Weta Wiawe
Mì Dibuna Assilianu lẹ Blo
1, 2. (a) Sọn pọndohlan gbẹtọvi tọn mẹ, naegbọn e do taidi dọ Jona tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado whleawu nado kẹalọyi azọ́ndenamẹ etọn nado dọyẹwheho na Assilianu lẹ? (b) Nawẹ Ninevenu lẹ yinuwa hlan wẹndomẹ Jona tọn gbọn?
TO ṢẸNṢẸN owhe kanweko ṣinẹnẹtọ J.W.M., yẹwhegán Heblu tọn lọ Jona, visunnu Amitai tọn, gbọn owù mẹ yì Nineve, tatọ́-tònọ Ahọluigba Assilia tọn. E tindo wẹndomẹ sinsinyẹn de nado dó. Jehovah ko dọna ẹn dọmọ: “Tite, yì jẹ Nineve, tòdaho gbó nẹ, bo dawhá do ojí na ẹn; na yè hẹn yinylan yetọn hẹji wá nukọn ṣie.”—Jona 1:2, 3.
2 To whenuena e mọ azọ́ndenamẹ etọn yí to tintan whenu, Jona họ̀nwezun pànta awà awetọ ji, hlan Talṣiṣi. Sọn pọndohlan gbẹtọvi tọn mẹ, Jona tindo whẹwhinwhẹ́n nado whleawu. Kanylantọ wẹ Assilianu lẹ yin. Doayi lehe ahọluigbagán Assilia tọn dopo yinuwa hẹ kẹntọ etọn lẹ gbọn: “Yẹn nọ sán alọ po afọ ahọluzọnwatọ lọ lẹ tọn . . . Susu to kanlinmọ lẹ mẹ wẹ yẹn mẹ̀ to miyọ́n mẹ, podọ susu wẹ yẹn bẹ sọyi taidi kanlinmọ gbẹ̀te lẹ. Yẹn sán alọ po ofẹ̀nvi po sẹ̀ na delẹ, podọ yẹn sán awọ̀ntín delẹ tọn sẹ̀.” Ṣogan, to whenuena Jona dó owẹ̀n Jehovah tọn to godo mẹ, Ninevenu lẹ lẹnvọjọ sọn ylando yetọn lẹ mẹ bọ Jehovah sọ whlẹn tòdaho lọ to ojlẹ enẹ mẹ.—Jona 3:3-10; Matiu 12:41.
Jehovah Yí “Ogànpo” Lọ
3. Nawẹ nuyiwa Islaelivi lẹ tọn hlan avase he yin nina gbọn yẹwhegán Jehovah tọn lẹ dali gbọnvona enẹ heyin Ninevenu lẹ tọn gbọn?
3 Be Islaelivi, he Jona dọyẹwheho na lẹ lọsu lẹnvọjọ wẹ ya? (2 Ahọlu lẹ 14:25) Lala. Yé gbẹkọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke go. Na nugbo tọn, yé “to awhànpa olọn tọn lẹpo litaina, bosọ to Baali sẹ̀n.” Dehe tlẹ sọ ylan hugan mọ, “yé sọ nọ hẹn visunnu yetọn lẹ po viyọnnu yetọn lẹ po nado nọ gbọn miyọ́n mẹ, bosọ to aṣẹ po afinyọn lẹ po zan, bosọ sà yede nado to enẹ he yin oylan to nukun OKLUNỌ tọn mẹ wà nado gblehomẹna ẹn hlan adi.” (2 Ahọlu lẹ 17:16, 17) To ma taidi Ninevenu lẹ, Islaeli ma dotoai to whenuena Jehovah do yẹwhegán etọn lẹ hlan nado na avase yé. Enẹwutu Jehovah magbè nado ze afọdide he sinyẹn hugan lẹ.
4, 5. (a) Etẹwẹ “Assilianu lẹ” zẹẹmẹdo, podọ nawẹ Jehovah na yí ì zan taidi “ogànpò” de gbọn? (b) Whetẹnu wẹ Samalia jai?
4 Na ojlẹ de to dlapọn Jona tọn yì Nineve godo, mẹgbeyinyan Assilia tọn depò.a Ṣigba, to bẹjẹeji owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. tọn mẹ, Assilia vọ́ ede lá taidi huhlọn awhànfunfun tọn, podọ Jehovah yí ì zan to aliho paṣamẹ tọn de mẹ. Yẹwhegán Isaia na avase de sọn Jehovah dè hlan ahọluduta agewaji Islaeli tọn dọmọ: “[Ẹnhẹn, Assilianu lẹ, NW] ogànpò homẹgble ṣie tọn, podọ opò alọ yetọn mẹ tọn wẹ homẹfiọ ṣie. Yẹn na do e hlan akọta fuflutọ de, podọ hlan omẹ homẹgble ṣie tọn ta wẹ yẹn na dosẹ́n de do nado bẹ ogbànna, podọ nado yí wẹnyannu, podọ nado zin yé dai di ogbọ̀n aliho tọn.”—Isaia 10:5, 6.
5 Lehe e yin winyandomẹnu de na Islaelivi lẹ do sọ! Jiwheyẹwhe yí akọta kosi tọn de—yèdọ “Assilianu lẹ” zan—taidi “ogànpo” de nado sayana yé. To owhe 742 J.W.M., Ahọlu Assilia tọn lọ Ṣalmanẹseli V dosla lẹdo Samalia, heyin tatọ́-tònọ akọta atẹṣitọ Islaeli tọn. Sọn nọtẹn tangan tito sébibla lọ tọn mẹ to osó de he agayiyi etọn yì mẹtlu 90 ji, Samalia lẹkọna kẹntọ lẹ na nuhe diblayi owhe atọ̀n. Ṣigba tito sébibla gbẹtọvi tọn depope ma sọgan glọnalina lẹndai Jiwheyẹwhe tọn gba. To owhe 740 J.W.M., Samalia jai, bo takiti to afọ Assilia tọn glọ.—2 Ahọlu lẹ 18:10.
6. Aliho tẹ mẹ wẹ Assilia yinuwa zẹ nuhe Jehovah tindo to ayiha mẹ na ẹn go te?
6 Dile etlẹ yindọ yé yin yiyizan gbọn Jehovah dali nado plọnnu omẹ etọn lẹ, Assilianu lẹ lọsu ma yọ́n Jehovah gba. Enẹwutu wẹ e zindonukọn nado dọmọ: “Ṣigba [Assilianu lẹ] ma lẹn mọ, mọ ayiha etọn ma lẹn mọ; ṣigba e tin to ayiha etọn mẹ, nado gbà sudo, podọ nado sán akọta sẹ̀, e ma yin vude.” (Isaia 10:7) Jehovah jlo dọ Assilia ni yin azọ́nwanu de to alọ sọn olọn mẹ wá tọn lọ mẹ. Ṣigba Assilia tindo numọtolanmẹ ayilinlẹn lọ tọn nado yin onú devo de. Ahun etọn whàn ẹn nado blasé nuhe klo hugan mọ de tọn—yèdọ nado gbawhàn aihọn heyin yinyọnẹn to whenẹnu tọn!
7. (a) Basi zẹẹmẹ hodidọ lọ tọn heyin “Be e ma yin ahọlu wẹ ahọvi ṣie lẹ patapata?” (b) Etẹ go wẹ mẹhe gbẹ Jehovah dai to egbehe lẹ dona doayi?
7 Suhugan tòdaho he mayin Islaeli tọn lẹ he Assilia gbawhàn yetọn ko yin gandudeji gbọn ahọlu lẹ dali to ojlẹ de mẹ wayi. Ahọlu dai tọn ehelẹ dona litaina ahọlu Assilia tọn taidi ahọvi tẹnmẹpọntọ lẹ, enẹwutu e sọgan doawagun na nugbo tọn dọmọ: “Be e ma yin ahọlu wẹ ahọvi ṣie lẹ patapata?” (Isaia 10:8) Yẹwhe lalo tòdaho nukundeji akọta lọ tọn lẹ ma sọgan whlẹn sinsẹ̀n-basitọ yetọn lẹ sọn vasudo mẹ gba. Yẹwhe he tòmẹnu Samalia tọn lẹ nọ basi sinsẹ̀n na lẹ, taidi Baali, Molẹki, po oyìnvu sika tọn lẹ po, ma na basi hihọ́ na tòdaho enẹ gba. To Jehovah gbigbẹdai mẹ, Samalia ma tindo jlọjẹ de nado donukun ìn dọ ni dádemẹ gba. Na mẹdepope he gbẹ́ Jehovah dai to egbehe ni doayi kọdetọn ylankan he Samalia tindo go! Assilia sọgan doawagun gando Samalia po tòdaho devo he e ko gbawhàn yetọn lẹ po go dọmọ: “Be Kalnọ ma taidi Kalkemiṣi? Be Hamati ma sọ taidi Alpadi? Be Samalia ma sọ taidi Damasku?” (Isaia 10:9) Onú dopolọ wẹ yé yin na Assilia—yèdọ ogblànnu de na ẹn nado yí.
8, 9. Naegbọn Assilia do yin wazẹjlẹgonọ to whenuena e basi tito nado gbawhàn Jelusalẹm tọn?
8 Ṣigba, Assilia yin wazẹjlẹgonọ to awagundido etọn mẹ. E dọmọ: “Dile alọ ṣie ko dlẹn jẹ ahọludu boṣiọ lẹ tọn dè, boṣiọ he klohu Jelusalẹm tọn po Samalia po tọn. Be yẹn ma na wà do Samalia po boṣiọ etọn lẹ po dile yẹn wà do Jelusalẹm po boṣiọ etọn lẹ po do?” (Isaia 10:10, 11) Ahọluduta he Assilia gbawhàn etọn lẹ tlẹ tindo boṣiọ susu tlala hugan Jelusalẹm kavi Samalia. Linlẹn etọn wẹ yindọ, ‘Etẹwẹ na hẹnalọdotena mi ma nado wà do Jelusalẹm dile yẹn basi do na Samalia?’
9 Awagundido nankọtọn die! Jehovah ma na jotẹnna ẹn nado hò Jelusalẹm yí gba. Nugbo wẹ dọ, Juda ma tindo kandai dagbe de gando godoninọna sinsẹ̀n-bibasi nugbo go gba. (2 Ahọlu lẹ 16:7-9; 2 Otannugbo lẹ 28:24) Jehovah ko na avase dọ na nugbonọ-mayin etọn wutu, Juda na jiya susu to mẹgbeyinyan Assilia tọn whenu. Ṣigba Jelusalẹm na luntọ́n. (Isaia 1:7, 8) To whenuena mẹgbeyinyan Assilia tọn wá, Hẹzekia wẹ yin ahọlu to Jelusalẹm. Hẹzekia ma taidi otọ́ etọn, Ahazi gba. Yèdọ, to osun tintan gandudu etọn tọn whenu tlolo, Hẹzekia vọ́ ohọ̀n tẹmpli lọ tọn lẹ hùn bo gọ̀ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke do otẹn etọn mẹ!—2 Otannugbo lẹ 29:3-5.
10. Etẹwẹ Jehovah dopagbe etọn gando Assilia go?
10 Enẹwutu tito Assilia tọn nado tọ́n-awhàn Jelusalẹm ma tindo alọkẹyi Jehovah tọn gba. Jehovah dopagbe dọ huhlọn aihọn tọn goyitọ enẹ na dogbè: “Enẹwutu to ehe godo, whenuena Oklunọ wazọ́n etọn lẹpo to Osó Ziọni tọn ji, podọ to Jelusalẹm ji, yẹn na wọhẹ sinsẹ́n ayiha sinsinyẹn ahọlu Assilia tọn tọn, po gigo goyiyi nukun etọn tọn po.”—Isaia 10:12.
Zindonukọn Yì Juda po Jelusalẹm Po!
11. Naegbọn Assilia do lẹndọ awhàngbigba do Jelusalẹm ji na bọawu?
11 Owhe ṣinatọ̀n to whenuena ahọluduta agewaji tọn jai to 740 J.W.M. godo, ahọluigbagán yọyọ Assilia tọn lọ, Sẹnnakelibi, deawhànfọ sọta Jelusalẹm. To ohó milomilo liho Isaia basi zẹẹmẹ tito goyiyi Sẹnnakelibi tọn dọmọ: “Gbọn huhlọn alọ ṣie dali tọn wẹ yẹn do basi i, podọ gbọn nuyọnẹn ṣie dali; na yẹn yọnnuin, yẹn ko sọ họ̀n dogbotin gbẹtọ lẹ tọn sẹ̀; yẹn ko fìn adọkunnu yetọn, bosọ zin gbẹtọ lẹ dai di sunnu adántọ. Alọ ṣie ko din adọkun gbẹtọ lẹ tọn mọ di adọ́ ohẹ̀ tọn; podọ dile mẹde nọ to azìn he pò bẹ wẹ yẹn bẹ aihọn lẹpo pli; ode yetọn ma húnhún awà kavi kẹ̀ onù kavi bo fàn.” (Isaia 10:13, 14) Linlẹn Sẹnnakelibi tọn wẹ yindọ tòdaho devo lẹ ko jai bọ Samalia ma sọ tin ba, enẹwutu awhàngbigba do Jelusalẹm ji na bọawu! Tòdaho lọ sọgan tẹnpọn bo fùnawhàn to obu mẹ, ṣigba po huhlọn po wẹ yé nado fàn, yè na yíta to tòmẹnu etọn lẹ si po awuyiya po, adọkunnu yetọn lẹ na yin piplọ̀ taidi azìn sọn ohẹ-dọ́ he yè jodo de mẹ.
12. Etẹwẹ Jehovah dohia nado yin aliho he sọgbe nado pọ́n onú lẹ hlan gando awagundido Assilia tọn go?
12 Ṣigba, Sẹnnakelibi to jìwọn nude go. Samalia atẹṣitọ jẹ na yasanamẹ he e mọyi. Ṣigba, to Ahọlu Hẹzekia glọ, Jelusalẹm ko sọ lẹzun figángán sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn whladopo dogọ. Mẹdepope he to jijlo nado doalọ Jelusalẹm go dona lẹnnupọn do Jehovah ji! Po homẹgble po, Isaia kanse dọmọ: “Be asiọvi sọgan yigo do ewọ he yí ì do to nake sán go? kavi ayinyọ̀n sọgan ze ede do ewọ he to húnhún-húnhún in ji? taidi na opò ni húnhún yé he ze e do aga ji, kavi taidi na atin ni ze ewọ he ma yin atin daga?” (Isaia 10:15) Azọ́nwanu de poun wẹ Ahọluigba Assilia tọn yin to alọ Jehovah tọn mẹ, kẹdẹdile asiọvi de, ayinyọ̀n de, opò de, kavi atin de sọgan yin yiyizan gbọn nake-sàtọ de, owhlẹ-zẹ̀tọ de, kavi lẹngbọhọtọ de dali do. Lehe e na sinyẹn na atin de nado ze ede daga do mẹhe nọ yí ì zan ji do sọ!
13. Basi zẹẹmẹ bo dọ nuhe jọ do (a) “yé he mọawu” lẹ. (b) ‘vẹun po otẹun lẹ po.’ (c) “gigo zungbo etọn tọn” go.
13 Etẹwẹ na jọ do Assilia go? “Oklunọ, OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn [na yí azọ̀n yasanamẹ tọn de do hò, NW] yé he mọawú to omẹ etọn lẹ mẹ; podọ to gigo etọn glọ, e na kọ̀n jiji de taidi jiji miyọ́n tọn. Hinhọ́n Islaeli tọn na zun miyọ́n, Omẹ Wiwe etọn na zun ozòlọ; e na ji, bo na wlọ vẹun etọn po otẹun etọn po to azán dopo mẹ. E nasọ hù gigo zungbo etọn tọn, po aigba susugege etọn tọn po, ayiha po agbasa po sudo: yé nasọ taidi le awhànsia-hẹntọ nọ to na dakú. Atin he pò to zungbo etọn mẹ lẹ nasọ yin pẹvide, na yọpọ nido [kàn sọha yetọn dai, NW].” (Isaia 10:16-19) Mọwẹ, Jehovah na sán “atin” huhlọn Assilia tọn liai! “Yé he mọawú” to awhànpa Assilia tọn mẹ lẹ, yèdọ awhànfuntọ asuka etọn lẹ, wẹ “azọ̀n yasanamẹ tọn de” na hò. Yé ma na tindo huhlọn! Taidi vẹun po tẹun susu lẹ po, awhànfuntọ aigba ji tọn etọn lẹ na yin mimẹ̀ gbọn Hinhọ́n Islaeli tọn, yèdọ Jehovah Jiwheyẹwhe dali. Podọ “gigo zungbo etọn tọn,” heyin awhànfuntọ-gán etọn lẹ, na wá vivọnu. To whenuena Jehovah dotana po Assilia po, ahọluzọnwatọ vude tlala wẹ na pò sọmọ bọ ovivu tata de wẹ na hia yé po alọvi etọn lẹ po!—Sọ pọ́n Isaia 10:33, 34 ga.
14. Basi zẹẹmẹ nukọnyiyi Assilia tọn to aigba Juda tọn ji to owhe 732 J.W.M.?
14 Ṣogan, Juvi he tin to Jelusalẹm to owhe 732 J.W.M. lẹ dona mọ ẹn taidi nuhe vẹawu nado yise dọ Assilia na yin awhàn etọn gba. Awhànpa daho Assilia tọn lọ to agayi deji madoalọte. Dotoai hlan todohukanji tòdaho Juda tọn he ko jai lẹ tọn: “Ewọ gọ̀ wá Aijati, . . . Miglọni . . . Mikma . . . Gueba . . . Lama . . . Guibea Sauli tọn . . . Gallimu . . . Laiṣa . . . Anatoti . . . Madmena . . . Guebini . . . Nobi.” (Isaia 10:28-32a)b To godo mẹ mẹgbeyantọ lọ lẹ jẹ Lakiṣ, yèdọ kilomẹtlu 5 poun sọn Jelusalẹm. To madẹnmẹ awhànpa daho Assilia tọn de to budona todaho lọ. “E nasọ mì alọ alọ etọn do osó viyọnnu Ziọni tọn tọn go, okọta Jelusalẹm tọn.” (Isaia 10:32b) Etẹwẹ sọgan hẹnalọdotena Assilia?
15, 16. (a) Naegbọn Ahọlu Hẹzekia do tindo nuhudo yise he lodo tọn? (b) Dodonu tẹwẹ tin na yise Hẹzekia tọn dọ Jehovah na gọalọna ẹn?
15 To họ̀nmẹ etọn to tòdaho lọ mẹ, Ahọlu Hẹzekia lẹzun magbọjẹnọ. E tlẹ́n awu etọn lẹ do awe bo yí odẹ́vọ̀ do ṣinyọ́n ede. (Isaia 37:1) E do gbẹtọ lẹ hlan yẹwhegán Isaia nado kanhose Jehovah do ota Juda tọn mẹ. To madẹnmẹ yé lẹkọwa po gblọndo Jehovah tọn po dọmọ: ‘A dibu blo, yẹn na whlẹn otò ehe dandan.’ (Isaia 37:6, 35) Ṣogan, Assilianu lẹ to adán-mlán bosọ tindo jide he lodo tlala.
16 Yise—enẹ wẹ yin nuhe na hẹn Ahọlu Hẹzekia lodo to tukla ehe lẹpo mẹ. Yise wẹ “okunnu nuhe mí ma mọ tọn.” (Heblunu lẹ 11:1) E bẹ pinpọn zẹ nuhe mí mọ go hẹn. Ṣigba yise nọ sinai do oyọnẹn ji. Vlavo Hẹzekia flindọ Jehovah dọ hogbe tulinamẹ tọn ehelẹ jẹnukọn dọmọ: “Mì omẹ ṣie he nọ nọ̀ Ziọni lẹ, mì dibuna Assilianu lẹ blo . . . Ṣigba to whenu vude, homẹfiọ na vọ̀, po homẹgbigble ṣie po to dindọ̀n yetọn mẹ. OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn na ze mẹhòbá daga do e ji, di hùhù Midiani tọn to osé Olẹbi tọn ji: podọ di aglọ̀pò etọn do ohù ji, mọwẹ e na ze e daga di Egipti tọn hunkọ.” (Isaia 10:24-26)c Mọwẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko tin to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ to ojlẹ de mẹ wayi. Tọ́gbo Hẹzekia tọn lẹ taidi mẹhe ma tindo todido to whenuena sọha awhànpa Egipti tọn lẹ sù tlala hugan yé to Ohù Vẹẹ mẹ. Sọn owhe kanweko lẹ die jẹnukọn, Gideoni pannukọn sọha gbẹtọ wọ̀bliba lẹ tọn to whenuena Mediani po Amaleki po yangbé Islaeli tọn. Ṣogan, Jehovah whlẹn omẹ etọn lẹ gán to ninọmẹ awe enẹlẹ whenu.—Eksọdusi 14:7-9, 13, 28; Whẹdatọ 6:33; 7:21, 22.
17. Nawẹ zẹgẹ Assilia tọn “gble” gbọn, podọ etẹwutu?
17 Be Jehovah nasọ wà nuhe e ko wà to nujijọ he wayi nẹlẹ mẹ whladopo dogọ ya? Mọwẹ. Jehovah dopagbe dọmọ: “To azán lọ gbè, yè na ze agbàn etọn sẹ̀ sọn abọ́ towe ji, podọ zẹgẹ etọn sọn okọ̀ towe ji, podọ zẹgẹ etọn sọn okọ̀ towe, yè nasọ hẹn zẹgẹ lọ gble na amìde-dota lọ wutu.” (Isaia 10:27) Zẹgẹ Assilia tọn na yin zize sọn okọ̀ po abọ́ mẹhe tin to alẹ̀nu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ po tọn ji. Na nugbo tọn, zẹgẹ lọ na “gble”—podọ e na gble lọ janwẹ! To zánto dopo mẹ, angẹli Jehovah tọn hù 185 000 Assilianu lẹ tọn. Obu lọ yin didesẹ, bọ Assilianu lẹ tlọ́n aigba Juda tọn go kakadoi. (2 Ahọlu lẹ 19:35, 36) Etẹwutu? “Na amìde-dota lọ wutu.” Ehe sọgan yin amìde-dota he yin yiyizan nado dè Hẹzekia taidi ahọlu to hukan Davidi tọn ji. Enẹwutu, Jehovah hẹn opagbe etọn di he dọmọ: “Yẹn na yíwhẹ̀ do tòdaho he ji nado whlẹn ẹn, na oyín ṣie titi tọn wutu, podọ na Davidi mẹmẹsi ṣie tọn wutu.”—2 Ahọlu lẹ 19:34.
18. (a) Be dọdai Isaia tọn tindo hẹndi he hugan dopo? Basi zẹẹmẹ. (b) Titobasinanu tẹwẹ taidi Samalia hohowhenu tọn to egbehe?
18 Kandai Isaia tọn heyin hodọdeji to weta ehe mẹ gando nujijọ he jọ to Juda to nuhe hugan owhe 2 700 die wayi lẹ go. Ṣigba nujijọ enẹlẹ tindo zẹẹmẹ titengbe hugan to egbehe. (Lomunu lẹ 15:4) Be ehe zẹẹmẹdo dọ mẹhe yin tọ́ntlọngbọ́n to otàn lọ mẹ lẹ—yèdọ tòmẹnu Samalia po Jelusalẹm po tọn lẹ gọna Assilianu lẹ—tindo mẹhe sọzẹ́n hẹ yé to egbezangbe lẹ wẹ ya? Mọwẹ, e tin. Taidi Samalia heyin boṣiọ-sẹ̀ntọ lọ, Mẹylọhodotọklisti sọalọakọ́n nado to sinsẹ̀n-basi hlan Jehovah, ṣigba atẹṣitọ pete wẹ e yin. To owe lọ Essai sur le développement de la doctrine chrétienne mẹ, Yẹwhenọ Katoliki Lomu tọn John Henry Newman yigbe dọ nuzinzan he Mẹylọhodotọklisti ko yizan na owhe kanweko susu lẹ, taidi nuwhẹ́nwán, vẹ́la lẹ, osìn wiwe, sinsẹ̀nvọ yẹwhenọ lẹ tọn, po boṣiọ lẹ po, “popolẹpo yetọn wẹ tindo bẹjẹeji sọn kosi lẹ dè.” Homẹ Jehovah tọn ma hùn do sinsẹ̀n-bibasi kosi tọn Mẹylọhodotọklisti tọn go gba dile e te na ẹn po boṣiọ-sinsẹ̀n Samalia tọn po do.
19. Etẹ go wẹ Mẹylọhodotọklisti ko yin avase na gando, podọ gbọn mẹnu dali?
19 Na owhe susu lẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko na avase Mẹylọhodotọklisti gando homẹgble Jehovah tọn go. Di apajlẹ, to 1955, hodidọ na mẹlẹpo lọ he hosọ etọn yin “Mẹylọhodotọklisti kavi Sinsẹ̀n Klistiani Tọn—Detẹ Wẹ Yin ‘Hinhọ́n Aihọn Tọn’?” yin nina lẹdo aihọn pé. Hodidọ lọ basi zẹẹmẹ etọn hezeheze aliho he mẹ Mẹylọhodotọklisti ko dánbu sọn sinsẹ̀n-nuplọnmẹ po nuyiwa nujọnu Klistiani tọn po mẹ. Enẹgodo, vọkan hodidọ huhlọnnọ ehe tọn lẹ yin yíyí hlan sinsẹ̀ngán lẹ to otò susu lẹ mẹ. Taidi titobasinanu de, Mẹylọhodotọklisti ko gboawupo nado hodo avase lọ. Jehovah ma tindo nudide devo de hugan nado sayana ẹn po “ogànpò” de po gba.
20. (a) Etẹwẹ na yinuwa taidi Assilia egbezangbe tọn, podọ nawẹ e na yin yiyizan taidi ogànpò de gbọn? (b) Obá tẹ mẹ wẹ Mẹylọhodotọklisti na yin yasana jẹ?
20 Mẹnu wẹ Jehovah na yizan nado sayana Mẹylọhodotọklisti atẹṣitọ? Mí mọ gblọndo lọ to weta 17tọ Osọhia tọn mẹ. To finẹ ayọdetọ de yin didohia mí, “Babilọni Daho,” he nọtena sinsẹ̀n lalo aihọn tọn lẹpo, gọna Mẹylọhodotọklisti. Ayọdetọ lọ to gbekanlin ylankan wlanwlan vẹẹ he tindo ota ṣinawe azò ao de dó. (Osọhia 17:3, 5, 7-12) Gbekanlin ylankan lọ nọtena titobasinanu Plidopọ Akọta lẹ tọn.d Kẹdẹdile Assilia hohowhenu tọn và Samalia sudo do, gbekanlin wlanwlan vẹẹ lọ “na gbẹwanna ayọdetọ lọ, bo na basi i matin-huwhẹ-homẹtọnọ, bosọ hẹn ẹn jẹmẹ́, yé na dù olàn etọn, bo nasọ yí miyọ́n do fiọ ẹ gbidigbidi.” (Osọhia 17:16) Gbọnmọ dali Assilia egbezangbe tọn (yèdọ akọta he tin to Plidopọ Akọta lẹ tọn mẹ lẹ) na yinuwa sọta Mẹylọhodotọklisti po huhlọn sinsinyẹn po bo na gbidi i sẹ̀ sọn aimẹ.
21, 22. Mẹnu lẹ wẹ na whàn gbekanlin ylankan lọ nado tọ́n-awhàn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ?
21 Be Kunnudetọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ na vasudo po Babilọni Daho lọ po wẹ ya? Lala. Jiwheyẹwhe ma gblehomẹdo yé go gba. Sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke na luntọ́n. Ṣigba, gbekanlin ylankan he và Babilọni Daho lọ sudo sọ pọ́n awà he ji omẹ Jehovah tọn lẹ tin te po nukunkẹn po. To mọwiwà mẹ, gbekanlin lọ ma hẹn linlẹn Jiwheyẹwhe tọn di gba, ṣigba linlẹn mẹdevo de tọn. Mẹnu? Satani Lẹgba.
22 Jehovah dè ayiha wintinwintin goyiyi Satani tọn gbà bo dọmọ: “E na wá jọ to azán nẹ mẹ, bọ onú lẹ na wá biọ ayiha towe [Satani tọn] mẹ, hiẹ bo nasọ bla nubladọ oylan tọn de dọ: hiẹ na dọmọ, Yẹn na . . . yì yé he tin abọẹ lẹ dè, he yí oblẹo do to ninọ̀, popo yetọn he nọnọ̀ matin adó [hihọ́-basinamẹ tọn] lẹ . . . nado bẹ ogblànnu podọ nado bẹ amananú.” (Ezekiẹli 38:10-12) Satani na lẹnnupọn dọmọ, ‘Mọwẹ, naegbọn yẹn ma nado whàn akọta lẹ nado tọ́n-awhàn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ? Yé tin to asigbá-alọgbá, matin hihọ́, matin nuyiwadomẹji tonudidọ tọn. Yé ma sọgan nọavunte gba. Lehe e na bọawu nado plọ̀ yé taidi azìn sọn ohẹ-dọ́ he to gbangba de mẹ sọ!’
23. Naegbọn Assilia egbezangbe tọn ma na penugo nado yinuwa hẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dile e wà do hẹ Mẹylọhodotọklisti?
23 Ṣigba mì payi, akọta lẹ emi! Mì yin opàhona dọ eyin mì doalọ omẹ Jehovah tọn lẹ go, mì na dogbè na Jiwheyẹwhe lọsu! Jehovah yiwanna omẹ etọn lẹ, podọ e na hoavùn na yé pẹpẹ dile e hoavùn na Jelusalẹm to azán Hẹzekia tọn lẹ gbè do. To whenuena Assilia egbezangbe tọn tẹnpọn nado súkún devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ tọn do, be Jehovah Jiwheyẹwhe po Lẹngbọvu lọ, yèdọ Jesu Klisti po taun wẹ e na to awhànfun hẹ. Awhàn he ji Assilia ma sọgan dù te de wẹ enẹ na yin. Biblu dọmọ: “Lẹngbọvu lọ nasọ gbawhàn yetọn na ewọ wẹ Oklunọ oklunọ lẹ tọn, Ahọlu ahọlu lẹ tọn.” (Osọhia 17:14; yijlẹdo Matiu 25:40 go.) Taidi Assilia hohowhenu tọn, gbekanlin ylankan wlanwlan vẹẹ lọ na ‘yin vivasudo.’ Mẹde ma nasọ dibuna ẹn ba.—Osọhia 17:11.
24. (a) Etẹwẹ Klistiani nugbo lẹ magbè nado wà nado wleawudaina sọgodo? (b) Nawẹ Isaia pọnnukọnhlan yinukọn dogọ gbọn? (Pọ́n apotin he tin to weda 155.)
24 Klistiani nugbo lẹ sọgan pọ́n sọgodo hlan matin obu eyin yé hẹn haṣinṣan yetọn hẹ Jehovah lodo podọ eyin yé hẹn ojlo etọn wiwà zun ahunmẹdunamẹnu tintan to gbẹzan yetọn mẹ. (Matiu 6:33) Whenẹnu yé “ma obu na di na oylan de.” (Psalm 23:4) Po nukun yise tọn yetọn lẹ po, yé na mọ alọ gángán Jiwheyẹwhe tọn yin zizedaga fiofio, e mayin nado sayana yé gba, ṣigba nado basi hihọ́na yé sọn kẹntọ lẹ si. Podọ otó yetọn lẹ na sè ohó jidevọnamẹ tọn ehelẹ dọmọ: ‘Mì dibu blo.’—Isaia 10:24.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Pọ́n Étude Perspicace des Écritures, Bladopọ 1, weda 211.
b Na nukunnumọjẹnumẹ, Isaia 10:28-32 yin hodọdeji jẹnukọnna Isaia 10:20-27.
c Na hodọdopọ do Isaia 10:20-23 ji, pọ́n “Isaia Pọnnukọnhlan Yinukọn Dogọ,” to weda 155.
d Nudọnamẹ dogọ gando mẹhe ayọdetọ lọ yin po nuhe gbekanlin ylankan wlanwlan vẹẹ lọ yin po go yin mimọ to weta 34 po 35 po mẹ to owe lọ Osọhia—Hẹndi Pete Etọn Sẹpọ!, heyin zinzinjẹgbonu gbọn Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. dali mẹ.
[Apotin/Yẹdide to weda 155, 156]
ISAIA PỌNNUKỌNHLAN YINUKỌN DOGỌ
Weta 10tọ Isaia tọn to aliho tlọlọ mẹ zinnudo aliho he mẹ Jehovah na yí mẹgbeyinyan Assilia tọn zan nado hẹn whẹdida ṣẹ̀ do Islaeli ji podọ do opagbe etọn nado yiavunlọ na Jelusalẹm ji. To whenuena e yindọ wefọ 20 jẹ 23 yin mimọ to ṣẹnṣẹn dọdai ehe tọn, yé sọgan yin pinpọndohlan taidi nuhe tindo hẹndi paa tọn de to ojlẹ dopolọ mẹ. (Yijlẹdo Isaia 1:7-9 go.) Ṣigba, hogbe lọ lẹ dohia dọ wefọ ehelẹ gando ojlẹ godo tọn lẹ go tlọlọ to whenuena Jelusalẹm lọsu na dogbè ylando he e wà do tòmẹnu etọn lẹ tọn.
Ahọlu Ahazi tẹnpọn nado mọ hihọ́ gbọn lilẹhlan Assilia na alọgọ dali. Yẹwhegán Isaia dọ dọdai dọ to ojlẹ sọgodo tọn mẹ, luntọ́ntọ owhé Islaeli gbè tọn lẹ ma nasọ doafọna yanwle he ma tindo lẹnpọn dagbe mọnkọtọn gbede ba. Isaia 10:20 dọ dọ yé na “dotudo OKLUNỌ, Omẹ Wiwe Islaeli tọn go, to nugbo mẹ.” Ṣigba, wefọ 21 dohia dọ, sọha vude tlala de wẹ na wà mọ: ‘Pipòtọ Vude na Lẹkọ.’ Ehe flinnu mí dogbọn visunnu Isaia tọn Sealjaṣub dali, mẹhe yin ohia de to Islaeli podọ yinkọ mẹhe tọn zẹẹmẹdo “Pipòtọ Vude na Lẹkọ.” (Isaia 7:3, nudọnamẹ odò tọn) Wefọ 22 weta 10 tọn na avase gando “husudo” he ko yin nudide etọn basi go. Husudo mọnkọtọn na yin dodo tọn na yasanamẹ de poun wẹ e na yin do gbẹtọ atẹṣitọ lẹ ji. Taidi kọdetọn de, to akọta he tindo gbẹtọ sọha susugege he “taidi tọkẹ́n ohù tọn” mẹ, pipòtọ vude na lẹkọ. Wefọ 23 na avase dọ husudo he ja ehe na gando aigba lọ pete go. Jelusalẹm ma na yin whinwhlẹngán to ojlẹ ehe mẹ gba.
Wefọ ehelẹ basi zẹẹmẹ ganji do nuhe jọ to owhe 607 J.W.M. ji to whenuena Jehovah yí Ahọluigba Babilọni tọn zan taidi “ogànpò” etọn. Aigba lọ pete, gọna Jelusalẹm, jai jẹ alọ mẹgbeyantọ lọ tọn mẹ. Ju lẹ yin wiwle taidi kanlinmọ yì Babilọni na owhe 70. Nalete, to enẹgodo, delẹ—eyin etlẹ yin “pipòtọ vude”—lẹkọ nado vọ́ sinsẹ̀n-bibasi nugbo zedai to Jelusalẹm.
Dọdai lọ to Isaia 10:20-23 mẹ tindo hẹndi yinukọn dogọ de to owhe kanweko tintan whenu, dile e yin didohia to Lomunu lẹ 9:27, 28 mẹ do. (Yijlẹdo Isaia 1:9; Lomunu lẹ 9:29 go.) Paulu basi zẹẹmẹ dọ to linlẹn gbigbọ tọn de mẹ “pipòtọ” Ju lẹ tọn de ‘lẹkọ’ hlan Jehovah dè to owhe kanweko tintan W.M., dile e dẹnsọ bọ sọha pẹvide sọn Ju nugbonọ lẹ mẹ lẹzun hodotọ Jesu Klisti tọn lẹ bo na jẹ sinsẹ̀n-basi hlan Jehovah ji “to gbigbọ mẹ podọ to nugbo mẹ.” (Johanu 4:24) To godo mẹ Kosi he yise lẹ kọnawudopọ hẹ omẹ ehelẹ, bo nọpọ́ do yin akọta gbigbọnọ, “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn.” (Galatianu lẹ 6:16) To nujijọ ehe whenu hogbe Isaia 10:20 tọn lẹ yin hinhẹndi he dọmọ: Akọta he klán ede do wiwe hlan Jehovah de ma nasọ lẹkọ sọn e dè nado dín alọgọ sọn asisa gbẹtọvi tọn lẹ dè ‘gbede bà.’
[Yẹdide to weda 147]
Linlẹn Sẹnnakelibi tọn wẹ yindọ akọta lẹ bibẹpli bọawu taidi azìn lẹ bibẹpli sọn ohẹ-dọ́ de mẹ nkọntọ