HOSỌ OPLỌN TỌN 45
OHÀN 138 Whanpẹ Ota-Owhànọ lẹ Tọn
Plọnnu sọn Hogbe Godo Tọn Sunnu Nugbonọ lẹ Tọn Mẹ
“Be e ma yin yọnhonọ lẹ dè wẹ nuyọnẹn nọ yin mimọ te, bọ mẹhe nọgbẹ̀ dẹn lẹ nọ tindo wuntuntun ya?”—JOBU 12:12.
NUHE E BẸHẸN
Tonusisena Jehovah Jiwheyẹwhe nọ dekọtọn do dona lẹ mẹ todin, bo nasọ dekọtọn do ogbẹ̀ madopodo mẹ to sọgodo.
1. Naegbọn mí gán plọnnu sọn mẹhomẹ lẹ dè?
MÍMẸPO wẹ do hudo anademẹ tọn nado basi nudide titengbe lẹ to gbẹ̀mẹ. Mí gán mọ suhugan anademẹ mọnkọ lẹ tọn yí sọn mẹho lẹ po Klistiani he whèwhín devo lẹ po dè. Eyin yé yin mẹho na mí taun, mí ma dona wá tadona kọ̀n hadopo dọ ayinamẹ yetọn lẹ ko dohó. Jehovah nọ jlo dọ mí ni plọnnu sọn mẹhomẹ lẹ dè. Yijlẹdo míwlẹ go, yé ko yí whenu susu zan nado bẹ numimọ, nukunnumọjẹnumẹ po nuyọnẹn po pli.—Jobu 12:12.
2. Etẹ ji wẹ hosọ ehe dọhodo?
2 To ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, Jehovah yí mẹhomẹ nugbonọ lẹ zan nado na tuli omẹ etọn lẹ bosọ deanana yé. Di apajlẹ, lẹnnupọndo Mose, Davidi po apọsteli Johanu po ji. Ojlẹ voovo mẹ wẹ yé nọgbẹ̀ te podọ ninọmẹ yetọn lẹ gbọnvo taun. Jei vivọnu gbẹzan yetọn tọn, yé na ayinamẹ nuyọnẹn tọn jọja lẹ. Dopodopo sunnu mẹhomẹ nugbonọ ehelẹ tọn zinnudo nujọnu-yinyin tonusisena Jiwheyẹwhe tọn ji. Jehovah basi hihọ́na hogbe nuyọnẹn tọn yetọn lẹ bọ mí gán mọ yé to egbehe. Vlavo mí yin jọja kavi mẹho, mí gán mọaleyi sọn ayinamẹ yetọn lẹ mẹ, eyin mí gbadopọnna yé. (Lom. 15:4; 2 Tim. 3:16) To hosọ ehe mẹ, mí na dọhodo hogbe godo tọn sunnu mẹhomẹ atọ̀n ehelẹ tọn ji gọna nuplọnmẹ he mí gán mọyi sọn nuhe yé dọ lẹ mẹ.
“HIẸ NA NỌGBẸ̀ DẸN”
3. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Mose sẹ̀n te?
3 Mose ze ede jo na Jehovah mlẹnmlẹn. E sẹ̀n taidi yẹwhegán, whẹdatọ, nukọntọ podọ wekantọ. Mose do numimọ susu to gbẹ̀mẹ! E plan akọta Islaeli tọn sọn kanlinmọgbenu to Egipti bosọ yin kunnudetọ jọnun azọ́njiawu susu he Jehovah wà lẹ tọn. Jehovah yí i zan nado kàn owe atọ́n tintan Biblu tọn lẹ, gọna Salmu 90tọ podọ vlavo Salmu 91tọ. E taidi dọ ewọ wẹ sọ kàn owe Jobu tọn.
4. Mẹnu lẹ wẹ Mose na tuli, podọ etẹwutu?
4 Ojlẹ kleun de whẹpo Mose nido kú, enẹ wẹ whenue e do owhe 120, e ylọ Islaelivi lẹpo pli nado flin yé nuhe yé ko mọ bosọ tindo numimọ etọn lẹ. To jọja whenu yetọn, delẹ to todoaitọ etọn lẹ mẹ yin kunnudetọ azọ́njiawu po ohia susu he Jehovah basi lẹ po tọn gọna whẹdida Etọn lẹ sọta Egipti. (Eks. 7:3, 4) Yé zinzọnlin gbọn Ohù Vẹẹ he yin mimá lọ mẹ bosọ mọ vasudo awhànpa Falo tọn. (Eks. 14:29-31) Yé tindo numimọ hihọ́ po nukunpedomẹgo Jehovah tọn po tọn to danfafa ji. (Deut. 8:3, 4) Todin he akọta lọ to awuwle nado yì Aigba Pagbe tọn lọ ji, Mose yí dotẹnmẹ godo tọn ehe zan nado na tuli mẹlọ lẹ.a
5. Nujikudo tẹwẹ hogbe godo tọn Mose tọn he to Deutelonomi 30:19, 20 mẹ lẹ na Islaelivi lẹ?
5 Etẹwẹ Mose dọ? (Hia Deutelonomi 30:19, 20.) Sọgodo dagbe de wẹ to nukọnna akọta Islaeli tọn. Po dona Jehovah tọn po, Islaelivi lẹ gán nọgbẹ̀ dẹn to aigba he e dopà nado na yé lọ ji. Podọ aigba dagbe he nọ de sinsẹ́n tọ́n de wẹ! Mose basi zẹẹmẹ etọn na yé dole: “Tòdaho he klo bosọ yọnwhanpẹ he hiẹ ma gbá lẹ, owhé he gọ́ na onú dagbedagbe wunmẹ lẹpo he hiẹ ma wazọ́n na, osindò he hiẹ ma kùn lẹ gọna vẹngle lẹ po atin olivie tọn lẹ po he hiẹ ma do.”—Deut. 6:10, 11.
6. Naegbọn Jiwheyẹwhe na dotẹnmẹ akọta devo lẹ nado gbawhàn Islaeli tọn?
6 Mose sọ na avase de Islaelivi lẹ. Na yé nido zindonukọn nado to gbẹnọ to aigba dagbedagbe yetọn ji, yé dona setonuna gbedide Jehovah tọn lẹ. Mose dotuhomẹna yé nado “de ogbẹ̀” gbọn todidoai na Jehovah po “titẹ́ do ewọ go gligli” po dali. Amọ́, Islaelivi lẹ gbẹ́ Jehovah dai. Enẹwutu to nukọn mẹ, Jiwheyẹwhe na dotẹnmẹ Asilianu lẹ podọ to godo mẹ Babilọninu lẹ nado gbawhàn yetọn bo plan yé yì kanlinmọgbenu.—2 Ahọ. 17:6-8, 13, 14; 2 Otàn. 36:15-17, 20.
7. Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Mose tọn lẹ mẹ? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)
7 Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ na mí? Tonusise nọ whlẹn ogbẹ̀ gán. Taidi Islaelivi he to bẹbẹnu Aigba Pagbe tọn lọ tọn lẹ, mílọsu ko jlo na biọ aihọn yọyọ he Jiwheyẹwhe dopà etọn lọ mẹ, fihe aigba na yin didiọ zun paladisi de te. (Isa. 35:1; Luku 23:43) Lẹgba po aovi etọn lẹ po ma na to finẹ. (Osọ. 20:2, 3) Sinsẹ̀n lalo ma nasọ hẹn gbẹtọ lẹ danbú sọn Jehovah dè ba. (Osọ. 17:16) Gandudu gbẹtọvi tọn lẹ ma nasọ diọnukunsọ mẹhe to oglọ yetọn lẹ ba. (Osọ. 19:19, 20) Otẹn depope ma na tin na atẹṣitọ lẹ to paladisi lọ mẹ. (Salm. 37:10, 11) To filẹpo, gbẹtọ lẹ na nọ setonuna osẹ́n dodo Jehovah tọn lẹ he nọ yidogọna pọninọ po jijọho po. Gbọnmọ dali, yé na nọ yiwanna ode awetọ bosọ nọ dejido yede go. (Isa. 11:9) Todido jiawu nankọ die! Humọ, eyin mí setonuna Jehovah, mí gán to gbẹnọ zọnmii to paladisi mẹ to aigba ji, e ma yin na owhe kanweko susu poun, amọ́ kakadoi.—Salm. 37:29; Joh. 3:16.
Eyin mí nọ setonuna Jehovah, mí gán nọgbẹ̀ to paladisi aigba ji tọn de mẹ, e ma yin na owhe kanweko susu poun gba, amọ́ kakadoi (Pọ́n hukan 7tọ)
8. Nawẹ opagbe ogbẹ̀ madopodo tọn gọalọna mẹdehlan he ko sẹ̀n na whenu dindẹn de gbọn? (Juda 20, 21)
8 Eyin mí nọ hẹn opagbe Jiwheyẹwhe tọn gando ogbẹ̀ madopodo go do ayiha mẹ gligli, mí na magbe nado tẹdo ewọ go eyin etlẹ to kínni bo to kanna. (Hia Juda 20, 21.) Opagbe enẹ gán sọ na mí huhlọn nado hoavùn sọta awugbopo mítọn titi lẹ. Mẹdehlan de he ko to sinsẹ̀n na ojlẹ susu to Aflika bo diahi hẹ awugbopo de na whenu dindẹn dọmọ: “Na n’yọnẹn dọ todido ṣie nado nọgbẹ̀ kakadoi to owù mẹ wutu, ehe hẹn mi nado magbe sinsinyẹn nado nọavùnte sọta nuhahun lọ podọ nado vẹ̀ Jehovah vẹkuvẹku. Po alọgọ etọn po n’wá penugo nado duto e ji.”
“HIẸ NA TINDO KỌDETỌN DAGBE”
9. Whlepọn tẹlẹ wẹ Davidi pehẹ to gbẹzan etọn mẹ?
9 Ahọlu daho de wẹ Davidi yin. E sọ yin hànjitọ, ohó milomilo-kantọ, awhànfuntọ podọ yẹwhegán de. E pehẹ whlepọn susu. Na owhe delẹ, e jẹgbé na e to hinhọ̀nna Ahọlu awuwhàntọ lọ Sauli wutu. Whenue Davidi lẹzun Ahọlu godo, e sọ dona họ̀n nado whlẹn ogbẹ̀ ede tọn whenue visunnu etọn Absalọmi tẹnpọn nado hò gánzinpo etọn yí. Mahopọnna nuhahun po awugbopo Davidi tọn titi lẹ po, e do ede hia di nugbonọ na Jiwheyẹwhe kakajẹ vivọnu gbẹzan etọn tọn. Jehovah dlẹnalọdo e taidi “sunnu de he ahun [Etọn] kẹalọyi.” E jẹ dọ mí ni nọ hodo ayinamẹ he Davidi na!—Owalọ 13:22; 1 Ahọ. 15:5.
10. Naegbọn Davidi do na ayinamẹ visunnu podọ mẹjẹmẹtẹnmẹ etọn Sọlomọni?
10 Di apajlẹ, lẹnnupọndo ayinamẹ he Davidi na visunnu podọ mẹjẹmẹtẹnmẹ etọn Sọlomọni ji. Jehovah ko de dẹpẹ lọ nado ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke daga podọ nado gbá tẹmpli de na gigo Jiwheyẹwhe tọn. (1 Otàn. 22:5) Sọlomọni na pehẹ nuhahun lẹ. Etẹwẹ Davidi na dọna ẹn? Mì gbọ mí ni pọ́n.
11. Sọgbe hẹ 1 Ahọlu lẹ 2:2, 3, nujikudo tẹwẹ Davidi na Sọlomọni podọ nawẹ hogbe ehelẹ yin nugbo gbọn? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)
11 Etẹwẹ Davidi dọ? (Hia 1 Ahọlu lẹ 2:2, 3.) Davidi dọna visunnu etọn dọ eyin e setonuna Jehovah, e na tindo kọdetọn dagbe to gbẹ̀mẹ. Podọ na owhe susu lẹ, Sọlomọni tindo kọdetọn dagbe taun. (1 Otàn. 29:23-25) E gbá tẹmpli whanpẹnọ lọ bo kàn owe Biblu tọn susu bọ ohó etọn lẹ sọ to fidevo lẹ to Biblu mẹ. E diyin na nuyọnẹn po adọkun etọn po wutu. (1 Ahọ. 4:34) Amọ́ dile Davidi dọ do, Sọlomọni na tindo kọdetọn dagbe kiki eyin e zindonukọn nado to tonusena Jehovah Jiwheyẹwhe. E blawu dọ to nukọn mẹ, Sọlomọni wá lẹhlan yẹwhe devo lẹ. Sọlomọni ba nukundagbe Jehovah tọn pò, podọ e masọ tindo nuyọnẹn nado dugán to aliho dodo tọn mẹ ba.—1 Ahọ. 11:9, 10; 12:4.
Ohó godo tọn he Davidi dọna visunnu etọn Sọlomọni lẹ gọalọna mí nado mọdọ eyin mí nọ setonuna Jehovah, E na na mí nuyọnẹn nado nọ basi nudide dagbe lẹ (Pọ́n hukan 11, 12tọ)b
12. Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Davidi tọn lẹ mẹ?
12 Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ na mí? Tonusise nọ hẹn kọdetọn dagbe wá. (Salm. 1:1-3) Nugbo wẹ dọ Jehovah ma dopà nado na mí adọkun po gigo Sọlomọni tọn nkọ po. Amọ́ eyin mí setonuna Jiwheyẹwhe mítọn, e na na mí nuyọnẹn he na gọalọna mí nado basi nudide dagbe lẹ. (Howh. 2:6, 7; Jak. 1:5) Nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ gán deanana mí to whẹho titengbe delẹ mẹ taidi azọ́n, wepinplọn, ayidedai po akuẹ po. Nuyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn yíyí do yizan mẹ na basi hihọ́na mí sọn awugble tẹgbẹ tọn si. (Howh. 2:10, 11) Mí na wleawuna họntọnjiji he lodo lẹ. Podọ mí na tindo anademẹ he sin hudo mí do nado tindo whẹndo ayajẹnọ de.
13. Nawẹ Carmen wagbọn do tindo kọdetọn dagbe to gbẹ̀mẹ?
13 Carmen he nọ nọ̀ Mozambique, lẹndọ wepinplọn dahodaho wẹ yin aṣli lọ nado do kọdetọn dagbe. E yì wehọmẹ alavọ tọn de nado plọnazọ́n yẹdenanutọ họ̀gbigbá tọn. E dọmọ: “N’yiwanna nuhe plọn n’te. Amọ́, e nọ yí whenu po huhlọn ṣie susu po. N’nọ to wehọmẹ sọn ogàn ṣinawe daa mẹ afọnnu kakajẹ ogàn ṣidopo mẹ whèjai. E vẹawu nado yì opli lẹ, podọ gbigbọnọ-yinyin ṣie yidò. To ahun ṣie mẹ, n’yọnẹn dọ n’to tintẹnpọn nado sẹ̀n ogán awe.” (Mat. 6:24) E hodẹ̀ gando ninọmẹ etọn go bosọ basi dodinnanu to owe mítọn lẹ mẹ. E yidogọ dọmọ: “To whenue n’ko mọ ayinamẹ dagbe lẹ yí sọn mẹmẹsunnu he whèwhín lẹ gọna onọ̀ ṣie dè godo, n’basi dide nado tọ́n sọn wehọmẹ alavọ tọn nado sẹ̀n Jehovah na whenu-gigọ́. Ehe gọalọna mi nado basi nudide dagbe hugan lẹ to gbẹzan ṣie mẹ, podọ e ma nọ vẹna mi paali.”
14. Etẹwẹ yin nuagokun owẹ̀n Mose po Davidi po tọn?
14 Mose po Davidi po yiwanna Jehovah bosọ yọ́n pinpẹn tonusisena ewọ tọn sisosiso. To hogbe godo tọn yetọn lẹ mẹ, yé na tuli todoaitọ yetọn lẹ nado hodo apajlẹ emitọn gbọn titẹdo Jehovah Jiwheyẹwhe go dali. Yé omẹ awe lẹ sọ na avase dọ mẹhe na jo Jehovah do lẹ na ba nukundagbe etọn po dona he e dopagbe etọn na yé lẹ po pò. Ayinamẹ yetọn lẹ yọ́n-na-yizan na mí to egbehe. Owhe kanweko susu lẹ to enẹgodo, devizọnwatọ Jehovah tọn devo lẹ gbẹ́ dohia dọ nujọnu wẹ e yin nado yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe.
‘AYAJẸ DE MA HÚ EHE’
15. Numimọ tẹwẹ apọsteli Johanu tindo to gbẹzan etọn mẹ?
15 Apọsteli yiwanna Jesu Klisti tọn de wẹ Johanu yin. (Mat. 10:2; Joh. 19:26) Johanu hodo Jesu to lizọnyizọn etọn blebu whenu, yin kunnudetọ azọ́njiawu etọn lẹ tọn, bosọ gbọṣi e dè to ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ mẹ. E to finẹ to whenue Jesu yin hùhù podọ e mọ ẹn to fọnsọnku etọn godo. E sọ yinukundomọ lehe agun Klistiani tọn jideji do to owhe kanweko tintan whenu sọn pipli pẹvi omẹ nugbonọ lẹ tọn de ji jẹ whenue wẹndagbe lọ “yin didọna nudida he to olọn glọ lẹpo.”—Kol. 1:23.
16. Mẹnu lẹ wẹ ko mọaleyi sọn wekanhlanmẹ Johanu tọn lẹ mẹ?
16 Sẹpọ vivọnu gbẹzan gaa Johanu tọn, e tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado kàn adà Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn de. E basi kandai “osọhia [jiawu] gbọn Jesu Klisti dali” lọ tọn. (Osọ. 1:1) Johanu kàn owe Wẹndagbe tọn he tindo yinkọ etọn lọ. E sọ kàn wekanhlanmẹ gbọdo atọ̀n delẹ. E kàn wekanhlanmẹ etọn atọ̀ntọ hlan Klistiani nugbonọ de he nọ yin Gaiu, yèdọ mẹhe Johanu nọ pọnhlan taidi ovi gbigbọmẹ tọn yiwanna de. (3 Joh. 1) To whenẹnu, Johanu na ko nọ pọ́n mẹsusu hlan taidi ovi gbigbọmẹ tọn etọn lẹ. Nuhe sunnu mẹhomẹ nugbonọ ehe kàn ko na tuli hodotọ Jesu tọn lẹpo sọn whenẹnu kakajẹ egbehe.
17. Sọgbe hẹ 3 Johanu 4, etẹwẹ nọ hẹn ayajẹ daho wá?
17 Etẹwẹ Johanu kàn? (Hia 3 Johanu 4.) Johanu kanwe gando ayajẹ he tonusisena Jiwheyẹwhe nọ hẹnwa go. To whenue Johanu kàn wekanhlanmẹ etọn atọ̀ntọ, mẹdelẹ to nuplọnmẹ lalo lẹ hẹn gbayipe bosọ to kinklan hẹnwa. Amọ́, mẹdevo lẹ to “zọnlinzin zọnmii to nugbo lọ mẹ.” Yé setonuna Jehovah bo nọ to “zọnlinzin . . . sọgbe hẹ gbedide etọn lẹ.” (2 Joh. 4, 6) Gbọnvona dọ Klistiani nugbonọ ehelẹ hẹn homẹ Johanu tọn hùn, yé sọ hẹn homẹ Jehovah lọsu tọn hùn ga.—Howh. 27:11.
18. Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Johanu tọn lẹ mẹ?
18 Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ na mí? Nugbonọ-yinyin nọ hẹn ayajẹ wá. (1 Joh. 5:3) Di apajlẹ, mí nọ tindo ayajẹ to yinyọnẹn mẹ dọ mí hẹn homẹ Jehovah tọn hùn. Homẹ etọn nọ hùn eyin e mọdọ mí gbẹ́ mẹtẹnpọn aihọn lọ tọn lẹ dai bo kẹalọyi nugbo lọ. (Howh. 23:15) Mẹdevo lẹ nọ jaya ga to olọn mẹ. (Luku 15:10) Mílọsu gán nọ jaya dile mí mọdọ ode awetọ mítọn to nugbonọ yin zọnmii titengbe to whlepọn po mẹtẹnpọn lẹ po nukọn. (2 Tẹs. 1:4) Podọ whenue titonu ehe na wá vivọnu, mí na tindo pekọ to yinyọnẹn mẹ dọ mí do nugbonọ-yinyin mítọn na Jehovah hia etlẹ yin to aihọn he ji Satani dugán do de mẹ.
19. Etẹwẹ mẹmẹyọnnu de he nọ yin Rachel dọ gando nugbo lọ pinplọn mẹdevo lẹ go? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)
19 Homẹ mítọn nọ hùn taun whenue mí má nugbo lọ hẹ mẹdevo lẹ. Rachel, he nọ nọ̀ République dominicaine mọdọ lẹblanulọkẹyi mayọnjlẹ de wẹ e yin nado plọnnu mẹde gando Jiwheyẹwhe jiawu he mí nọ sẹ̀n lọ go. Whenue e lẹnnupọndo ovi gbigbọmẹ tọn etọn lẹ ji, e dọmọ: “N’ma gán basi zẹẹmẹ ayajẹ he n’nọ tindo tọn whenue n’mọ bọ mẹhe n’plọnnu hẹ lẹ wá yiwanna Jehovah taun bo nọ ganjẹ ewọ go bosọ nọ basi diọdo lẹ to gbẹzan yetọn mẹ nado hẹn homẹ etọn hùn. Numọtolanmẹ enẹ nọ zẹ̀ vivẹnudido gọna avọ́sinsan depope he n’gán ko basi nado plọnnu yé go.”
Mí nọ tindo ayajẹ eyin mí plọnnu mẹdevo lẹ nado yiwanna Jehovah bo nọ setonuna ẹn (Pọ́n hukan 19tọ)
NỌ MỌALEYI SỌN HOGBE GODO TỌN SUNNU NUGBONỌ LẸ TỌN MẸ
20. Etẹwẹ mí tindo to kọndopọ mẹ hẹ Mose, Davidi po Johanu po?
20 Mose, Davidi po Johanu po nọgbẹ̀ to ojlẹ po ninọmẹ he gbọnvona mítọn lẹ po mẹ. Amọ́, mí tindo nususu to kọndopọ mẹ hẹ yé. Yé sẹ̀n Jiwheyẹwhe nugbo lọ podọ nudopolọ wẹ mí nọ wà. Taidi yewlẹ, mí nọ hodẹ̀ hlan Jehovah, nọ ganjẹ e go bosọ nọ lẹhlan ẹn nado mọ anademẹ. Podọ kẹdẹdi sunnu hohowhenu tọn ehelẹ, mí kudeji dọ Jehovah nọ dona mẹhe nọ setonuna ẹn lẹ susugege.
21. Dona tẹlẹ wẹ to sẹdotẹnmẹ na mẹhe nọ hẹn ayinamẹ sunnu mẹhomẹ lẹ taidi Mose, Davidi po Johanu po tọn lẹ do ayiha mẹ lẹ?
21 Enẹwutu, mì gbọ mí ni nọ hẹn hogbe godo tọn sunnu mẹhomẹ ehelẹ tọn do ayiha mẹ gbọn tonusisena gbedide Jehovah tọn lẹ dali. To whenẹnu, mí na nọ tindo kọdetọn dagbe nugbonugbo to nuhe wà mí te lẹpo mẹ. Mí na “nọgbẹ̀ dẹn,” enẹ wẹ kakadoi! (Deut. 30:20) Podọ mí na tindo ayajẹ lọ nado hẹn homẹ Otọ́ owanyinọ olọn mẹ tọn mítọn tọn hùn, yèdọ mẹhe nọ hẹn opagbe etọn lẹpo di to aliho he zẹ̀ nudepope he mí gán lẹn kavi tlẹ yí nukun homẹ tọn do pọ́n go mẹ.—Efe. 3:20.
OHÀN 129 Mí Na Doakọnna Kakajẹ Opodo
a Suhugan Islaelivi he mọ azọ́njiawu Jehovah tọn to Ohù Vẹẹ kọ̀n lẹ tọn ma nọgbẹ̀ nado mọ Aigba Pagbe tọn lọ. (Sọh. 14:22, 23) Jehovah degbe dọ mẹhe tindo owhe 20 podọ humọ bọ yinkọ yetọn yin titodohukanji lẹ na kú to danfafa ji. (Sọh. 14:29) Amọ́, Jọṣua, Kalẹbi podọ suhugan mẹhe whẹndo he bọdego bẹhẹn lẹ tọn po hẹnnu Levi tọn po tọn luntọ́n bo mọ hẹndi opagbe he Jehovah do tọn whenue Islaelivi lẹ dasá Tọ̀sisa Jọdani bo biọ Kenani.—Deut. 1:24-40.
b ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Amiyọnwhé: Davidi to hogbe nuyọnẹn tọn godo tọn delẹ dọna visunnu etọn Sọlomọni. Adusiwhé: Wehọmẹvi lẹ to alemọyi sọn nupinplọn yẹwhehọluduta tọn mẹ to Wehọmẹ Sinsẹ̀nzọn Gbehosọnalitọ tọn.