Γεδεών​—Σεμνός και Ισχυρός Μαχητής υπέρ του Ιεχωβά

ΜΕΤΑΞΥ των ανδρών των αρχαίων χρόνων, των οποίων η πίστις προσφέρεται προς μίμησιν από τους Χριστιανούς είναι η πίστις του Κριτού Γεδεών. Γι’ αυτόν ο συγγραφεύς του προς Εβραίους βιβλίου της Γραφής λέγει: «Και τι έτι να λέγω; Διότι θέλει με λείψει ο καιρός διηγούμενον περί Γεδεών, . . . οίτινες δια της πίστεως . . . έγειναν ισχυροί εν πολέμω, έτρεψαν εις φυγήν στρατεύματα αλλοτρίων.» Ναι, ο Γεδεών ήταν ένας πολεμιστής, του οποίου η πίστις στον Θεό ήταν τόσο ισχυρή ώστε, όταν ο Ιεχωβά τού έδωσε εντολή να στείλη σπίτι τους το μέγιστο μέρος του στρατού του και να πολεμήση μόνο με 300 άνδρες εναντίον ενός στρατού 135.000, το έκαμε και ο Ιεχωβά του εχάρισε τη νίκη. Αλλ’ αυτός ο κριτής του Ισραήλ εξεδήλωσε, επίσης, μια άλλη αξιοθαύμαστη αρετή, μια αρετή, η οποία τον καθιστά ιδιαιτέρως προσφιλή σ’ εμάς, τη σεμνότητα, όπως θα ιδούμε.​—Εβρ. 11:32-34.

Διακόσια περίπου χρόνια είχαν περάσει αφότου ο Ιησούς του Ναυή, ο διάδοχος του Μωυσέως, είχε πεθάνει. Όπως προφητικά είχε προειδοποιήσει ο Μωυσής, οι Ισραηλίται απεστερήθησαν από τους καρπούς του μόχθου των λόγω της απιστίας των στον Θεόν των, τον Ιεχωβά. (Λευιτ. 26:14-16) Επί πολλά χρόνια τα γειτονικά ειδωλολατρικά έθνη, ιδιαιτέρως οι Μαδιανίται, εισέβαλαν στον Ισραήλ σε καιρό θερισμού με ορδές πολυάριθμες σαν ακρίδες και «διέφθειρον τα γεννήματα της γης.»​—Κριτ. 6:1-6.

Τότε μια μέρα ένας άγγελος του Ιεχωβά παρουσιάσθη στον Γεδεών, τον γυιό του Ιωάς, από την Ισραηλιτική φυλή του Μανασσή. Την εποχή εκείνη εκοπάνιζε σίτο σ’ ένα ληνό για ν’ αποφύγη να τον ανακαλύψουν οι Μαδιανίται. Ο άγγελος είπε στον Γεδεών: «Ο Ιεχωβά μετά σου, δυνατέ εν ισχύι.» Με σεμνό τρόπο ο Γεδεών αγνόησε τη φιλοφροσύνη και απήντησε με τη δύναμι της λογικής: «Ω! κύριε μου, αν ο Ιεχωβά ήναι μεθ’ ημών, δια τι λοιπόν εύρηκαν ημάς πάντα ταύτα; και πού είναι πάντα τα θαυμάσια αυτού, τα οποία διηγήθησαν εις ημάς οι πατέρες ημών, λέγοντες, Δεν ανεβίβασεν ημάς ο Ιεχωβά εξ Αιγύπτου; αλλά τώρα εγκατέλιπεν ημάς ο Ιεχωβά, και παρέδωκεν ημάς εις τας χείρας των Μαδιανιτών.»​—Κριτ. 6:11-13, ΜΝΚ.

Όταν του ελέχθη ότι αυτός ο ίδιος θα ελευθέρωνε τον λαό του, ο Γεδεών έδειξε πάλι σεμνότητα απαντώντας: «Ω! Ιεχωβά. Με τι θέλω σώσει τον Ισραήλ; ιδού, η οικογένειά μου είναι η ταπεινοτέρα μεταξύ του Μανασσή, και εγώ ο μικρότερος εν τω οίκω του πατρός μου.» Αλλ’ ο Ιεχωβά, δια του αγγέλου του, τον εβεβαίωσε: «Αλλ’ εγώ θέλω είσθαι μετά σου, και θέλεις πατάξει τους Μαδιανίτας ως άνδρα ένα.» Αυτό έκαμε τον Γεδεών να ζητήση σημείον, το οποίον του εδόθη και με το οποίο εγνώρισε ότι ο αγγελιαφόρος ήταν πραγματικά άγγελος του Ιεχωβά.​—Κριτ. 6:14-24, ΜΝΚ.

Την ίδια εκείνη νύχτα ο Ιεχωβά έθεσε τον Γεδεών σε δοκιμασία με το να τον διατάξη να κατεδαφίση τον βωμό του Βάαλ που είχε ο πατέρας του, να κατακόψη το γειτονικό ιερό άλσος, να οικοδομήση ένα θυσιαστήριο στον Ιεχωβά και ύστερα να προσφέρη επάνω σ’ αυτό ένα ιερό μόσχο, χρησιμοποιώντας για φωτιά ξυλεία από το ιερό άλσος. Ο Γεδεών το έπραξε αυτό τη νύχτα με τη βοήθεια δέκα υπηρετών, πράγμα, που, ας σημειωθή, απαιτούσε πολλή πίστι εκ μέρους του Γεδεών. Όταν οι άνθρωποι της πόλεως είδαν την επομένη τι συνέβη και έμαθαν ότι αυτό είχε γίνει από τον Γεδεών, εφώναζαν ζητώντας να θανατωθή, αλλά ο πατέρας του Ιωάς έλαβε το μέρος του Γεδεών, λέγοντας ευφυέστατα στα προκλητικά πλήθη ν’ αφήσουν τον Βάαλ να υπερασπισθή μόνος του.​—Κριτ. 6:25-32.

Ύστερ’ απ’ αυτό οι Μαδιανίται, μαζί με τους Αμαληκίτας και τους κατοίκους της Ανατολής, εισέβαλαν και πάλι στον Ισραήλ, κι εστρατοπέδευσαν στην κοιλάδα Ιεζραέλ. Τότε το πνεύμα του Ιεχωβά περιεχύθη επάνω στον Γεδεών και αυτός συνεκέντρωσε τους Ισραηλίτας της φυλής του καθώς και τριών άλλων γειτονικών φυλών για να πολεμήσουν τους λεηλάτας που εισέβαλαν. Για να βεβαιωθή και πάλι ότι ο Ιεχωβά Θεός θα ήταν μαζί του, εζήτησε ένα σημείον, συγκεκριμένως δύο, τα δε αιτήματά του αμέσως εξετελέσθησαν από τον Θεό.​—Κριτ. 6:33-40.

Ως αποτέλεσμα της προσκλήσεώς του στα όπλα προσήλθαν στον Γεδεών 32.000 άνδρες πολεμισταί, ενώ ο εχθρός είχε 135.000 άνδρες, ή το τετραπλάσιο και πλέον των ιδικών του. Αλλά ο Ιεχωβά είπε ότι και αυτός ακόμη ο αριθμός ήταν πάρα πολύ μεγάλος, γιατί ο Ισραήλ θα μπορούσε να αποδώση στον εαυτό του τη νίκη. Έτσι μέσω δύο δοκιμών που υπαγόρευσε ο Ιεχωβά, όλοι οι δειλοί καθώς και εκείνοι οι οποίοι δεν ήσαν άγρυπνοι απεκλείσθησαν, περιορίζοντας την ομάδα του Γεδεών σε 300 μόνο. Τι πίστις στον Θεό εχρειάζετο για να πολεμήση ο Γεδεών με 300 άνδρες εναντίον 135.000!​—Κριτ. 7:1-8.

Για να είναι ο Γεδεών βέβαιος για τη νίκη, ο Ιεχωβά τον διέταξε να πάρη τον υπηρέτη του και να πάη για αναγνώρισι του εχθρικού στρατοπέδου. Καθώς ενεργούσε έτσι, άκουσε κάποιον να διηγήται ένα όνειρο για ένα κρίθινο άρτο που εχτύπησε τις σκηνές στο στρατόπεδο του Μαδιάμ, και άκουσε την ερμηνεία αυτού του ονείρου που έλεγε: «Τούτο δεν είναι, ειμή η ρομφαία του Γεδεών, υιού του Ιωάς, ανδρός Ισραηλίτου· ο Θεός παρέδωκεν εις την χείρα αυτού τον Μαδιάμ, και άπαν το στρατόπεδον.»​—Κριτ. 7:9-14.

ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΙΜΟΣ

Πώς, όμως, 300 άνδρες επρόκειτο να κατατροπώσουν 135.000; Προφανώς όχι με το ξίφος και το δόρυ. Η απάντησις βρίσκεται στα λόγια του σοφού Βασιλέως Σολομώντος: «Η σοφία»​—δηλαδή, η θεία σοφία—​«είναι καλυτέρα παρά τα όπλα του πολέμου.»​—Εκκλησ. 9:18.

Ο Γεδεών δεν ήταν μόνο ένας άνθρωπος υποδειγματικής πίστεως και σεμνότητος, αλλά ήταν, επίσης, φρόνιμος και προσεκτικός. Πραγματικά, θα μπορούσε να λεχθή ότι φρόνησις και προσεκτικότης συνεβάδιζαν με τη σεμνότητά του. Ο σεμνός δεν προχωρεί με πολύ μεγάλη τόλμη, είναι προσεκτικός, γνωρίζει τις αδυναμίες του. Γι’ αυτό όταν ο άγγελος του Θεού παρουσιάσθη για πρώτη φορά σ’ αυτόν, ο Γεδεών εζήτησε σημείον για να βεβαιωθή ότι αυτή η αποστολή προήρχετο από τον Ιεχωβά. Ήταν η επιφυλακτικότης του δικαιολογημένη; Ασφαλώς ήταν λόγω της ασυνήθους φύσεως της αποστολής του και λόγω του ότι εξελέγη αυτός ο ελάχιστος των ελαχίστων.​—Κριτ. 6:17-23.

Σημειώστε, επίσης, την επιφυλακτικότητα του Γεδεών, ο οποίος εζήτησε από τον άγγελο: «Μη αναχωρήσης εντεύθεν, δέομαι, εωσού έλθω προς σε, και εκφέρω την προσφοράν μου, και θέσω ενώπιόν σου.» Επρόκειτο να φέρη μια προσφορά, με την οποία να δοκιμάση τον αγγελιαφόρο ή άγγελο και δεν ήθελε να εξαφανισθή ή ν’ απομακρυνθή προτού επιστρέψη! (Κριτ. 6:18) Και δεν έδειξε ο Γεδεών την ίδια προσεκτικότητα με το να κατεδαφίση τον βωμό του Βάαλ στη διάρκεια της νυκτός; Αν επιχειρούσε να προβή σ’ αυτό στο φως της ημέρας, θα εξώργιζε όλους τους λάτρεις του Βάαλ συμπολίτας του και θα καθιστούσε αδύνατη την εκτέλεσι της αποστολής του. Προέβη στο να το πράξη προσεκτικά τη νύχτα, παίρνοντας μαζί του δέκα υπηρέτας, ασφαλώς για να τοποθετήση και κάποιον ως φρουρό την ώρα που οι άλλοι θα γκρέμιζαν τον βωμό του Βάαλ και θα εκτελούσαν το υπόλοιπο της αποστολής του.​—Κριτ. 6:25-28.

Κατόπιν, αφού συνεκέντρωσε τους πολεμιστάς, 32.000 ισχυρούς, εζήτησε από τον Ιεχωβά περαιτέρω απόδειξι ότι ο Ιεχωβά ήταν μαζί του. Εζήτησε, όπως ο «πόκος του μαλλιού» που θα έθετε στο αλώνι υγρανθή με τη δρόσο το επόμενο πρωί, το δε υπόλοιπον της γης παραμείνη ξηρό. Όταν ο Θεός του παρεχώρησε αυτό το θαύμα, ο Γεδεών εζήτησε ένα θαύμα για το αντίστροφο: «Ας μη εξαφθή ο θυμός σου εναντίον μου, και θέλω λαλήσει μόνον ταύτην την φοράν ας δοκιμάσω, δέομαι, ταύτην μόνην την φοράν εν τω πόκω· ας γείνη τώρα ξηρασία μόνον επί τον πόκον, εφ’ όλην δε την γην ας ήναι δρόσος.» Ναι, ο Γεδεών προσεκτικά θέλησε να βεβαιωθή ότι ο Ιεχωβά είναι μαζί του με δύο δοκιμές, ώστε να μην υπάρχη αμφιβολία μήπως το πρώτο θαύμα ωφείλετο σε σύμπτωσι. Και ο Ιεχωβά, αντί να δυσαρεστηθή, ικανοποίησε και αυτή την αίτησι του Γεδεών, η οποία, ας σημειωθή, έγινε με σεμνότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι ο Γεδεών είχε επιφυλακτικότητα και φρόνησι, που συνεβάδιζαν με τη σεμνότητα. Αυτή η προσεκτικότης και η φρόνησις τον ωδήγησαν στο στρατήγημα που εχρησιμοποίησε. Και ποιο ήταν αυτό; Ένας πόλεμος νεύρων!​—Κριτ. 6:36-40.

ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΗΜΑ

Εν πρώτοις, ο Γεδεών έδωσε στον καθένα από τους 300 άνδρες του ένα κέρας ή σάλπιγγα και μια μεγάλη υδρία, μέσα στην οποία έβαλε μια μεγάλη λαμπάδα. Έπειτα διήρεσε τους άνδρες του σε τρεις ομάδες από εκατό η καθεμιά ώστε να μπορή να πλησιάση το στρατόπεδο των Μαδιανιτών από τρεις πλευρές. Και με προσοχή ο Γεδεών υπελόγισε τα πράγματα έτσι ώστε αυτός και οι άνδρες του να επιπέσουν επάνω στο στρατόπεδο του Μαδιάμ αμέσως μετά την αλλαγή της φρουράς στην αρχή της φρουράς του μεσονυκτίου, όποτε κάτι το απροσδόκητο θα ήταν πολύ πιθανώτερο να τρομάξη τους φύλακες ή φρουρούς.​—Κριτ. 7:15-19.

Κατόπιν, σύμφωνα με τις οδηγίες του Γεδεών, οι άνδρες του έκαμαν όπως και αυτός. Ξαφνικά διετάραξαν τη νυκτερινή γαλήνη σαλπίζοντας με τις 300 σάλπιγγες, συντρίβοντας τις 300 μεγάλες υδρίες και κράζοντας 300 δυνατές πολεμικές κραυγές, φωτίζοντας συγχρόνως τον ουρανό με τις 300 λαμπάδες των. Οι αιφνιδιασμένοι και τρομαγμένοι Μαδιανίται, νομίζοντας ότι είχαν περικυκλωθή από 300 ομάδες πολεμιστών, άρχισαν να φωνάζουν τρομοκρατημένοι και να φεύγουν. Και όχι μόνο αυτό, αλλά «έστρεψεν ο Ιεχωβά καθ’ όλον το στρατόπεδον την ρομφαίαν εκάστου εναντίον του πλησίον αυτού.»​—Κριτ. 7:19-22, ΜΝΚ.

Με αυτή τη στροφή των γεγονότων, οι άνδρες των τριών φυλών Νεφθαλί, Ασήρ και Μανασσή εκλήθησαν να συμμετάσχουν στην καταδίωξι, ο δε Γεδεών έστειλε μηνυτάς στην υπερήφανη και ισχυρή φυλή του Εφραΐμ να συναντήσουν τους Μαδιανίτας που έφευγαν, πράγμα που έκαμαν, αιχμαλωτίζοντας τους αρχηγούς των Ωρήβ και Ζηβ, τους οποίους και εθανάτωσαν. Όταν, όμως, συνηντήθησαν με τον Γεδεών οι άνδρες Εφραΐμ παρεπονέθησαν επειδή δεν τους εκάλεσε να βοηθήσουν από την αρχή. Και «ελογομάχησαν σφόδρα μετ’ αυτού.» Αλλά ο Γεδεών τους καθησύχασε λέγοντας με σεμνότητα, «Δεν είναι καλύτερον το αποτρύγημα του Εφραΐμ παρά τον τρυγητόν του Αβί-έζερ [τον οικογενειακό κορμό του Γεδεών];» Και ετόνισε τις επιτυχίες των, λέγοντας: «Τι ηδυνάμην να κάμω ως προς εσάς;»​—Κριτ. 7:23 έως 8:3.

Ο Γεδεών και οι 300 άνδρες του, μολονότι κατάκοποι, συνέχισαν την καταδίωξι των εισβολέων που έφευγαν και οι οποίοι είχαν τελικά ελαττωθή μόνο σε 15.000 από τις 135.000. Ακόμη κι εκείνους που είχαν απομείνει τους επρόλαβαν ο Γεδεών και οι άνδρες του, και τους διεσκόρπισαν, αφού συνέλαβαν τους βασιλείς των Ζεβεέ και Σαλμανά, τους οποίους εξετέλεσε ο ίδιος ο Γεδεών ως εγκληματίας πολέμου. Έτσι έληξε η εισβολή του Μαδιάμ και των λεγεώνων του. Η τιμή για τη νίκη ωφείλετο στον Ιεχωβά!​—Κριτ. 8:10-12, 21· 7:2, 22.

Η κατατρόπωσις των Μαδιανιτών ήταν τόσο πλήρης και ερημωτική ώστε ο Γεδεών ήταν σε θέσι να κρίνη τον Ισραήλ επί σαράντα χρόνια δίχως να παραστή ανάγκη να καταφύγη σε πόλεμο και πάλι. Από εκτίμησι του τι είχε κάμει ο Γεδεών, οι Ισραηλίται του εζήτησαν να εγκαθιδρύση με την οικογένειά του μια δυναστεία αρχόντων: «Γενού άρχων εφ’ ημάς, και συ και ο υιός σου, και ο υιός του υιού σου, διότι έσωσας ημάς από της χειρός του Μαδιάμ.» Αλλά, όχι, ο Γεδεών, σεμνός πολεμιστής καθώς ήταν, δεν ήθελε καμμιά μεγαλοπρέπεια και πλασματολατρία που συμβαδίζουν με την ανθρωποποίητη βασιλική ιδιότητα: «Δεν θέλω γείνει άρχων εφ’ υμάς εγώ, αλλ’ ουδέ ο υιός μου θέλει γείνει άρχων εφ’ υμάς· ο Ιεχωβά θέλει είσθαι άρχων εφ’ υμάς.» Ήταν ευχαριστημένος να παραμείνη ένας κριτής, ένας δούλος του Θεού και του λαού όταν θα τον εχρειάζοντο.​—Κριτ. 8:22, 23, ΜΝΚ.

Εν τούτοις, ο Γεδεών συνέστησε να συνεισφέρουν από τα χρυσά κοσμήματα που εκέρδισαν από τα λάφυρα του πολέμου, πράγμα που έκαμαν και με τα οποία κατεσκεύασε ένα εφόδ. Μολονότι χωρίς αμφιβολία κατεσκεύασε αυτό το εφόδ με όλες τις καλές προθέσεις, τελικά αυτό απεδείχθη παγίς για όλο τον Ισραήλ, περιλαμβανομένου του Γεδεών και του οίκου του. Προφανώς οι Ισραηλίται το ειδωλοποίησαν όπως είχαν ειδωλοποιήσει τον χάλκινο όφι που είχε στήσει ο Μωυσής στην έρημο. Γι’ αυτό, η αφήγησις για τον Γεδεών δεν είναι δίχως μια σοβαρή κηλίδα​—και πάλι μια εύγλωττη μαρτυρία της ειλικρινείας των συγγραφέων της Βίβλου.​—Κριτ. 8:24-27· 2 Βασ. 18:4.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Μεγάλη ωφέλεια μπορεί να προκύψη από την εξέτασι της Βιβλικής αφηγήσεως για τον Κριτή Γεδεών. Όπως ο Γεδεών ήταν ένας άνθρωπος πίστεως, που ενεπιστεύετο στον Ιεχωβά Θεό μολονότι αντιμετώπισε τρομαχτικά ισχυρότερες δυνάμεις, έτσι και οι Χριστιανοί σήμερα πρέπει να έχουν ισχυρή πίστι, επειδή και αυτοί, επίσης, περιβάλλονται από ένα αριθμητικώς πολύ μεγαλύτερο άπιστο και εχθρικό κόσμο. Όπως ο Γεδεών απεδείχθη ότι ήταν σεμνός από την αρχή ως το τέλος, έτσι και οι Χριστιανοί σήμερα πρέπει να είναι πάντοτε σεμνοί, ‘να μη φρονούν υψηλότερα παρ’ ό,τι πρέπει να φρονούν’. (Ρωμ. 12:3) Και όπως ακριβώς ο Γεδεών απεδείχθη προσεκτικός σ’ όλα τα σημεία, έτσι και οι Χριστιανοί πρέπει να είναι προσεκτικοί. Θέλουν να είναι βέβαιοι για τα πράγματα που πιστεύουν, όπως έκαναν και οι αρχαίοι Βεροιείς· και όταν αντιμετωπίζουν αυτούς, οι οποίοι επεμβαίνουν στη λατρεία τους, ακολουθούν τους λόγους του Ιησού να είναι ‘φρόνιμοι ως οι όφεις’.​—Ματθ. 10:16· Πράξ. 17:11· 1 Θεσ. 5:21.

Η αφήγησις για τον Γεδεών και τους 300 είναι, επίσης, προφητικής σημασίας για τους Χριστιανούς, διότι από αυτή μπορούμε ν’ αντλήσωμε παράλληλα για την εποχή μας. Έτσι, όπως, ακριβώς, ο Ισραήλ περιέπεσε σε δουλεία λόγω χαλαρότητος στη λατρεία τους προς τον Ιεχωβά, έτσι και ο λαός του Ιεχωβά στη σύγχρονη εποχή περιέπεσε για μια περίοδο σε δουλεία στους αντιπροσώπους του Σατανά λόγω χαλαρώσεως της αγνής των λατρείας. Και όπως ο Γεδεών την εποχή εκείνη απεδείχθη ένας ειδωλοθραύστης, έτσι και οι Χριστιανοί σήμερα εκθέτουν την ειδωλολατρία του «Χριστιανικού κόσμου», την κατά γράμμα και τη συμβολική, τόσο τα αγάλματα αγίων όσο και είδωλα υπό μορφήν οργανώσεων όπως τα Ηνωμένα Έθνη.

Επί πλέον, όπως ο Ιεχωβά επρομήθευσε τον Γεδεών την εποχή εκείνη για ν’ απελευθερώση το λαό του, επρομήθευσε τον Μεγαλύτερο Γεδεών, τον Ιησού Χριστό, για ν’ απελευθερώση τον λαό του σήμερα. Επίσης, όπως την εποχή εκείνη οι δοκιμές απεκάλυψαν εκείνους που ήσαν άξιοι για να συμμετάσχουν στην αρχική εκπληκτική νίκη με το ν’ απομακρυνθούν εκείνοι που ήσαν δειλοί ή υστερούσαν σε επαγρύπνησι, έτσι στη σύγχρονη εποχή ο Ιεχωβά επέτρεψε δοκιμές, οι οποίες έγιναν αιτία να πέσουν οι δειλοί και αμελείς. Και, τελικά, όπως οι συνδυασμένες δυνάμεις του Ισραήλ εχρησιμοποιήθησαν από τον Ιεχωβά για να καταστρέψουν το πλήθος των εισβολέων Μαδιανιτών και τις λεγεώνες των, έτσι ο Ιησούς Χριστός και όλες οι ουράνιες δυνάμεις του, περιλαμβανομένων και των δυνάμεων του πνευματικού Ισραήλ, θα καταστρέψουν όλους τους εχθρούς του Ιεχωβά Θεού και του λαού του, σύμφωνα με τη θεόπνευστη προσευχή του ψαλμωδού: «Κάμε εις αυτούς, ως εις τους Μαδιανίτας . . . Κάμε τους άρχοντας αυτών ως τον Ωρήβ και ως τον Ζηβ· και, ως τον Ζεβεέ και ως τον Σαλμανάν . . . και ας γνωρίσωσι ότι συ, του οποίου το όνομα είναι Ιεχωβά, είσαι ο μόνος Ύψιστος επί πάσαν την γη.»​—Ψαλμ. 83:9-18, ΜΝΚ.

Πραγματικά η αφήγησις για τον Γεδεών και τους 300 του αποτελεί μέρος ‘της Γραφής που όλη είναι θεόπνευστος’ και ‘ωφέλιμος προς διδασκαλίαν ημών ώστε ως Χριστιανοί να είμεθα ικανοί, τελείως εξηρτισμένοι εις παν έργον αγαθόν’· και, ειδικά, για να είμεθα ισχυροί στην πίστι και άγρυπνοι, αλλά και σεμνοί και φρόνιμοι!​—2 Τιμ. 3:16, 17.