Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀
Nuagokun lẹ sọn Owe Otannugbo lẹ Awetọ Tọn Mẹ
TO BẸJẸEJI owe Otannugbo lẹ Awetọ tọn mẹ, Sọlọmọni wẹ to gandu di ahọlu to Islaeli. Owe lọ wá vivọnu po nuhe Ahọlu Kilusi Pẹlsia tọn dọna Ju he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ po dọmọ: “[Jehovah] ko . . . naṣẹ mi nado dó ohọ̀ de na ẹn to Jelusalẹm mẹ, he tin to Juda mẹ. Mẹdepope tin finẹ to mì ṣẹnṣẹn sọn omẹ etọn lẹpo mẹ, OKLUNỌ Jiwheyẹwhe etọn ni tin po e po, bosọ gbọ e ni hẹji yì [Jelusalẹm].” (2 Otannugbo lẹ 36:22) Owe he Ẹzla yẹwhenọ lọ dotana to owhe 460 J.W.M. ehe bẹ nujijọ owhe 500 tọn lẹ hẹn—yèdọ sọn 1037 J.W.M. jẹ 537 J.W.M.
Gbedide Kilusi tọn hẹn ẹn yọnbasi na Ju lẹ nado lẹkọyi Jelusalẹm bo vọ́ sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn doai to finẹ. Ṣigba, owhe susu kanlinmọgbenuninọ to Babilọni tọn lẹ hẹn kọdetọn ylankan lẹ wá. Kanlinmọ he lẹkọ lọ lẹ ma yọ́n whenuho otò yetọn tọn. Otannugbo lẹ Awetọ basi bladopọ nuhe jọ to ahọlu hukan gandudu Davidi tọn glọ lẹ tọn na yé to aliho he họnwun mẹ. Mílọsu sọgan mọaleyi sọn otàn lọ mẹ na e zinnudo dona he nọ wá sọn tonusisena Jiwheyẹwhe nugbo lọ mẹ lẹ po kọdetọn ylankan tolivivẹ na ẹn tọn lẹ po ji.
AHỌLU DE GBÁ OHỌ̀ DE NA JEHOVAH
Jehovah na Ahọlu Sọlọmọni nuhe ewọ yí ahun lẹpo do biọ—yèdọ nuyọnẹn po oyọnẹn po—gọna adọkun po gbégbò po. Ahọlu lọ gbá ohọ̀ dagbedagbe de na Jehovah to Jelusalẹm, podọ gbẹtọ lẹ yin “ayajẹnọ po homẹvivinọ ayiha tọn po.” (2 Otannugbo lẹ 7:10) Sọlọmọni wá yiaga “hugan ahọlu aigba tọn lẹpo to adọkun po nuyọnẹn po mẹ.”—2 Otannugbo lẹ 9:22.
To gandudu do Islaeli ji na owhe 40 godo, Sọlọmọni ‘damlọn po otọ́ etọn lẹ po, bọ Lehoboami visunnu etọn duahọlu to otẹn etọn mẹ.’ (2 Otannugbo lẹ 9:31) Ẹzla ma basi kandai alibubu Sọlọmọni tọn sọn sinsẹ̀n-nugbo mẹ gba. Nuṣiwa ahọlu lọ tọn he yin nùdego lẹpo wẹ yin osọ́ susu he e gbọn nulú dali bẹpli sọn Egipti po alọwle etọn hẹ viyọnnu Falo tọn po. Gbọnmọ dali, Ẹzla basi kandai nujijọ lẹ tọn sọn pọndohlan dagbe de mẹ.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
2:14—Naegbọn hukan whẹndo anawatọ he yin didohia tofi tọn gbọnvo na dehe tin to 1 Ahọlu lẹ 7:14 mẹ? Ahọlu lẹ Tintan ylọ onọ̀ anawatọ lọ tọn dọ ‘nawe asuṣiọsi de sọn whẹndo Naftali tọn mẹ’ na ewọ ko dà dawe de sọn whẹndo enẹ mẹ wutu. Ṣigba, whẹndo Dani tọn mẹ wẹ ewọ lọsu wá sọn. To okú asu etọn tọn godo, e dà sunnu Tilenu de, podọ alọwle enẹ mẹ wẹ anazọ́nwatọ lọ yin jiji te.
2:18; 8:10—Wefọ ehelẹ dọ dọ gbẹtọ 3 600 po 250 po wẹ yin nukọntọ he wazọ́n taidi nugopọntọ podọ azọ́ngán nado deanana azọ́nwatọ lẹ, to whenuena 1 Ahọlu lẹ 5:16, NW; 9:23 dọ dọ gbẹtọ 3 300 po 550 po wẹ. Naegbọn sọha lọ lẹ gbọnvo? E taidi dọ aliho he mẹ nukọntọ lọ lẹ yin mimá te wẹ zọ́n. E sọgan yindọ Otannugbo lẹ Awetọ klan nukọntọ 3 600 he ma yin Islaelivi lẹ dovo na 250 he yin Islaelivi lẹ, to whenuena Ahọlu lẹ Tintan klan azọ́ngán 3 300 lẹ dovo na ogán nukunpedonugotọ 550 he yiaga hugan lẹ. Depope he whẹho lọ yin, sọha lẹndopọ mẹhe wazọ́n taidi nukọntọ lọ lẹ tọn yin 3 850.
4:2-4—Naegbọn ojlẹmọ oyìn lẹ tọn do yin yiyizan nado wleawuna dodonu ozẹnvla kavi ohù kinkọ̀n lọ tọn? To Owe-wiwe mẹ, oyìn lẹ nọ yin yiyizan taidi ohia huhlọn tọn. (Ezekiẹli 1:10; Osọhia 4:6, 7) Nudide lọ nado yí ojlẹmọ oyìn tọn lẹ zan sọgbe na oyìn gànvẹẹ tọn 12 lọ lẹ ji wẹ ‘ohù’ he pẹnzin sọ tọnu 30 lọ yin zize sinai do. Ojlẹmọ oyìn tọn lẹ yiyizan na lẹndai ehe ma gbà gbedide awetọ lọ he gbẹ́ awuwiwlena ojlẹmọ sinsẹ̀n-bibasi tọn lẹ dai to aliho depope mẹ gba.—Eksọdusi 20:4, 5.
4:5—Nawẹ ohù kinkọ̀n lọ blebu sọgan hẹnnu sọ? Eyin ohù lọ gọ́, e sọgan hẹn bati fọtọ́n donu atọ̀n, kavi nudi litli 66 000. Ṣigba, e sọgan ko yindọ osin he nọ yin kinkọ̀n do e mẹ to paa mẹ ma nọ zẹ̀ nudi madoawe daa nugopipe etọn tọn go. Ahọlu lẹ Tintan 7:26 dọmọ: ‘Ohù lọ nọ hẹn awulẹtọ̀ fọtọ́n awe [litli 44 000].’
5:4, 5, 10—Núzinzan gòhọtúntún tintan lọ tọn tẹwẹ yin hinhẹnwa tẹmpli Sọlọmọni tọn mẹ? Núzinzan dopo akàn he yin hinhẹn sọn gohọ̀ dowhenu opli tọn lọ mẹ wá tẹmpli Sọlọmọni tọn mẹ wẹ Aki lọ. To gbigbá tẹmpli lọ tọn godo, gòhọtúntún lọ yin zize sọn Gibeọni yì Jelusalẹm podọ e taidi dọ e yin sisẹdo finẹ.—2 Otannugbo lẹ 1:3, 4.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
1:11, 12. Obiọ Sọlọmọni tọn dohia Jehovah dọ ahọlu lọ jlo vẹkuvẹku nado mọ nuyọnẹn po oyọnẹn po yí. Na nugbo tọn, odẹ̀ he mí nọ hò dohlan Jiwheyẹwhe lẹ nọ do ojlo vẹkuvẹku mítọn lẹ hia. Nuyọnẹnnu wẹ e na yin nado gbadopọnna nuhe mí nọ dọ to odẹ̀ mítọn lẹ mẹ.
6:4. Pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn sọn ahun mẹ wá na dagbewanyi po homẹdagbe Jehovah tọn po dona nọ whàn mí nado dona Jehovah—yèdọ nado pà ẹ to owanyi po pẹdido po mẹ.
6:18-21. Dile etlẹ yindọ ohọ̀ depope ma sọgan hẹn Jiwheyẹwhe, tẹmpli lọ dona yin yiyizan taidi ahọ́nkan sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn. To egbehe, Plitẹnhọ Ahọluduta Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn nọ yin ahọ́nkan sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn lẹ to lẹdo he mẹ yé tin te.
6:19, 22, 32. Jehovah na sè odẹ̀ mẹlẹpo tọn—sọn ahọlu ji kakajẹ mẹhe whè hugan to akọta lọ mẹ ji—yèdọ etlẹ yin jonọ he wá e dè po ahundopo po.a—Psalm 65:2.
AHỌLU DEBỌDO-DEGO LẸ SỌN KÚNKAN DAVIDI TỌN MẸ
Ahọluduta Islaeli tọn yin mimá do awe—ahọluduta whẹndo-ao agewaji tọn podọ ahọluduta whẹndo-awe Juda po Bẹnjamini po tọn. To Islaeli lẹpo mẹ, yẹwhenọ lẹ po Levinu lẹ po ze nugbonọ-yinyin na alẹnu Ahọluduta lọ tọn donukọn na owanyi akọta tọn bo nọgodona Lehoboami, visunnu Sọlọmọni tọn. To nuhe lán vude to owhe 30 ji to gbigbá tẹmpli lọ tọn godo, adọkunnu etọn lẹ yin finfin.
To ahọlu 19 he bọdo Lehoboami go lẹ mẹ, 5 yin nugbonọ, 3 bẹjẹeji ganji bo wá hẹn nugbonọ-yinyin yetọn bu, podọ dopo lẹkọ sọn aliho ylankan etọn ji. Gandutọ he pò lẹ wà nuhe ylan to nukun Jehovah tọn mẹ.b Nuwiwa ahọlu atọ́n he dejido Jehovah go lọ lẹ tọn yin nùzindeji. Kandai he gando sinsẹ̀nzọn tẹmpli mẹ tọn he Hẹzekia hẹngọwa po hùnwhẹ daho Juwayi tọn he Josia wleawuna po go lẹ dona ko yin asisa tulinamẹ tọn titengbe de na Ju he jlo na gọ̀ sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn doai to Jelusalẹm lẹ.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
13:5—Etẹwẹ hodidọ lọ “alẹnu ojẹ tọn” zẹẹmẹdo? Na nugopipe nuhẹndote tọn etọn wutu, ojẹ lẹzun yẹhiadonu nuhe tin tẹgbẹ bo ma sọgan diọ tọn. Enẹwutu, “alẹnu ojẹ tọn” dlẹnalọdo gbekọndopọ dandan tọn de.
14:2-5; 15:17—Be “otẹn yiji” lẹpo wẹ Ahọlu Asa desẹ ya? E taidi dọ e ma wàmọ gba. E sọgan ko yindọ otẹn yiji he gando sinsẹ̀n-bibasi yẹwhe lalo tọn lẹ go kẹdẹ wẹ Asa desẹ bo jo fie gbẹtọ lẹ nọ sẹ̀n Jehovah te lẹ do. E sọ sọgan ko yindọ otẹn yiji lẹ yin vivọgbá to adà godo gandudu Asa tọn mẹ. Ehelẹ wẹ visunnu etọn Jehọṣafati desẹ. Na nugbo tọn, otẹn yiji lọ lẹ ma busẹ mlẹnmlẹn, etlẹ yin to gandudu Jehọṣafati tọn whenu.—2 Otannugbo lẹ 17:5, 6; 20:31-33.
15:9; 34:6—Adà tẹ mẹ wẹ whẹndo Simeọni tọn nọ̀ to whenuena ahọluduta Islaeli tọn yin mimá? Na lẹdo voovo aigba Juda tọn lẹ wẹ Simeọni dugu etọn wutu, whẹndo Simeọni tọn tin to aigba ahọluduta Juda po Bẹnjamini po tọn ji. (Jọṣua 19:1) Ṣigba, na nuhe dù whẹho sinsẹ̀n po tonudidọ po tọn lẹ, whẹndo lọ nọgodona ahọluduta agewaji tọn. (1 Ahọlu lẹ 11:30-33; 12:20-24) Nuhe zọ́n niyẹn bọ Simeọni yin hihia dogọ ahọluduta whẹndo-ao tọn lọ.
16:13, 14—Be oṣiọ Asa tọn yin mimẹ̀ wẹ ya? Lala, “mimẹ̀ daho tlala” lọ ma dohia dọ oṣiọ Asa tọn yin mimẹ̀ gba, kakatimọ e dlẹnalọdo mimẹ̀ nuyọ́nwán lẹ tọn.
35:3—Fie wẹ Josia ze Aki wiwe lọ sọn wá tẹmpli mẹ? Biblu ma dọna mí eyin dopo to ahọlu ylankan lẹ mẹ wẹ sẹtẹnna Aki lọ kavi Josia diọtẹnna ẹn nado basi hihọ́na ẹn to azọ́n nuvọjlado pligidi tẹmpli lọ tọn whenu gba. Whladopo gee he Aki lọ yin alọdlẹndo to whenuho mẹ to azán Sọlọmọni tọn godo wẹ ojlẹ he mẹ Josia ze e wá tẹmpli mẹ te.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Nuplọnmẹ nankọ die he mí sọgan plọn dogbọn nujọnu-yinyin ginganjẹ Jehovah go tọn dali!
16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Alẹnu bibasi hẹ jonọ lẹ kavi mayisenọ lẹ nọ hẹn nugbajẹmẹji wá. Nuyọnẹnnu wẹ e na yin nado dapana kanṣiṣa he ma yin dandan tọn depope tintindo hẹ aihọn.—Johanu 17:14, 16; Jakobu 4:4.
16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Goyiyi hẹn Ahọlu Asa yinuwa to aliho ylankan mẹ to owhe godo tọn gbẹzan etọn tọn lẹ mẹ. Gbigbọ goyiyi tọn dekọtọn do aijijẹ mẹ na Uzia. Hẹzekia yinuwa po nulú po podọ vlavo gbọn goyiyi dali to whenuena e do adọkunnu etọn lẹ hia wẹnsagun Babilọni tọn lẹ. (Isaia 39:1-7) “Sakla wẹ nọ jẹnukọnna husudo,” wẹ Biblu na avase dọ, podọ “ayiha [goyiyi tọn] nọ jẹnukọnna aijijẹ.”—Howhinwhẹn lẹ 16:18.
16:9. Jehovah nọ gọalọna mẹhe ahun yetọn yin pipé hlan e dè lẹ, bo nọ tin to jejeji nado yí huhlọn etọn zan do ota yetọn mẹ.
18:12, 13, 23, 24, 27. Taidi Mikaia, mí dona nọ yí tudido po adọgbigbo po do dọho dogbọn Jehovah po lẹndai etọn lẹ po dali.
19:1-3. Jehovah nọ dín jẹhẹnu dagbe mítọn lẹ etlẹ yin to whenuena e tindo whẹjijọ nado gblehomẹ do mí go.
20:1-28. Mí sọgan deji dọ Jehovah na do ede hia mí eyin mí yí whiwhẹ do dín anademẹ etọn.—Howhinwhẹn lẹ 15:29.
20:17. Nado sọgan “mọ whlẹngán OKLUNỌ tọn,” mí dona yí zohunhun do nọgodona Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. Kakati nado didẹ whẹho lẹ na míde, mí dona “ṣite abọẹ,” bo dejido Jehovah go mlẹnmlẹn.
24:17-19; 25:14. Boṣiọ-sinsẹ̀n lẹzun omọ̀ de na Joaṣi po visunnu etọn Amazia po. Mọdopolọ to egbehe, boṣiọ-sinsẹ̀n sọgan klọmẹ, titengbe to whenuena e sọawuhia gbọn nukunkẹn kavi owanyi akọta tọn he yin wunmẹ boṣiọ-sinsẹ̀n tọn lẹ dali.—Kọlọsinu lẹ 3:5; Osọhia 13:4.
32:6, 7. Mílọsu dona yin adọgbotọ podọ huhlọnnọ dile mí “ze gbaja Jiwheyẹwhe tọn lẹpo blá dogo” bo zindonukọn to awhàn gbigbọmẹ tọn fùnfùn mẹ.—Efesunu lẹ 6:11-18.
33:2-9, 12, 13, 15, 16. Lẹnvọjọ nujọnu tọn nọ yin didohia gbọn walọ ylankan jijodo po vivẹnudido vẹkuvẹku nado wà nuhe sọgbe po dali. To dodonu lẹnvọjọ nujọnu tọn ji, mẹhe tlẹ ko ṣinuwa sinsinyẹn taidi Ahọlu Manassẹ sọgan mọ lẹblanu Jehovah tọn yí.
34:1-3. Ninọmẹ ylankan ovu whenu tọn depope ma dona glọnalina mí nado yọ́n Jiwheyẹwhe bo sẹ̀n ẹn gba. Josia sọgan ko yin nuyiwadeji to aliho dagbe mẹ to ovu whenu gbọn babadaho etọn Manassẹ he lẹnvọjọ dali. Nuyiwadomẹji dagbe depope he Josia sọgan ko duvivi etọn wá de sinsẹ́n tọ́n to godo mẹ. E sọgan yinmọ na mílọsu ga.
36:15-17. Jehovah nọ vẹawumẹ bosọ nọ fahomẹ. Ṣigba, awuvẹmẹ po homẹfa etọn po tindo dogbó. Gbẹtọ lẹ dona kẹalọyi azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta tọn lọ eyin yé jlo na luntọ́n to whenuena Jehovah na hẹn aihọn ylankan ehe wá opodo.
36:17, 22, 23. Ohó Jehovah tọn nọ mọ hẹndi yí to whepoponu.—1 Ahọlu lẹ 9:7, 8; Jẹlemia 25:9-11.
Owe de Whàn Ẹn Nado Yinuwa
“Josia . . . bẹ osùnú lẹpo tọ́nsọn otò he yin ovi Islaeli tọn lẹpo mẹ,” wẹ 2 Otannugbo lẹ 34:33 dọ, “bosọ hẹn mẹhe yè mọ to Islaeli mẹ lẹpo nado nọ sẹ̀n, yèdọ nado nọ sẹ̀n OKLUNỌ Jiwheyẹwhe yetọn.” Etẹwẹ whàn Josia nado wà ehe? To whenuena Ṣafani wekantọ lọ hẹn owe Osẹ́n Jehovah tọn he ṣẹṣẹ yin mimọ lọ wá Ahọlu Josia dè, ahọlu lọ degbè dọ owe lọ ni yin hihia daga. Nuhe Josia sè lẹ whàn ẹn sọmọ bọ e yí zohunhun do ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣẹke daga to gbẹzan etọn lẹpo mẹ.
Ohó Jiwheyẹwhe tọn hihia po ayihamẹlinlẹnpọn do nuhe mí hia lẹ ji po sọgan yinuwado mí ji sisosiso. Be nulinlẹnpọndo kandai ahọlu kúnkan Davidi tọn lẹ tọn ji ma na tuli mí nado hodo apajlẹ mẹhe dejido Jehovah go lẹ tọn bo dapana walọ mẹhe ma wàmọ lẹ tọn ya? Otannugbo lẹ Awetọ nọ whàn mí nado ze míde jo mlẹnmlẹn na Jiwheyẹwhe nugbo lọ bo yin nugbonọ na ẹn. Na nugbo tọn, owẹn owe ehe tọn tin to ogbẹ̀ bosọ dohuhlọn.—Heblu lẹ 4:12.
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Na kanbiọ he gando klandowiwe tẹmpli lọ tọn go lẹ po nuplọnmẹ devo lẹ po sọn odẹ̀ he Sọlọmọni hò to nujijọ enẹ whenu mẹ, pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, 1er juillet 2005, weda 28-31.
b Na todohukanji debọdo-dego ahọlu Juda tọn lẹ tọn, pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, 1er août 2005, weda 12.
[Yẹdide to weda 18]
Be hiẹ yọ́n nuhewutu e sọgbe dọ oyìn lẹ ni yin yiyizan taidi dodonu ohù kinkọ́n lọ tọn ya?
[Yẹdide to weda 21]
Dile etlẹ yindọ alọgọ vude poun wẹ Josia mọyi to ovu whenu, e whẹ́n mẹho bo yin nugbonọ na Jehovah