Ojlẹ po Whenu lẹ po to Alọ Jehovah Tọn Mẹ
“E ma tin na mìwlẹ nado yọ́n whenu kavi ojlẹ he Otọ́ yí do huhlọn ede tọn mẹ gba.”—OWALỌ LẸ 1:7.
1. Nawẹ Jesu na gblọndo kanbiọ sinai do ojlẹ ji apọsteli etọn lẹ tọn gbọn?
ETẸWẸ sọgan yin jọwamọ na mẹhe to “hunwẹn podọ he to awhado na osùnú lẹpo he [to yinyin wiwà]” to Mẹylọhodotọklisti mẹ podọ lẹdo aihọn lọ blebu pé lẹ hugan nado yin pipaṣa whenuena titonu ylankan ehe na wá opodo bo nasọ yin tẹndiọna gbọn aihọn yọyọ dodo Jiwheyẹwhe tọn dali? (Ezekiẹli 9:4; 2 Pita 3:13) Apọsteli Jesu tọn lẹ kàn kanbiọ sinai do ojlẹ ji lẹ sè e whenu vude jẹnukọnna okú etọn podọ to fọnsọnku etọn godo. (Matiu 24:3; Owalọ lẹ 1:6) Ṣigba, to gblọndo mẹ, Jesu ma dọ lehe yé sọgan lẹn azán lẹ do na yé gba. To whẹho dopo mẹ e na yé ohia bẹdopọ de, podọ to devo mẹ e dọ dọ “e ma tin na mìwlẹ nado yọ́n whenu kavi ojlẹ he Otọ́ yí do huhlọn ede tọn mẹ gba.”—Owalọ lẹ 1:7.
2. Naegbọn e sọgan yin didọ dọ Jesu ma nọ saba yọ́n ojlẹ dide Otọ́ etọn tọn na nujijọ he na wá jọ to ojlẹ opodo tọn mẹ lẹ?
2 Dile etlẹ yindọ Jesu kẹdẹ wẹ yin Visunnu dopo akàn Jehovah tọn, ewọ lọsu ma nọ yọ́n todohukanji ojlẹ Otọ́ etọn tọn na nujijọ lẹ to whepoponu gba. To dọdai etọn gando azán godo tọn lẹ go mẹ, Jesu gbọn whiwhẹ dali yigbe dọmọ: “Ṣigba azán nẹ po ojlẹ po tọn, mẹde ma yọnẹn, lala, e ma yin angẹli olọn tọn lẹ [kavi Visunnu lọ], adavo Otọ́ ṣie dopo akàn.” (Matiu 24:36) Jesu to jijlo nado nọte po sọwhiwhe po pọ́n Otọ́ etọn nado dè ojlẹ tangan lọ hia ẹ na nuyiwa vasudo tọn nido yin zize sọta titonu ylankan ehe.a
3. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn gblọndo Jesu tọn lẹ mẹ hlan kanbiọ lẹ gando lẹndai Jiwheyẹwhe tọn go?
3 Onú awe sọgan yin pinplọn sọn aliho he mẹ Jesu na gblọndo kanbiọ he gando whenuena onú lẹ na jọ go to hẹndi mẹ na lẹndai Jiwheyẹwhe tọn. Tintan, dọ Jehovah tindo tito-ojlẹ tọn de; podọ awetọ, dọ ewọ kẹdẹ wẹ do e ai, podọ devizọnwatọ etọn lẹ ma sọgan donukun nado yin nina nudọnamẹ tangan jẹnukọn gando ojlẹ po whenu etọn lẹ po go gba.
Ojlẹ po Whenu Jehovah Tọn lẹ Po
4. Etẹwẹ yin zẹẹmẹ hogbe Glẹki tọn lẹ heyin lilẹdogbedevomẹ do “ojlẹ” lẹ po “whenu” lẹ po to Owalọ lẹ 1:7 mẹ?
4 Etẹwẹ “ojlẹ” lẹ po “whenu” lẹ lọ po zẹẹmẹdo? Hodidọ Jesu tọn heyin kinkandai to Owalọ lẹ 1:7 mẹ bẹ adà awe ojlẹ tọn hẹn. Hogbe Glẹki tọn heyin lilẹdo “ojlẹ” lẹ zẹẹmẹdo “ojlẹ to linlẹn tedidi tọn mẹ,” yèdọ gbigblo ojlẹ tọn (dite kavi whègli). “Whenu” lẹ yin lẹdogbedevomẹ hogbe de tọn he dlẹnalọdo ojlẹ dide de, yèdọ osaa titengbe de, kavi whenu de, heyin hiadogona gbọn nujijọ lẹ dali. Gando hogbe dowhenu tọn awe ehelẹ go, W. E. Vine dọmọ: “To Owalọ lẹ 1:7 mẹ, ‘Otọ́ lọ ko de to aṣẹpipa Ede titi tọn mẹ’ ojlẹ lọ lẹ (chronos), heyin tedidi whenu lọ lẹ tọn, po osaa lẹ (kairos) po, yèdọ ojlẹ he nọ dohiagona nujijọ delẹ.”
5. Whetẹnu wẹ Jehovah dọna Noa dogbọn lẹndai Etọn nado và aihọn gblezọn lọ sudo dali, podọ azọ́ndenamẹ awe to pọmẹ tọn tẹwẹ Noa wà?
5 Jẹnukọnna Osingigọ lọ, Jiwheyẹwhe dè ojlẹ he tindo dogbo owhe 120 tọn de na aihọn gblezọn he gbẹtọvi lẹ po angẹli atẹṣitọ he yí agbasa gbẹtọ tọn do lẹ po ko hẹnwa aimẹ lọ. (Gẹnẹsisi 6:1-3) Noa omẹ jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn lọ yin owhe 480 mẹho to whenẹnu. (Gẹnẹsisi 7:6) E ma tindo ovi depope bosọ gbọṣi mọ na owhe 20 devo lẹ. (Gẹnẹsisi 5:32) To godo mẹ tlala, to whenuena visunnu Noa tọn lẹ ko whẹ́n mẹho bo ko wlealọ godo, wẹ Jiwheyẹwhe dọ linlẹn Etọn tọ́n na Noa nado dè kanyinylan sẹ̀ sọn aigba ji. (Gẹnẹsisi 6:9-13, 18) Etlẹ yin to whenẹnu, dile etlẹ yindọ Noa yin nina azọ́ndenamẹ awe to pọmẹ tọn heyin aki gbigbá po yẹwhehodidọ hlan hagbẹ etọn lẹ po do, Jehovah ma dè todohukanji ojlẹ tọn etọn hia ẹ gba.—Gẹnẹsisi 6:14; 2 Pita 2:5.
6. (a) Nawẹ Noa dohia dọ emi jo whẹho ojlẹ tọn lẹ do alọ Jehovah tọn mẹ gbọn? (b) Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Noa tọn gbọn?
6 Na owhe ao ao lẹ—vlavo na owhe kande ao lẹ—“Noa sọ basi; kẹdẹdi enẹ he Jiwheyẹwhe ko degbena ẹn lẹpo.” Noa wàmọ “gbọn yise dali,” to ma yọ́n azán tangan de mẹ. (Gẹnẹsisi 6:22; Heblu lẹ 11:7) Jehovah ma dọ ojlẹ tangan nujijọ lọ lẹ tọn na ẹn kakajẹ osẹ dopo jẹnukọnna bẹjẹeji Osingigọ lọ tọn. (Gẹnẹsisi 7:1-5) Jidide mlẹnmlẹn Noa tọn po yise to Jehovah mẹ po hẹn ẹn penugo nado jo whẹho ojlẹ tọn lẹ do alọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Podọ lehe Noa na ko dopẹ́ sọ to whenuena e tindo numimọ hihọ́ Jehovah tọn to Osingigọ lọ whenu podọ to godo mẹ jẹte sọn aki lọ mẹ do aigba he ko yin kiklọwe de ji! Po todido whlẹngán tọn dopolọ po to pọndohlan mẹ, be mí ma dona tindo yise mọnkọtọn to Jiwheyẹwhe mẹ ya?
7, 8. (a) Nawẹ akọta lẹ po huhlọn aihọn tọn lẹ po nọ wá tintin mẹ gbọn? (b) To aliho tẹmẹ wẹ Jehovah ‘magbè ojlẹ dide lẹ bosọ dè dogbo lẹ na fininọ gbẹtọ lẹ tọn’ gbọn?
7 To Osingigọ lọ godo, suhugan kúnkan Noa tọn lẹ gbẹ́ sinsẹ̀n-bibasi nugbo Jehovah tọn dai. Po lẹndai nado gbọṣi otẹn dopo mẹ tọn po, yé bẹ todaho de po atọ̀họ̀ de po gbigbá jẹeji na sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn. Jehovah magbè dọ ojlẹ lọ ko wá nado dademẹ. E wlú ogbè yetọn bosọ “vúnvún yé pé sọn [Babẹli] yì nukunmẹ aigba lẹpo tọn.” (Gẹnẹsisi 11:4, 8, 9) To godo mẹ, pipli ogbè tọn lẹ whẹ́n jẹ akọta lẹ mẹ, delẹ he yí akọta devo dogọ yedelẹ bosọ lẹzun huhlọn agbegbe tọn lẹ, podọ yèdọ etlẹ yin huhlọn aihọn tọn lẹ.—Gẹnẹsisi 10:32.
8 To kọndopọmẹ hẹ hẹndi lẹndai etọn tọn, to whedelẹnu Jiwheyẹwhe nọ dè dogbo na akọta lẹ podọ ojlẹ he mẹ akọta de na dugán to lẹdo etọn mẹ kavi taidi huhlọn aihọn tọn de. (Gẹnẹsisi 15:13, 14, 18-21; Eksọdusi 23:31; Deutelonomi 2:17-22; Daniẹli 8:5-7, 20, 21) Apọsteli Paulu dlẹnalọdo wunmẹ ojlẹ po whenu Jehovah tọn lẹ po ehe to whenuena e dọna nuyọnẹntọ Glẹki tọn lẹ to Atẹni dọmọ: “Jiwheyẹwhe he basi aihọn po onú he tin to e mẹ lẹpo po . . . dá akọta gbẹtọ lẹpo tọn . . . nado nọ̀ aigba nukunmẹ lẹpo ji, bo ko sọ dotana osaa dide yetọn lẹ, podọ dogbo ninọ yetọn lẹ tọn.”—Owalọ lẹ 17:24, 26.
9. Nawẹ Jehovah nọ ‘diọ ojlẹ lẹ po whenu lẹ po’ gando ahọlu lẹ go gbọn?
9 Ehe ma zẹẹmẹdo dọ Jehovah yin azọngbannọ na awhàngbigba tonudidọ tọn lẹ po diọdo lẹpo po to akọta lẹ ṣẹnṣẹn gba. Ṣogan, e sọgan dademẹ to whenuena e dè nado wàmọ nado dotana lẹndai etọn. Gbọnmọ dali, yẹwhegan Daniẹli, mẹhe na dekunnu vasudo Huhlọn Aihọn tọn Babilọni po yinyin didiọ etọn gbọn Medo-Pẹlsia dali po tọn, dọ dogbọn Jehovah dali dọmọ: “E sọ nọ diọ ojlẹ lẹ po [whenu] lẹ po: e nọ diọtẹnna ahọlu lẹ sẹ̀, bosọ nọ ze ahọlu lẹ daga: e nọ na nuyọnẹn hlan nuyọnẹntọ lẹ, po oyọnẹn po hlan yé he yọ́n wuntuntun.”—Daniẹli 2:21; Isaia 44:24–45:7.
‘Ojlẹ lọ to Sisẹpọ’
10, 11. (a) Nawẹ e dẹnsọ jẹnukọn bọ Jehovah ko dè ojlẹ he mẹ e na whlẹn kúnkan Ablaham tọn lẹ sọn kanlinmọgbenu gán hia? (b) Etẹwẹ dohia dọ Islaelivi lẹ ma yọ́n ojlẹ tangan lọ he mẹ yewlẹ na yin whinwhlẹngan te?
10 Hugan owhe kanweko donu ẹnẹ lẹ jẹnukọn, Jehovah dè ojlẹ tangan lọ to whenuena e na whiwhẹ ahọlu Huhlọn Aihọn Egipti tọn bo nasọ hẹn kúnkan Ablaham tọn lẹ jẹ mẹdekannu sọn kanlinmọgbenu. To lẹndai etọn didehia hlan Ablaham mẹ, Jiwheyẹwhe dopagbe dọmọ: “Yọnẹn dodo dọmọ okún towe na yin waṣinu to aigba he mayin yetọn ji bo nasọ sẹ̀n yé; yé nasọ bianukunna yé họ̀ owhe fowe; akọta lọ ga he yé na sẹ̀n, wẹ yẹn nasọ dawhẹna: to enẹgodo yé na tọ́n po nubẹpli susu po.” (Gẹnẹsisi 15:13, 14) To bladopọ whenuho Islaeli tọn mẹ, heyin nina to Tòhódọtọ Ju lẹ tọn nukọn, Stefani dlẹnalọdo ojlẹ owhe 400 tọn ehe bo dọmọ: “Ṣigba whenuena ojlẹ opagbe tọn, ehe Jiwheyẹwhe do whle hlan Ablaham to sisẹpọ, gbẹtọ lẹ to susu bosọ to jijigba to Egipti, kaka ahọlu devo do dù, he ma yọ́n Josẹfu.”—Owalọ lẹ 7:6, 17, 18.
11 Falo yọyọ ehe diọ Islaelivi lẹ zun kanlinmọ lẹ. Owe Gẹnẹsisi tọn ma tlẹ ko yin kinkan to whenẹnu gbọn Mose dali gba, ṣigba e taidi dọ opagbe Jehovah tọn lẹ hlan Ablaham ko yin nina vlavo to wunmẹ hodidọ kavi kandai tọn mẹ. Yin etlẹ yin mọ, e taidi dọ nudọnamẹ he Islaelivi lẹ tindo ma na yé dotẹnmẹ nado yí-sọha na azán tangan whlẹngán yetọn sọn yasanamẹ glọ gba. Jiwheyẹwhe yọ́n whenuena ewọ na whlẹn yé gán, ṣigba e họnwun dọ Islaelivi he to yaji lẹ mayin didọna gba. Mí hia dọmọ: “E sọ wá jọ to whenu azán susu nẹlẹ tọn mẹ, wẹ ahọlu Egipti tọn kú: ovi Islaeli tọn lẹ wẹ̀n gbọn mẹglọnọ lọ tọn dali, yé dawhá, yiylọ yetọn na alọgọ hẹji wá Jiwheyẹwhe dè gbọn mẹglọnọ lọ tọn dali. Jiwheyẹwhe sè winwẹ̀n yetọn, Jiwheyẹwhe sọ flin alẹnu etọn hẹ Ablaham, hẹ Isaki, podọ hẹ Jakobu. Jiwheyẹwhe sọ mọ ovi Islaeli tọn lẹ, Jiwheyẹwhe sọ yọnẹn na yé.”—Eksọdusi 2:23-25.
12. Nawẹ Stefani dohia gbọn dọ Mose yinuwa jẹnukọnna ojlẹ Jehovah tọn?
12 Oyọnẹn ma tindo ehe dogbọn ojlẹ tangan he mẹ Islaeli na yin whinwhlẹngan te dali sọgan sọ yin mimọ sọn bladopọ hodidọ Stefani tọn mẹ. To hodidọ dogbọn Mose dali mẹ, e dọmọ: “Whenuena e yin owhe kande mẹho, e wá ayiha etọn mẹ nado yì lá mẹmẹsunnu etọn lẹ ovi Islaeli tọn lẹ pọ́n. Whenuena e mọ dopo to yé mẹ to yaji, e yíwhẹ do e ji, e sọ yiahọsu mẹhe yè to yasahẹ tọn, bosọ hù Egiptitọ lọ: na e lẹndọ mẹmẹsunnu etọn lẹ na yọ́n le Jiwheyẹwhe gbọn alọ etọn mẹ to whlẹngán na yé do: ṣigba yé ma yọnẹn.” (Owalọ lẹ 7:23-25, wekun flinflin lẹ yin mítọn) Mose tofi yinuwa owhe 40 jẹnukọnna ojlẹ Jiwheyẹwhe tọn. Stefani dlẹnalọdo dọ Mose dona nọte na owhe 40 devo lẹ whẹpo Jiwheyẹwhe na ‘na whlẹngán Islaelivi lẹ gbọn alọ etọn mẹ.’—Owalọ lẹ 7:30-36.
13. Nawẹ ninọmẹ mítọn lẹ taidi nudopolọ po dehe yin Islaelivi lẹ tọn jẹnukọnna whinwhlẹngan yetọn sọn Egipti po gbọn?
13 Dile etlẹ yindọ ‘ojlẹ to dindọnsẹpọ na hinhẹndi opagbe lọ tọn’ bọ owhe tangan lọ ko yin dide gbọn Jiwheyẹwhe dali, Mose po Islaeli lẹpo po dona yí yise zan. Yé dona nọte pọ́n ojlẹ dide Jehovah tọn, e họnwun dọ yé ma penugo nado yí-sọha na ẹn jẹnukọn. Míwlẹ lọsu tindo nujikudo dọ whlẹngán mítọn sọn titonu ylankan dinwhenu tọn mẹ to dindọnsẹpọ. Mí yọnẹn dọ mí to gbẹnọ to ‘azán godo tọn lẹ mẹ.’ (2 Timoti 3:1-5) Enẹwutu be mí ma na jlo nado do yise mítọn hia bo nọte pọ́n ojlẹ sisọ Jehovah tọn na azán daho etọn ya? (2 Pita 3:11-13) To whelọnu lo, taidi Mose po Islaelivi lẹ po, mí sọgan ji ohàn gigonọ whlẹngán tọn de, hlan pipà Jehovah tọn.—Eksọdusi 15:1-19.
‘To Whenuena Ojlẹ lọ Wá’
14, 15. Nawẹ mí yọnẹn gbọn dọ Jiwheyẹwhe ko dè ojlẹ de na Visunnu etọn nado wá aigba ji, podọ etẹwẹ yẹwhegan lẹ po angẹli lẹ lọsu po tin to aṣeji na?
14 Jehovah ko de ojlẹ de na Visunnu dopo akàn etọn nado wá aigba ji taidi Mẹssia lọ. Paulu wlan dọmọ: “Whenuena ojlẹ gigọ́ lọ wá, Jiwheyẹwhe do Ovi etọn hlan, mẹhe yè ji sọn yọnnusi dè, he yè ji to osẹ́n glọ.” (Galatianu lẹ 4:4) Ehe yin hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn nado do Okún de hlan—yèdọ ‘Ṣilo, hlan mẹhe dè tonusise gbẹtọ lẹ tọn na tin te.’—Gẹnẹsisi 3:15; 49:10.
15 Yẹwhegan Jiwheyẹwhe tọn lẹ—etlẹ yin angẹli lẹ—tin to aṣeji na “whenu” lọ to whenuena Mẹssia lọ na sọawuhia to aigba ji bọ whlẹngán na yin hinhẹn yọnbasi na gbẹtọvi ylandonọ lẹ. Pita dọmọ: “Whlẹngán he tọn yẹwhegan lẹ kanbiọ, bosọ yí vivẹnu do dindona tlala, yé he dọdọdai ojọmiọn he ja mì dè tọn: yé to dodinna etẹ, kavi ojlẹ tẹ mẹ tọn nkọ wẹ [gbigbọ] Klisti tọn he tin to yé mẹ to didohia, whenuena e ṣẹṣẹ dekunnu oya Klisti tọn, po gigo he na bọdo e go gbọn godo tọn po . . . Onú he angẹli lẹ jlo nado doun e mẹ pọ́n.”—1 Pita 1:1-5, 10-12.
16, 17. (a) Dogbọn dọdai tẹ dali wẹ Jehovah gọalọna Juvi owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ nado tin to nukundido mẹ na Mẹssia lọ? (b) Nawẹ dọdai Daniẹli tọn yinuwa do todido Ju lẹ tọn na Mẹssia lọ ji gbọn?
16 Gbọn yẹwhegan etọn Daniẹli dali—yèdọ dawe he tindo yise he lodo de—Jehovah ko na dọdai de he bẹ “osẹ kandegban” hẹn. Dọdai enẹ na gọalọna Juvi owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ nado yọnẹn dọ awusọhia Mẹssia lọ heyin opagbe etọn do tọn to dindọnsẹpọ. To apadewhe, dọdai lọ dọmọ: “Sọn gbonujẹ yì gbedide lọ tọn nado gọjo podọ nado do Jelusalẹm hlan mẹyiamisisadode de, ahọvi lọ, na yin osẹ ṣinawe: po osẹ kandekonukunawe po.” (Daniẹli 9:24, 25) Weyọnẹntọ Ju, Katoliki, po Plọtẹstant tọn lẹ po yigbe to pọmẹ dọ “osẹ” heyin nudego tofi lẹ zẹẹmẹdo osẹ owhe tọn lẹ. “Osẹ” 69 (owhe 483 lẹ) heyin Daniẹli 9:25 tọn bẹjẹeji to 455 J.W.M., to whenuena Ahọlu Pẹlsia tọn Altakẹlkesi degbe na Nẹhemia “nado gọjo podọ nado [vọ́] Jelusalẹm do.” (Nẹhemia 2:1-8) Yé wá vivọnu to owhe 483 lẹ to godo mẹ—yèdọ to 29 W.M., to whenuena Jesu yin bibaptizi bosọ yin dide gbọn gbigbọ wiwe dali, bo gbọnmọ dali lẹzun Mẹssia, kavi Klisti lọ.—Matiu 3:13-17.
17 Vlavo eyin Juvi owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ yọ́n ojlẹ tangan he mẹ owhe 483 lẹ bẹjẹeji mayin yinyọnẹn gba. Ṣigba to whenuena Johanu Baptizitọ lọ bẹ lizọnyizọn etọn jẹeji, “gbẹtọ lẹ sọ tin to todo mẹ bọ omẹ pó sọ to linlẹn to ayiha yetọn lẹ mẹ gbọn Johanu tọn dali, eyin vlavo ewọ wẹ Klisti lọ.” (Luku 3:15) Weyọnẹntọ Biblu tọn delẹ kọ̀n todido ehe dopọ hẹ dọdai Daniẹli tọn. To hodidọ do wefọ ehe ji mẹ, Matthew Henry wlan dọmọ: “Mí yin didọna tofi dọ . . . lehe gbẹtọ lẹ wá tadona kọ̀n do, sọn lizọnyizọn po baptẹm Johanu tọn po mẹ, nado lẹnnupọn dogbọn Mẹssia lọ dali, podọ nado lẹnnupọn gbọn ewọ dali taidi e tin to ohọ̀n ji. . . . Osẹ kandegban Daniẹli tọn to vivọ todin.” Manuel Biblique Flanse tọn, gbọn Vigouroux, Bacuez po Brassac po dali dọmọ: “Gbẹtọ lẹ yọnẹn dọ osẹ kandegban owhe tọn heyin didoai gbọn Daniẹli dali lẹ to dindọnsẹpọ vivọnu; mẹdepope mayin pipaṣa nado sè dọ Johanu Baptizitọ lọ lá dọ ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ko sẹpọ gba.” Weyọnẹntọ Ju lẹ tọn lọ Abba Hillel Silver wlan dọ sọgbe hẹ “todohukanji ojlẹ hihia tọn he gbayipe” heyin azán tọn, “Mẹssia lọ yin nukundo to gblagbla owhe 25 jẹ 50 owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ.”
Nujijọ lẹ—E Mayin Sọha-Yí-Na Ojlẹ lẹ Gba
18. To whenuena e yindọ dọdai Daniẹli tọn gọalọna Juvi lẹ nado yọ́n ojlẹ he mẹ Mẹssia lọ sọgan yin nukundo nado sọawuhia te, etẹwẹ yin kunnudenu dutomẹji hugan Mẹssia-yinyin Jesu tọn?
18 Dile e họnwun do dọ todohukanji ojlẹ hihia tọn gọalọna omẹ Ju lẹ tọn nado tindo linlẹn paa whenuena Mẹssia lọ na sọawuhia tọn, nujijọ debọdo-dego lẹ dohia dọ e ma gọalọ nado hẹn suhugan yetọn lẹ tindo nujikudo dogbọn Mẹssia-yinyin Jesu tọn dali gba. Na nuhe ma pé owhe dopo jẹnukọnna okú etọn, Jesu kanse devi etọn lẹ dọmọ: “Mẹnu wẹ agundaho lẹ lọ dọ dọ yẹn yin?” Yé gblọn dọmọ: “Johanu Baptisti; ṣigba mẹdelẹ dọ, [Elija]; mẹdevo sọ dọmọ, dopo to yẹwhegan hoho tọn lẹ mẹ wẹ fọ́n.” (Luku 9:18, 19) Mí ma tindo kandai depope dọ Jesu yíhodọ sọn dọdai osẹ yẹhiadonu tọn lẹ mẹ nado dohia dọ ewọ wẹ yin Mẹssia lọ gba. Ṣigba to nujijọ dopo whenu e dọmọ: “Yẹn tindo kunnude he klohu Johanu tọn, na azọ́n he Otọ́ ṣie ko na mi nado dotana lẹ, azọ́n lọsu lẹ he yẹn wà, to kunnudena mi dọ, Otọ́ wẹ do mi hlan.” (Johanu 5:36) Kakati ni yin todohukanji ojlẹ hihia tọn heyin didehia depope, yẹwhehodidọ Jesu tọn, azọ́njiawu etọn lẹ, po nujijọ he lẹdo okú etọn lẹ po (zinvlu jiawu lọ, tintlẹn do awe avọ̀ he gbò tẹmpli lọ tọn, po aigba whinwhan lọ po) dekunnu dọ ewọ wẹ yin Mẹssia heyin didohlan gbọn Jiwheyẹwhe dali lọ.—Matiu 27:45, 51, 54; Johanu 7:31; Owalọ lẹ 2:22.
19. (a) Nawẹ Klistiani lẹ na yọnẹn gbọn dọ vasudo Jelusalẹm tọn ko sẹpọ? (b) Naegbọn Klistiani fliflimẹ tọn he họnyi sọn Jelusalẹm lẹ gbẹsọ tindo nuhudo yise dogọ tọn?
19 Mọdopolọ, to okú Jesu tọn godo, Klistiani fliflimẹ tọn lẹ mayin nina alọgọnamẹnu depope nado yí sọha na opodo titonu Ju lẹ tọn he ja lọ gba. Nugbo wẹ dọ, dọdai Daniẹli tọn heyin osẹ yẹhiadonu tọn lẹ donu vasudo titonu enẹ tọn go. (Daniẹli 9:26b, 27b) Ṣigba ehe na jọ to vivọnu “osẹ kandegban” lọ tọn (455 J.W.M.–36 W.M.) godo. To hogbe devo lẹ mẹ, to whenuena Kosi tintan lẹ lẹzun hodotọ Jesu tọn lẹ godo to owhe 36 W.M., Klistiani lẹ ko zẹ̀ nujijọ titengbe todohukanji ojlẹ hihia Daniẹli weta 9 tọn lẹ go. Na yewlẹ, nujijọ lẹ, e mayin todohukanji ojlẹ hihia tọn, wẹ na dohia dọ titonu Ju lẹ tọn dona wá vivọnu to madẹnmẹ gba. Nujijọ enẹlẹ, heyin didọdai gbọn Jesu dali, jẹ hẹndi mọ ji sọn owhe 66 W.M., to whenuena awhànpa daho Lomunu lẹ tọn yangbe Jelusalẹm tọn bọ to enẹgodo sọ lẹkọ yigodo. Ehe na Klistiani nugbonọ, todoaitọ he tin to Jelusalẹm po Judé po lẹ dotẹnmẹ hundote lọ nado ‘họnyi osó lẹ ji.’ (Luku 21:20-22) Na anadenamẹnu todohukanji ojlẹ hihia tọn ma tin wutu, Klistiani fliflimẹ tọn enẹlẹ ma yọ́n whenuena vasudo Jelusalẹm tọn na wá gba. Lehe e biọ yise to yé si do sọ nado jo owhé yetọn lẹ, ogle lẹ, po azọ́nhọsa yetọn lẹ po do bosọ yì nọ̀ gbonu Jelusalẹm tọn na owhe ẹnẹ delẹ kakajẹ whenuena awhànpa Lomunu lẹ tọn lẹkọwa to owhe 70 W.M. tọn mẹ bo và titonu Ju lẹ tọn sudo!—Luku 19:41-44.
20. (a) Nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn apajlẹ Noa, Mose, po Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn he nọ nọ̀ Judé lẹ tọn mẹ gbọn? (b) Etẹ ji wẹ mí na dọhodo to hosọ he na bọdego lọ mẹ?
20 Taidi Noa, Mose, po Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn he tin to Judé lẹ po, míwlẹ to egbehe sọgan gbọn jidide dali jo ojlẹ lẹ po whenu lẹ po do alọ Jehovah tọn mẹ. Nujikudo mítọn dọ mí to gbẹnọ to ojlẹ opodo tọn mẹ podọ dọ whlẹngán mítọn to dindọnsẹpọ sinai, e mayin do todohukanji ojlẹ linlẹn tọn ji poun gba, ṣigba do nujijọ nujọnu gbẹ̀mẹ tọn lẹ ji to hẹndi dọdai Biblu tọn lẹ mẹ. Humọ, dile etlẹ yindọ mí to gbẹnọ to ojlẹ tintin tofi Klisti tọn mẹ, mí mayin hinhẹn vò sọn nuhudo yise yiyizan tọn podọ nado tin to aṣeji tọn mẹ gba. Mí dona to nukọnzindo nado to gbẹnọ to jejejininọ mẹ na todido ojlofọndotenamẹ nujijọ heyin didọdai to Owe-wiwe lẹ mẹ tọn. Ehe na yin nujidọhodo hosọ he na bọdego lọ tọn.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, [Flansegbe] heyin 1er août 1996 tọn, weda 30-1.
To Dogbapọn Mẹ
● Gando ojlẹ po whenu Jehovah tọn lẹ po go, etẹwẹ Jesu dọna apọsteli etọn lẹ?
● Nawẹ e ko dẹnsọ jẹnukọn bọ Noa yọ́n whenuena Osingigọ lọ na bẹjẹeji?
● Etẹwẹ dohia dọ Mose po Islaelivi lẹ po ma yọ́n whenuena yé na yin whinwhlẹngan sọn Egipti taun?
● Nawẹ míwlẹ sọgan mọaleyi sọn apajlẹ Biblu tọn lẹ mẹ he bẹ ojlẹ po whenu Jehovah tọn lẹ po hẹn gbọn?
[Yẹdide to weda 11]
Yise Noa tọn hẹn ẹn penugo nado jo whẹho ojlẹ tọn lẹ do alọ Jehovah tọn mẹ