Weta Ṣinatọ̀n
Jehovah Jiwheyẹwhe Tin to Tẹmpli Wiwe Etọn Mẹ
1, 2. (a) Whetẹnu wẹ yẹwhegán Isaia mọ numimọ tẹmpli mẹ tọn etọn? (b) Naegbọn Ahọlu Uzia do hẹn nukundagbe Jehovah tọn bu?
“To owhe he mẹ [Ahọlu Uzia, NW] kú te, yẹn mọ OKLUNỌ sinai to ofìn he yiaga ji, ehe fọ́n yì ojí, aṣọ́vọ̀ etọn gọ́ tẹmpli mẹ.” (Isaia 6:1) Weta 6tọ́ owe Isaia tọn bẹjẹeji po hogbe yẹwhegán lọ tọn ehelẹ po. Owhe 778 J.W.M. wẹ e yin.
2 Adà he klo hugan gandudu owhe 52 Uzia tọn kẹdẹdi ahọlu Juda tọn, yin kọdetọn dagbe tlala tọn de. To nuhe “yin jijlọ [wiwà] to nukun OKLUNỌ tọn lẹ mẹ,” e duvivi godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn to yanwle awhànfunfun, họgbigbá, po glèzọnwiwà tọn etọn lẹ po mẹ. Ṣigba kọdetọn dagbe he e tindo lọ wẹ hẹn aijijẹ etọn wá. To godo mẹ, e lẹzun goyitọ, bo “waylando do OKLUNỌ Jiwheyẹwhe etọn go; na ewọ yì biọ tẹmpli OKLUNỌ tọn mẹ nado mẹ̀ nuyọ́nwán to agbà nuyọ́nwán tọn lọ ji.” Na walọ nukọnjẹnanu po adi zogbe etọn sọta yẹwhenọ he gbẹnuna ẹn lẹ po tọn wutu, Uzia kú taidi pòtọnọ de. (2 Otannugbo lẹ 26:3-22) Nudi ojlẹ ehe mẹ wẹ Isaia bẹ sinsẹ̀nzọn dọdai tọn etọn jẹeji.
3. (a) Be Isaia mọ Jehovah na taun tọn wẹ ya? Basi zẹẹmẹ. (b) Numimọ tẹwẹ Isaia mọ, podọ na whẹwhinwhẹ́n tẹ wutu?
3 Fie Isaia tin te to whenuena e mọ numimọ lọ mayin didọ na mí gba. Ṣigba nuhe e mọ po nukun etọn lẹ po tlọlọ na nugbo tọn yin numimọ de, e mayin awusọhia Nupojipetọ lọ tọn na taun tọn gba, na “mẹde ma mọ Jiwheyẹwhe gbede” wutu. (Johanu 1:18; Eksọdusi 33:20) Ṣogan, nado mọ Mẹdatọ lọ, Jehovah, etlẹ yin to numimọ mẹ, yin dohia he dobunamẹ de. Gandutọ Wẹkẹ tọn lọ, he sọ yin Asisa gandudu jlọjẹ tọn lẹpo, sinai to ofìn gigonọ de ji, he nọtena azọngban etọn taidi Ahọlu po Whẹdatọ madopodo po! Aṣọ́vọ̀ tewu gaa etọn tọn, gọ́ tẹmpli lọ mẹ. Isaia yin yiylọ wá sinsẹ̀nzọn dọdai tọn de mẹ he na hẹn huhlọn nupojipetọ po whẹdida dodo Jehovah tọn po klo. To awuwiwle mẹ, e na yin nina numimọ wiwe-yinyin Jiwheyẹwhe tọn.
4. (a) Naegbọn zẹẹmẹ Jehovah tọn he yin mimọ to numimọ mẹ bo yin kinkandai to Biblu mẹ dona yin yẹhiadonu tọn? (b) Etẹwẹ yin pinplọn dogbọn Jehovah dali sọn numimọ Isaia tọn mẹ?
4 Isaia ma wleawuna zẹẹmẹ depope gando awusọhia Jehovah tọn go to numimọ etọn mẹ—dile numimọ he yin linlin etọn na gbọn Ezekiẹli, Daniẹli, po Johanu po dali basi do gba. Podọ kandai enẹ lẹpo tindo vogbingbọn to nuhe yin mimọ to olọn mẹ lẹ mẹ. (Ezekiẹli 1:26-28; Daniẹli 7:9, 10; Osọhia 4:2, 3) Ṣigba, ninọmẹ po lẹndai numimọ ehelẹ tọn po dona yin hinhẹndo ayiha mẹ. Yé ma yin zẹẹmẹ awusọhia Jehovah tọn to aliho nujọnu tọn mẹ gba. Nukun nujọnu tọn ma sọgan mọ nuhe yin gbigbọ tọn gba, mọwẹ ayiha he ma sọtẹ́n gbẹtọvi tọn ma sọgan mọnukunnujẹ agblò gbigbọmẹ tọn mẹ do niyẹn. Gbọnmọ dali, numimọ lọ lẹ ze nudọnamẹ lọ donukọnnamẹ to aliho he gbẹtọvi lẹ sọgan mọnukunnujẹemẹ lẹ mẹ. (Yijlẹdo Osọhia 1:1 go.) To numimọ Isaia tọn mẹ zẹẹmẹ awusọhia Jiwheyẹwhe tọn ma yin dandannu gba. Numimọ lọ dọna Isaia dọ Jehovah tin to tẹmpli wiwe etọn mẹ dọ wiwe wẹ ewọ yin podọ whẹdida etọn lẹ ma tindo oblọ gba.
Selafu Lẹ
5. (a) Mẹnu lẹ wẹ selafu lẹ yin, podọ etẹwẹ hogbe lọ zẹẹmẹdo? (b) Naegbọn selafu lọ lẹ do ze nukunmẹ po afọ yetọn lẹ po whlá?
5 Dotoai! Isaia zindonukọn dọmọ: “[Selafu, NW] lẹ, nọte to aga etọn, dopodopo tindo awà ṣidopo; e yí awe ṣinyọ́n nukunmẹ etọn, bo yí awe ṣinyọ́n afọ̀ etọn, bosọ yí awe do zinzlọn.” (Isaia 6:2) Isaia weta 6 wẹ yin fidopo kẹdẹ lọ to Biblu mẹ fie selafu lẹ yin nùdego te. E họnwun dọ, nudida angẹli lẹ wẹ yé yin to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ mẹhe tindo lẹblanulọkẹyi po gbégbò he yiaga tlala po, he nọte lẹdo ofìn olọn mẹ tọn Jehovah tọn. To vogbingbọn mẹ na Ahọlu Uzia goyitọ lọ, yé tin to otẹn yetọn mẹ to whiwhẹ po jlẹkajininọ lẹpo po mẹ. Na tintin to nukọn Nupojipetọ he tin to olọn mẹ lọ tọn wutu, yé yí awe to awà yetọn lẹ mẹ do ṣinyọ́n nukunmẹ yetọn lẹ; podọ na sisi nina nọtẹn wiwe lọ wutu, yé bú afọ yetọn lẹ po awà awe po. Sẹpọ Nupojipetọ Wẹkẹ lọ tọn, dopodopo selafu lọ lẹ tọn yọ́n yede kannu, ma nado yin ayihafẹsẹna sọn gigo Jiwheyẹwhe lọsu tọn mẹ. Hogbe lọ “Selafu,” he zẹẹmẹdo “miyọ́nnọ lẹ” kavi “zòjìtọ lẹ,” dohia dọ yé nọ to sisẹ́, ṣogan yé ze nukunmẹ yetọn lẹ whlá sọn sisẹ́nọ hugan lọ podọ sọn gigo Jehovah tọn mẹ.
6. Etẹwẹ yin otẹn selafu lẹ tọn to yiyijlẹdo Jehovah go?
6 Selafu lọ lẹ yí awà awe he pò yetọn lẹ zan na zinzlọn podọ, matin ayihaawe, nado nọte to jẹhọn mẹ, kavi ‘nọte,’ to otẹn yetọn lẹ mẹ. (Yijlẹdo Deutelonomi 31:15 go.) Na nuhe gando otẹn yetọn go, Mẹplọntọ wehọmẹ daho tọn lọ Franz Delitzsch basi zẹẹmẹ dọmọ: “Selafu lọ lẹ ma dona yiaga hugan otẹn Omẹ he sinai to ofìn ji lọ tọn gba, ṣigba yé nọte to jẹhọn mẹ to aga na avọ̀ Omẹ lọ tọn he gọ́ ohọ̀ lọ mẹ.” (Commentaire de l’Ancien Testament [Glẹnsigbe] ) Ehe taidi nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe. Yé “nọte to aga,” e mayin taidi mẹhe klo hugan Jehovah gba, ṣigba ganjẹ e go, yin tonusetọ bo wleawufo nado wà sinsẹ̀nzọn.
7. (a) Azọ́ndenamẹ tẹwẹ selafu lọ lẹ hẹndi? (b) Naegbọn selafu lọ lẹ do lá wiwe-yinyin Jiwheyẹwhe tọn whlaatọ̀n?
7 Todin, dotoai hlan selafu lẹblanulọkẹyi tindotọ enẹlẹ! “Ode dawhá hlan awetọ, dọmọ, wiwe, wiwe, wiwe wẹ OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn: aihọn lẹpo gọ́ na gigo etọn.” (Isaia 6:3) Azọ́ndenamẹ yetọn wẹ nado mọdọ wiwe-yinyin Jehovah tọn yin lilá podọ gigo etọn yin yinyọnẹn lẹdo wẹkẹ lọ pe, to ehe mẹ aigba ji yin apadewhe etọn. Gigo etọn yin mimọ to nuhe e dá lẹpo mẹ bo na yin yinyọnẹn to madẹnmẹ gbọn mẹhe tin to aigba ji lẹpo dali. (Osọha lẹ 14:21; Psalm 19:1-3; Habbakuk 2:14) Nulila adà whlaatọ̀n debọdo-dego tọn lọ heyin, “wiwe, wiwe, wiwe,” mayin kunnudenu Atọ̀n-to-dopomẹ tọn de gba. Kakatimọ, nùzinzindo wiwe-yinyin Jiwheyẹwhe tọn ji debọdo-dego whlaatọ̀n wẹ e yin. (Yijlẹdo Osọhia 4:8 go.) Jehovah yin wiwe to aliho he yiaga hugan mẹ.
8. Etẹwẹ dekọtọn sọn nulilá selafu lọ lẹ tọn mẹ?
8 Dile etlẹ yindọ sọha selafu lọ tọn lẹ mayin nùdego, pipli selafu tọn lẹ sọgan ko tin he nọte sẹpọ ofìn lọ kọ̀n. To ohàn awuvivi tọn de jiji mẹ, yé basi nulilá wiwe-yinyin po gigo Jiwheyẹwhe tọn po to aliho debọdo-dego tọn mẹ. Kọdetọn tẹ go wẹ mí doayi? Dotoai whladopo dogọ dile Isaia zindonukọn do dọmọ: “Dòtin ohọ̀n tọn whàn na ogbè ewọ he dawhá tọn, ohọ̀ lọ sọ gọ́ na azọ̀.” (Isaia 6:4) To Biblu mẹ, azọ̀ kavi aslọ nọ saba wleawu kunnudenu yinukundomọ tọn gando tintin to finẹ Jiwheyẹwhe tọn go. (Eksọdusi 19:18; 40:34, 35; 1 Ahọlu lẹ 8:10, 11; Osọhia 15:5-8) E do gigo he mí nudida gbẹtọvi lẹ tọn ma sọgan dọnsẹpọ hia.
Yé Ma Jẹ, Ṣogan Yin Kiklọwé
9. (a) Nuyiwadomẹji tẹwẹ numimọ lọ tindo do Isaia ji? (b) Vogbingbọn tẹwẹ sọawuhia to Isaia po Ahọlu Uzia po ṣẹnṣẹn?
9 Numimọ ofìn Jehovah tọn ehe tindo nuyiwadomẹji sẹhundaga do Isaia ji. E wlan dọmọ: “Whenẹnu wẹ yẹn dọmọ, Dindọ̀n wẹ yẹn na yẹn pòta; na yẹn basi omẹ nùflo mawenọ, yẹn sọ tin to ṣẹnṣẹn omẹ nùflo mawenọ lẹ tọn: na nukun ṣie ko mọ ahọlu, OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn.” (Isaia 6:5) Lehe vogbingbọn he tin to Isaia po Ahọlu Uzia po ṣẹnṣẹn klo do sọ! Uzia hò otẹn yẹwhenọduta yiamisisadode tọn yí bo gbọn sisi matindo dali do biọ adà Fiwiwe tẹmpli tọn mẹ. Dile etlẹ yindọ Uzia mọ zògbántin sikanọ lẹ, agbà nuyọ́nwan tọn heyin sikanọ lọ, po tafo “akla Tintin to finẹ tọn” po, e ma mọ alọkẹyi Jehovah tọn kavi mọ azọ́ndenamẹ vonọtaun depope yí sọn e si gba. (1 Ahọlu lẹ 7:48-50; nudọnamẹ odò tọn, NW) To alọ devo mẹ, yẹwhegán Isaia ma gbẹkọ azọ́nwatẹn yẹwhenọ tọn go kavi hẹn tẹmpli lọ flu gba. Ṣogan, e mọ ohia Jehovah tọn to tẹmpli wiwe etọn mẹ bo yin gbégbòna po azọ́ndenamẹ tlọlọ de po sọn Jiwheyẹwhe dè. To whenuena e yindọ selafu lọ lẹ ma tlẹ hà bo tẹnpọ́n nado pọ́n Oklunọ he tin to ofìn ji to tẹmpli mẹ lọ, Isaia yin dotẹnmẹ jodona, to numimọ mẹ, nado pọ́n “ahọlu, OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn.”
10. Naegbọn obu do jẹ Isaia ji to whenuena e mọ numimọ lọ?
10 Vogbingbọn he Isaia mọ to wiwe-yinyin Jiwheyẹwhe tọn po ylandonọ-yinyin ewọ lọsu tọn po ṣẹnṣẹn hẹn ẹn tindo numọtolanmẹ mawenọ hugan tọn. Yin hinhẹn tindo obu sisosiso, e lẹndọ emi na kú. (Eksọdusi 33:20) E sè selafu lọ lẹ to Jiwheyẹwhe pà po nùflo wiwe po, ṣigba nùflo etọn titi lẹ yin mawé bosọ yin hinhẹn flu po nùflo mawé mẹhe ṣẹnṣẹn e nọ nọ̀ bo nọ sè hodidọ yetọn lẹ tọn po. Jehovah yin wiwe, podọ devizọnwatọ etọn lẹ dona do jẹhẹnu enẹ hia. (1 Pita 1:15, 16) Dile etlẹ yindọ Isaia ko yin dide taidi hoyidọtọ de na Jiwheyẹwhe, e yin nuyiwadeji sisosiso dogbọn yinyọ́n ninọmẹ ylandonọ-yinyin etọn tọn dali bo ma tindo nùflo wiwe he jẹ na hoyidọtọ Ahọlu wiwe gigonọ lọ tọn. Etẹwẹ gblọndo sọn olọn mẹ wá lọ na yin?
11. (a) Etẹwẹ dopo to selafu lọ lẹ mẹ wà, podọ yẹhiadonu etẹ tọn wẹ nuyiwa ehe yin? (b) Nawẹ ayihamẹlinlẹnpọn do nuhe selafu lọ dọna Isaia ji sọgan gọalọna mí to whenuena mí tindo numọtolanmẹ mẹhe ma jẹ nado yin devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn?
11 Kakati nado yàn Isaia he ma sọtẹ́n lọ sọn nukọn Jehovah tọn, selafu lọ lẹ yinuwa nado gọalọna ẹn. Kandai lọ dọmọ: “Whenẹnu wẹ dopo to [selafu, NW] lẹ mẹ zlọn wá dee, e hẹn miyọ́nkán to alọ etọn mẹ, he e yí obẹ́ do dè sọn agbà lọ ji. E yí ì do onù ṣie go, bo dọmọ, dayi e go, ehe ko jẹ nùflo towe go; yè bẹ́ ylankan towe sẹ̀, yè sọ klọ́ ylando towe sẹ̀.” (Isaia 6:6, 7) To yẹhiadonu liho, miyọ́n tindo huhlọn nuklọwé tọn. To whenuena miyọ́nkán bibia he yin dide sọn miyọ́n wiwe agbà lọ tọn mẹ yin zize do nùflo Isaia tọn lẹ go, selafu lọ lẹ hẹn Isaia deji dọ ovẹsè ylando etọn lẹ tọn ko yin bibasi jẹ obá he yiaga de mẹ nado hẹn ẹn penugo nado mọ nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn po azọ́ndenamẹ de po. Lehe ehe vọ́ jide na mí do sọ! Ylandonọ wẹ mí lọsu bo ma jẹ nado dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe. Ṣigba mí ko yin fifligọ gbọn alè avọ́sinsan ofligọ Jesu tọn dali bo sọgan mọ nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn yí bo na dọnsẹpọ ẹ to odẹ̀ mẹ.—2 Kọlintinu lẹ 5:18, 21; 1 Johanu 4:10.
12. Agbà tẹwẹ Isaia mọ, podọ etẹwẹ nugandomẹgo miyọ́n tọn yin?
12 Nado flin mí whladopo dogọ dọ numimọ de wẹ ehe yin wẹ “agbà” heyin nùdego lọ. (Yijlẹdo Osọhia 8:3; 9:13 go.) Agbà awe wẹ tin to tẹmpli Jelusalẹm tọn mẹ. Whẹpo yè nado jẹ avọ̀ he gbò Fiwiwe Gbahugbahu lọ do awe kọ̀n wẹ agbà pẹvi nuyọ́nwan tọn de tin te, podọ to nukọn họntonu fiwiwe lọ tọn wẹ agbà daho avọ́sinsan tọn de tin te, fie miyọ́n nọ to jiji te whelẹponu. (Levitiku 6:12, 13; 16:12, 13) Ṣigba yẹhiadonu de wẹ agbà aigba ji tọn ehelẹ yin, he nọtena onú daho lẹ. (Heblu lẹ 8:5; 9:23; 10:5-10) Miyọ́n sọn olọn mẹ wá wẹ fiọ avọnunina mimẹ̀ lọ to agbà lọ ji to whenuena tẹmpli lọ yin kinklandowiwe gbọn Ahọlu Sọlọmọni dali. (2 Otannugbo lẹ 7:1-3) Podọ todin miyọ́n sọn agbà nugbo olọn tọn mẹ, wẹ de mawé-yinyin nùflo Isaia tọn lẹ sẹ̀.
13. Kanbiọ tẹwẹ Jehovah fọndote, podọ mẹnu wẹ e hia dogọ ede to whenuena e dọ “mí”?
13 Mì gbọ mí ni dotoai hẹ Isaia. “Yẹn sọ sè ogbè OKLUNỌ tọn ga, dọmọ, Mẹnu wẹ yẹn na dohlan, mẹnu wẹ na yì na mí? Whenẹnu wẹ yẹn dọmọ, yẹn die; do mi hlan.” (Isaia 6:8) E họnwun dọ kanbiọ heyin kinkanse gbọn Jehovah dali yin awuwlena nado hẹn Isaia na gblọndo, na gbẹtọvi yẹwhenọ devo depope ma sọawuhia to numimọ lọ mẹ gba. Matin ayihaawe oylọ-basinamẹ de wẹ e yin na Isaia nado yin wẹnsagun Jehovah tọn. Ṣigba naegbọn Jehovah do kanse dọ, “Mẹnu wẹ na yì na mí?” Gbọn adà didiọ sọn hogbe he nọ yin yiyizan na mẹdetiti lọ heyin “yẹn” biọ ehe nọ yin yiyizan na gbẹtọ susu “mí” mẹ dali, Jehovah todin yí e whè gbau omẹ dopo devo gọna ede. Mẹnu wẹ? Be ehe mayin Visunnu dopo akàn etọn, he wá lẹzun Jesu Klisti wẹ ya? Na nugbo tọn, Visunnu ehe dopolọ wẹ Jiwheyẹwhe dọna dọmọ, “Gbọ mí ni basi gbẹtọ to boṣiọ mítọn mẹ.” (Gẹnẹsisi 1:26; Howhinwhẹn lẹ 8:30, 31) Mọwẹ, Visunnu dopo akàn Jehovah tọn tin po e po to whẹ̀dọhọsa olọn mẹ tọn mẹ.—Johanu 1:14.
14. Nawẹ Isaia yigbena oylọ-basinamẹ Jehovah tọn gbọn, podọ apajlẹ tẹwẹ e zedai na mí?
14 Isaia ma dọngbàn nado na gblọndo gba! Mahopọnna nuhe wẹndomẹ lọ sọgan yin, e gblọn to afọdopolọji dọmọ: “Yẹn die; do mi hlan.” Mọkẹdẹ wẹ e ma kàn nuhe na yin alè etọn to alọkikẹyi azọ́ndenamẹ lọ sè gba. Gbigbọ ojlo tintindo etọn tọn yin apajlẹ dagbe de na devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo to egbehe, he tindo azọ́ndenamẹ lọ nado dọyẹwheho ‘wẹndagbe ahọluduta lọ tọn to fininọ aigba ji tọn lẹpo mẹ.’ (Matiu 24:14) Taidi Isaia, yé tẹdo azọ́ndenamẹ yetọn go po nugbonọ-yinyin po bo nọ hẹn ‘kunnudide hlan akọta lẹpo’ di, mahopọnna alọmakẹyi he gbayipe. Podọ, dile Isaia basi do, yé nọ zindonukọn po jide po, to yinyọnẹn mẹ dọ azọ́ndenamẹ yetọn yin gbedena sọn aṣẹpipa he yiaga hugan dè.
Azọ́ndenamẹ Isaia Tọn
15, 16. (a) Etẹwẹ Isaia na dọ na “omẹ helẹ,” podọ etẹwẹ na yin gbeyiyi yetọn? (b) Be nuyiwa omẹ lọ lẹ tọn yin na nuṣiwa Isaia tọn wutu wẹ ya? Basi zẹẹmẹ.
15 Todin Jehovah wá basi todohukanji nuhe Isaia na dọ po nuhe gblọndo lọ na yin po tọn dọmọ: “Yì bo dọ na omẹ helẹ, dọmọ, Mì sisè nugbo, ṣigba mì ma tunwun; mì mimọ nugbo, ṣigba mì ma yọnẹn. Hẹn ayiha omẹ helẹ tọn tliji, bo hẹn otó yetọn pẹ̀n, sú nukun yetọn na yé nikaa yí nukun yetọn do mọ, bosọ yí otó yetọn do sè, na yé nikaa yí ayiha yetọn do yọnẹn, na yé nikaa diọ, na yè nikaa hẹnazọ̀ngbọna yé.” (Isaia 6:9, 10) Be ehe zẹẹmẹdo dọ Isaia na yin gugutọ matin nuyọnẹn yiyizan bo hẹn Juvi lẹ gbọjọ, nado hẹn yé tin to gbèmanọpọ mẹ hẹ Jehovah wẹ ya? Paali! Omẹ Isaia tọn lẹ lọsu titi he e tindo haṣinṣan pẹkipẹki hẹ wẹ yé yin. Ṣigba hogbe Jehovah tọn lẹ do lehe omẹ lọ lẹ na kẹalọyi wẹndomẹ etọn do hia, mahopọnna lehe Isaia sọgan hẹn azọngban etọn di po nugbonọ-yinyin po do sọ.
16 Omẹ lọ lẹ dè wẹ nuṣiwa lọ te. Isaia na dọho hẹ yé ‘pludopludo,’ ṣigba yé ma na kẹalọyi wẹndomẹ lọ kavi mọnukunnujẹemẹ. Suhugan yetọn na sinyẹnta bo ma na yigbe, taidi dọ yé tọ́nnukun bo kúto pete nkọtọn. Gbọn yé dè yìyì pludopludo dali, Isaia na hẹn “omẹ helẹ” nado dohia dọ yé ma jlo nado mọnukunnujẹnumẹ. Yé na dohia dọ yé to ayiha po ahun yetọn lẹ po hẹn tlí hlan wẹndomẹ Isaia tọn—yèdọ wẹndomẹ Jiwheyẹwhe tọn—hlan yé. Lehe ehe yin nugbo gando gbẹtọ egbehe tọn lẹ go do sọ! Suhugan yetọn nọ gbẹ́ nado dotoai hlan Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to whenuena yé to yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn he ja lọ dọ.
17. To whenuena Isaia kanse dọmọ, “Na e na dẹnsọ?” etẹwẹ e to alọdlẹndo?
17 Isaia yin ahunmẹduna bo dọmọ: “Whenẹnu wẹ yẹn dọmọ, OKLUNỌ, na e na dẹnsọ? E sọ gblọn dọ, kaka tòdaho lẹ nado jẹvọ́ mado omẹ he na nọ̀ e mẹ, owhé lẹ mado gbẹtọ, aigba lọ na jẹvọ́ mlẹnmlẹn, kaka OKLUNỌ nado bẹ gbẹtọ lẹ yì aganu, bọ gbẹdai daho nado tin to aigba lọ ji.” (Isaia 6:11, 12) Gbọn kinkanse dọmọ, “Nawẹ e na dẹnsọ?” dali. Isaia ma to lehe e na dẹnsọ bọ emi nado to yẹwhehodọ na gbẹtọ he ma jlo nado kẹalọyi de kanse gba. Kakatimọ, e yin ahunmẹduna dogbọn gbẹtọ lọ lẹ dali bo kanse lehe e na dẹnsọ bọ ninọmẹ ylankan gbigbọmẹ tọn yetọn na zindonukọn podọ lehe e na dẹnsọ bọ yinkọ Jehovah tọn ma nado yin gbégbòna to aigba ji. (Pọ́n Psalm 74:9-11.) Enẹwutu, to whelọnu lo, nawẹ e na dẹnsọ bọ ninọmẹ nululu tọn lọ nado zindonukọn?
18. Kakajẹ whetẹnu wẹ ninọmẹ ylankan gbigbọmẹ tọn gbẹtọ lọ lẹ tọn na zindonukọn jẹ, podọ be Isaia nọgbẹ̀ nado mọ hẹndi gigọ́ dọdai lọ tọn ya?
18 Po awubla po, gblọndo Jehovah tọn dohia dọ ninọmẹ ylankan gbigbọmẹ gbẹtọ lọ lẹ tọn na zindonukọn kakajẹ whenuena alè tolivivẹ do Jiwheyẹwhe go tọn, dile e yin todohukanji etọn basi do to alẹnu etọn mẹ, na yin hinhẹndi to gigọ́mẹ. (Levitiku 26:21-33; Deutelonomi 28:49-68) Akọta lọ na yin vivasudo, gbẹtọ lọ lẹ na yin yinyan tọ́n, podọ aigba lọ na gbọgbé. Isaia ma na nọgbẹ̀ nado mọ vasudo Jelusalẹm po tẹmpli etọn po tọn gbọn awhànpa Babilọninu lẹ tọn dali to owhe 607 J.W.M. gba, dile etlẹ yindọ e na dọ dọdai na nuhe hugan owhe 40, kaka biọ gandudu ovivi Ahọlu Uzia tọn lọ yèdọ Hẹzekia tọn whenu. Ṣogan, Isaia na gbọṣi azọ́ndenamẹ etọn mẹ po nugbonọ-yinyin po kakajẹ whenuena e na kú, to hugan owhe 100 whẹpo nugbajẹmẹji akọta enẹ tọn nado wá aimẹ.
19. Dile etlẹ yindọ akọta lọ na yin hihọ́ liai taidi atin de, jide tẹwẹ Jiwheyẹwhe na Isaia?
19 Vasudo he na hẹn Juda “jẹvọ́ mlẹnmlẹn” na wá dandan, ṣigba todido tin na ninọmẹ lọ. (2 Ahọlu lẹ 25:1-26) Jehovah na jide Isaia dọmọ: “Ṣigba ganṣo dadao na tin to e mẹ, e nasọ lẹgọ, bosọ zun súsúdo di telebin-tin, podọ di kẹnetin otù ehetọn tin to yé mẹ, whenuena amà yetọn ja kọnyingbe: mọwẹ okún wiwe lọ na yín otù to yé mẹ.” (Isaia 6:13) Mọwẹ, “dadao . . . okún wiwe” de tọn na pòai, kẹdẹdi dodonu atingbó blibata heyin sinsán liai de tọn nkọtọn. Matin ayihaawe, jidenamẹ ehe, miọnhomẹna Isaia—pipòtọ mẹwiwe tọn delẹ na yin mimọ to gbẹtọ lọ lẹ mẹ. Dile etlẹ yindọ akọta lọ tindo numimọ fifiọ pludopludo tọn, taidi atingbó he yin sinsán liai na nake de nkọtọn, dodonu titengbe atin yẹhiadonu Islaeli tọn na gbọṣi aimẹ. E na yin okún de, kavi ovivi, heyin wiwe hlan Jehovah. To nukọn mẹ, e na tọ́nkun whladopo dogọ, bọ atin lọ na vọ́ wú.—Yijlẹdo Job 14:7-9; Daniẹli 4:26 go.
20. Nawẹ adà he gbọngodo dọdai Isaia tọn mọ hẹndi yí to tintan whenu gbọn?
20 Be hogbe dọdai lọ tọn lẹ mọ hẹndi yí ya? Mọwẹ. Owhe kandegbàn to whenuena aigba Juda tọn ko yin hinhẹn jẹvọ́ pó godo, pipòtọ budisi-Jiwheyẹwhe tọ́ de lẹkọ sọn kanlinmọgbenu to Babilọni. Yé vọ́ tẹmpli lọ po tòdaho lọ po gbá, podọ yé gọ̀ sinsẹ̀n-bibasi nugbo wá aigba lọ ji. Hẹngọwa Ju lẹ tọn ehe wá otò heyin nina yé gbọn Jiwheyẹwhe dali mẹ hẹn hẹndi awetọ dọdai ehe tọn he Jehovah na Isaia yọnbasi. Etẹwẹ enẹ yin?—Ẹzla 1:1-4.
Hẹndi Devo Lẹ
21-23. (a) Po mẹnu lẹ po wẹ dọdai Isaia tọn mọ hẹndi owhe kanweko tintan whenu tọn yí te, podọ gbọnna? (b) Mẹnu lẹ wẹ “okún wiwe” lọ yin to owhe kanweko tintan whenu tọn mẹ, podọ nawẹ e yin hihọ-basina gbọn?
21 Azọ́ndenamẹ dọdai Isaia tọn nọtena azọ́n he Mẹssia, Jesu Klisti, na wà to owhe 800 lẹ to godomẹ. (Isaia 8:18; 61:1, 2; Luku 4:16-21; Heblu lẹ 2:13, 14) Dile etlẹ yindọ e klo hugan Isaia, Jesu tindo ojlo lọ taun nado yin didohlan gbọn Otọ́ olọn mẹ tọn etọn dali, bo dọmọ: “Doayi e go, yẹn wá nado wà ojlo towe.”—Heblu lẹ 10:5-9; Psalm 40:6-8.
22 Taidi Isaia, Jesu hẹn azọ́ndenamẹ etọn di po nugbonọ-yinyin po bo pehẹ nuyiwa dopolọ. Ju azán Jesu gbè tọn lẹ ma jlo nado kẹalọyi wẹndomẹ lọ kẹdẹdile mẹhe yẹwhegán Isaia dọyẹwhehona lẹ basi do. (Isaia 1:4) Oló lẹ yiyizan yin dopo to adà lizọnyizọn Jesu tọn mẹ. Ehe hẹn devi etọn lẹ nado kanse dọmọ: “Etẹwutu wẹ hiẹ to hodọ hlan yé to oló mẹ?” Jesu gblọn dọmọ: “Na mìwlẹ wẹ yè na nado yọ́n onú jiawu ahọludu olọn tọn, ṣigba yè ma na yewlẹ gba. Enẹwutu wẹ yẹn do to hodọ hlan yé to oló mẹ; na to mimọ mẹ, yé ma mọ; to sisè mẹ, yé ma sè, mọ yé ma sọ tunwun in. Yé go wẹ ohó dọdai [Isaia] tọn di do, ehe dọmọ, To sisè mẹ, mì na sè, mì ma sọ to na tunwun in; To mimọ mẹ, mì na mọ, mì ma sọ to na yọ́n ẹn: Na ayiha omẹ helẹ tọn pẹ̀n, Otó yetọn sọ tlí na sisè, Nukun yetọn wẹ yé miọn; Na yé ma na do yí nukun yetọn do mọ, Na yé ma na do yí ayiha yetọn do tunwun, Na yé ma na do diọ, Na yẹn ma na do hẹnazọ̀ngbọna yé.”—Matiu 13:10, 11, 13-15; Malku 4:10-12; Luku 8:9, 10.
23 To hoyidọ sọn Isaia mẹ, Jesu to didohia dọ dọdai lọ ko yin hinhẹndi to azán etọn gbè. Gbẹtọ lọ lẹ pete tindo walọyizan ahun mẹ tọn he taidi Ju azán Isaia gbè tọn lẹ. Yé hẹn yedelẹ tọ́nnukun bo tlitó do wẹndomẹ etọn go bo mọ vasudo to aliho dopolọ mẹ. (Matiu 23:35-38; 24:1, 2) Ehe jọ to whenuena awhànfuntọ Lomu tọn lẹ to Awhàngán Titu glọ tọ́n-awhàn Jelusalẹm to owhe 70 W.M. bo gídí tòdaho lọ po tẹmpli etọn po. Ṣogan, mẹdelẹ ko dotoai hlan Jesu bo ko lẹzun devi etọn lẹ. Jesu lá yé dọ ‘ayajẹnọ.’ (Matiu 13:16-23, 51) E ko dọna yé dọ whenuena yé mọ “yè yí awhàn lẹdo Jelusalẹm,” yé ni “họ̀n yì osó lẹ ji.” (Luku 21:20-22) Gbọnmọ dali, “okún wiwe lọ” he yí yise zan bo ko sọ yin awuwlena nado yin akọta gbigbọmẹ tọn, “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn,” yin whinwhlẹngan.a—Galatianu lẹ 6:16.
24. Yọn-na-yizan tẹwẹ Paulu basi gando dọdai Isaia tọn go, podọ etẹwẹ ehe dohia?
24 Nudi owhe 60 W.M., Paulu yin ginglọn do whégbè to osẹ́n-liho to Lomu. To finẹ e basi tito opli de tọn hẹ “ogán Ju lẹ tọn” to pọmẹ po mẹdevo lẹ po, bo na yé ‘kunnude mimẹ́ gando ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go.’ To whenuena mẹsusu ma kẹalọyi wẹndomẹ etọn, Paulu basi zẹẹmẹ dọ ehe yin to hẹndi dọdai Isaia tọn mẹ. (Owalọ lẹ 28:17-27; Isaia 6:9, 10) Enẹwutu devi Jesu tọn lẹ hẹn azọ́ndenamẹ he taidi enẹ heyin Isaia tọn nkọtọn di.
25. Etẹ go wẹ Kunnudetọ Jehovah tọn egbezangbe tọn lẹ tunwun, podọ nawẹ yé nọ yigbe gbọn?
25 Mọdopolọ, to egbehe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tunwun e go dọ Jehovah Jiwheyẹwhe tin to tẹmpli wiwe etọn mẹ. (Malaki 3:1) Taidi Isaia, yé dọmọ: “Yẹn die; do mi hlan.” Po zohunhun po, yé nọ lá wẹndomẹ avase tọn lọ dogbọn vivọnu titonu ylankan ehe tọn he dọnsẹpọ dali. Ṣigba, dile Jesu dohia do, omẹ vude tlala wẹ hùn nukun po otó yetọn lẹ po nado mọ bo sè nado yin whinwhlẹngan. (Matiu 7:13, 14.) Na nugbo tọn, ayajẹnọ wẹ mẹhe hùn ahun yetọn lẹ donuvo nado dotoai bo ‘yin azọ̀nhẹngbọna’!—Isaia 6:8, 10.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a To owhe 66 W.M. mẹ, to gbeyiyi mẹ hlan gufinfọn Juvi lẹ tọn, awhànfuntọ Lomu tọn lẹ to Cestius Gallus glọ lẹdo Jelusalẹm bo biọ tòdaho lọ mẹ kaka biọ adó tẹmpli lọ tọn lẹ mẹ. Enẹgodo yé joagọ, bo hundotẹnmẹ dote na devi Jesu tọn lẹ nado họ̀n yì osó Pérée tọn ji whẹpo Lomunu lẹ do lẹkọwa to owhe 70 W.M.
[Yẹdide to weda 94]
“Yẹn die; do mi hlan”
[Yẹdide to weda 97]
‘Kakajẹ whenuena tòdaho lọ na gbà do flinflin, matin tòmẹnu’