Weta 4
Jiwheyẹwhe—Mẹnu Wẹ Uwọ?
1. (a) Yẹwhe tẹlẹ wẹ nọ yin sinsẹ̀n gbọn gbẹtọ lẹ dali? (b) Vogbingbọn tẹwẹ Biblu basi to “yẹwhe lẹ” po “Jiwheyẹwhe” po ṣẹnṣẹn?
LẸDO AIHỌN pe finẹ wẹ yẹwhe susu tin te he ye nọ sẹ̀n. To Shinto, to Buddhasẹntọ lẹ mẹ, to Hindu mẹ po sinsẹ̀n hẹnnu tọn devo lẹ po finẹ wẹ livi livi yẹwhe lẹ tọn tin te. Yẹwhe taidi Zeus po Hermes lẹ po wẹ ye to sinsẹ̀n to azan apọsteli Jesu tọn lẹ gbe. (Owalọ lẹ 14:11, 12) Enẹwutu Biblu yigbena dọ “susu ‘yẹwhe lẹ’ tọn wẹ tin,” ṣigba e sọ dọ ga dọ “na míwlẹ Jiwheyẹwhe dopo wẹ tin, Otọ́, mẹhe de onu lẹpo sọn.” (1 Kolintinu lẹ 8:5, 6) Eyin ye kanbiọ we dọ, ‘Mẹnu wẹ Jiwheyẹwhe ehe?’ etẹwẹ a na dọ?
2. Linlẹn vovo tẹlẹ wẹ gbẹtọ lẹ tindo gbọn Jiwheyẹwhe dali?
2 ‘Oklunọ wẹ,’ wẹ omẹ susu na dọ. Kavi ye sọgan dọ dọ: ‘Gbigbọ de wẹ Uwọ to olọn mẹ.’ Owezẹhómẹ de ylọ Jiwheyẹwhe dọ: “Omẹ Nupojipetọ lọ.” Whenuena ye kanse: ‘Nawẹ Jiwheyẹwhe nọ yin?’ mẹdelẹ nọ dọ ‘Jesu’ wẹ. Mẹdevo lẹ ma nọ lẹn Jiwheyẹwhe di gbẹtọ de, ṣigba di huhlọn hlọnhlọnnọ de he tin to filẹpo. Podọ mẹdelẹ do ayihaawe vlavo eyin Jiwheyẹwhe de tlẹ tin. Be mí sọgan do jide dọ e tin?
JIWHEYẸWHE TIN NUGBO NUGBO
3. Nawẹ ohọ̀ de nọ wá tin gbọn?
3 To whenue a pọn ohọ yọnwhanpẹ de dohlan, be e ko nọ paṣa we mẹhe gbigbátọ lọ yin? Eyin mẹde dọ na we dọ mẹde ma gbá ohọ lọ gba, ṣigba dọ e wá tin na ede poun wẹ, be hiẹ na yise? Lala hiẹ ma na! Dile na Biblu-kantọ de dọ do: “Mẹde dali wẹ ye gbọn do do ohọ lẹ dopodopo.” Mẹlẹpo wẹ yọn enẹ. Eyọn, to whelọnu lo, be mí ma na yigbena tadona nuyọnẹntọ Biblu-kantọ lọ tọn dọ: “Mẹhe do onu popo wẹ Jiwheyẹwhe”?—Heblu lẹ 3:4.
4. Nawẹ sunwhlẹvu liva liva lẹ wá tintin mẹ gbọn?
4 Lẹnnupọn dogbọn wẹkẹ lọ dali po liva liva sunwhlẹvu lẹ tọn po. Ṣogan yemẹpo to yìyìpe po osẹ́n lọ lẹ po ehe hẹn ye tin to pọninọ mẹ hẹ ode awetọ yetọn. “Mẹnu wẹ da onu helẹ?” wẹ yin kanbiọ de he yè kanse to hohowhenu. Ye na gblọndo nuyọnẹn tọn dọ: “Omẹ lọ wẹ he hẹn awhan sọhasọha yetọn jẹgbonu: e nọ ylọ oyin yetọn dopodopo.” (Isaia 40:26) Na jide tọn e na yin walọ nulunọ tọn de nado lẹndọ liva donu livi sunwhlẹvu lẹ tọn wá tin na yede poun, podọ, matindo anademẹ depope, wẹ tito daho sunwhlẹvu nẹlẹ do to yìyì to ninọmẹ whinnuninọ jiawu mọnkọtọn mẹ!—Psalm 14:1.
5. (a) Dotẹnmẹ tẹwẹ tin to finẹ dọ, na yededenu, ada vovo lẹ sọgan wá jẹpọ bo lẹzun maṣinu olan sinsan tọn de? (b) Etẹwẹ ehe dohia dogbọn wẹkẹ mítọn dali?
5 Wẹkẹ basi tito na ganji ehe ma sọgan tin ededenu gba. Mẹdatọ nuyọnẹntọ de po huhlọn daho po yin nuhe jẹ. (Psalm 19:1, 2) Ajọtọ de to whenue yè kanbiọ nuhewutu e do yise dọ Jiwheyẹwhe tin dọ dọ to azọnwhé emitọn mẹ azan awe wẹ e biọ na yọnnu awhli de nado plọn lehe ye nọ bẹ ada vovo 17 maṣinu he nọ san olan de tọn lẹ dopọ. “Ayatọ ohi tọn poun de wẹ yẹn yin,” wẹ e dọ. “Ṣigba ehe wẹ yẹn yọnẹn, dọ hiẹ sọgan hunhun ada vovo 17 maṣinu olan sinsan tọn nẹ lẹ to ozẹ́n nukiklọ tọn de mẹ na owhe liva liva donu 17 he tin to nukọn lẹ sọmọ hiẹ ma sọgan mọdọ e lẹzun olansannú de gbede.” Wẹkẹ ehe, dopọ po wunmẹ nutẹgbẹ tọn lẹ he tin to aigba ji lẹpo po, yin nuhe siso hugan maṣinu olan sinsan tọn de. Eyin e biọ basitọ nuyọnẹntọ de nado basi maṣinu mọnkọtọn, mí sọgan do jide dọ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ de wẹ mí to dindin nado da onu lẹpo. Be e ma jẹ na yẹyi ni yì uwọ dè na nuhe e ko basi lẹ?—Osọhia 4:11; Owalọ lẹ 14:15-17; 17:24-26.
BE OMẸ TAUN DE WẸ JIWHEYẸWHE YIN?
6. Etẹwutu mí sọgan tindo ahunkuku dọ Jiwheyẹwhe yin omẹ taun de?
6 Dile omẹsusu tlẹ do yise to Jiwheyẹwhe mẹ, mẹsusu ma lẹn uwọ di omẹ taun de gba. Be e yin mọ? Eyọn, e sọgan yin mimọ dọ fie nuyọnẹn te apọn to finẹ. Di dohia, mí sọgan dọ dọ, ‘Yẹn ma ko do linlẹn de.’ Podọ mí sọ yọnẹn dọ fie linlẹn tin te apọn tin to agbasa taun de mẹ. Enẹwutu, to whelọnu lo, linlẹn daho lọ he tin to godo na nudida lẹpo wẹ yin Omẹ daho lọ, Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ. Dile etlẹ yindọ e ma tindo agbasa jọ agbasa de, e tindo gbigbọ tọn de. Gbẹtọ gbigbọ tọn de tindo agbasa de wẹ? Mọwẹ, Biblu dọmọ: “Eyin agbasa jọwamọnọ de tin agbasa gbigbọnọ de tin ga.”—1 Kolintinu lẹ 15:44; Johanu 4:24.
7. (a) Etẹwẹ dohia dọ Jiwheyẹwhe tindo otẹn de fie e nọnọ̀? (b) Etẹwẹ dohia dọ uwọ tindo agbasa de?
7 To whenue Jiwheyẹwhe yin omẹ de po agbasa gbigbọnọ de po, e dona tindo nọtẹn de. Biblu dọ na mi dọ olọn lẹ wẹ yin “otẹn fininọ” Jiwheyẹwhe tọn. (1 Ahọlu lẹ 8:43) Mọga, mí yin didọ na dọ “Klisti biọ . . . olọn lọsu mẹ, nado tọn wa Jiwheyẹwhe lọsu nukọn na mi.” (Heblu lẹ 9:24) Gbẹtọvi delẹ na yin nina alemọyi ogbẹ̀ tọn to olọn mẹ po Jiwheyẹwhe po, to ojlẹ he mẹ yelẹ na mọ agbasa gbigbọ tọn lẹ yi. Whenẹnu ye na mọ Jiwheyẹwhe, wẹ Biblu dọ, bosọ tin di uwọ. (1 Johanu 3:2) Ehe, ga, dohia dọ Jiwheyẹwhe yin omẹ de, podọ e sọ tindo agbasa de.
8, 9. (a) Nawẹ apajlẹ zomọ huhlọn lẹtliki tọn de tọn sọgan dohia gbọn dọ huhlọn Jiwheyẹwhe tọn sọgan yinukọn susu? (b) Etẹwẹ gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn, podọ etẹwẹ e sọgan wà?
8 Ṣigba mẹde sọgan kanse: ‘Eyin Jiwheyẹwhe yin omẹ taun de bo nọnọ otẹn de mẹ to olọn mẹ, nawẹ e sọgan mọ onu lẹpo gbọn he to jijọ to ofi lẹpo? Podọ nawẹ huhlọn etọn sọgan yin mimọ to lanmẹ gbọn to ada lẹpo mẹ to wẹkẹ lọ mẹ?’ (2 Otannugbo lẹ 16:9) Nugbo lọ dọ Jiwheyẹwhe yin omẹ de ma de huhlọn kavi kiklo etọn po gba. Mọ e ma sọ dona de sisi mítọn na Ẹn po. (1 Otannugbo lẹ 29:11-13) Nado gọalọna mí nado mọnukunnujẹ ehe mẹ, lẹnnupọn dogbọn nugandonugo yinukọn he nọ tọ́n sọn zomọ huhlọn lẹtliki de mẹ.
9 Zomọ huhlọn lẹtliki tọn de nọ yin didoai to fide sẹpọ kavi to otodaho de mẹ. Ṣigba huhlọn miyọn etọn tọn nọ yin mimape hlan awa popo ji, bo na na hinhọn po huhlọn po. Mọwẹ e te po Jiwheyẹwhe po. E tin to olọn lẹ mẹ. (Isaia 57:15; Psalm 123:1) Ṣogan gbigbọ wiwe etọn, he yin huhlọn yídowazọn mayinukundomọ etọn, sọgan yin mimọtolanmẹ to filẹpo, to wẹkẹ lọ mẹ pete. Dogbọn gbigbọ wiwe etọn dali Jiwheyẹwhe da olọn lẹ, aigba po onu he tin to ogbẹ̀ to e ji lẹpo po. (Psalm 33:6; Gẹnẹsisi 1:2; Psalm 104:30) Nado sọgan da onu helẹ, e ma yin dandan na Jiwheyẹwhe nado tin finẹ to agbasa jọ agbasa mẹ gba. E sọgan do gbigbọ etọn hlan, huhlọn yídowazọn etọn, nado wà nudepope he e jlo yedọ dile etlẹ yindọ e tin fidindẹn. Jiwheyẹwhe jiawu tẹ die!—Jẹlemia 10:12; Daniẹli 4:35.
OMẸ ALỌPA HE JIWHEYẸWHE YIN
10. Etẹwẹ yin dopo to aliho hetọn mí na gbọn do yọn Jiwheyẹwhe?
10 Be Jiwheyẹwhe yin omẹ alọpa he mí na yiwanna eyin mí whẹn bosọ wa yọnẹn dagbedagbe? ‘E sọgan yin mọ,’ wẹ hiẹ sọgan dọ, ‘ṣigba to whenue mí ma sọgan mọ ẹn, nawẹ mí sọgan wa yọnẹn gbọn?’ (Johanu 1:18) Biblu do aliho de hia whenuena e dọmọ: “Na ye mọ onu mamọ etọn lẹ sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn to wedede, ye to nuyọnẹn onu he ye basi lẹ tọn do to ye yọnẹn, yedọ huhlọn madopodo po ozọnji etọn po.” (Lomunu lẹ 1:20) Enẹwutu onu he Jiwheyẹwhe ko da lẹ sọgan gọalọna mí nado yọn lehe Jiwheyẹwhe te do, eyin mí gbadopọnna ye nugbo nugbo bosọ lẹnnupọn gbọn dali yetọn.
11. Etẹwẹ mí sọgan plọn dogbọn Jiwheyẹwhe dali sọn onú he e ko basi lẹ mẹ?
11 Dile na mí ko mọ do, agahomẹ pinpọn na jide tọn to didọ na mí kiklo-yinyin Jiwheyẹwhe tọn po huhlọn jiawu etọn po! (Psalm 8:3, 4; Isaia 40:26) Enẹgodo lẹnnupọn dogbọn aigba dali. Jiwheyẹwhe do tẹnmẹ nẹ do agahomẹ bọ e nado sọgan mọ wunmẹ yozo po hinhọn he jẹ po sọn owhe si. Podọ lẹnnupọn dogbọn lilẹpe osin tọn dali. Jikun nọ ja nado husin aigba. Osin nọ sa sọyi otọ lẹ mẹ, he nọ sa biọ ohù lẹ mẹ. Owhe nọ dọn osin lọ sọn ohù lẹ mẹ di azọ̀ nkọtọn, ehe sọ nọ ja di jikun nado husin aigba whladopo dogọ. (Yẹwhehodọtọ 1:7) Finẹ wẹ lilẹpo jiawu susu lẹ tin te ehe Jiwheyẹwhe hẹn jẹ azọn ji nado sọgan wleawuna nududu, ohọ po onu lẹpo po he gbẹtọ po kanlin po tindo nuhudo etọn! Podọ etẹwẹ onujiawu helẹ pó to didọ na mí dogbọn omẹ alọpa he Jiwheyẹwhe yin dali? Dọ e yin Jiwheyẹwhe nuyọnẹn daho de tọn podọ e sọ yin nunamẹtọ susugege he sọ to nukunpedo nudida etọn lẹ go.—Howhinwhẹn lẹ 3:19, 20; Psalm 104:13-15, 24, 25.
12. Etẹwẹ agbasa hiẹ lọsu tọn plọn we dogbọn Jiwheyẹwhe dali?
12 Lẹnnupọn dogbọn agbasa hiẹ lọsu tọn dali. Na taun tọn eyin bibasi nado yinuwa hugan nado nọgbẹ̀. E yin bibasi to aliho jiawu tọn mẹ nado duvivi ogbẹninọ tọn. (Psalm 139:14) Nukun mítọn lẹ sọgan mọ e ma yin onu yuu po wewe po kẹdẹ gba ṣigba sinmẹ wunmẹ wunmẹ lẹ, podọ aihọn lọ sọ gọna adọkun sinmẹ wunmẹ wunmẹ lẹ tọn nado duvivi etọn. Mí sọgan sewan bosọ dọpọn. Gbọnmọ wẹ nududu ma do yin nuwiwa mọnkọtọn poun de; e sọgan yin onuvivi de. Numọtolanmẹ nẹlẹ ma yin onu he jẹ dandan na ogbẹninọ gba, ṣigba ye yin nunamẹ de sọn Jiwheyẹwhe owanyinanọ, nunamẹtọ he gọ na lẹnpọn de dè.—Gẹnẹsisi 2:9; 1 Johanu 4:8.
13. Etẹwẹ a plọn dogbọn Jiwheyẹwhe dali sọn alọpa he mẹ e nọ yinuwa hẹ gbẹtọvi lẹ do mẹ?
13 Didonukun nuwiwa Jiwheyẹwhe tọn lẹ hẹ gbẹtọvi lẹ go sọ dohia Jiwheyẹwhe alọpa he e yin. E tindo nuyọnẹn sinsinyẹn na dodowiwa. E ma nọ do mẹnukuntahopọn hia na mẹdelẹ na akọ gbẹtọ hetọn ye yin tọn wutu. (Owalọ lẹ 10:34, 35) E sọ yin lẹblanunọ po homẹdagbenọ po ga. Biblu dọho dogbọn nuwiwa etọn lẹ dali po akọta Islaeli tọn po, mẹhe uwọ tundote sọn kanlinmọgbenu Egipti tọn mẹ: “Lẹblanunọ; . . . e sọ flin dọ okọgudu wẹ mí.” Ṣogan Islaelivi lẹ nọ vẹtoli whepoponu, ehe sọ gblehomẹ na Jiwheyẹwhe. Dile Biblu dọ do: “Ye hẹn homẹgble e . . . bo hẹnawusinyẹn Mẹwiwe Islaeli tọn lọ.” (Psalm 78:38-41; 103:8, 13, 14) To alọ devo mẹ, whenuena devizọnwatọ etọn lẹ yin tonusetọ hlan osẹ́n etọn lẹ, homẹ Jiwheyẹwhe tọn nọ hun. (Howhinwhẹn lẹ 27:11) Mọga, dọ lehe e nọ te nẹẹ whenuena devizọnwatọ etọn lẹ yin yadona gbọn kẹntọ lẹ dali: “Ewọ he doalọ mi go doalọ azin nukun ṣie go.” (Zekalia 2:8) Be hiẹ ma yin mẹhe ye sisẹ nado yiwanna Jiwheyẹwhe de he tindo owanyi vivẹ mọnkọtọn na gbẹtọvi lẹ he yido, bo ma sọ yin nude lẹ sọn akọ po gbẹtọ lẹpo po mẹ?—Isaia 40:22; Johanu 3:16.
BE JIWHEYẸWHE WẸ JESU KAVI ATỌ̀N-TO-DOPOMẸ DE?
14. Etẹwẹ nupinplọn Atọ̀n-to-dopomẹ tọn?
14 Mẹnu wẹ Jiwheyẹwhe jiawu ehe? Gbẹtọ delẹ dọ dọ oyin etọn wẹ Jesu. Mẹdevo lẹ dọ dọ Atọ̀n-to-dopomẹ de wẹ, dile etlẹ yindọ hogbe lọ “atọ̀n-to-dopomẹ” ma sọawuhia to Biblu mẹ gba. Sọgbe hẹ nupinplọn Atọ̀ntodopomẹ tọn, omẹ atọ̀n wẹ tin to Jiwheyẹwhe dopo mẹ, enẹwẹ yindọ, “Jiwheyẹwhe dopo wẹ tin, Otọ́, Ovi po Gbigbọ Wiwe po.” Susu sinsẹ̀n lẹ tọn wẹ plọn ehe mẹ, dile etlẹ yindọ ye yigbe dọ “din-mamọdona de” wẹ. Be linlẹn mọnkọtọn gbọn Jiwheyẹwhe dali sọgbe?
15. Nawẹ Biblu dohia dọ Jiwheyẹwhe po Jesu po yin omẹ vovo he ma sọzẹn lẹ gbọn?
15 Eyọn, be Jesu dọ gbede dọ Jiwheyẹwhe wẹ emi? Lala, e ma dọmọ gbede. Kakati mọ, to Biblu mẹ ye ylọ ẹ “ovi Jiwheyẹwhe tọn.” E sọ dọmọ: “Otọ́ yin kiklo hú mi.” (Johanu 10:34-36; 14:28) Mọga, Jesu basi zẹẹmẹ dọ nudelẹ tin ehe emi kavi angẹli lẹ ma yọnẹn ṣigba dọ Jiwheyẹwhe kẹdẹ wẹ yọnẹn. (Malku 13:32) Yinukọn dogọ, to whedenu Jesu hodẹ dohlan Jiwheyẹwhe dọmọ: “Ojlo ṣie ma wẹ gba, adavo towe, yin wiwà.” (Luku 22:42) Eyin Jesu wẹ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ, e ma na ko hodẹ dohlan ede gba, kavi nan? Na nugbo tọn, to oku etọn godo, Owewiwe dọ dọ: “Jesu he lọ wẹ Jiwheyẹwhe ze tite.” (Owalọ lẹ 2:32) Gbọnmọ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ po Jesu po yin omẹ awe vovo lẹ. Yedọ to godo na oku etọn po hihẹji yì olọn mẹ etọn po, Jesu gbẹ pò to masọzẹn hẹ Otọ́ etọn yin.—1 Kolintinu lẹ 11:3; 15:28.
16. Yedọ dile etlẹ yindọ yè dlẹnalọ dohlan Jesu di “Jiwheyẹwhe,” etẹwẹ yin nuhe dohia dọ e ma yin Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ gba?
16 ‘Ṣigba be Jesu ma yin yiylọ yẹwhe de to Biblu mẹ?’ wẹ mẹde sọgan kanse. Nugbo wẹ. Ṣogan Satani yin yiylọ yẹwhe de ga be. (2 Kolintinu lẹ 4:4) To Johanu 1:1 mẹ, fie ye dọho Jesu tọn te di “Oho lọ” te, zẹẹmẹ Biblu tọn delẹ dọmọ: “To whẹwhẹwhenu wẹ Oho lọ ko tin, Oho lọ ko tin po Jiwheyẹwhe po, Oho lọ wẹ Jiwheyẹwhe.” Ṣigba doayi e go, wefọ 2 dọ dọ Ohó lọ “ko tin to whẹwhẹwhenu po Jiwheyẹwhe po.” Podọ dile etlẹ yindọ gbẹtọ lẹ ko mọ Jesu, wefọ 18tọ dọ dọ “mẹde ma ko mọ Jiwheyẹwhe gbede.” (Bible Segond) Mọwẹ mí mọ do dọ zẹẹmẹ Biblu tọn delẹ na wefọ 1 na linlẹn he sọgbe na ogbe dowhenu tọn lọ whenuena ye hia dọ: “Oho lọ ko tin po Jiwheyẹwhe po, Oho lọ sọ yin sọn olọn mẹ wa,” kavi yin “yẹwhe de,” enẹwẹ yin dọ, Oho lọ yin huhlọnnọ di yẹwhe. (An American Translation) Na taun tọn, Jesu ma yin Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ gba. Jesu tlẹ dọ dogbọn Otọ etọn dali dọ “Jiwheyẹwhe ṣie” podọ di “Jiwheyẹwhe nugbo dopokẹdẹ lọ.”—Johanu 20:17; 17:3.
17. Nawẹ kinkọnjẹgbonu gbigbọ wiwe lọ tọn do hodotọ Jesu tọn lẹ ji dohia gbọn dọ e ma yin omẹ de gba?
17 Na nuhe du “Gbigbọ Wiwe” lọ, he yin yiylọ Omẹ atọ̀ntọ to Atọ̀n-to-dopo mẹ, mí ko mọ dai dọ ehe ma yin omẹ de gba ṣigba huhlọn yídowazọn Jiwheyẹwhe tọn. Johanu Baptistitọ dọ dọ Jesu na baptizi po gbigbọ wiwe po, yedọ dile na Johanu ko to bibaptizi po osin po do. Enẹwutu to aliho dopolọ mẹ osin ma yin omẹ de gba, gbigbọ wiwe lọsu ma yin omẹ de gba. (Matiu 3:11) Nuhe Johanu dọ dọdai etọn yin hinhẹndi whenuena, jẹgodona oku po fọnsọnku Jesu tọn po, gbigbọ wiwe yin nuhe yè tunjẹgbonu do hodotọ etọn lẹ ji he plidopọ to Jelusalẹm. Biblu dọ dọ: “Ye omẹ po sọ gọ́ na gbigbọ wiwe.” (Owalọ lẹ 2:4) Be omẹ de wẹ ye “gọ́” na? Lala, ṣigba ye gọna huhlọn yídowazọn Jiwheyẹwhe tọn. Gbọnmọ wẹ nujijọ nugbo lẹ dohia gbangba dọ Atọ̀n-to-dopomẹ ma yin nupinplọn Biblu tọn de gba. Na nugbo tọn, whenu dindẹn whẹpo Jesu do zinzọnlin to aigba ji yẹwhe lẹ wẹ ye ko nọ sẹ̀n to bẹplidopọ atọ̀n mẹ, kavi atọ̀n-to-dopomẹ lẹ, tofi tẹnmẹ tẹnmẹ lẹ taidi Egipti po Babilọni hoho tọn po.
YINKỌ JIWHEYẸWHE TỌN
18. (a) Be “Jiwheyẹwhe” wẹ yin yinkọ mẹdetiti tọn Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ tọn ya? (b) Etẹwẹ yin yinkọ mẹdetiti tọn etọn?
18 Na mado ayihaawe mẹhe hiẹ yọnẹn lẹpo wẹ do yinkọ de. Jiwheyẹwhe tindo yinkọ mẹdetiti tọn de nado hẹn ẹn gbọnvona mẹdevo lẹ. ‘Be e ma yin “Jiwheyẹwhe” wẹ yin yinkọ etọn?’ wẹ mẹde sọgan kanse. Lala, na “Jiwheyẹwhe” yin tẹnmẹ yinkọ de poun, taidi “Président,” “Ahọlu” po “Whẹdatọ” po. Míi plọn yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọn Biblu mẹ, fie e sọawuhia te to nudi sọha 7 000 lẹ. Di dohia, to Biblu King James Version tọn mẹ, Psalm 83:18 hia dọ: “Na ye nido yọnẹn dọ, hiẹ, oyin mẹhetọn dopo kẹdẹ nọ yin JEHOVAH, wẹ Gigogan to owẹkẹ lẹpo ji.” Mọga, yinkọ Jiwheyẹwhe tọn yin mimọ to Biblu susu mẹ to Osọhia 19:1-6 di apadewhe hogbe lọ tọn “Alleluia” kavi “Hallelujah.” Ehe zẹẹmẹdo “mì pa Jah,” he yin sandogli Jehovah tọn.
19. (a) Naegbọn e do paṣa mẹdelẹ nado mọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn to Biblu yetọn mẹ? (b) Fie wẹ yinkọ lọ sọawuhia te to Biblu King James Version tọn podọ to Gungbe tọn po mẹ?
19 E paṣa mẹdelẹ nado mọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn to Biblu yetọn mẹ. Ehe nọ saba yin mọ do Biblu yetọn yin ode he ma nọ saba yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan. Biblu King James Version tọn (po Gungbe tọn po), di dohia, yi yinkọ lọ “Jehovah” zan na ede kiki to Eksọdusi 6:3, Psalm 83:18 podọ Isaia 12:2 po 26:4. Ṣigba, whenuena Biblu ehe basi zẹẹmẹ otẹn yinkọ lọ “Oklunọ” kavi “Jiwheyẹwhe,” e nọ saba yi yinkọ lọ do wekun dahodaho lẹ kẹdẹ mẹ, di “OKLUNỌ” po “JIWHEYẸWHE,” ehe de e dovo na hogbe poun lọ lẹ “Oklunọ” po “Jiwheyẹwhe” po. Doayi ehe lọ go to Psalm 110:1.
20. (a) Naegbọn yè ma nọ saba yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan? (b) Be yè dona yi i zan?
20 ‘Ṣigba naegbọn,’ wẹ a sọgan kanse, ‘be yinkọ Jiwheyẹwhe tọn ma yin yizan to ofi popo hetọn e sọawuhia te to owe Biblu tọn dowhenu tọn mẹ? Naegbọn OKLUNỌ po JIWHEYẸWHE po do yin yizan do otẹn etọn mẹ?’ To ohodọjẹnukọn etọn tọn mẹ American Standard Version tọn basi zẹẹmẹ nuhe wutu e do yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn Jehovah zan, podọ nuhe wutu na whenu dindẹn yinkọ lọ ma do yin yizan: “Lẹdogbedevomẹtọ Amérique tọn lẹ, to godo whenue ye ko yi whiwhẹ do lẹnnupọn, wa yin hinhẹnwa ogbeyiyi kọndopọ tọn mẹ dọ otangblo Ju lẹ tọn de, ehe hẹn Yinkọ sọn Olọnmẹwa lọ yin onuwiwe sọmọ na yiylọ, ma sọ jẹ dọ ni dugan do Glẹnsigbe kavi vọdiọ devo depope ji gba . . . Yinkọ mẹdetiti tọn ehe, po adọkun wiwe he kọndopọ po e po, ko yin gigọ̀ do otẹn etọn mẹ to owe wiwe mẹ he yin otẹn mado ayihaawe etọn tọn.” Mọwẹ, gbẹtọ he basi zẹẹmẹ Biblu tọn do Glẹnsigbe mẹ po mẹhe basi do Gungbe mẹ po mọdọ nujikudo lọ hetọn wutu yinkọ Jiwheyẹwhe tọn do yin jijodo ma yin dagbe gba. Enẹwutu mẹhe basi vọdiọ he mí dọ lọ gọ̀ ẹ do otẹn jlọjẹ tọn etọn mẹ.
21. Etẹwẹ Biblu Katholiki Douay Version dọ dogbọn yinkọ Jehovah tọn dali?
21 Finẹ wẹ enẹnọ lẹ tin te, nalete, he dọnnu dọ hogbe lọ “Jehovah” ma dona yin yizan gba do e ma yin yinkọ Jiwheyẹwhe tọn taun lọ niyẹn gba. Di dohia, Douay Version Katholiki tọn lọ, he ma yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan to owe taun etọn tọn mẹ, dọ to zẹẹmẹ odo tọn to Eksọdusi 6:3 mẹ dọ: “Omẹ dintọn delẹ ko pa yinkọ lọ Jehovah . . . yiylọ nugbo yinkọ lọ tọn, he tin to owe Heblu tọn mẹ, he ye ma sọ zan na whenu dindẹn, ko yin nuhe bu todin pete.”
22. (a) Nawẹ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn yin didohia gbọn to ogbe Heblu tọn mẹ? (b) Etẹwutu nuhahunnamẹ de do tin nado yọn lehe yè nọ ylọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn do to dowhenu?
22 Mọwẹ, dile Biblu Katholiki tọn dohia do tofi, yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia to Heblu sin wema mẹ, Heblu he yin ogbè lọ he mẹ yè wlan owe tintan 39 Biblu tọn lẹ do. Yinkọ lọ wẹ wekun ẹnẹ Heblu tọn lẹ nọte na, YHWH. To hohowhenu ogbe Heblu tọn wẹ nọ yin kinkan matin wekun asi lẹ, wekun lẹ taidi a, e, i, o po u po, ehe gọalọna mí nado ylọ hogbe lọ dile e jẹdo. Enẹwutu, nuhahunnamẹ to egbehe wẹ yindọ aliho de ma tin he mí sọgan gbọn do yọnẹn to gbesisọ mẹ wekun asi lọ lẹ ehe Heblu lẹ yizan po wekun asu lẹ po he yin YHWH.
23. Nawẹ wekun lọ “mdh” na “mẹdaho” gọalọna mí gbọn nado tindo nukunnumọjẹnumẹ nuhahunnamẹ he tin na yinkọ Jiwheyẹwhe tọn yiylọ mẹ tọn?
23 Nado gọalọna mí nado tindo nukunnumọjẹnumẹ nuhahunnamẹ lọ tọn, lẹnnupọn do hogbe lọ “mẹdaho” ji. Mí ni dọ dọ ye jẹ winwlan ẹn ji dole “mdh” to whepoponu, podọ to nukọnmẹ, ye ma sọ ylọ hogbe lọ gbede ba. Nawẹ, to whelọnu lo, wẹ mẹde he wa tin to ogbẹ̀ to owhe 1 000 sọn din na wagbọn do yọn lehe ye na ylọ “mdh” do whenuena e mọ ẹn to kinkan mẹ? To whenue uwọ ma ko se yiylọ etọn pọn bọ uwọ ma sọ yọn wekun asi he tin to hogbe lọ mẹ lẹ, uwọ ma sọgan yọnẹn po jide po gba. Mọdopolọ wẹ e yin po yinkọ Jiwheyẹwhe tọn po. Mí ma yọnẹn taun lehe e sọgan yin yiylọ do, yedọ dile etlẹ yindọ oweyọnẹntọ delẹ lẹndọ “Yahweh” wẹ yin ehe sọgbe lọ. Ṣigba, yiylọ lọ “Jehovah” ko tin to yizan mẹ na owhe kanweko susu lẹ bo sọ yin yinyọnẹn pe susu.
24. (a) Nado tin to gbesisọ mẹ, naegbọn e do yọn nado yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan? (b) To pọndohlan Owalọ 15:14 tọn mẹ, naegbọn e do yin nujọnu nado yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan?
24 Ṣogan, be mí dona yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan, yedọ eyin mí tlẹ sọgan nọ ma tlẹ to yiylọẹ mọpẹpẹ dile e yin yiylọ do to dowhenu? Eyọn, mí nọ yi yinkọ mẹdevo lẹ tọn zan to Biblu mẹ, yedọ dile etlẹ yindọ mí ma nọ ylọ ye to aliho dopolọ hetọn yinkọ lọ lẹ nọ yin yiylọ gbọn to Heblu dowhenu tọn mẹ. Di dohia, yinkọ Jesu tọn nọ yin yiylọ “Yeshʹua” to Heblu mẹ. Mọdopolọ, eyin nuhe sọgbe nado yi yinkọ Jiwheyẹwhe tọn zan, ehe yin didohia do Biblu mẹ, vlavo eyin mí ylọ ẹ “Yahweh,” “Jehovah,” kavi to aliho devo de hetọn yin yinyọnẹn to ogbè mítọn mẹ. Onu he jẹagọ lọ wẹ yin awugbopo lọ nado yi yinkọ enẹ lọ zan. Etẹwutu wẹ? Do enẹnọ lẹ he ma yi yinkọ lọ zan lẹ ma sọgan yin yinyọnẹn po enẹnọ lẹ po mẹhe Jiwheyẹwhe na de jẹgbonu nado yin “gbẹtọ de na oyin etọn.” (Owalọ lẹ 15:14) E ma yindọ mí dona yọn yinkọ Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ gba ṣigba mí dona pa ẹ to mẹdevo lẹ nukọn, dile Jesu basi do whenuena e tin to aigba ji.—Matiu 6:9; Johanu 17:6, 26.
JIWHEYẸWHE LẸNDAI TỌN DE
25. (a) Onu tẹlẹ dogbọn Jiwheyẹwhe dali wẹ sọgan sinyẹn na mí nado tindo nukunnumọjẹnumẹ etọn? (b) Etẹwẹ sisẹ Jehovah nado jẹ nudida ji?
25 Dile etlẹ yindọ e sọgan yin nuhe sinyẹn na ayiha mítọn lẹ nado tindo nukunnumọjẹnumẹ etọn, Jehovah ma tindo jẹeji de gba podọ e ma nasọ tindo vivọ de gbede. Uwọ wẹ “Ahọlu madopodo.” (Psalm 90:2; 1 Timoti 1:17) Whẹpo e do jẹ nudida ji, Jehovah ko tin udoponọ to wẹkẹ gblagada lọ mẹ. Ṣogan e ma ko sọgan mọ dopoyinyin lọ to lanmẹ gba, do e sọgbe to ede mẹ bo ma sọ jẹdo nudepope tọn. Owanyi wẹ yin nuhe sisẹ ẹ nado jẹ nulẹ da ji, nado na ogbẹ̀ mẹdevo lẹ nado duvivi etọn. Nudida tintan Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin gbẹtọ gbigbọnọ lẹ taidi ede. E tindo agun daho ovi olọnmẹ tọn lẹ de yedọ whẹpo aigba do yin nuhe ye wleawu etọn na gbẹtọvi lẹ. Jehovah lẹndai na ye nado mọ homẹhunhun daho to gbẹ̀ninọ mẹ podọ to sinsẹ̀nzọn hetọn e na ye nado wà mẹ.—Job 38:4, 7.
26. Naegbọn mí sọgan do tin to jide mẹ dọ linlẹn Jiwheyẹwhe tọn na aigba dona yin hinhẹndi?
26 To whenue yè wleawuna aigba, Jehovah yi asu po asi po de do apadewhe aigba lọ tọn hetọn uwọ ko basi do paladisi de. Lẹndai etọn wẹ e yin dọ ye ni tindo ovi lẹ he na setonu bosọ sẹn ẹn, podọ he na dlẹnkanna paladisi lọ do aigba lọ pete ji. (Gẹnẹsisi 1:27, 28) Dile mí ko plọn do, nalete, lẹndai daho enẹ wẹ ye jantẹnna. Adam po Evi po de nado vẹtoli na Jiwheyẹwhe, podọ linlẹn etọn ma ko yin hinhẹndi. Ṣigba e na wa yin hinhẹndi, do e na yin kikẹalọyi aijijẹ na Jehovah bọ e ma na hẹn nuhe e ko do linlẹn etọn lẹ di. Podọ enẹ wẹ e ma na basi gbede! “Yẹn na sọ wà ojlo ṣie lẹpo,” wẹ uwọ dọ. “Nugbo, yẹn ko dọ ẹ, yẹn na sọ hẹn ẹn di ga.”—Isaia 46:10, 11.
27. (a) Naegbọn mí dona basi nulẹnjo na Jiwheyẹwhe? (b) Enẹwutu kanbiọ tẹwẹ mí dona lẹnnupọn deji do vivẹ mẹ?
27 Be a mọ fie hiẹ sọgan jẹ te to lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ? E ma yin whẹho nado wa nudepope he a jlo poun wẹ gba na matindo lẹnpọn de na nuhe ojlo Jiwheyẹwhe tọn yin. Enẹ lọ wẹ Satani po Adam po gọna Evi basi. Ye yọn nuhe ojlo Jiwheyẹwhe tọn yin ṣigba ye ma basi i. Jiwheyẹwhe sọ hẹn ye dida agban etọn. Be mílọsu lẹ ga, na basi nulẹnjo na Jiwheyẹwhe? Mọwẹ, na Jiwheyẹwhe wẹ yin Asisa ogbẹ̀ mítọn tọn wutu. Ogbẹ̀ mítọn nọte to uwọ ji. (Psalm 36:9; Matiu 5:45) To whelọnu lo, nawẹ e yinukọn do sọ bọ míwlẹ to ogbẹ̀ mítọn tọn nọ̀ to gbesisọ mẹ hẹ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn na mí? Mí dona lẹnnupọn do vivẹ mẹ dogbọn ehe lọ dali, na dotẹnmẹ lọ na ogbẹ̀ madopodo mítọn nọte do e ji wutu.
LEHE MÍ NA SẸ̀N JEHOVAH DO
28. Alọgọnamẹnu tẹwẹ mẹdelẹ ko yizan nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe?
28 Lehe mí to Jehovah sẹ̀n do yin nujọnu. Mí dona sẹ̀n ẹn to aliho hetọn uwọ dọ lọ ji, yedọ eyin ehe tlẹ gbọnvo na lehe mí ko yin pinplọn gbọn dai tọn. Di dohia, e ko yin aṣa de na gbẹtọ delẹ nado nọ yi boṣiọ lẹ zan to sinsẹ̀n-bibasi mẹ. Ye sọgan dọ dọ ye ma to boṣiọ lọ sẹ̀n gba, ṣigba dọ mimọ ẹn po didoalọ e go po nọ gọalọ na ye nado sẹn Jiwheyẹwhe. Ṣogan be Jiwheyẹwhe jlo dọ mí ni sẹ̀n ẹn po alọgọ boṣiọ lẹ tọn po?
29. Nawẹ Biblu dohia gbọn dọ e yin onu agọ de nado yi boṣiọ zan to sinsẹ̀n-bibasi mẹ?
29 Lala, e ma jlo. Podọ na ehe tọn wutu wẹ Moṣe do dọ na Islaelivi lẹ dọ Jiwheyẹwhe ma sọawuhia gbede to ninọmẹ hetọn sọgan yin mimọ po nukun po. (Deutelonomi 4:15-19) Na nugbo tọn, dopo to Gbedide Ao lẹ mẹ dọmọ: “Hiẹ ma na basi boṣiọ pipa de hlan dewe, kavi apajlẹ ojlẹmọ depope tọn . . . hiẹ ma na dẹ dewe dodo hlan ye, kavi sẹn ye gba.” (Eksọdusi 20:4, 5) Jehovah kẹdẹ wẹ ye dona sẹ̀n. Gbọn dọvọdọ dali wẹ Biblu do dohia dọ e yin nuhe jẹagọ nado basi boṣiọ de kavi nado dẹ to nukọn etọn, kavi nado sẹ̀n mẹdepope kavi nudepope adavo Jehovah.—Isaia 44:14-20; 46:6, 7; Psalm 115:4-8.
30. (a) Etẹwẹ Jesu po apọsteli etọn lẹ po dọ he dohia dọ yizan boṣiọ lẹ tọn yin nuhe jẹagọ? (b) Sọgbe hẹ Deutelonomi 7:25, etẹwẹ dona yin wiwà po boṣiọ lẹ po?
30 Dile na mí ko sọgan donukun etọn do, to whelọnu, Jesu ma yi boṣiọ lẹ zan to sinsẹ̀n-bibasi mẹ gba. E basi zẹẹmẹ dọ, “Gbigbọ wẹ Jiwheyẹwhe: e jẹ ye he to sinsẹ̀n ẹn lẹ ni nọ sẹ̀n ẹn to gbigbọ mẹ podọ to nugbo mẹ.” (Johanu 4:24) To nuwiwa mẹ po ayinamẹ ehe lọ po, depope to hodotọ fliflimẹ Jesu tọn lẹ mẹ ma yi boṣiọ lẹ zan di alọgọnamẹnu de to sinsẹ̀n-bibasi mẹ gba. Na nugbo, apọsteli etọn Paulu wlanwe dọ: “Na yise dali wẹ mí to zọnlinzin gbọn, e ma yin gbọn mimọ dali gba.” (2 Kolintinu lẹ 5:7) Podọ apọsteli etọn Johanu gbẹnunamẹ dọ: “Mì joagọ sọn boṣiọ lẹ kọn.” (1 Johanu 5:21) Naegbọn a ma do pọn lẹdo owhe towe gbe tọn bosọ kanse dewe vlavo eyin a to hihodo ayinamẹ ehe ya?—Deutelonomi 7:25.
31. (a) Yedọ eyin mí ma tlẹ yọn nuhewutu osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn de do tin, etẹwẹ na sisẹ mí nado setonuna ẹn? (b) Etẹwẹ mí na tẹnpọn nado basi, podọ oylọ tẹwẹ mí dona kẹalọyi?
31 Sinsẹ̀n Jehovah, Mẹdatọ lọ, to aliho hetọn e deana etọn mẹ, na hẹn ayajẹ nujọnu tọn wá na mí dandan. (Jẹlemia 14:22) Biblu dohia dọ nubiọtomẹsi ehelẹ tin na dagbe mítọn, po dagbemẹninọ madopodo mítọn po to pọndohlan mẹ. Nugbo wẹ e yin dọ ojlẹ delẹ na tin hetọn na dogbo oyọnẹn tintindo mítọn po numimọ mítọn po tọn wutu, mí ma na penugo nado yọn pinpẹn etọn to gigọ mẹ nuhewutu osẹ́n de he yin nina gbọn Jiwheyẹwhe dali do yin nujọnu sọmọ, kavi lehe e wazọn na nugbo tọn na dagbe mítọn do. Ṣogan yise sinsinyẹn mítọn dọ Jiwheyẹwhe yọnnuin hú míwlẹ dona sisẹ mí nado setonu nẹẹ po ahun jlodido tọn de po. (Psalm 19:7-11) Mì gbọ, to whelọnu lo, na mí ni yi vivẹnu lẹpo zan nado plọn nuhe go mí pe lẹpo dogbọn Jehovah dali, bo kẹalọyi oylọ lọ he yin: “Mì wá, mì gbọ mí ni dẹ́ bo sẹ̀n, mì gbọ mí ni jẹklo to Oklunọ [“Jehovah,” New World Translation] Obasitọ mítọn nukọn. Na ewọ wẹ Jiwheyẹwhe mítọn, míwlẹ sọ wẹ omẹ yìndugbo etọn tọn, lẹngbọ alọ etọn tọn.”—Psalm 95:6, 7.
[Apotin to weda 42]
Ofi ẹnẹ fie yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia te to King James Version mẹ (Biblu Gungbe tọn ga) yin mimọ tofi
3 Yẹn sọawuhia hlan Ablaham, hlan Isaki, podọ hlan Jakobu, di Jiwheyẹwhe Ganhunupo, ṣigba gbọn oyin ṣie JEHOVA dali we yẹn ma yin mẹyinyọnẹn hlan ye gba.
18 Na ye nido yọnẹn dọ, hiẹ, oyin mẹhetọn dopo kẹdẹ nọ yin JEHOVA, Wẹ Gigogan to owẹkẹ lẹpo ji. do ogo e, ye ko bli homẹgble towe sẹ, hiẹ ko sọ miọnhomẹna mi.
2 Dayi e go, Jiwheyẹwhe wẹ whlẹngan ṣie; yẹn na dotu, yẹn ma to obu na di, na Oklunọ JEHOVA wẹ huhlọn ṣie po ohan ṣie po; ewọ sọ lẹzun whlẹngan ṣie ga.
4 Mi dotudo Oklunọ go kakadoi: na Oklunọ JEHOVA mẹ wẹ huhlọn madopodo te;
[Yẹdide to weda 34, 35]
Eyin ohọ de tindo didotọ de, . . . na jide tọn wẹkẹ he dabla humọ dona tindo Basitọ de ga
[Yẹdide to weda 39]
To whenue Jesu hodẹ hlan Jiwheyẹwhe, bo biọ dọ Jiwheyẹwhe sin jlo, e ma yin etọn wẹ ni yin wiwà, ye mẹ awe lẹ ma sọgan yin omẹ dopolọ gba
[Yẹdide to weda 40, 41]
Nawẹ gbigbọ wiwe na yin omẹ de gbọn, whenuena e gọ́ devi na yi 120 to ojlẹ dopolọ mẹ?
[Yẹdide to weda 45]
Be nusọgbe de wẹ e yin nado yi boṣiọ lẹ zan to sinsẹ̀n-bibasi mẹ?