Gbọn Yise Dali, Balaki Gbawhàn Awhànpa Huhlọnnọ de Tọn
YÍ NUKUN homẹ tọn do pọ́n dewe to nukọn awhànpa de tọn he gọna awhànfuntọ kanylantọ lẹ. Yé ko blagbajana yede po awhànfunnu yọyọ he tin to zoji lẹ po podọ yé ko wleawu nado yí yé zan. To nukọn yetọn, hiẹ po gbẹdohẹmẹtọ towe lẹ po taidi mẹhe ma tindo hihọ́ depope.
To ojlẹ whẹdatọ Islaeli tọn lẹ tọn mẹ, Balaki, Debola, po Islaelivi hatọ yetọn 10 000 po pannukọn ninọmẹ mọnkọtọn. Kẹntọ lọ wẹ awhànpa huhlọnnọ Kananinu lẹ tọn he awhàngán Sisela to anadena. Awhànfunnu yetọn lẹ bẹ awhàn-kẹkẹ lẹ hẹn, he kẹkẹfọ yetọn ko yin awuwlena po gànyuu didá lẹ po. Nọtẹn nujijọ lọ tọn wẹ Osó Taboli podọ agbàdo tọ̀pẹṣẹ Kiṣọni tọn. Nuhe jọ to finẹ do Balaki hia taidi sunnu de he apajlẹ yise etọn tọn dona yin hihodo. Lẹnnupọndo nujijọ he dekọtọn do avùntọ́nmẹ ehe mẹ lẹ ji.
Islaeli Dawhá Ylọ Jehovah
Owe Whẹdatọ tọn dọho gando lehe Islaelivi lẹ gbẹkọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke go pludopludo do po kọdetọn ylankan nuyiwa ehe tọn lẹ po. To whẹho dopodopo mẹ, ahundopo yíyí do biọ lẹblanu Jiwheyẹwhe tọn nọ whàn ẹn nado wleawuna whlẹngantọ de podọ tundote, bọ to enẹgodo gufinfọn devo nọ sọawuhia. Sọgbe hẹ aliho nuyiwa tọn ehe, “ovi Islaeli tọn lẹ sọ vọ́ enẹ he yin oylan wà to nukun OKLUNỌ tọn mẹ, whenuena Ẹhudi [whẹdatọ de he whlẹn yé sọn kọgbidinamẹ Moabinu lẹ tọn mẹ] ko yin oṣiọ.” Na nugbo tọn, “yé de yẹwhe devo lẹ.” Po kọdetọn tẹ po? “OKLUNỌ sọ sà yé do alọ Jabini ahọlu Kanani tọn tọn mẹ, ehe duahọlu to Hazọli mẹ; awhàngán awhànpa mẹhe tọn yin Sisela . . . Ovi Islaeli tọn lẹ sọ dawhá na alọgọ hlan OKLUNỌ: na [Sisela] tindo kẹkẹ gànyuu tọn fẹnẹkanweko; owhe oko wẹ e do yí huhlọn do bianukunna ovi Islaeli tọn lẹ.”—Whẹdatọ 4:1-3; 5:8
Gando gbẹninọ to Islaeli go, Owe-wiwe dọ: “[To azán enẹlẹ gbè] aligbó ji lẹ dá, gbejizọnlin nọ lẹ to zọnlinzin gbọn aliklan lẹ ji. Ogán lẹ gbòdò to Islaeli.” (Whẹdatọ 5:6, 7) Gbẹtọ lẹ to budina ajotọ he to awhàn-kẹkẹ kùn lẹ. “Gbẹzan gbẹtọ lẹ tọn to Islaeli yin anadena gbọn obu dali,” wẹ weyọnẹntọ de dọ, “e taidi dọ pipli lọ blebu ko gbọjọ matin alọgọ depope.” Enẹwutu dile yé ko basi do whlasusu dai, Islaelivi he ko jẹflumẹ lẹ dawhá hlan Jehovah na alọgọ.
Jehovah De Nukọntọ De
Kọgbidinamẹ Kananinu lẹ tọn wá lẹzun ojlẹ hunyanhunyan tọn na akọta Islaeli tọn. Jiwheyẹwhe yí yẹwhegán-yọnnu Debola zan nado do whẹdida etọn lẹ po anademẹ etọn po hia. Gbọnmọ dali Jehovah na ẹn lẹblanulọkẹyi lọ nado yinuwa taidi onọ̀ yẹhiadonu tọn de to Islaeli.—Whẹdatọ 4:4; 5:7.
Debola dowẹn hlan Balaki bo dọ hlan ẹn dọmọ: “OKLUNỌ Jiwheyẹwhe Islaeli tọn ma ko degbè, dọmọ, yì bo sẹpọ Osó Taboli, bo yí sunnusi fọtọ́n ao sọn ovi Naftali tọn lẹ mẹ podọ sọn ovi Zebuluni tọn lẹ mẹ gọna we? Yẹn nasọ dọ̀n sẹpọ we to otọ̀ Kiṣọni kọ̀n Sisela, awhàngán awhànpa Jabini tọn tọn, po kẹkẹ etọn lẹ po, po mẹsusu etọn lẹ po; yẹn nasọ jo e do alọ towe mẹ. ” (Whẹdatọ 4:6, 7) To whenuena e dọ ‘OKLUNỌ Jiwheyẹwhe Islaeli tọn ma ko degbè?’ Debola hẹn ẹn diun dọ ewọ ma tindo aṣẹpipa mẹdetiti tọn de do Balaki ji gba. E yinuwa poun taidi nuyizan de he gblamẹ gbedide Jiwheyẹwhe tọn de yin didohia te. Etẹwẹ yin gblọndo Balaki tọn?
“Eyin hiẹ na yì hẹ mi,” wẹ Balaki dọ, “whenẹnu yẹn na yì: ṣigba eyin hiẹ ma to na yì hẹ mi, yẹn ma jei gba.” (whẹdatọ 4:8) Etẹwutu wẹ Balaki whleawu nado yigbena azọngban he wá sọn Jiwheyẹwhe dè? Be e to nuyiwa taidi butọnọ de wẹ? Be e ma dejido opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ go wẹ? Lala. Balaki ma gbẹ́ azọ́ndenamẹ lọ, kavi vẹtoli na Jehovah gba. Kakatimọ, gblọndo etọn do numọtolanmẹ nugomape etọn nado hẹn gbedide Jiwheyẹwhe tọn di na ede hia. Tintin-to-finẹ nukunmọnu Jiwheyẹwhe tọn tọn na hẹn anademẹ Jiwheyẹwhe tọn diun bosọ na jidide ewọ po sunnu etọn lẹ po. Enẹwutu, kakati nado yin ohia madogán tọn, jidenamẹnu he Balaki biọ lọ yin ohia yise he lodo tọn.
Nuyiwa Balaki tọn sọgan yin yiyijlẹdo Mọse, Gideoni po Jẹlemia po tọn go. Sunnu ehelẹ lọsu ma tindo jidide gando nugopipe yetọn nado basi wadotana azọ́ndenamẹ he Jiwheyẹwhe na yé lẹ tọn go. Ṣigba na ehe tọn wutu, yé ma ko yin pinpọndohlan taidi mẹhe mayin nugbonọ sọmọ lẹ gba. (Eksọdusi 3:11–4:17; 33:12-17; Whẹdatọ 6:11-22, 36-40; Jẹlemia 1:4-10) Podọ etẹwẹ sọgan yin didọ gando walọ Debola tọn go? E ma tẹnpọn nado lẹzun anademẹtọ de gba. Kakatimọ, e zindonukọn nado yin devizọnwatọ jlẹkajinọ Jehovah tọn de. “Nugbonugbo yẹn na yì hẹ we,” wẹ e dọ na Balaki. (Whẹdatọ 4:9) Ewọ jlo nado yì sọn whégbè—yèdọ fihe tindo hihọ́ hugan de—bo hodo Balaki na awhàn he to unklẹn lọ. Debola lọsu ze apajlẹ yise po adọgbo po tọn dai.
To Yise mẹ Yé Hodo Balaki
Fihe dope awhànfuntọ Islaeli tọn lẹ tọn tin te wẹ osó diyin de he nọ yin Taboli. Nọtẹn lọ sọgbe taun. Nọtẹn pipli tọn de wẹ e ko yin to jọwamọ-liho na whẹndo Naftali po Zebuluni po tọn he madẹn do e lẹ. Enẹwutu dile Jiwheyẹwhe ko degbè etọn do, Mẹdezejotọ fọtọ́n ao—po Debola po—hodo Balaki hẹ osó ehe ji.
E biọ yise to yemẹpo he hodo Balaki lẹ si. Jehovah ko dopagbe awhàngbigba do Kananinu lẹ ji tọn na Balaki, ṣigba awhànfunnu tẹlẹ wẹ Islaelivi lẹ tindo? Whẹdatọ 5:8 dọ: ‘Yè ma sọgan mọ awọyinu de kavi ogá de to fọtọ́n kande ṣẹnṣẹn to Islaeli mẹ.’ Nalete awhànfunnu kleun de poun wẹ tin to Islaelivi lẹ si. Humọ, ogá kavi awọyinu lẹ ma na sọtẹ́n eyin yé pehẹ awhàn-kẹkẹ gànyuu tọn lẹ. To whenuena e sè dọ Balaki ko hẹ́ Osó Taboli ji, Sisela wleawuna awhàn-kẹkẹ etọn lẹ po awhànpa etọn lẹpo po wá agbàdo tọ̀pẹṣẹ Kiṣọni tọn kọ̀n. (Whẹdatọ 4:12, 13) Nuhe Sisela gboawupo nado mọnukunnujẹemẹ wẹ yindọ e jlo na hoavùn sọta Jiwheyẹwhe ganhunupotọ.
Balaki Gbawhàn Awhànpa Sisela Tọn
Whenuena ojlẹ avùntọ́nmẹ tọn sọ, Debola dọ na Balaki dọmọ: “Tite; na ehe wẹ azán he mẹ OKLUNỌ jo Sisela do alọ towe mẹ: OKLUNỌ ma tọ́n yì nukọn towe?” Balaki po sunnu etọn lẹ po jlo na jẹte sọn aga Osó Taboli tọn yì agbàdo lẹ mẹ, ṣigba to finẹ dotẹnmẹ hundote titengbe de na tin na awhàn-kẹkẹ Sisela tọn lẹ nado dutomẹji. Etẹwẹ na ko yin numọtolanmẹ towe eyin hiẹ tin to awhànpa Balaki tọn mẹ? Be hiẹ na ko setonu po awubibọ po, bosọ flin dọ Jehovah de wẹ anademẹ lọ wá sọn ya? Balaki po sunnu fọtọ́n ao etọn lẹ po setonu. “OKLUNỌ sọ yí onù ohí tọn do dózin Sisela, po kẹkẹ etọn lẹpo po, po awhànpa etọn lẹpo po mẹ to Balaki nukọn.”—Whẹdatọ 4:14, 15.
Po alọgọ Jehovah tọn po, Balaki gbawhàn awhànpa Sisela tọn. Kandai awhàn lọ tọn ma basi zẹẹmẹ nuhe jọ lẹpo tọn gba. Etomọṣo, ohàn awhàngbigba Balaki po Debola po tọn dọ dọ ‘olọn lẹ po aslọ lẹ po to osin kùn.’ E yọnbasi dọ jikun po yujẹhọn po ni ko tlọ awhàn-kẹkẹ Sisela tọn lẹ do ogbọ̀n mẹ bo hẹn Balaki nado tindo huhlọn do yé ji. Gbọnmọ dali, awhànfunnu ylankan hugan Kananinu lẹ tọn ko lẹzun nuhahun na yelọsu. Gando oṣiọ awhànfuntọ Sisela tọn lẹ tọn go, ohàn lọ dọmọ: “Otọ̀ Kiṣọni plọ yé yì.”—Whẹdatọ 5:4, 21.
Be mí sọgan yí nujijọ ehe sè ya? Agbàdo Kiṣọni tọn yin tọ̀pẹṣẹ de, otọ̀-zànmẹ tọ̀sisa he ma siso bo nọ sà dẹẹdẹ de tọn. To yujẹhọn sinsinyẹn kavi jikun wududu lẹ godo, e yọnbasi dọ tọ̀sisa mọnkọtọn lẹ ni gblodeji bo lẹzun asisa huhlọnnọ podọ owùnọ lẹ. To Wẹkẹ-whàn I whenu, e ko yin didọ dọ jikun nukunwhiwhe 15 tọn de poun to aigba okò tọn ji to lẹdo dopolọ mẹ ze nuyiwa awhànfuntọ osọ́ ji tọn lẹ do owù mẹ. Kandai awhàn Osó Taboli ji tọn to Napoleon po Turquie-nu lẹ po ṣẹnṣẹn to 16 avril 1799, na linlin dọ “susu [turquie-nu lẹ tọn] wẹ kútọ to whenuena yé to tintẹnpọn nado họ̀n gbọn danfafa he ko yin hinhẹn gọfla gbọn Kiṣọni dali de ji.”
Juvi whenuho-kantọ Flavius Josèphe sọalọakọ́n dọ to whenuena awhànpa Sisela po Balaki po tọn lẹ jlo na pehẹ yede, “yujẹhọn sinsinyẹn de wá sọn olọn mẹ, gọna jikun po kẹnjikun daho po, bọ jẹhọn lọ sọ fú jikun do nukunmẹ na Kananinu lẹ, bo hẹn nukun yetọn dózin sọmọ bọ ogába po akòtopẹ́ yetọn lẹ po masọ yọn-na-yizan na yé ba.”
Whẹdatọ 5:20 dọ: “yé hoavùn sọn olọn mẹ, sunwhlẹvu lẹ to omọ́ yetọn lẹ mẹ pé avùn hẹ Sisela.” Nawẹ sunwhlẹvu lẹ hoavùn sọta Sisela gbọn? Mẹdelẹ pọ́n hogbe ehe hlan taidi ohia godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn. Mẹdevo lẹ dlẹnalọdo alọgọ angẹli lẹ tọn, aijijẹ whèmi (météorites) tọn taidi jikun, kavi jidide he Sisela ko ze do dọdai sunwhlẹvu-plọntọ lẹ tọn mẹ he ma mọ hẹndi. To whenuena e yindọ Biblu ma basi zẹẹmẹ do lehe sunwhlẹvu lẹ hoavùn to awhàn ehe mẹ gbọn ji, mí sọgan mọnukunnujẹ hogbe ehe mẹ poun taidi ohia alọgọ Jiwheyẹwhe tọn alọpa de do ota awhànpa Islaeli tọn mẹ. Depope he whẹho lọ yin, Islaelivi lẹ yí dotẹnmẹ hundote ninọmẹ lọ tọn zan to gigọ́mẹ. “Balaki dómọna to kẹkẹ lẹ godo . . . awhànpa Sisela tọn lẹpo jai gbọn onù ohí tọn mẹ; sunnusi dopo yè ma pò dai.” (Whẹdatọ 4:16) Etẹwẹ jọ do awhàngán Sisela go?
Kọgbidinamẹtọ lọ Jai “do Alọ Yọnnusi de Tọn Mẹ”
Biblu dọmọ: “Ṣigba Sisela [jo awhàn lọ do bo] họnyi na afọ u jẹ gohọ̀ Jaeli asi Hebeli Keninu tọn tọn mẹ: na jijọho tin finẹ to Jabini ahọlu Hazọli tọn po owhé Hebeli Keninu tọn po ṣẹnṣẹn.” Jaeli basi oylọ na Sisela he onú ko ṣikọna biọ gòhọ etọn mẹ. E na ẹn yìnnọsìn nù, bo ṣinyọnavọ̀na ẹn, bọ ewọ sọ damlọn yìkànmẹ. Whenẹnu wẹ Jaeli “yí húngàn gohọ̀ tọn de bo yí gọ̀mẹ de do alọ etọn mẹ”, onú he mẹhe nọ nọ̀ gohọ̀ mẹ de na nọ saba yizan. “[Jaeli sọ] zọ̀n dẹẹdẹ yì e dè, bo whè húngàn lọ do tópẹnu etọn lẹ mẹ, e sọ biọ emẹ luntọ́n biọ aigba mẹ; na ewọ tin to amlọn lankan de mẹ; mọwẹ e hòkúsù bo kú.”—Whẹdatọ 4:17-21.
To whenẹnu, Jaeli tọ́n wá gbonu nado pé Balaki bosọ dọhlan ẹn dọ: “Wá, yẹn nasọ do omẹ he hiẹ to dindin hia we.” Kandai lọ yidogọ dọ: “E sọ wá e dè; bo doayi e go, Sisela mlọnai oṣiọ, húngàn gohọ̀ tọn sọ tin to tópẹnu etọn lẹ mẹ.” Numimọ yise-hẹnlodo tọn nankọ die ehe na ko yin na Balaki! Yẹwhegán-yọnnu Debola ko dọna ẹn jẹnukọn dai dọ: “Gbejizọnlin he hiẹ to yìyì lọ ma na tin na yẹyi towe gba; na OKLUNỌ na sà Sisela do alọ yọnnusi de tọn mẹ.”—Whẹdatọ 4:9, 22.
Be nuyiwa Jaeli tọn sọgan yin yiylọdọ nugbomadọ de wẹ ya? Jehovah ma pọ́n ẹn to aliho enẹ mẹ gba. “Donanọ wẹ ewọ na yin hú yọnnu lẹ to gohọ̀ mẹ,” wẹ ohàn awhàngbigba tọn Debola po Balaki po tọn dọ. Ohàn ehe ze okú Sisela tọn do pọndohlan he sọgbe mẹ. Onọ̀ etọn yin yẹdena taidi mẹhe to nukundido mẹ na kọlilẹ etọn sọn awhàngbenu po nuhiha po. “Etẹwutu kẹkẹ etọn do dẹn sọmọ to gigọ̀ mẹ? wẹ e kanse. “Yọnnu nuyọnẹntọ etọn lẹ” tẹnpọn nado whiwhẹ obu etọn bosọ dọ na ẹn dọ matin ayihaawe ewọ na ko to ogblànnu awhàn tọn lẹ má—avọ̀-linlọ̀n whanpẹnọ lẹ po awhli lẹ po na sunnu lẹ. Yọnnu lọ lẹ kanse dọ: ‘Be yé ma dona má ogblàn, vidọ̀ de—vidọ̀ awe [hogbe awhànfuntọ lẹ tọn gando yọnnu he yé wle lẹ go] na sunnu nugopetọ dopodopo, hlan Sisela ogblàn onú wunmẹwunmẹ tọn lẹ tọn awu-linlọ̀n de, avọ̀ wunmẹwunmẹ, awu-linlọ̀n awe na okọ̀ sunnu ogblàn nọ lẹ tọn?’—Whẹdatọ 5:24, 28-30.
Nuplọnmẹ lẹ Na Míwlẹ
Kandai he gando Balaki go ehe plọn nuhọakuẹ susu mí. Matin ayihaawe nuhahun lẹ po flumẹjijẹ lẹ po na nọ sayana mẹdepope he gbẹ́ Jehovah dai to gbẹzan yetọn mẹ lẹ. E yọnbasi na mẹhe gbọn lẹnvọjọ dali lẹhlan Jiwheyẹwhe dè bosọ do yise hia to ewọ mẹ lẹ nado mọ mẹdekannujẹ sọn kọgbidinamẹ wunmẹ lẹpo si. Podọ be e ma jẹ dọ mí nisọ wleawuna gbigbọ tonusise tọn ya? Etlẹ yin to whenuena nubiọtomẹsi Jiwheyẹwhe tọn lẹ taidi nuhe jẹagọdo nulẹnpọn gbẹtọ tọn, mí sọgan deji dọ anademẹ etọn lẹ nọ yin na ale dẹn-to-aimẹ mítọn to whepoponu. (Isaia 48:17, 18) Kiki gbọn yise didohia to Jehovah mẹ podọ tonusise na anademẹ sọn olọn mẹ wá lẹ dali wẹ Balaki ‘gbawhàn jonọ lẹ tọn’.—Heblu lẹ 11:32-34.
Ehe wẹ tadona he whànmẹ ohàn Debola po Balaki po tọn: “Gbọ kẹntọ towe lẹpo ni dọ̀n, . . . OKLUNỌ: ṣigba gbọ [mẹyiwanna towe lẹ, NW] ni tin di owhè whenuena e tọ́n jei to hlọnhlọn etọn mẹ.” (Whẹdatọ 5:31) Lehe ehe na yin nugbo do sọ to whenuena Jehovah na hẹn opodo wá aihọn ylankan Satani tọn ji!
[Yẹdide to weda 29]
Jehovah yí Debola zan nado basi oylọ na Balaki
[Yẹdide lẹ to weda 31]
Tọ̀sisa Kiṣọni tọn hẹn otọ̀whin etọn lẹ gọfla
Osó Taboli
[Asisa Yẹdide tọn]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.