ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
Ο εμπνευσμένος Λόγος του Ιεχωβά, που έχει αναγνωριστεί ως το σημαντικότερο βιβλίο όλων των εποχών λόγω της παλαιότητάς του, του συνολικού αριθμού των αντιτύπων του, του αριθμού των γλωσσών στις οποίες έχει μεταφραστεί, της ανυπέρβλητης ανωτερότητάς του ως λογοτεχνικού αριστουργήματος και της εξαιρετικής σπουδαιότητάς του για όλη την ανθρωπότητα. Ως ανεξάρτητη από όλα τα άλλα βιβλία, η Αγία Γραφή δεν μιμείται κανένα. Αποδεικνύει μόνη της την αξία της, αποδίδοντας τιμή στον απαράμιλλο Εμπνευστή της συγγραφής της. Η Αγία Γραφή ξεχωρίζει επίσης διότι επιβίωσε παρότι αντιμετώπισε τη βιαιότερη εναντίωση από κάθε άλλο βιβλίο, μισούμενη από πολλούς εχθρούς.
Η Ονομασία «Βίβλος». Η Αγία Γραφή αποκαλείται επίσης «Βίβλος». Η αρχαία ελληνική λέξη βίβλος αναφέρεται στο εσωτερικό μέρος του φυτού πάπυρος, από το οποίο έφτιαχναν μια πρωτόγονη μορφή χαρτιού. Η φοινικική πόλη Γεβάλ, φημισμένη για το εμπόριο παπύρου, αποκαλούνταν από τους Έλληνες «Βύβλος». (Βλέπε Ιη 13:5, υποσ.) Με τον καιρό, η λέξη βιβλία, υποκοριστικό της λέξης βίβλος, κατέληξε να αναφέρεται σε διάφορα συγγράμματα, ρόλους, κώδικες και, τελικά, στη συλλογή των μικρών βιβλίων που απαρτίζουν την Αγία Γραφή, ή αλλιώς Βίβλο. Ο Ιερώνυμος αποκάλεσε αυτή τη συλλογή Bibliotheca Divina, δηλαδή Θεϊκή Βιβλιοθήκη.
Ο Ιησούς και οι συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών αναφέρθηκαν στη συλλογή των ιερών συγγραμμάτων χρησιμοποιώντας τη φράση «οι Γραφές» ή οι «άγιες Γραφές», «τα άγια συγγράμματα». (Ματ 21:42· Μαρ 14:49· Λου 24:32· Ιωα 5:39· Πρ 18:24· Ρω 1:2· 15:4· 2Τι 3:15, 16) Αυτή η συλλογή αποτελεί καταγραφή των δηλώσεων ενός Θεού που επικοινωνεί, δηλαδή αποτελεί το Λόγο του Θεού, κάτι που επισημαίνεται σε φράσεις όπως «έκφραση από το στόμα του Ιεχωβά» (Δευ 8:3), «λόγια του Ιεχωβά» (Ιη 24:27), «εντολές του Ιεχωβά» (Εσδ 7:11), «νόμος του Ιεχωβά», «υπενθύμιση του Ιεχωβά», «προσταγές του Ιεχωβά» (Ψλ 19:7, 8), «λόγος του Ιεχωβά» (Ησ 38:4· Ματ 4:4· 1Θε 4:15). Επανειλημμένα αυτά τα συγγράμματα χαρακτηρίζονται ως «ιερές εξαγγελίες του Θεού».—Ρω 3:2· Πρ 7:38· Εβρ 5:12· 1Πε 4:11.
Υποδιαιρέσεις. Εξήντα έξι ξεχωριστά βιβλία, από τη Γένεση μέχρι την Αποκάλυψη, αποτελούν το Βιβλικό κανόνα. Η επιλογή αυτών των συγκεκριμένων βιβλίων—και η απόρριψη πολλών άλλων—αποδεικνύει ότι ο Θεϊκός Συγγραφέας, όχι απλώς ενέπνευσε τη συγγραφή τους, αλλά επίσης διαφύλαξε προσεκτικά τη διαδικασία με την οποία συλλέχθηκαν και διατηρήθηκαν στον ιερό κατάλογο. (Βλέπε ΑΠΟΚΡΥΦΑ· ΚΑΝΟΝΑΣ.) Τριάντα εννιά από τα 66 βιβλία, που αντιστοιχούν στα τρία τέταρτα των περιεχομένων της Γραφής, είναι γνωστά ως οι Εβραϊκές Γραφές και γράφτηκαν όλα αρχικά σε αυτή τη γλώσσα εκτός από μερικά μικρά τμήματα που γράφτηκαν στην αραμαϊκή. (Εσδ 4:8–6:18· 7:12-26· Ιερ 10:11· Δα 2:4β–7:28) Συγχωνεύοντας ορισμένα από αυτά τα βιβλία, οι Ιουδαίοι είχαν συνολικά 22 ή 24 βιβλία μόνο, που όμως περιείχαν την ίδια ύλη. Επιπρόσθετα, φαίνεται πως συνήθιζαν να διαιρούν τις Γραφές σε τρία μέρη—“το νόμο του Μωυσή, τους Προφήτες και τους Ψαλμούς”. (Λου 24:44· βλέπε ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ.) Το τελευταίο τέταρτο της Γραφής είναι γνωστό ως οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, χαρακτηρίστηκε δε έτσι επειδή τα 27 βιβλία που απαρτίζουν αυτό το τμήμα γράφτηκαν στην ελληνική. Η συγγραφή, η συλλογή και η ταξινόμηση αυτών των βιβλίων στο Βιβλικό κανόνα καταδεικνύουν για άλλη μια φορά την επίβλεψη του Ιεχωβά από την αρχή ως το τέλος.—Βλέπε ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ.
Η διαίρεση της Αγίας Γραφής σε κεφάλαια και εδάφια (η KJ έχει 1.189 κεφάλαια και 31.102 εδάφια) δεν έγινε από τους αρχικούς συγγραφείς, αλλά αποτέλεσε χρησιμότατη επινόηση που εφαρμόστηκε αιώνες αργότερα. Οι Μασορίτες χώρισαν τις Εβραϊκές Γραφές σε εδάφια, και αργότερα, το 13ο αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας, προστέθηκε ο διαχωρισμός σε κεφάλαια. Τελικά, το 1553 εκδόθηκε μια γαλλική μετάφραση της Γραφής από τον Ρομπέρ Εστιέν η οποία ήταν η πρώτη πλήρης Γραφή με το σημερινό διαχωρισμό σε κεφάλαια και εδάφια.
Όλα μαζί τα 66 βιβλία της Γραφής απαρτίζουν ένα και μόνο έργο, ένα πλήρες σύνολο. Όπως το σύστημα διαχωρισμού των κεφαλαίων και των εδαφίων είναι απλώς ένα εξυπηρετικό βοήθημα για τη μελέτη της Γραφής και δεν αποσκοπεί στην υποβάθμιση της ενότητας του συνόλου, το ίδιο ισχύει και για το χωρισμό της Γραφής σε τμήματα με βάση τη γλώσσα στην οποία γράφτηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους τα χειρόγραφα που έφτασαν σε εμάς. Επομένως, έχουμε τόσο τις Εβραϊκές όσο και τις Ελληνικές Γραφές, στις δε Ελληνικές Γραφές προστίθεται ο προσδιορισμός «Χριστιανικές» για να τις ξεχωρίζει από τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, η οποία αποτελεί μετάφραση του εβραϊκού τμήματος των Γραφών στην ελληνική.
«Παλαιά Διαθήκη» και «Καινή Διαθήκη». Σήμερα υπάρχει η συνήθεια να ονομάζουν τις Γραφές που γράφτηκαν στην εβραϊκή και στην αραμαϊκή «Παλαιά Διαθήκη». Αφορμή για αυτή τη συνήθεια αποτέλεσε το εδάφιο 2 Κορινθίους 3:14. Μιλώντας, όμως, εδώ για την “παλιά διαθήκη”, ο απόστολος Παύλος δεν αναφέρεται στο σύνολο των Εβραϊκών και Αραμαϊκών Γραφών ούτε και εννοεί ότι τα θεόπνευστα Χριστιανικά συγγράμματα αποτελούν μια «καινή διαθήκη». Ο απόστολος μιλάει εδώ για την παλιά διαθήκη του Νόμου, την οποία κατέγραψε ο Μωυσής στην Πεντάτευχο και η οποία αποτελεί μόνο ένα μέρος των προχριστιανικών Γραφών. Γι’ αυτόν το λόγο λέει στο επόμενο εδάφιο: «όποτε διαβάζεται ο Μωυσής».
Επομένως, είναι αβάσιμο να ονομάζει κανείς τις Εβραϊκές και Αραμαϊκές Γραφές «Παλαιά Διαθήκη» και τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές «Καινή Διαθήκη». Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός αναφέρθηκε στη συλλογή των ιερών συγγραμμάτων με τη φράση «οι Γραφές». (Ματ 21:42· Μαρ 14:49· Ιωα 5:39) Ο απόστολος Παύλος αναφέρθηκε σε αυτήν με τις φράσεις “οι άγιες Γραφές”, “οι Γραφές” και «τα άγια συγγράμματα».—Ρω 1:2· 15:4· 2Τι 3:15.
Συγγραφή. Ο συνοδευτικός πίνακας δείχνει ότι περίπου 40 άνθρωποι χρησιμοποιήθηκαν ως γραμματείς από τον έναν και μοναδικό Εμπνευστή της συγγραφής για να καταγράψουν τον εμπνευσμένο Λόγο του Ιεχωβά. «Όλη η Γραφή είναι θεόπνευστη», και αυτό συμπεριλαμβάνει τα συγγράμματα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών μαζί με «τις υπόλοιπες Γραφές». (2Τι 3:16· 2Πε 3:15, 16) Η λέξη θεόπνευστος του πρωτότυπου κειμένου σημαίνει «αυτός που έχει θεία έμπνευση ή θεία πνοή». Υποκινώντας με την “πνοή” του πιστούς άντρες, ο Θεός έκανε να επενεργήσει σε αυτούς το πνεύμα του, ή αλλιώς η ενεργός του δύναμη, και κατηύθυνε να καταγραφούν όσα ο ίδιος ήθελε, διότι, όπως είναι γραμμένο, «ποτέ δεν φέρθηκε προφητεία από θέλημα ανθρώπου, αλλά άνθρωποι μίλησαν από τον Θεό καθώς κατευθύνονταν από άγιο πνεύμα».—2Πε 1:21· Ιωα 20:21, 22· βλέπε ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΙΑ.
Αυτό το αόρατο άγιο πνεύμα του Θεού είναι το συμβολικό του «δάχτυλο». Συνεπώς, όταν οι άνθρωποι είδαν τον Μωυσή να κάνει υπερφυσικά κατορθώματα, αναφώνησαν: «Είναι το δάχτυλο του Θεού!» (Εξ 8:18, 19· παράβαλε με τα λόγια του Ιησού στα εδ. Ματ 12:22, 28· Λου 11:20.) Με παρόμοια εκδήλωση θεϊκής δύναμης, «το δάχτυλο του Θεού» άρχισε τη συγγραφή της Γραφής χαράζοντας τις Δέκα Εντολές πάνω σε πέτρινες πλάκες. (Εξ 31:18· Δευ 9:10) Κατά συνέπεια, δεν θα ήταν δύσκολο για τον Ιεχωβά να χρησιμοποιήσει ανθρώπους ως γραμματείς του, έστω και αν μερικοί ήταν «αγράμματοι και συνηθισμένοι» όσον αφορά τις ακαδημαϊκές σπουδές (Πρ 4:13) και άσχετα αν ο εκάστοτε γραμματέας ήταν βοσκός, γεωργός, σκηνοποιός, ψαράς, εισπράκτορας φόρων, γιατρός, ιερέας, προφήτης ή βασιλιάς. Η ενεργός δύναμη του Ιεχωβά έβαζε τις σκέψεις στη διάνοια του συγγραφέα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τον άφηνε να εκφράζει τη θεϊκή σκέψη με δικά του λόγια, επιτρέποντας έτσι να αντανακλάται στη συγγραφή η προσωπικότητα και τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του, αλλά διατηρώντας ταυτόχρονα ανυπέρβλητη ομοιογένεια ως προς το θέμα και το σκοπό από την αρχή ως το τέλος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το έργο που προέκυψε, η Αγία Γραφή, επειδή αντικατοπτρίζει πράγματι το νου και το θέλημα του Ιεχωβά, ξεπέρασε σε πλούτο και εύρος τα συγγράμματα απλών ανθρώπων. Ο Παντοδύναμος Θεός μερίμνησε ώστε ο γραπτός του Λόγος της αλήθειας να είναι διατυπωμένος με τρόπο που να κατανοείται και να μεταφράζεται εύκολα σε οποιαδήποτε γλώσσα.
Κανένα άλλο βιβλίο δεν χρειάστηκε τόσο χρόνο για να ολοκληρωθεί όσο η Γραφή. Ο Μωυσής άρχισε τη συγγραφή της το 1513 Π.Κ.Χ. Άλλα ιερά συγγράμματα συνέχισαν να προστίθενται στις θεόπνευστες Γραφές μέχρι και λίγο μετά το 443 Π.Κ.Χ., οπότε ο Νεεμίας και ο Μαλαχίας ολοκλήρωσαν τα βιβλία τους. Έπειτα μεσολάβησε ένα κενό σχεδόν 500 ετών στη συγγραφή της Αγίας Γραφής, ώσπου ο απόστολος Ματθαίος κατέγραψε την ιστορική του αφήγηση. Σχεδόν 60 χρόνια αργότερα, ο Ιωάννης, ο τελευταίος των αποστόλων, έγραψε το Ευαγγέλιο και τις τρεις επιστολές του με τα οποία ολοκληρώθηκε ο Βιβλικός κανόνας. Έτσι λοιπόν, για τη σύνταξη της Γραφής απαιτήθηκε συνολικά περίοδος 1.610 ετών περίπου. Όλοι όσοι συμμετείχαν στη συγγραφή ήταν Εβραίοι και, ως εκ τούτου, ανήκαν στο λαό στον οποίο «ήταν εμπιστευμένες οι ιερές εξαγγελίες του Θεού».—Ρω 3:2.
Η Αγία Γραφή δεν είναι ασύνδετη συλλογή από ετερογενή αποσπάσματα Ιουδαϊκής και Χριστιανικής λογοτεχνίας. Τουναντίον, είναι ένα βιβλίο που χαρακτηρίζεται από οργάνωση και του οποίου τα διάφορα τμήματα παρουσιάζουν μεγάλη σύμπνοια και συσχέτιση μεταξύ τους, κάτι που αντανακλά πράγματι τη μεθοδική ευταξία του ίδιου του Δημιουργού και Εμπνευστή της συγγραφής του. Ο τρόπος με τον οποίο πολιτεύτηκε ο Θεός με τον Ισραήλ δίνοντάς του έναν περιεκτικό νομικό κώδικα καθώς και διατάξεις που ρύθμιζαν ακόμη και μικρές λεπτομέρειες της ζωής στο στρατόπεδο—πράγματα που αργότερα αντικατοπτρίστηκαν στη Δαβιδική βασιλεία αλλά και στην εκκλησιαστική διευθέτηση που ίσχυε μεταξύ των Χριστιανών του πρώτου αιώνα—αντανακλά και μεγαλύνει αυτή την οργάνωση που χαρακτηρίζει τη Γραφή.
Περιεχόμενα. Στα περιεχόμενά του, αυτό το Βιβλίο των Βιβλίων αποκαλύπτει το παρελθόν, εξηγεί το παρόν και προλέγει το μέλλον. Αυτά είναι ζητήματα που μόνο Εκείνος ο οποίος γνωρίζει το τέλος από την αρχή θα μπορούσε να συγγράψει. (Ησ 46:10) Αφού ξεκινάει από την αρχή αναφέροντας τη δημιουργία του ουρανού και της γης, στη συνέχεια η Αγία Γραφή παρέχει μια γενική περιγραφή των γεγονότων που προετοίμασαν τη γη για να κατοικηθεί από τον άνθρωπο. Έπειτα αποκαλύπτεται η αληθινά επιστημονική εξήγηση της προέλευσης του ανθρώπου—ότι η ζωή προέρχεται μόνο από κάποιον Ζωοδότη—γεγονότα που μόνο ο Δημιουργός, προσλαμβάνοντας τώρα το ρόλο του Εμπνευστή της συγγραφής, θα μπορούσε να εξηγήσει. (Γε 1:26-28· 2:7) Η αφήγηση που φανερώνει το λόγο για τον οποίο πεθαίνουν οι άνθρωποι εισήγαγε το κυρίαρχο θέμα που διαπνέει ολόκληρη τη Γραφή. Αυτό το θέμα, δηλαδή η δικαίωση της κυριαρχίας του Ιεχωβά και η τελική εκπλήρωση του σκοπού του για τη γη μέσω της Βασιλείας του υπό τον Χριστό, το υποσχεμένο Σπέρμα, εμπεριέχεται στην πρώτη προφητεία σχετικά με “το σπέρμα της γυναίκας”. (Γε 3:15) Πέρασαν 2.000 και πλέον χρόνια προτού γίνει ξανά λόγος για αυτή την υπόσχεση περί ενός “σπέρματος” και πει ο Θεός στον Αβραάμ: «Μέσω του σπέρματός σου όλα τα έθνη της γης οπωσδήποτε θα φέρουν ευλογία στον εαυτό τους». (Γε 22:18) Πάνω από 800 χρόνια αργότερα, δόθηκε εκ νέου διαβεβαίωση σε έναν απόγονο του Αβραάμ, τον Βασιλιά Δαβίδ, και στα μετέπειτα χρόνια οι προφήτες του Ιεχωβά διατήρησαν άσβεστη αυτή τη φλόγα της ελπίδας. (2Σα 7:12, 16· Ησ 9:6, 7) Περισσότερα από 1.000 χρόνια μετά τον Δαβίδ και 4.000 χρόνια μετά την αρχική προφητεία στην Εδέμ, εμφανίστηκε το ίδιο το Υποσχεμένο Σπέρμα, ο Ιησούς Χριστός, ο νόμιμος κληρονόμος “του θρόνου του Δαβίδ του πατέρα του”. (Λου 1:31-33· Γα 3:16) Έχοντας πληγεί με θάνατο από το επίγειο σπέρμα του “φιδιού”, αυτός ο «Γιος του Υψίστου» προμήθευσε το λυτρωτικό τίμημα για την εξαγορά των δικαιωμάτων της ζωής τα οποία είχαν χαθεί για τους απογόνους του Αδάμ, παρέχοντας έτσι το μόνο μέσο με το οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να λάβει αιώνια ζωή. Κατόπιν ανέβηκε στα ύψη, περιμένοντας τον προσδιορισμένο καιρό για να ρίξει στη γη “το αρχικό φίδι, εκείνον που αποκαλείται Διάβολος και Σατανάς”, η τελική κατάληξη του οποίου θα είναι η αιώνια καταστροφή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το υπέροχο θέμα που αναγγέλλεται στη Γένεση και αναπτύσσεται και επεξηγείται σε όλη την υπόλοιπη Γραφή έχει, στα τελικά κεφάλαια της Αποκάλυψης, ένα ένδοξο αποκορύφωμα, καθώς γίνεται έκδηλος ο μεγαλειώδης σκοπός του Ιεχωβά μέσω της Βασιλείας του.—Απ 11:15· 12:1-12, 17· 19:11-16· 20:1-3, 7-10· 21:1-5· 22:3-5.
Αυτή η Βασιλεία υπό τον Χριστό, το Υποσχεμένο Σπέρμα, είναι το μέσο με το οποίο θα δικαιωθεί η κυριαρχία του Ιεχωβά και θα αγιαστεί το όνομά του. Καθώς η Γραφή αναπτύσσει αυτό το θέμα, μεγαλύνει το προσωπικό όνομα του Θεού πολύ περισσότερο από ό,τι οποιοδήποτε άλλο βιβλίο. Το όνομα εμφανίζεται 6.979 φορές στο τμήμα των Εβραϊκών Γραφών της Μετάφρασης Νέου Κόσμου, χωρίς να συμπεριλάβουμε τη χρήση της συντετμημένης μορφής «Γιαχ» και τις δεκάδες περιπτώσεις στις οποίες αυτή αποτελεί συνθετικό άλλων ονομάτων, όπως του ονόματος «Ιεχωακείμ», που σημαίνει «Ο Ιεχωβά Εγείρει». (Βλέπε ΙΕΧΩΒΑ [Η Σπουδαιότητα του Ονόματος].) Δεν θα γνωρίζαμε το όνομα του Δημιουργού, το μεγάλο ζήτημα αναφορικά με την κυριαρχία του το οποίο εγέρθηκε εξαιτίας της ανταρσίας στην Εδέμ ή το σκοπό που έχει ο Θεός να αγιάσει το όνομά του και να δικαιώσει την κυριαρχία του ενώπιον όλης της δημιουργίας, αν όλα αυτά δεν αποκαλύπτονταν στην Αγία Γραφή.
Σε αυτή τη βιβλιοθήκη των 66 μικρών βιβλίων το θέμα της Βασιλείας και το όνομα του Ιεχωβά είναι συνυφασμένα με πληροφορίες για πολλά θέματα. Οι αναφορές σε τομείς γνώσης οι οποίοι αφορούν την αρχιτεκτονική, την αστρονομία, τη γεωργία, τη διακυβέρνηση, την εθνολογία, το εμπόριο, τη μηχανική, τη μουσική, την ποίηση, την πολεμική τακτική, την υγιεινή, τη φιλολογία και τη χημεία έχουν απλώς δευτερεύουσα σημασία ως προς την ανάπτυξη του κυρίαρχου θέματος—δεν αποτελούν διατριβή. Μολαταύτα, η Γραφή περιέχει αληθινό θησαυρό πληροφοριών για τους αρχαιολόγους και τους παλαιογράφους.
Ως ακριβές ιστορικό έργο που διεισδύει πολύ βαθιά στο παρελθόν, η Αγία Γραφή υπερέχει κατά πολύ από όλα τα άλλα βιβλία. Εντούτοις, η αξία της είναι σημαντικά μεγαλύτερη στον τομέα της προφητείας, εφόσον προλέγει το μέλλον το οποίο μόνο ο Βασιλιάς της Αιωνιότητας μπορεί να αποκαλύψει με ακρίβεια. Η πορεία των παγκόσμιων δυνάμεων διαμέσου των αιώνων, ακόμη και μέχρι την άνοδο και την τελική εξαφάνιση σημερινών καθεστώτων, προειπώθηκε στις μακροπρόθεσμες Βιβλικές προφητείες.
Ο Λόγος της αλήθειας του Θεού ελευθερώνει με πολύ πρακτικό τρόπο τους ανθρώπους από την άγνοια, τις δεισιδαιμονίες, τις ανθρώπινες φιλοσοφίες και τις παράλογες παραδόσεις των ανθρώπων. (Ιωα 8:32) «Ο λόγος του Θεού είναι ζωντανός και ασκεί δύναμη». (Εβρ 4:12) Χωρίς τη Γραφή δεν θα γνωρίζαμε τον Ιεχωβά, δεν θα γνωρίζαμε τα υπέροχα οφέλη που απορρέουν από τη λυτρωτική θυσία του Χριστού, ούτε θα κατανοούσαμε τις απαιτήσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί κάποιος προκειμένου να λάβει αιώνια ζωή είτε ως μέλος είτε ως υπήκοος της δίκαιης Βασιλείας του Θεού.
Η Αγία Γραφή είναι πολύ πρακτικό βιβλίο και με άλλους τρόπους επίσης, διότι παρέχει στους Χριστιανούς συνετές συμβουλές για το πώς να ζουν τώρα, πώς να διεξάγουν τη διακονία τους και πώς να επιβιώσουν από αυτό το φιλήδονο σύστημα πραγμάτων που εναντιώνεται στον Θεό. Στους Χριστιανούς λέγεται να “μη διαπλάθονται σύμφωνα με αυτό το σύστημα πραγμάτων” αλλά να ανακαινίζουν το νου τους ώστε να μην αντανακλά την κοσμική νοοτροπία, και αυτό μπορούν να το πετύχουν έχοντας την ίδια διανοητική στάση ταπεινότητας «η οποία ήταν και μέσα στον Χριστό Ιησού», καθώς και αποβάλλοντας την παλιά προσωπικότητα και φορώντας τη νέα. (Ρω 12:2· Φλπ 2:5-8· Εφ 4:23, 24· Κολ 3:5-10) Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να εκδηλώνουν τον καρπό του πνεύματος του Θεού: «αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, καλοσύνη, αγαθότητα, πίστη, πραότητα, εγκράτεια»—ιδιότητες για τις οποίες έχουν γραφτεί τόσο πολλά σε ολόκληρη τη Γραφή.—Γα 5:22, 23· Κολ 3:12-14.
Αυθεντικότητα. Η αξιοπιστία της Αγίας Γραφής έχει υποστεί σφοδρή επίθεση από πολλές κατευθύνσεις, αλλά καμιά από αυτές τις προσπάθειες δεν έχει ούτε στο ελάχιστο υπονομεύσει ή αποδυναμώσει τη θέση της.
Βιβλική ιστορία. Ο Σερ Ισαάκ Νεύτων είπε κάποτε: «Στην Αγία Γραφή βρίσκω πιο βέβαια σημάδια αυθεντικότητας από ό,τι σε οποιαδήποτε κοσμική ιστορία». (Δύο Απολογίες [Two Apologies], του Ρ. Γουότσον, Λονδίνο, 1820, σ. 57) Όποιο σημείο της και αν τεθεί υπό εξέταση πιστοποιεί την ακεραιότητα της Γραφής ως προς την αλήθεια. Η ιστορία της είναι ακριβής και αξιόπιστη. Για παράδειγμα, ό,τι λέει για την πτώση της Βαβυλώνας στους Μήδους και στους Πέρσες δεν μπορεί να αντικρουστεί με επιτυχία (Ιερ 51:11, 12, 28· Δα 5:28), ούτε ό,τι λέει για ανθρώπους όπως ο Βαβυλώνιος Ναβουχοδονόσορ (Ιερ 27:20· Δα 1:1), ο Αιγύπτιος Βασιλιάς Σισάκ (1Βα 14:25· 2Χρ 12:2), οι Ασσύριοι Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ και Σενναχειρείμ (2Βα 15:29· 16:7· 18:13), οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Αύγουστος, Τιβέριος και Κλαύδιος (Λου 2:1· 3:1· Πρ 18:2), διάφοροι Ρωμαίοι όπως ο Πιλάτος, ο Φήλιξ και ο Φήστος (Πρ 4:27· 23:26· 24:27), ούτε και αυτά που λέει σχετικά με το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο και τον Άρειο Πάγο στην Αθήνα (Πρ 19:35· 17:19-34). Ό,τι λέει η Γραφή για αυτά ή για οποιαδήποτε άλλα μέρη, ανθρώπους ή γεγονότα είναι ιστορικά ακριβές σε κάθε λεπτομέρεια.—Βλέπε ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ.
Φυλές και γλώσσες. Τα όσα λέει η Γραφή για τις φυλές και τις γλώσσες της ανθρωπότητας είναι επίσης αληθινά. Όλοι οι λαοί, άσχετα από το παρουσιαστικό τους, τον πολιτισμό τους, το χρώμα ή τη γλώσσα τους, είναι μέλη μιας και μοναδικής ανθρώπινης οικογένειας. Η τριπλή διαίρεση της ανθρώπινης οικογένειας στις ιαφεθιτικές, στις χαμιτικές και στις σημιτικές φυλές, που όλες κατάγονται από τον Αδάμ μέσω του Νώε, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί με επιτυχία. (Γε 9:18, 19· Πρ 17:26) Ο Σερ Χένρι Ρόλινσον λέει: «Ακόμη και αν είχαμε ως μοναδικό οδηγό τις διασταυρώσεις των γλωσσικών οδών και δεν λαβαίναμε καθόλου υπόψη μας το Γραφικό υπόμνημα, θα καταλήγαμε και πάλι στο συμπέρασμα ότι το σημείο από το οποίο προήλθαν οι διάφορες διακλαδώσεις είναι οι πεδιάδες της Σεναάρ».—Οι Ιστορικές Αποδείξεις για την Αλήθεια των Γραφικών Υπομνημάτων (The Historical Evidences of the Truth of the Scripture Records), του Τζ. Ρόλινσον, 1862, σ. 287· Γε 11:2-9.
Πρακτικότητα. Οι διδασκαλίες, τα παραδείγματα και τα δόγματα της Γραφής είναι πολύ πρακτικά για το σύγχρονο άνθρωπο. Οι δίκαιες αρχές και τα υψηλά ηθικά κριτήρια που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο το ξεχωρίζουν ως πολύ ανώτερο από όλα τα άλλα βιβλία. Η Γραφή δεν απαντάει απλώς σε σημαντικές ερωτήσεις, αλλά παρέχει επίσης πολλές πρακτικές υποδείξεις οι οποίες, αν ακολουθούνταν, θα βελτίωναν σε μεγάλο βαθμό τη σωματική και την ψυχική υγεία του πληθυσμού της γης. Διατυπώνει αρχές περί του ορθού και του εσφαλμένου που χρησιμεύουν ως γνώμονας για τις δίκαιες επαγγελματικές συναλλαγές (Ματ 7:12· Λευ 19:35, 36· Παρ 20:10· 22:22, 23), την εργατικότητα (Εφ 4:28· Κολ 3:23· 1Θε 4:11, 12· 2Θε 3:10-12), την καθαρή ηθική διαγωγή (Γα 5:19-23· 1Θε 4:3-8· Εξ 20:14-17· Λευ 20:10-16), τις εποικοδομητικές συναναστροφές (1Κο 15:33· Εβρ 10:24, 25· Παρ 5:3-11· 13:20), τις καλές οικογενειακές σχέσεις (Εφ 5:21-33· 6:1-4· Κολ 3:18-21· Δευ 6:4-9· Παρ 13:24). Όπως είπε κάποτε ο φημισμένος εκπαιδευτικός Γουίλιαμ Λάιον Φελπς: «Πιστεύω πως η γνώση της Αγίας Γραφής χωρίς πανεπιστημιακές σπουδές είναι πολυτιμότερη από τις πανεπιστημιακές σπουδές χωρίς την Αγία Γραφή». (Το Νέο Λεξικό των Σκέψεων [The New Dictionary of Thoughts], σ. 46) Αναφορικά με τη Γραφή, ο Τζον Κουίνσι Άνταμς έγραψε: «Από όλα τα βιβλία του κόσμου, αυτή συμβάλλει περισσότερο στο να γίνουν οι άνθρωποι καλοί, σοφοί και ευτυχισμένοι».—Επιστολές του Τζον Κουίνσι Άνταμς στο Γιο Του (Letters of John Quincy Adams to His Son), 1849, σ. 9.
Επιστημονική ακρίβεια. Και στην επιστημονική ακρίβεια, η Γραφή δεν υστερεί. Είτε περιγράφει τη σειρά με την οποία προετοιμάστηκε η γη για να κατοικηθεί από τους ανθρώπους (Γε 1:1-31) είτε λέει για τη γη ότι είναι σφαιρική και κρέμεται στο «τίποτα» (Ιωβ 26:7· Ησ 40:22) είτε κατατάσσει το λαγό στα μηρυκαστικά (Λευ 11:6) είτε διακηρύττει ότι «η ψυχή της σάρκας είναι στο αίμα» (Λευ 17:11-14), η Γραφή είναι επιστημονικά ορθή.
Πολιτισμοί και έθιμα. Όσον αφορά τους πολιτισμούς και τα έθιμα, η Γραφή δεν αποδεικνύεται διόλου εσφαλμένη. Σε πολιτικά θέματα, η Γραφή μνημονεύει πάντοτε τους ηγεμόνες με τους ανάλογους τίτλους που έφεραν αυτοί τον καιρό της συγγραφής. Λόγου χάρη, ο Ηρώδης Αντίπας και ο Λυσανίας αναφέρονται ως περιφερειακοί διοικητές (τετράρχες), ο Ηρώδης Αγρίππας (Β΄) ως βασιλιάς και ο Γαλλίων ως ανθύπατος. (Λου 3:1· Πρ 25:13· 18:12) Οι θριαμβευτικές παρελάσεις των νικηφόρων στρατευμάτων, μαζί με τους αιχμαλώτους τους, ήταν συνήθεις κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. (2Κο 2:14) Η εκδήλωση φιλοξενίας προς τους ξένους, ο ανατολίτικος τρόπος ζωής, ο τρόπος αγοράς κάποιου κτήματος, οι νομικές διαδικασίες που ακολουθούνταν στη σύναψη συμβολαίων και το έθιμο της περιτομής μεταξύ των Εβραίων και άλλων λαών είναι ζητήματα που αναφέρονται στη Γραφή, και σε όλες αυτές τις λεπτομέρειες η Γραφή είναι ακριβής.—Γε 18:1-8· 23:7-18· 17:10-14· Ιερ 9:25, 26.
Ειλικρίνεια. Οι Βιβλικοί συγγραφείς εκδήλωσαν ειλικρίνεια που δεν έχει το όμοιό της μεταξύ άλλων αρχαίων συγγραφέων. Από την αρχή κιόλας, ο Μωυσής εξέθεσε ειλικρινά τις δικές του αμαρτίες όπως και τις αμαρτίες και τα σφάλματα του λαού του, μια τακτική την οποία ακολούθησαν και οι άλλοι Εβραίοι συγγραφείς. (Εξ 14:11, 12· 32:1-6· Αρ 14:1-9· 20:9-12· 27:12-14· Δευ 4:21) Οι αμαρτίες επιφανών ανθρώπων όπως του Δαβίδ και του Σολομώντα δεν συγκαλύφθηκαν αλλά γνωστοποιήθηκαν. (2Σα 11:2-27· 1Βα 11:1-13) Ο Ιωνάς μίλησε για τη δική του ανυπακοή. (Ιων 1:1-3· 4:1) Και οι άλλοι προφήτες επίσης εκδήλωσαν την ίδια αυτή αρετή της ευθύτητας και της ειλικρίνειας. Οι συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών έδειξαν στις αφηγήσεις τους την ίδια φιλαλήθεια με αυτήν που φανερώνεται στις Εβραϊκές Γραφές. Ο Παύλος μιλάει για την προγενέστερη αμαρτωλή πορεία του στη ζωή. Επίσης αναγράφεται η αποτυχία του Μάρκου να προσκολληθεί στο ιεραποστολικό έργο καθώς και τα σφάλματα του αποστόλου Πέτρου. (Πρ 22:19, 20· 15:37-39· Γα 2:11-14) Αυτές οι ειλικρινείς, ασυγκάλυπτες αφηγήσεις αυξάνουν την εμπιστοσύνη στην αξίωση που προβάλλει η Γραφή ότι διαπνέεται από εντιμότητα και αλήθεια.
Ακεραιότητα. Τα γεγονότα πιστοποιούν την ακεραιότητα της Αγίας Γραφής. Η Βιβλική αφήγηση είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την ιστορία της εκάστοτε εποχής. Παρέχει άμεση, γνήσια διδασκαλία με τον απλούστερο τρόπο. Η άδολη ευσυνειδησία και αφοσίωση των συγγραφέων της, ο φλογερός ζήλος τους για την αλήθεια και η φιλοπονία με την οποία επιδίωκαν ακρίβεια στις λεπτομέρειες είναι ό,τι ακριβώς θα περιμέναμε να βρούμε στο Λόγο της αλήθειας του Θεού.—Ιωα 17:17.
Προφητεία. Αν υπάρχει κάτι που να αποδεικνύει από μόνο του ότι η Γραφή είναι ο θεόπνευστος Λόγος του Ιεχωβά, αυτό είναι η προφητεία. Υπάρχουν δεκάδες μακροπρόθεσμες προφητείες στη Γραφή που έχουν εκπληρωθεί. Ένας κατάλογος με αρκετές από αυτές τις προφητείες περιέχεται στο βιβλίο «Όλη η Γραφή είναι Θεόπνευστη και Ωφέλιμη», σ. 343-346.
Διατήρηση. Από όσα γνωρίζουμε, δεν υπάρχει σήμερα κανένα από τα πρωτότυπα συγγράμματα των Αγίων Γραφών. Ωστόσο, ο Ιεχωβά μερίμνησε ώστε να γίνουν αντίγραφα προς αντικατάσταση των φθαρμένων πρωτοτύπων. Επίσης, από τη βαβυλωνιακή εξορία και μετά, με την ανάπτυξη πολλών Ιουδαϊκών κοινοτήτων εκτός Παλαιστίνης, υπήρξε αυξανόμενη ζήτηση για περισσότερα αντίγραφα των Γραφών. Αυτή η ζήτηση καλύφτηκε από επαγγελματίες αντιγραφείς που κατέβαλλαν εξαιρετικές προσπάθειες για να διασφαλίσουν την ακρίβεια στα χειρόγραφά τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν ο Έσδρας, «επιδέξιος αντιγραφέας όσον αφορά το νόμο του Μωυσή, τον οποίο είχε δώσει ο Ιεχωβά, ο Θεός του Ισραήλ».—Εσδ 7:6.
Επί εκατοντάδες χρόνια συνέχισαν να παράγονται με το χέρι αντίγραφα των Γραφών, και στη διάρκεια αυτής της περιόδου η Αγία Γραφή διευρύνθηκε με την προσθήκη των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Επιπλέον, εμφανίστηκαν μεταφράσεις αυτών των Αγίων Συγγραμμάτων σε άλλες γλώσσες. Μάλιστα οι Εβραϊκές Γραφές απολαμβάνουν την τιμητική διάκριση να είναι το πρώτο αξιόλογο βιβλίο που μεταφράστηκε σε άλλη γλώσσα. Σήμερα διασώζονται χιλιάδες τέτοια χειρόγραφα και μεταφράσεις της Γραφής.—Βλέπε ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ· ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ.
Η πρώτη τυπωμένη Γραφή, η Βίβλος του Γουτεμβέργιου, παράχθηκε το 1456. Σήμερα η κυκλοφορία της Γραφής (ολόκληρης ή εν μέρει) έχει φτάσει περίπου τα τέσσερα δισεκατομμύρια αντίτυπα σε 2.000 και πλέον γλώσσες. Αυτό, όμως, δεν έχει επιτευχθεί χωρίς μεγάλη εναντίωση από πολλές κατευθύνσεις. Πράγματι, η Γραφή είχε τους περισσότερους εχθρούς από κάθε άλλο βιβλίο. Πάπες και σύνοδοι απαγόρευσαν ακόμη και την ανάγνωσή της με την ποινή του αφορισμού. Χιλιάδες άνθρωποι που αγαπούσαν τη Γραφή έχασαν τη ζωή τους και χιλιάδες αντίτυπα της Γραφής ρίχτηκαν στις φλόγες. Ένα από τα θύματα του αγώνα για την επιβίωση της Γραφής ήταν ο μεταφραστής Γουίλιαμ Τίντεϊλ, ο οποίος δήλωσε κάποτε σε μια συνομιλία του με κάποιον κληρικό: «Αν ο Θεός φυλάξει τη ζωή μου, πριν περάσουν πολλά χρόνια θα κάνω ένα αγόρι που σέρνει το αλέτρι να γνωρίζει περισσότερα για τις Γραφές από όσα εσύ».—Πράξεις και Μνημεία (Actes and Monuments), του Τζον Φοξ, Λονδίνο, 1563, σ. 514.
Κάθε τιμή και ευχαριστία για την επιβίωση της Γραφής απέναντι σε τέτοια βίαιη εναντίωση ανήκει στον Ιεχωβά, τον Προστάτη του Λόγου του. Αυτό το γεγονός ενισχύει τη σημασία των όσων είπε ο απόστολος Πέτρος παραθέτοντας από τον προφήτη Ησαΐα: «Κάθε σάρκα είναι σαν χορτάρι, και όλη η δόξα της είναι σαν άνθος χορταριού· το χορτάρι ξεραίνεται και το άνθος πέφτει, αλλά τα λόγια του Ιεχωβά διαμένουν για πάντα». (1Πε 1:24, 25· Ησ 40:6-8) Επομένως, θα κάνουμε καλά να δίνουμε «προσοχή σε αυτόν [το λόγο] όπως σε λυχνάρι που λάμπει σε σκοτεινό τόπο» σε αυτόν τον 21ο αιώνα. (2Πε 1:19· Ψλ 119:105) Ο άνθρωπος που «η ευχαρίστησή του είναι στο νόμο του Ιεχωβά, και το νόμο του διαβάζει χαμηλόφωνα ημέρα και νύχτα», και ο οποίος θέτει σε εφαρμογή όσα διαβάζει είναι αυτός που ευημερεί και ευτυχεί. (Ψλ 1:1, 2· Ιη 1:8) Για αυτόν οι νόμοι, οι υπενθυμίσεις, οι προσταγές, οι εντολές και οι δικαστικές αποφάσεις του Ιεχωβά που περιέχονται στη Γραφή είναι “γλυκύτερα από μέλι”, και η σοφία που αποκομίζει από αυτά είναι “πιο επιθυμητή από το χρυσάφι, ναι, από άφθονο καθαρό χρυσάφι”, διότι σημαίνει την ίδια του τη ζωή.—Ψλ 19:7-10· Παρ 3:13, 16-18· βλέπε ΚΑΝΟΝΑΣ.
[Πίνακας στη σελίδα 61]
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΤΑ ΣΕΙΡΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
(Η σειρά με την οποία γράφτηκαν τα βιβλία της Αγίας Γραφής και η χρονική συσχέτιση του καθενός με τα άλλα είναι κατά προσέγγιση. Ορισμένες χρονολογίες [και τόποι συγγραφής] είναι αβέβαιες. Το σύμβολο μτ. σημαίνει «μετά το», πρ. «πριν από το» και περ. «περίπου το».)
Εβραϊκές Γραφές (Π.Κ.Χ.)
Βιβλίο
Συγγραφέας
Χρονολογία Ολοκλήρωσης
Καλυπτόμενη Περίοδος
Τόπος Συγγραφής
Γένεση
Μωυσής
1513
«Στην αρχή» ως το 1657
Έρημος
Έξοδος
Μωυσής
1512
1657-1512
Έρημος
Λευιτικό
Μωυσής
1512
1 μήνας (1512)
Έρημος
Ιώβ
Μωυσής
περ. 1473
Πάνω από 140 χρόνια μεταξύ του 1657 και του 1473
Έρημος
Αριθμοί
Μωυσής
1473
1512-1473
Έρημος/Πεδιάδες του Μωάβ
Δευτερονόμιο
Μωυσής
1473
2 μήνες (1473)
Πεδιάδες του Μωάβ
Ιησούς του Ναυή
Ιησούς του Ναυή
περ. 1450
1473–περ. 1450
Χαναάν
Κριτές
Σαμουήλ
περ. 1100
περ. 1450–περ. 1120
Ισραήλ
Ρουθ
Σαμουήλ
περ. 1090
11 χρόνια διακυβέρνησης Κριτών
Ισραήλ
1 Σαμουήλ
Σαμουήλ, Γαδ, Νάθαν
περ. 1078
περ.1180-1078
Ισραήλ
2 Σαμουήλ
Γαδ, Νάθαν
περ. 1040
1077–περ. 1040
Ισραήλ
Άσμα Ασμάτων
Σολομών
περ. 1020
—
Ιερουσαλήμ
Εκκλησιαστής
Σολομών
πρ. 1000
—
Ιερουσαλήμ
Ιωνάς
Ιωνάς
περ. 844
—
—
Ιωήλ
Ιωήλ
περ. 820 (;)
—
Ιούδας
Αμώς
Αμώς
περ. 804
—
Ιούδας
Ωσηέ
Ωσηέ
μτ. 745
πρ. 804–μτ. 745
Σαμάρεια (Περιοχή)
Ησαΐας
Ησαΐας
μτ. 732
περ. 778–μτ. 732
Ιερουσαλήμ
Μιχαίας
Μιχαίας
πρ. 717
περ. 777-717
Ιούδας
Παροιμίες
Σολομών, Αγούρ, Λεμουήλ
περ. 717
—
Ιερουσαλήμ
Σοφονίας
Σοφονίας
πρ. 648
—
Ιούδας
Ναούμ
Ναούμ
πρ. 632
—
Ιούδας
Αββακούμ
Αββακούμ
περ. 628 (;)
—
Ιούδας
Θρήνοι
Ιερεμίας
607
—
Κοντά στην Ιερουσαλήμ
Αβδιού
Αβδιού
περ. 607
—
—
Ιεζεκιήλ
Ιεζεκιήλ
περ. 591
613–περ. 591
Βαβυλώνα
1 και 2 Βασιλέων
Ιερεμίας
580
περ. 1040-580
Ιούδας/Αίγυπτος
Ιερεμίας
Ιερεμίας
580
647-580
Ιούδας/Αίγυπτος
Δανιήλ
Δανιήλ
περ. 536
618–περ. 536
Βαβυλώνα
Αγγαίος
Αγγαίος
520
112 ημέρες (520)
Ιερουσαλήμ
Ζαχαρίας
Ζαχαρίας
518
520-518
Ιερουσαλήμ
Εσθήρ
Μαροδοχαίος
περ. 475
493–περ. 475
Σούσα, Ελάμ
1 και 2 Χρονικών
Έσδρας
περ. 460
Μετά το 1 Χρονικών 9:44, 1077-537
Ιερουσαλήμ (;)
Έσδρας
Έσδρας
περ. 460
537–περ. 467
Ιερουσαλήμ
Ψαλμοί
Δαβίδ και άλλοι
περ. 460
—
—
Νεεμίας
Νεεμίας
μτ. 443
456–μτ. 443
Ιερουσαλήμ
Μαλαχίας
Μαλαχίας
μτ. 443
—
Ιερουσαλήμ
[Πίνακας στη σελίδα 62]
Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές (Κ.Χ.)
Βιβλίο
Συγγραφέας
Χρονολογία Ολοκλήρωσης
Καλυπτόμενη Περίοδος
Τόπος Συγγραφής
Ματθαίος
Ματθαίος
περ. 41
2 Π.Κ.Χ.–33 Κ.Χ.
Παλαιστίνη
1 Θεσσαλονικείς
Παύλος
περ. 50
—
Κόρινθος
2 Θεσσαλονικείς
Παύλος
περ. 51
—
Κόρινθος
Γαλάτες
Παύλος
περ. 50-52
—
Κόρινθος ή Αντιόχεια Συρίας
1 Κορινθίους
Παύλος
περ. 55
—
Έφεσος
2 Κορινθίους
Παύλος
περ. 55
—
Μακεδονία
Ρωμαίους
Παύλος
περ. 56
—
Κόρινθος
Λουκάς
Λουκάς
περ. 56-58
3 Π.Κ.Χ.–33 Κ.Χ.
Καισάρεια
Εφεσίους
Παύλος
περ. 60-61
—
Ρώμη
Κολοσσαείς
Παύλος
περ. 60-61
—
Ρώμη
Φιλήμονα
Παύλος
περ. 60-61
—
Ρώμη
Φιλιππησίους
Παύλος
περ. 60-61
—
Ρώμη
Εβραίους
Παύλος
περ. 61
—
Ρώμη
Πράξεις
Λουκάς
περ. 61
33–περ. 61 Κ.Χ.
Ρώμη
Ιακώβου
Ιάκωβος
πρ. 62
—
Ιερουσαλήμ
Μάρκος
Μάρκος
περ. 60-65
29-33 Κ.Χ.
Ρώμη
1 Τιμόθεο
Παύλος
περ. 61-64
—
Μακεδονία
Τίτο
Παύλος
περ. 61-64
—
Μακεδονία (;)
1 Πέτρου
Πέτρος
περ. 62-64
—
Βαβυλώνα
2 Πέτρου
Πέτρος
περ. 64
—
Βαβυλώνα (;)
2 Τιμόθεο
Παύλος
περ. 65
—
Ρώμη
Ιούδα
Ιούδας
περ. 65
—
Παλαιστίνη (;)
Αποκάλυψη
Ιωάννης
περ. 96
—
Πάτμος
Ιωάννης
Ιωάννης
περ. 98
Μετά τον πρόλογο, 29-33 Κ.Χ.
Έφεσος ή εκεί κοντά
1 Ιωάννη
Ιωάννης
περ. 98
—
Έφεσος ή εκεί κοντά
2 Ιωάννη
Ιωάννης
περ. 98
—
Έφεσος ή εκεί κοντά
3 Ιωάννη
Ιωάννης
περ. 98
—
Έφεσος ή εκεί κοντά