυκλοπαιδεία τονίζει ότι η ρίζα της Εβραϊκής λέξεως που σημαίνει επτά υποβάλλει «την ιδέα της επαρκείας, ικανοποιήσεως, πληρότητος, τελειότητος, αφθονίας.» Έτσι, η ύπαρξις επτά ημερών της δημιουργικής εβδομάδος κατεδείκνυε πληρότητα ή τελειότητα. Εφόσον η εβδόμη δημιουργική μέρα απεδείχθη ότι ήταν χιλιάδων ετών διαρκείας, αφού πέρασαν σχεδόν 6.000 χρόνια από τη δημιουργία του Αδάμ, κι αφού η Βιβλική προφητεία αποδεικνύει ότι ζούμε στον έσχατο καιρό του παρόντος πονηρού συστήματος πραγμάτων που αμέσως προηγείται από την αναπαυτική χιλιετηρίδα της Βασιλείας του Χριστού, λογικό είναι να συμπεράνωμε ότι η μεγάλη αυτή ημέρα αναπαύσεως θα ήταν πλήρης με 7.000 έτη. Η χιλιετής βασιλεία του Χριστού θα περιελαμβάνετο λογικά σ’ αυτή την επτακισχιλιετή ημέρα αναπαύσεως του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι η εβδόμη δημιουργική ημέρα είναι καθ’ εαυτήν μια εβδομάς από 1000-ετείς ημέρες. Επειδή το όνομα του Ιεχωβά θα διεκδικηθή σ’ αυτό το χρονικό διάστημα και οι σκοποί του για τη γη και τον άνθρωπο θα εκπληρωθούν πλήρως, η ημέρα είναι ιερή. Η ευλογία της απ’ Αυτόν θα εκδηλωθή στη χιλιετή βασιλεία του Μεσσία.

Το ότι η ημέρα αναπαύσεως του Θεού αποτελείται από επτά 1000-ετείς ημέρες παρετηρήθη επίσης από μερικούς Ιουδαίους ραββίνους πριν από μερικές εκατονταετηρίδες. Στο έτος 1626 ο Χένρυ Αίνσγουορθ ανέφερε έναν απ’ αυτούς στο βιβλίο του Σχόλια πάνω στο Πρώτο Βιβλίο του Μωυσέως που Καλείται Γένεσις, ο οποίος είπε: «Αν ερμηνεύσωμε την εβδόμη ημέρα, της εβδόμης χιλιετηρίδος, που είναι ο ερχόμενος κόσμος, η δήλωσις είναι ότι​—κι ευλόγησε, διότι ήταν στην εβδόμη χιλιάδα, όλες οι ψυχές θέλουν δεσμευθή στα δεσμά της ζωής . . . έτσι είπαν στα σχόλιά των οι καλής μνήμης Ραβίνοι μας· ο Θεός ευλόγησε την εβδόμη ημέρα, ο άγιος Θεός ευλόγησε τον μέλλοντα κόσμον, ο οποίος αρχίζει απ’ την εβδόμη χιλιετηρίδα.» Ο μέλλων κόσμος είναι η 1000-ετής βασιλεία του Μεσσία, ένα κατάλληλο αποκορύφωμα της συμβολικής εβδομάδος των 7.000 ετών που αποτελούν την ύπαρξι του ανθρώπου στη γη στη διάρκεια της ημέρας αναπαύσεως του Θεού. Θα φέρη στο ανθρώπινο γένος ανάπαυσι από δουλικό κόπο κι από τη δουλεία της αμαρτίας.

Έτσι βλέπομε τη χρησιμοποίησι από τον Θεό του τελείου αριθμού επτά. Η δημιουργική εβδομάς απετελείτο από επτά ημέρες, οι οποίες δεν συνίσταντο απλώς από ώρες, αλλ’ από 7.000 έτη η καθεμιά. Αυτό σημαίνει ότι κάθε δημιουργική ημέρα ήταν, καθ’ εαυτήν, μια εβδομάς χιλιετών ημερών. Μετά το εξαίρετο αυτό πρότυπο, εδόθη στο έθνος Ισραήλ μια συμβολική εβδομάς ετησίων ημερών, και κάθε έβδομον έτος ήταν ένα σάββατον αναπαύσεως για τη γη. Αυτό μας φέρνει στην κατά γράμμα εβδομάδα των επτά ημερών, των οποίων η εβδόμη ήταν ένα σάββατο στο έθνος Ισραήλ. Λογικό, λοιπόν, ήταν ότι η τετάρτη εντολή έπρεπε ν’ αναφέρεται στη μεγάλη δημιουργική εβδομάδα, της οποίας η κατά γράμμα εβδομάς αποτελεί μικρό πανομοιότυπο.

Εφόσον η ημέρα αναπαύσεως του Θεού ήταν, όπως έπρεπε να είναι, πολύ μεγαλύτερη από την εικοσιτετράωρη μέρα αναπαύσεως της οποίας αποτελεί πρότυπον, είναι σφάλμα να συμπεράνωμε ότι η ευλογία του της μεγάλης ημέρας αναπαύσεώς του εσήμαινε ότι όλο το ανθρώπινο γένος ήταν υποχρεωμένο να τηρή μια σαββατιαία ανάπαυσι κάθε εβδόμη μέρα.

ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ

Υπάρχει πλήρης σιωπή στις Γραφές περί τηρήσεως του σαββάτου από οποιονδήποτε των πατριαρχών πριν από τις ημέρες του Μωυσέως. Το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν επταήμερες εβδομάδες μπορεί να προβληθή από μερικά άτομα ως ένδειξις ότι τηρούσαν ένα σάββατο, αλλά πώς αυτό μπορεί να γίνη παραδεκτό ως λογικό επιχείρημα, όταν δεν υπάρχη ούτε η ελάχιστη ένδειξις ότι οι πατριάρχαι θεωρούσαν την εβδόμη μέρα διαφορετική από τις άλλες έξη; Σ’ αυτό το σημείο εξετάστε τι λέγεται στη Λαϊκή και Κριτική Βιβλική Εγκυκλοπαιδεία: «Αφ’ ετέρου πάλιν αποκρούεται το ότι ο υπολογισμός του χρόνου κατά εβδομάδες υπονοεί κάποια σχέσι προς το σάββατο. Η διαίρεσις του χρόνου κατά εβδομάδες, όπως είναι από τις πιο αρχαίες και παγκόσμιες, έτσι είναι κι απ’ τις πιο καταφανείς επινοήσεις.»

Όταν ο Θεός έδωσε στον Νώε ειδικές εντολές μετά τον Κατακλυσμό, αυτές περιελάμβαναν λεπτομέρειες όπως είναι ο σεβασμός της ζωής, βρώσις κρέατος και η αποχή από αίμα. Δεν έγινε, όμως, μνεία περί τηρήσεως του σαββάτου. Το προφανές συμπέρασμα που πρέπει να συναχθή από την πλήρη σιωπή σ’ αυτό το θέμα στη διάρκεια των δυόμιση χιλιετηρίδων πριν από τον Μωυσή είναι ότι ο Θεός δεν απαιτούσε τήρησι του Σαββάτου στη διάρκεια του καιρού εκείνου. Δεν ήταν για τους πατριάρχας.

Η τήρησις του σαββάτου είχε δοθή απλώς στο έθνος Ισραήλ ως σημείον μεταξύ αυτών και του ουρανίου άρχοντός των, με τον οποίον είχαν προέλθει σε σχέσι διαθήκης. Έχομε τη δήλωσι αυτού του Θεού περί τούτου: «Έξ ημέρας θέλει γίνεσθαι εργασία· εν δε τη εβδόμη ημέρα, σάββατον θέλει είσθαι, ανάπαυσις . . . Τούτο είναι σημείον μεταξύ εμού και των υιών Ισραήλ διαπαντός.» (Έξοδ. 31:15, 17) Κανένα άλλο έθνος λαού πριν από τις ημέρες του Μωυσέως δεν είχε αγιασθή ή ξεχωρισθή για ένα άγιο σκοπό όπως οι Ισραηλίται. Ο Θεός απαιτούσε απ’ αυτούς πράγματα που δεν απήτησε από κανένα άλλο λαό. «Δεν έκαμε την διαθήκην ταύτην ο Ιεχωβά προς τους πατέρας ημών, αλλά προς ημάς, ημάς οίτινες πάντες είμεθα ενταύθα σήμερον ζώντες.» (Δευτ. 5:3, ΜΝΚ) Το σάββατον αποτελούσε ειδικό σημείον της σχέσεώς των με τον Ιεχωβά και μια υπόμνησι της απελευθερώσεώς των από την Αιγυπτιακή δουλεία. «Και Κύριος ο Θεός σου σε εξήγαγεν εκείθεν εν χειρί κραταιά και εν βραχίονι εξηπλωμένω· δια τούτο Κύριος ο Θεός σου προσέταξεν εις σε να φυλάττης την ημέραν του σαββάτου.»​—Δευτ. 5:15.

Για το έθνος Ισραήλ η εβδόμη μέρα της εβδομάδος ήταν ένα θεόδοτο σάββατο που έπρεπε να τηρήται επί ένα απεριόριστο διάστημα χρόνου. Κάθε εβδομάδα, όταν τα σαλπίσματα ανήγγελλαν την προσέγγισι της εβδόμης ημέρας, ήταν μια χαρωπή ευκαιρία, διότι το σάββατο εσήμαινε ανάπαυσι για τα σώματά των και για το πνεύμα των. Η υγιής διδασκαλία κι ενθάρρυνσις που ελάμβαναν από τα Γραφικά αναγνώσματα, τις άγιες συνελεύσεις και την προσευχή εκείνη τη μέρα, τους ανύψωνε πνευματικώς. Το σάββατο, ενώ αποτελούσε μια συνεχή υπόμνησι της θαυματουργικής των απελευθερώσεως από την Αίγυπτο και της ασυνήθους των σχέσεως με τον Θεόν ως εκλεκτός Του λαός, εφιστούσε, επίσης, την προσοχή των στη μεγάλη ημέρα της Θείας αναπαύσεως, της οποίας το τέλος θα εύρη τον αρχικό Του σκοπό για τον άνθρωπο πλήρως εκπληρωμένο. Όπως ετόνισε ο απόστολος Παύλος, το σάββατον ήταν μια σκιά των μελλόντων. Εφιστούσε την προσοχή στη χιλιετή βασιλεία του Χριστού, που θα φέρη στους ευπειθείς του ανθρωπίνου γένους τις υποσχεμένες Θείες ευλογίες της αιωνίου ζωής και της ειρήνης σ’ ένα γεμάτον από ανάπαυσι νέο κόσμο.​—Κολ. 2:16, 17