Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀
Nuagokun lẹ sọn Owe Ahọlu lẹ Awetọ Tọn Mẹ
OWE Biblu tọn he yin Ahọlu lẹ Awetọ basi kandai nujijọ lẹ tọn bẹsọn fie owe Ahọlu lẹ Tintan tọn nọte do. Ahọlu 29 ji wẹ e dọhodo—12 sọn ahọluduta agewaji Islaeli tọn mẹ podọ 17 sọn ahọluduta hùwaji Juda tọn mẹ. Ahọlu lẹ Awetọ sọ donù nuwiwa yẹwhegán Elija, Eliṣa, po Isaia po tọn lẹ go. Dile etlẹ yindọ kandai lọ ma do nujijọ lẹ hia to aliho debọdo-dego tọn mẹ tlọlọ, e bẹ nuhe jọ to ojlẹ vasudo Samalia po Jelusalẹm po tọn mẹ lẹ hẹn. To bladopọ mẹ, Ahọlu lẹ Awetọ bẹ ojlẹ owhe 340 tọn hẹn—yèdọ sọn 920 J.W.M. jẹ 580 J.W.M. whenuena yẹwhegán Jẹlemia dotana kandai owe ehe tọn.
Ale tẹwẹ mí sọgan mọyi sọn Ahọlu lẹ Awetọ mẹ? Etẹwẹ e plọn mí gando Jehovah po nuyiwa etọn lẹ po go? Etẹlẹ wẹ mí sọgan plọn sọn nuyiwa ahọlu lẹ, yẹwhegán lẹ, po mẹdevo he yin nùdego to owe lọ mẹ lẹ po tọn mẹ? Mì gbọ mí ni pọ́n nuhe mí sọgan plọn sọn Ahọlu lẹ Awetọ mẹ.
ELIṢA JẸ OTẸN ELIJA TỌN MẸ
Ahọlu Ahazia Islaeli tọn jai to owhé etọn gbè bo bẹ azọ̀n. Yẹwhegán Elija dowẹn-ẹn dọ e na kú. Ahazia kú, bọ nọvisunnu etọn Jeholami hẹ́ ofìn ji. To ojlẹ dopolọ mẹ, Jehọṣafati to ahọludu do Juda ji. Elija yin zize yì to jẹhọn lẹ́pénọ de mẹ, bọ devi etọn Eliṣa jẹ otẹn etọn mẹ taidi yẹwhegán. To nudi owhe 60 he Eliṣa yizan to enẹgodo to lizọnyizọn etọn mẹ lẹ gblamẹ, e wà azọ́njiawu susu.—Pọ́n apotin lọ “Azọ́njiawu Eliṣa Tọn Lẹ.”
To whenuena ahọlu Moabi tọn de ṣiatẹ sọta Islaeli, Jeholami, Jehọṣafati, po ahọlu Edomi tọn po tọ́nyi nado fùnawhàn hẹ ẹ. Yé penugo nado gbawhàn na nugbonọ-yinyin Jehọṣafati tọn wutu. To enẹgodo, ahọlu Silia tọn basi tito nado tọ́nawhàn Islaeli to ajijimẹ. Ṣigba, Eliṣa hẹn tito lọ gble. Ahọlu Silia tọn biọ adi mẹ sinsinyẹn bo do “osọ́ lẹ po kẹkẹ lẹ po hlan finẹ, po awhànpa daho de po” nado wle Eliṣa. (2 Ahọlu lẹ 6:14) Eliṣa wà azọ́njiawu awe bo lẹkọna Silianu lọ lẹ to jijọho mẹ. To nukọn mẹ, Ahọlu Bẹni-hadadi Silia tọn dosla lẹdo Samalia. Ehe dekọtọn do huvẹ sinsinyẹn de mẹ, ṣigba Eliṣa dọ dọdai dọ huvẹ lọ na doalọte.
Ojlẹ vude to enẹgodo, Eliṣa yì Damasku. Ahọlu Bẹni-hadadi, he to azọ̀nzan ji todin, do Hazaẹli hlan nado kanse eyin ewọ na gọ̀ jẹ gángán. Eliṣa dọ dọdai dọ ahọlu lọ na kú bọ Hazaẹli na dugán do otẹn etọn mẹ. To wunkẹngbe etọn tlolo, Hazaẹli yí “adọ́zanjivọ̀” pọpọ de do whlẹn gbigbọ do ahọlu lọ bo hù i, bosọ hẹ́ ofìn lọ ji. (2 Ahọlu lẹ 8:15) To Juda, Jeholami visunnu Jehọṣafati tọn lẹzun ahọlu, bọ ovi etọn Ahazia wá jẹ otẹn etọn mẹ.—Pọ́n apotin lọ “Ahọlu Juda po Islaeli po Tọn Lẹ.”
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
2:9—Naegbọn Eliṣa do biọ ‘mimá yẹndawe gbigbọ Elija tọn’? Nado hẹn azọngban yẹwhegán tọn di to Islaeli, Eliṣa na tindo nuhudo gbigbọ dopolọ he Elija ko dohia tọn, yèdọ gbigbọ adọgbigbo tọn. Na Eliṣa mọnukunnujẹ enẹ mẹ wutu, e biọ mimá yẹndawe gbigbọ Elija tọn. Elija de Eliṣa, he ko wadevizọn na ẹn na owhe ṣidopo taidi mẹhe na jẹ otẹn etọn mẹ, enẹwutu Eliṣa nọ pọ́n Elija hlan taidi otọ́ gbigbọmẹ tọn etọn; Eliṣa tin taidi viplọnji gbigbọmẹ tọn na Elija. (1 Ahọlu lẹ 19:19-21; 2 Ahọlu lẹ 2:12) Enẹwutu, kẹdẹdile viplọnji de nọ mọ mimá yẹndawe ogú otọ́ etọn tọn yí to paa mẹ do, Eliṣa biọ bosọ mọ mimá yẹndawe ogú gbigbọmẹ tọn yí sọn Elija si.
2:11—Etẹwẹ yin “olọn” he mẹ ‘Elija hẹji yì gbọn jẹhọn lẹ́pénọ de dali’? E ma yin adà dindẹn wẹkẹ yinukundomọ lọ tọn kavi agblò gbigbọmẹ tọn he mẹ Jiwheyẹwhe po angẹli etọn lẹ po nọ nọ̀ gba. (Deutelonomi 4:19; Psalm 11:4; Matiu 6:9; 18:10) “Olọn” he mẹ Elija hẹji yì lọ wẹ yin agahomẹ. (Psalm 78:26; Matiu 6:26) E họnwun dọ, kẹkẹ miyọ́n tọn lọ ze Elija gbọ̀n agahomẹ yì adà aigba tọn devo ji, fie e gbẹsọ nọgbẹ̀ te na ojlẹ de. Na nugbo tọn, to owhe lẹ godo, Elija kanwehlan Jeholami, ahọlu Juda tọn.—2 Otannugbo lẹ 21:1, 12-15.
5:15, 16—Naegbọn Eliṣa ma kẹalọyi nunina Naamani tọn? Eliṣa gbẹ́ nunina lọ na e yọnẹn dọ huhlọn Jehovah tọn wẹ wà azọ́njiawu he hẹnazọngbọna Naamani lọ, e ma yin etọn titi gba. E na ko dẹn do nulẹnpọn etọn nado duale sọn azọ́n he Jiwheyẹwhe dena ẹn mẹ. To egbehe, sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ ma nọ tẹnpọn nado mọ ale mẹdetiti tọn yí sọn sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. Yé nọ hẹn tudohomẹnamẹ Jesu tọn do ayiha mẹ dọmọ: “Vọnu wẹ mì mọyi, vọnu wẹ mì ni namẹ.”—Matiu 10:8.
5:18, 19—Be Naamani to jona biọ na e doalọ to nuwiwa sinsẹ̀n tọn de mẹ wutu wẹ ya? E họnwun dọ ahọlu Silia tọn ko poyọnho bosọ yin madogánnọ sọmọ bọ e dona zẹnmẹ Naamani ma nado jai. To whenuena ahọlu lọ dẹ́ nado basi sinsẹ̀n hlan Limmọni, Naamani lọsu dẹ́ ga. Ṣigba na Naamani, nuyiwa paa de wẹ enẹ yin, yèdọ nado hẹn agbasa ahọlu lọ tọn dote poun, e ma yin nado basi sinsẹ̀n gba. Naamani to bibiọ to Jehovah si nado jona ẹn na azọ́n paa he e wà ehe wutu. Eliṣa yí nuhe Naamani dọ lẹ sè bo dọna ẹn dọmọ: “To yìyì jijọho mẹ.”
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
1:13, 14. Nupinplọn sọn nuhe yin ayidego lẹ mẹ podọ nuyiwa po whiwhẹ po sọgan whlẹn ogbẹ̀ lẹ gán.
2:2, 4, 6. Mahopọnna dọ Eliṣa ko wadevizọn na Elija na nudi owhe ṣidopo, e tẹkudeji dọ emi ma na jo e do gba. Apajlẹ dagbe nugbonọ-yinyin po họntọnjihẹmẹ po tọn nankọ die!—Howhinwhẹn lẹ 18:24.
2:23, 24. E taidi dọ whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu Eliṣa yin vivlẹko wẹ yindọ dawe ota pipanọ de do awugbó vonọtaun Elija tọn. Ovi lọ lẹ yọ́n Eliṣa taidi nukunmọnu Jehovah tọn; nulọ poun wẹ yindọ yé ma jlo na mọ ẹn to lẹdo yetọn mẹ. Yé dọna ẹn nado “hẹji yì,” yèdọ nado zindonukọn yì Bẹtẹli kavi nado yin zize yì taidi Elija. E họnwun dọ ovi lọ lẹ do gbigbọ kanyinylan mẹjitọ yetọn lẹ tọn hia. Lehe e yin nujọnu do sọ dọ mẹjitọ lẹ ni plọn ovi yetọn lẹ nado nọ na sisi nukunmọnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ!
3:14, 18, 24. Ohó Jehovah tọn nọ mọ hẹndi to whepoponu.
3:22. Titá hinhọ́n afọnnu fuu tọn zọ́n bọ osin lọ sọawuhia taidi ohùn, vlavo na okò vẹẹ tin to osinwhín he ṣẹṣẹ yin kùnkùn lọ lẹ mẹ wutu. Jehovah sọgan de nado yí jọwamọnu lẹ zan nado hẹn lẹndai etọn lẹ di.
4:8-11. To whenuena nawe Ṣunẹminu de mọdọ Eliṣa yin “omẹ wiwe Jiwheyẹwhe tọn de,” e do johẹmẹ hia ẹ. Be e ma jẹ dọ mí ni nọ wà nudopolọ na sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ ya?
5:3. Viyọnnu pẹvi Islaelivi lọ tindo yise to nugopipe Jiwheyẹwhe tọn nado wà azọ́njiawu lẹ mẹ. E sọ tindo adọgbigbo nado dọho dogbọn yise etọn dali. Be mì jọja lẹ nọ dovivẹnu nado hẹn yise mìtọn lodo to opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ bo wleawuna adọgbigbo nado má nugbo lọ hẹ mẹplọntọ po wehọmẹvigbẹ́ mìtọn lẹ po ya?
5:9-19. Be apajlẹ Naamani tọn ma dohia dọ gbẹtọ goyitọ de sọgan plọn whiwhẹ ya?—1 Pita 5:5.
5:20-27. Gehazi gbẹ̀n kọdetọn ylankan lẹ na e yinuwa to aliho oklọ tọn mẹ wutu. Sọwhiwhe yíyí do lẹnnupọndo awubla po nugbajẹmẹji he gbẹzan awe zinzan sọgan hẹnwa po ji na gọalọna mí nado dapana nuyiwa mọnkọtọn.
ISLAELI PO JUDA PO YÌ KANLINMỌGBENU
Jehu yin dide taidi ahọlu do Islaeli ji. E ma dọngbàn whẹpo do bẹ nuyiwa etọn jẹeji nado hò owhé Ahabi tọn liai. Po zinzin po, Jehu ‘và sinsẹ̀n-bibasi Baali tọn sọn Islaeli mẹ.’ (2 Ahọlu lẹ 10:28) To whenuena Atalia, onọ̀ Ahazia tọn, sè dọ Jehu ko hù visunnu etọn, e ‘tite bo và okún ahọluduta Juda tọn lẹpo’ bo hò gánzinpo lọ yí. (2 Ahọlu lẹ 11:1) Joaṣi, viyẹyẹ Ahazia tọn kẹdẹ wẹ yin whinwhlẹngán bo wá yin dide taidi ahọlu do Juda ji to whenuena e ko nọ̀ nuglọ na owhe ṣidopo godo. To anademẹ yẹwhenọ Jehọiada tọn glọ, Joaṣi zindonukọn nado to nuhe sọgbe to nukun Jehovah tọn mẹ lẹ wà.
Bọdo Jehu go, ahọlu he dugán to Islaeli lẹpo wẹ wà nuhe ylan to nukun Jehovah tọn mẹ. Eliṣa kú okú jọwamọ tọn to ojlẹ ovivi Jehu tọn mẹ. Ahazi wẹ yin ahọlu ẹnẹtọ Juda tọn bọdo Joaṣi go, podọ e ‘ma wà enẹ he yin jijlọ to nukun Jehovah tọn mẹ.’ (2 Ahọlu lẹ 16:1, 2) Etomọṣo, visunnu etọn Hẹzekia do ede hia nado yin ahọlu de he “sẹbọdo OKLUNỌ dè.” (2 Ahọlu lẹ 17:20; 18:6) To owhe 740 J.W.M., whenuena Hẹzekia yin ahọlu to Juda bọ Hosea to gandu to Islaeli, Ahọlu Ṣalmanẹseli Assilia tọn “yí Samalia, bo bẹ Islaeli yì jẹ Assilia.” (2 Ahọlu lẹ 17:6) Taidi kọdetọn de, jonọ lẹ yin hinhẹnwa aigba Islaeli tọn ji bọ sinsẹ̀n Samalianu lẹ tọn wá aimẹ.
To ahọlu ṣinawe he bọdo Hẹzekia go to Juda lẹ mẹ, Josia kẹdẹ wẹ ze afọdide lẹ nado de sinsẹ̀n-bibasi lalo sẹ sọn otò lọ mẹ. To godo mẹ, to owhe 607 J.W.M., Babilọninu lẹ hò Jelusalẹm yí bọ ‘Juda yì mẹglọnọ mẹ sọn aigba etọn ji.’—2 Ahọlu lẹ 25:21.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
13:20, 21—Be azọ́njiawu ehe dohia dọ e sọgbe nado nọ gbògbéna oṣiọ sinsẹ̀nnọ lẹ tọn wẹ ya? Lala. Biblu ma dohia dọ ohú Eliṣa tọn lẹ yin gbégbòna pọ́n gbede. Huhlọn Jiwheyẹwhe tọn wẹ hẹn azọ́njiawu ehe yọnbasi, dile e yin do na azọ́njiawu he Eliṣa wà to gbẹwhenu etọn lẹpo.
15:1-6—Naegbọn Jehovah yí pòzọ̀n do hò Azalia (kavi Uzia)? “Whenuena [Uzia] ko yin huhlọnnọ, yè ze ayiha etọn daga . . ., ewọ sọ waylando do OKLUNỌ Jiwheyẹwhe etọn go; na ewọ yì biọ tẹmpli OKLUNỌ tọn mẹ nado mẹ̀n nuyọnwan to agbà nuyọnwan tọn lọ ji.” To whenuena yẹwhenọ lẹ “gbòalina Uzia” bo dọna ẹn nado “tọ́nsọn fiwiwe lọ mẹ,” e gblehomẹ do yẹwhenọ lọ lẹ go bo yin hihò po pòzọ̀n po.—2 Otannugbo lẹ 26:16-20.
18:19-21, 25—Be Hẹzekia basi alẹnu hẹ Egipti wẹ ya? Lala. Lalo wẹ whẹsadokọnamẹ Labṣakẹ tọn yin, kẹdẹdile alọsọakọ́n etọn dọ ‘Jehovah wẹ nagbè’ emi yin do. Jehovah kẹdẹ go wẹ Ahọlu nugbonọ Hẹzekia ganjẹ.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
9:7, 26. Whẹdida sinsinyẹn he wá owhé Ahabi tọn ji dohia dọ Jehovah gbẹwanna sinsẹ̀n-bibasi lalo po ohùn homẹvọnọ lẹ tọn sinsọndai po.
9:20. Nugbo lọ dọ Jehu yin yinyọnẹn taidi kẹkẹ-kùntọ huhlọnnọ de do zohunhun he e yí do hẹn azọ́ndenamẹ etọn di hia. Be hiẹ yin yinyọnẹn taidi lilatọ zohunhunnọ Ahọluduta tọn de ya?—2 Timoti 4:2.
9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Mí sọgan deji dọ ‘ohó he tọ́nsọn onù Jehovah tọn mẹ nọ tindo kọdetọn dagbe to whepoponu.’—Isaia 55:10, 11.
10:15. Kẹdẹdile Jehonadabi yí ahun lẹpo do kẹalọyi oylọ-basinamẹ Jehu tọn nado biọ kẹkẹ mẹ hodo e do, “gbẹtọ susugege” lọ nọ nọgodona Jesu Klisti, Jehu egbezangbe tọn lọ, po hodotọ yiamisisadode etọn lẹ po sọn ojlo mẹ wá.—Osọhia 7:9.
10:30, 31. Dile etlẹ yindọ Jehu ma yin madoblọnọ petepete, Jehovah yọ́n pinpẹn nuhe e wà lẹpo tọn. Na nugbo tọn, ‘Jiwheyẹwhe ma yin mawadodonọ nado wọn azọ́n mítọn.’—Heblu lẹ 6:10.
13:14-19. Na ovivi Jehu tọn Joaṣi ma vánkan, ṣigba yí ogá lẹ do hò aigba whlaatọ̀n poun wutu, kọdetọn dagbe vude poun wẹ e tindo to awhàngbigba do Silianu lẹ ji mẹ. Jehovah nọ donukun dọ mí ni yí ahun lẹpo do wà azọ́n he e dena mí lọ po zohunhun po.
20:2-6. Jehovah “nọ sè odẹ̀.”—Psalm 65:2.
24:3, 4. Na ohùnhọ́ he Manassẹ ko dù wutu, Jehovah “ma . . . jlo na jona” Juda. Jiwheyẹwhe nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n ohùn homẹvọnọ lẹ tọn. Mí sọgan deji dọ Jehovah na yiahọsu na ohùn homẹvọnọ lẹ tọn gbọn mẹhe sọ̀n ẹn dai lẹ vivasudo dali.—Psalm 37:9-11; 145:20.
Nuhọakuẹ-Yinyin Etọn Na Mí
Owe Ahọlu lẹ Awetọ tọn do Jehovah hia taidi Mẹhe nọ hẹn opagbe lẹ di. Kanlinmọgbenu-yìyì tòmẹnu ahọluduta awe lẹ tọn, yèdọ Islaeli tọn jẹnukọn podọ Juda tọn to godo mẹ, dohia mí to aliho huhlọnnọ de mẹ lehe whẹdida he yin didọdai to Deutelonomi 28:15–29:28 mẹ mọ hẹndi gbọn. Ahọlu lẹ Awetọ do Eliṣa hia taidi yẹwhegán de he hunzo taun na yinkọ Jehovah tọn podọ na sinsẹ̀n-bibasi nugbo. Hẹzekia po Josia po yin didohia taidi ahọlu whiwhẹnọ lẹ he na sisi Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn.
Dile mí to nulẹnpọndo jijọ po nuyiwa ahọlu lẹ, yẹwhegán lẹ, podọ mẹdevo he yin nùdego to Ahọlu lẹ Awetọ mẹ lẹ po tọn ji, be mí ma mọ nuhọakuẹ susu plọn gando nuhe mí dona doafọna po nuhe mí dona dapana lẹ po go ya? (Lomunu lẹ 15:4; 1 Kọlintinu lẹ 10:11) Mọwẹ, “ohó Jiwheyẹwhe tọn tin to ogbẹ̀, e dohuhlọn.”—Heblu lẹ 4:12.
[Apotin/Yẹdide to weda 10]
AZỌ́NJIAWU ELIṢA TỌN LẸ
1. Osin Jọdani tọn lẹ yin mimá do awe.—2 Ahọlu lẹ 2:14
2. Osin gbigble Jẹliko tọn yin didiọzun dagbe.—2 Ahọlu lẹ 2:19-22
3. Yọpọ gbévun lẹ yin tintlẹ́n dù gbọn beali lẹ dali.—2 Ahọlu lẹ 2:23, 24
4. Osin yin nina awhànfuntọ lẹ.—2 Ahọlu lẹ 3:16-26
5. Asuṣiọsi de mọ amì he sọgan yin dùdù yí.—2 Ahọlu lẹ 4:1-7
6. Nawe Ṣunẹminu wẹnsinọ de mọho.—2 Ahọlu lẹ 4:8-17
7. Ovi de yin finfọnsọnku.—2 Ahọlu lẹ 4:18-37
8. Opada adínọ de lẹzun nuhe sọgan yin dùdù.—2 Ahọlu lẹ 4:38-41
9. Akla 20 yin yíyí do na núdùdù gbẹtọ kanweko.—2 Ahọlu lẹ 4:42-44
10. Pòzọ̀n Naamani tọn yin hinhẹngbọ.—2 Ahọlu lẹ 5:1-14
11. Gehazi bẹ pòzọ̀n Naamani tọn.—2 Ahọlu lẹ 5:24-27
12. Asiọvi-ta de fò to osin-nukunmẹ.—2 Ahọlu lẹ 6:5-7
13. Mẹmẹsi de mọ kẹkẹ angẹli lẹ tọn.—2 Ahọlu lẹ 6:15-17
14. Awhànpa Silia tọn ba nukunnu pò.—2 Ahọlu lẹ 6:18
15. Nukun awhànpa Silia tọn lẹ tọn yin hùnhùn.—2 Ahọlu lẹ 6:19-23
16. Dawe he ko kú de gọwá ogbẹ̀.—2 Ahọlu lẹ 13:20, 21
[Apotin/Yẹdide lẹ to weda 12]
AHỌLU JUDA PO ISLAELI PO TỌN LẸ
Sauli/Davidi/Sọlọmọni: 1117/1077/1037 J.W.M.a
AHỌLUDUTA JUDA TỌN OJLẸ (J.W.M.) AHỌLUDUTA ISLAELI TỌN
Lehoboami ․․․․․․ 997 ․․․․․․ Jeloboami
Abija/Asa ․․․․ 980/978 ․․․․
․․ 976/975/952 ․․ Nadabi/Baaṣa/Ela
․․ 951/951/951 ․․ Zimli/Omli/Tibni
․․․․․․ 940 ․․․․․․ Ahabi
Jehọṣafati ․․․․․․ 937 ․․․․․․
․․․․ 920/917 ․․․․ Ahazia/Jeholami
Jeholami ․․․․․․ 913 ․․․․․․
Ahazia ․․․․․․ 906 ․․․․․․
(Atalia) ․․․․․․ 905 ․․․․․․ Jehu
Joaṣi ․․․․․․ 898 ․․․․․․
․․․․ 876/859 ․․․․ Jehoahazi/Joaṣi
Amazia ․․․․․․ 858 ․․․․․․
․․․․․․ 844 ․․․․․․ Jeloboami II
Azalia (Uzia) ․․․․․․ 829 ․․․․․․
․․ 803/791/791 ․․ Zekalia/Ṣalumi/Mẹnahẹmi
․․․․ 780/778 ․․․․ Pẹkahia/Pẹka
Jotani/Ahazi ․․․․ 777/762 ․․․․
․․․․․․ 758 ․․․․․․ Hosea
Hẹzekia ․․․․․․ 746 ․․․․․․
․․․․․․ 740 ․․․․․․ Samalia yin hihòyi
Manassẹ/Amọni/Josia ․․ 716/661/659 ․․
Jehoahazi/Jehọiakimi ․․․․ 628/628 ․․․․
Jehọiakini/Zẹdekia ․․․․ 618/617 ․․․․
Jelusalẹm yin vivasudo ․․․․․․ 607 ․․․․․․
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Ojlẹ delẹ dlẹnalọdo owhe he mẹ gandudu lọ sọgan ko bẹjẹeji te.
[Yẹdide to weda 8, 9]
Naamani whiwhẹ ede bo yin azọ̀nhẹngbọna gbọn huhlọn Jehovah tọn gblamẹ
[Yẹdide to weda 8, 9]
Etẹwẹ jọ do Elija go dile e “hẹji gbọn jẹhọn lẹ́pénọ de dali”?