Κλήμα — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΚΛΗΜΑ

Το κλήμα (άμπελος η οινοφόρος [Vitis vinifera]) είναι φυτό με μακριούς, λεπτούς και περιελισσόμενους βλαστούς οι οποίοι έρπουν στο έδαφος ή αναρριχώνται με έλικες. Η εβραϊκή λέξη γκέφεν αναφέρεται γενικά στο οινοφόρο «κλήμα» (Αρ 6:4· Κρ 13:14) και, κατ’ εξαίρεση, στο «άγριο κληματώδες φυτό» που παρήγε άγρια κολοκύθια. (2Βα 4:39) Η λέξη ἄμπελος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρεται στο καθαυτό φυτό, ενώ η λέξη ἀμπελών αναφέρεται σε έναν αγρό όπου υπάρχουν φυτεμένα κλήματα.

Η ιστορία της αμπελουργίας αρχίζει με τη δήλωση: «Ο Νώε . . . φύτεψε ένα αμπέλι». (Γε 9:20) Ο Μελχισεδέκ, βασιλιάς της Σαλήμ, έφερε έξω «ψωμί και κρασί» για να τα προσφέρει στον Αβραάμ, πράγμα που αποδεικνύει ότι παράγονταν σταφύλια στη γη Χαναάν πριν από το 1933 Π.Κ.Χ. (Γε 14:18) Αιγυπτιακά εγχάρακτα σχέδια απεικονίζουν σκηνές από τον τρύγο και το πάτημα των σταφυλιών τη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ., οι δε Φαραώ εκείνης της εποχής είχαν επίσημους οινοχόους. (Γε 40:9-13, 20-23) Εντούτοις, η οινοποιία της Αιγύπτου δέχτηκε ισχυρό πλήγμα όταν ο Ιεχωβά «αφάνισε τα κλήματά τους» με την πληγή του χαλαζιού.—Ψλ 78:47· 105:33.

Οι κατάσκοποι που μπήκαν στην Υποσχεμένη Γη, μια «γη με . . . κλήματα και σύκα και ρόδια», έφεραν από την κοιλάδα του χειμάρρου Εσχώλ ένα τσαμπί σταφύλια το οποίο ήταν τόσο μεγάλο ώστε έπρεπε να το μεταφέρουν με ένα ραβδί δύο άντρες. (Δευ 8:8· Αρ 13:20, 23, 26) Λέγεται ότι τα τσαμπιά των σταφυλιών από αυτή την περιοχή ζυγίζουν συνήθως 4,5 ως 5,5 κιλά. Αναφέρθηκε ότι κάποιο τσαμπί ζύγιζε 12 κιλά, ενώ κάποιο άλλο πάνω από 20.

Εκτός από την κοιλάδα του χειμάρρου Εσχώλ, άλλες περιοχές που παρήγαν σταφύλια και αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι η Εν-γαδί, δίπλα στη Νεκρά Θάλασσα (Ασμ 1:14), η Συχέμ (Κρ 9:26, 27), η Σηλώ (Κρ 21:20, 21), και στην απέναντι πλευρά του Ιορδάνη, η Σιβμά, η Εσεβών και η Ελεαλή.—Ησ 16:7-10· Ιερ 48:32.

Φύτεμα και Καλλιέργεια. Τα αμπέλια φυτεύονταν συχνά σε λοφοπλαγιές. Υπήρχε η συνήθεια να τα περιφράζουν ή να τα περιτοιχίζουν (Αρ 22:24· Παρ 24:30, 31), καθώς επίσης να φτιάχνουν στέγαστρα ή σκοπιές (Ησ 1:8· 5:2) για να τα προστατεύουν από τους κλέφτες ή από τις επιδρομές ζώων όπως οι αλεπούδες και οι αγριόχοιροι. (Ψλ 80:8, 13· Ασμ 2:15) Ο Μωσαϊκός Νόμος επέτρεπε σε έναν περαστικό να φάει μέχρι να χορτάσει, αλλά όχι και να πάρει μαζί του μέσα σε δοχείο, διότι αυτό θα ήταν κλοπή.—Δευ 23:24.

Για ευκολία, το πατητήρι και το άνοιγμά του σκάβονταν κοντά στο αμπέλι, εφόσον συνήθως τα περισσότερα από τα σταφύλια που τρυγούσαν τα πατούσαν για να φτιάξουν κρασί. (Ησ 5:2· Μαρ 12:1· βλέπε ΚΡΑΣΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΑ ΠΟΤΑ.) Φυσικά, τα σταφύλια τα έτρωγαν και νωπά σε αρκετά μεγάλες ποσότητες, ενώ παρήγαν επίσης σταφίδες αποξηραίνοντας σταφύλια στον ήλιο.—1Σα 25:18· 30:12· 2Σα 16:1· 1Χρ 12:40.

Στην αρχαιότητα, τα αμπέλια ήταν διαρρυθμισμένα με πολλούς και διάφορους τρόπους. Μερικές φορές, τα κλήματα φυτεύονταν συστηματικά σε σειρές που απείχαν μεταξύ τους 2,5 ή περισσότερα μέτρα, αφού πρώτα το έδαφος είχε προετοιμαστεί καλά. Σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο, δεν επιτρεπόταν να φυτεύονται στο αμπέλι άλλοι σπόροι, μπορούσαν όμως να φυτευτούν εκεί δέντρα, όπως η συκιά. (Δευ 22:9· Λου 13:6, 7) Μερικές φορές άφηναν τα κλήματα να μεγαλώσουν πάνω στο έδαφος, στην κατωφέρεια μιας λοφοπλαγιάς, οπότε και στήριζαν σε διχάλες μόνο τα τσαμπιά, αλλά συχνότερα κατηύθυναν τα κλήματα έτσι ώστε να απλωθούν πάνω σε ξύλινα πλέγματα ή σε σωρούς από πέτρες.

Το κλάδεμα είναι απαραίτητο για την παραγωγή καλών σταφυλιών. Ο Ιησούς είπε ότι «κάθε κλαδί . . . που δεν κάνει καρπό το αφαιρεί, και το καθένα που κάνει καρπό το καθαρίζει [κλαδεύοντάς το] για να κάνει περισσότερο καρπό». (Ιωα 15:2) Το κλάδεμα των παραγωγικών κλαδιών παράλληλα με το κόψιμο των άκαρπων επιτρέπουν στο φυτό να χρησιμοποιεί την πλήρη δύναμή του για να παράγει καρπούς ανώτερης ποιότητας. Το κλάδεμα στις Βιβλικές χώρες άρχιζε την άνοιξη, γύρω στον Μάρτιο, και επαναλαμβανόταν τον Απρίλιο και ξανά τον Μάιο, αν ήταν απαραίτητο.—2Χρ 26:10· Ησ 18:5· Λου 13:7.

Ένα καρποφόρο κλήμα μπορεί, με σωστή φροντίδα και καλό κλάδεμα, να φτάσει σε ασυνήθιστη ηλικία και μέγεθος. Παραδείγματος χάρη, αναφέρεται ότι ένα τέτοιο κλήμα στην Ιεριχώ ήταν πάνω από 300 ετών και η διάμετρος του κορμού του έφτανε σχεδόν τα 46 εκ. Μερικές φορές αυτά τα παλιά κλήματα ξεπερνούσαν σε ύψος τα 9 μ. και γίνονταν πραγματικά δέντρα, ολόκληρες “κληματαριές”. Παρ’ όλο το ύψος, όμως, στο οποίο φτάνει το κλήμα ανάμεσα στα δέντρα του δάσους, το ξύλο του δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε ως “πάσσαλος για να κάνουν κάποια εργασία” ούτε ως «ξύλο για να κρεμάσουν οποιοδήποτε σκεύος», διότι είναι πολύ μαλακό. Επίσης, δεν είναι αρκετά ίσιο για να χρησιμεύσει ως ξυλεία. Μάλιστα το ξύλο του κλήματος υπήρξε ταιριαστό σύμβολο των άπιστων κατοίκων της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι ήταν χρήσιμοι μόνο ως καύσιμο για τη φωτιά—τον τελικό προορισμό των άκαρπων κλημάτων, όπως είπε ο Ιησούς.—Ιεζ 15:2-7· Ιωα 15:6.

Ο επιτυχημένος τρύγος ήταν καιρός τραγουδιού και ευφροσύνης τόσο για τους τρυγητές όσο και για τους πατητές. (Κρ 9:27· Ησ 16:10· Ιερ 25:30· βλέπε ΠΑΤΗΤΗΡΙ.) Ήταν επίσης καιρός χαράς για τους φτωχούς και για τους πάροικους της γης, στους οποίους επιτρεπόταν να μαζεύουν τα αποτρυγήματα μετά το γενικό τρύγο. (Λευ 19:10· Δευ 24:21) Ίσχυε επίσης το αντίθετο—όταν τα κλήματα ξεραίνονταν ή δεν παρήγαν σταφύλια, ή όταν τα αμπέλια γίνονταν ερημότοποι γεμάτοι αγκάθια, ήταν καιρός συμφοράς και μεγάλης λύπης.—Ησ 24:7· 32:10, 12, 13· Ιερ 8:13.

Οι νόμοι του Σαββάτου απαιτούσαν από τους ιδιοκτήτες να αφήνουν τα αμπέλια ακαλλιέργητα, ακλάδευτα και ατρύγητα κάθε έβδομο έτος και στη διάρκεια του Ιωβηλαίου. (Λευ 25:3-5, 11) Αλλά στη διάρκεια εκείνων των ετών, όλοι οι άνθρωποι (ιδιοκτήτες, δούλοι, πάροικοι, φτωχοί), καθώς και τα ζώα, μπορούσαν να τρώνε ελεύθερα από ό,τι παραγόταν μόνο του.—Εξ 23:10, 11· Λευ 25:1-12.

Παραβολική και Μεταφορική Χρήση. Επειδή οι άνθρωποι ήταν εξοικειωμένοι με το κλήμα—είχαν γενικές γνώσεις γύρω από την καλλιέργεια και την παραγωγικότητά του, καθώς και γύρω από τις συναφείς δραστηριότητες του τρύγου και του αποτρυγήματος—οι Βιβλικοί συγγραφείς το ανέφεραν συχνά. Τα αμπέλια που παρήγαν άφθονο καρπό αντανακλούσαν την ευλογία του Ιεχωβά. (Λευ 26:5· Αγγ 2:19· Ζαχ 8:12· Μαλ 3:11· Ψλ 128:3) Η έκφραση “ο καθένας κάθεται κάτω από το κλήμα του και κάτω από τη συκιά του” έγινε παροιμιώδης και μετέδιδε την εικόνα της ειρήνης και της ασφάλειας.—1Βα 4:25· 2Βα 18:31· Ησ 36:16· Μιχ 4:4· Ζαχ 3:10.

Τα μη παραγωγικά κλήματα φανέρωναν τη δυσμένεια του Θεού. (Δευ 28:39) Ο Ισραήλ ήταν σαν σταφύλια στην έρημο, αλλά έγινε σαν εκφυλισμένο κλήμα (Ωσ 9:10· 10:1), σαν ξένο κλήμα που έβγαζε αγριοστάφυλα. (Ησ 5:4· Ιερ 2:21) Μια κοινή παροιμιώδης φράση τον καιρό του Ιερεμία και του Ιεζεκιήλ αναφερόταν στο γεγονός ότι τα άγουρα σταφύλια κάνουν τα δόντια να μουδιάζουν, επειδή είναι ξινά.—Ιερ 31:29, 30· Ιεζ 18:2.

Έχουν γίνει προσπάθειες να συσχετιστεί το «κλήμα των Σοδόμων» με διάφορα φυτά της περιοχής της Νεκράς Θαλάσσης, αλλά τα συμφραζόμενα αυτής της έκφρασης, στη μοναδική περίπτωση που εμφανίζεται (Δευ 32:32), δείχνουν καθαρά ότι χρησιμοποιείται μεταφορικά. Τα Σόδομα χρησιμοποιούνται επανειλημμένα στην Αγία Γραφή ως σύμβολο της ηθικής διαφθοράς και της πονηρίας.—Ησ 1:10· 3:9· Ιερ 23:14.

Ο Ιησούς μίλησε σε αρκετές περιπτώσεις για τα αμπέλια και τα σταφύλια τους. (Ματ 20:1-16) Μόλις τρεις ημέρες πριν από το θάνατό του, είπε την παραβολή των πονηρών καλλιεργητών.—Μαρ 12:1-9· Λου 20:9-16· βλέπε ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ.

Όταν θέσπισε το Δείπνο του Κυρίου, ο Ιησούς χρησιμοποίησε κρασί, το «γέννημα του κλήματος», για να συμβολίσει το “αίμα του της διαθήκης”. Εκείνη την τελευταία νύχτα της επίγειας ζωής του, χαρακτήρισε επίσης τον εαυτό του ως «το αληθινό κλήμα» και τον Πατέρα του ως “τον καλλιεργητή”. Τους μαθητές του τους παρομοίασε με «τα κλαδιά» τα οποία είτε θα κλαδεύονταν για να κάνουν περισσότερο καρπό είτε θα κόβονταν τελείως.—Ματ 26:27-29· Μαρ 14:24, 25· Λου 22:18· Ιωα 15:1-10.

Προφητική Χρήση. Όταν ο Ιακώβ ευλόγησε τον Ιούδα, είχαν προφητική σημασία τα εξής λόγια του: «Δένοντας το ενήλικο γαϊδούρι του σε ένα κλήμα [λαγκέφεν] και τον απόγονο του θηλυκού γαϊδουριού του σε ένα εκλεκτό κλήμα [βελασσορεκάχ], θα πλύνει τα ρούχα του στο κρασί και το ένδυμά του στο αίμα των σταφυλιών. Κατακόκκινα είναι τα μάτια του από το κρασί». (Γε 49:8-12) Η εβραϊκή λέξη σορεκάχ υποδηλώνει ένα κόκκινο κλήμα που παράγει τους πιο πλούσιους ή εκλεκτούς καρπούς. (Παράβαλε Ησ 5:2· Ιερ 2:21, όπου εμφανίζεται ο συγγενικός όρος σορέκ.) Λίγες ημέρες προτού τοποθετηθεί η πινακίδα με την επιγραφή «Ο Βασιλιάς των Ιουδαίων» από πάνω του, στο ξύλο του βασανισμού (Μαρ 15:26), ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος ήταν από τη φυλή του Ιούδα, μπήκε στην Ιερουσαλήμ πάνω σε ένα πουλάρι γαϊδουριού, παρουσιαζόμενος έτσι σε αυτήν ως ο βασιλιάς της. (Ματ 21:1-9· Ζαχ 9:9) Μολονότι ο Ιησούς δεν έδεσε το πουλάρι του θηλυκού γαϊδουριού σε ένα κατά γράμμα κλήμα, «έδεσε» ωστόσο την αξίωσή του ότι ήταν βασιλιάς σε ένα συμβολικό κλήμα, πνευματικό, δηλαδή στη Βασιλεία του Θεού.—Παράβαλε Ματ 21:41-43· Ιωα 15:1-5.

Εκτός από αυτή τη μεγαλύτερη σημασία, η προφητεία του Ιακώβ είχε και μια κυριολεκτική εφαρμογή σε σχέση με την κληρονομιά που έλαβε η φυλή του Ιούδα στην Υποσχεμένη Γη. Η κληρονομιά αυτή περιλάμβανε την ορεινή περιοχή, με τις καρποφόρες κοιλάδες της και τις υψηλές “εύφορες λοφοπλαγιές” της, στις αναβαθμίδες των οποίων καλλιεργούνταν αμπέλια.—Ησ 5:1.

Στο βιβλίο της Αποκάλυψης, αφού αναφέρεται ο «θερισμός της γης», ένας άγγελος ακούγεται να δίνει την προσταγή: «Τρύγησε τα τσαμπιά του κλήματος της γης, επειδή έχουν ωριμάσει τα σταφύλια του». Τότε «το κλήμα της γης» τρυγήθηκε και ρίχτηκε «στο μεγάλο πατητήρι του θυμού του Θεού». Αυτό το κλήμα είναι διαφορετικό από «το αληθινό κλήμα» που παράγει καρπό προς δόξα του Θεού. «Το κλήμα της γης» παράγει προφανώς κακό καρπό, διότι καταστρέφεται κατά προσταγή του Θεού.—Απ 14:15, 18, 19.