Mga Danyag Gikan sa Ginsaad nga Duta
Gerasa—Ang Gintabuan sang Judiyo kag sang Griego
SI APOSTOL PABLO nagsulat nga sa tunga sang matuod nga mga binhi ni Abraham, “walay Judiyo ukon Griego.” (Galacia 3:26-29) Huo, indi importante ang pungsudnon nga ginhalinan ukon kultura kon ang kahamuot sang Dios ang hambalan.
Ina nga mga pulong daw nagakaigo para sa mga Cristiano nga yara sa palibot sang probinsia sang Roma, subong sang probinsia sang Galacia, sa diin may yara nagasinalakot nga mga Judiyo, Griego, Romano, kag lokal nga katawhan. Apang kamusta ang mga bahin mismo sang Israel, subong sang Gilead?
Ina nga rehiyon nahamtang sa sidlangan sang Jordan, sa tunga sang Patay nga Dagat kag sang Dagat sang Galilea. Sa halos tungatunga sining mabungahon nga plateau, ang Suba nga Jabbok nagadaganas panaug sa Jordan. Ginapakita sang laragway sa ibabaw ang pila ka matahom nga kagulub-an sang Gerasa, nga gintawag karon Jerash, nga nahamtang malapit sa naibabaw nga Jabbok.
Ang dumaan naaminhan-nabagatnan nga dalan nga ginaagyan sang mga negosyante nga gintawag “ang dalan sang hari” nagalab-ot tubtob sa Gilead. Mahimo nga nag-agi si Jacob kag ang iya pamilya sa sini nga dalan pakadto sa Jabbok sang maghalin sa Haran. Nakigdumog sia sa anghel kag nagsugata kay Esau malapit sa kon diin mahimo nga gintukod ang Gerasa. (Genesis 31:17-25, 45-47; 32:22-30; 33:1-17) Sang ulihi, nagsaylo ang mga Israelinhon sa bagatnan pataklad sa dalan sang hari sang nagapadulong sa Ginsaad nga Duta. Ang duha kag tunga nga tribo nagpuyo sa bagatnan kag aminhan sang Jabbok malapit sa dalan sang negosyo.—Numeros 20:17; Deuteronomio 2:26, 27.
Nagpuyo man bala ang mga Griego sa sini nga duog, kon matuod, paano? Huo, nagpuyo sila sang ginsakop ni Alejandro nga Daku ang rehiyon. Suno sa sugilanon, gintukod niya ang Gerasa para sa beterano niya nga mga soldado. Sing hinayhinay, nagbaskog ang Griegong impluwensia. Ang napulo ka sakop nga mga siudad sa sidlangan sang Jordan kag sa Dagat sang Galilea naghuman sing isa ka kompederasyon nga nakilala subong ang Decapolis. Mahimo nga natalupangdan mo ina nga ngalan sa Biblia, nga nagasugid nga ang “dakung kadam-an nagsunod kay [Jesus] gikan sa Galilea kag Decapolis kag Jerusalem kag Judea kag gikan sa isa pa ka bahin sang Jordan.” Ang Gerasa isa sa mga siudad sang Decapolis.—Mateo 4:25.
‘Isa sadto sa mga plano ni Alejandro nga ipakilala ang Griegong katawhan sa tanan nga bahin sang emperyo. Ang sa ubos nga Siria [lakip ang Decapolis], labi na, subong isa sa mga importante nga duog, nakabaton sing dakung Heleniko nga populasyon. Sa karon wala sing bahin sang nasidlangan nga duta ang sarang makapakita sing madamo kag makawiwili nga mga Griegong kagulub-an subong sang makita sa pungsod sa sidlangan sang Jordan. Talalupangdon nga ginapakita sang mga Griegong siudad, ang bug-os nga pagkatukod sang mga Griegong institusyon kag kinabatasan—dalagku nga mga templo para sa Griegong mga dios kag diosa, duog halampangan, palaliguan publiko, tuigan nga selebrasyon sang mga hampang, kag sa kalabanan mga eskwelahan sa pilosopiya kag akademya.’—Hellenism, ni Norman Bentwich.
Kon magduaw ka sa mga kagulub-an sang Gerasa, makit-an mo ang madamo nga pamatuod sa sina. Malapit sa bagatnan nga alagyan, yara ang korte tipulon nga tilipunan, ukon merkado publiko, nga makita sa laragway. Walay duhaduha nga mawili ka sa mga palaliguan, templo, teatro, kag publiko nga mga tinukod, nga madamo sa ila ang ginaangot sang tinapan nga mga kalye nga sa higad sini may nagakubay nga dalagku nga mga haligi. Sa guwa sang siudad, makita mo ang mga palatandaan nga bato sa higad sang dumaan nga dalan nga nagaangot sa Gerasa sa iban nga siudad sang Decapolis kag sa mga pantalan sang Mediteranyo.
Bisan pagkatapos nga ginkuha sang Roma ang Gerasa sang 63 B.C.E., ang Helenistiko nga kinaiya nagpadayon. Mahanduraw mo kon paano ini nakaimpluwensia sa mga Judiyo sa Gerasa kag sa rehiyon. Ang libro nga Hellenism nagasiling: “Hinayhinay apang sing pat-od ang mga Judiyo nagsugod sa pagbaton sang mga relihiosong pagtamod sang mga tawo sa ila palibot, kag nagatamod sa Kasulatan sa idalom sang impluwensia sinang mga pagtamod.”
Bisan mahimo nga wala makabantala si Jesus sa sining siudad, nakasulod sia sa distrito sang Gerasa, nga mahimo nakadangat sa Dagat sang Galilea. Gintabog niya ang mga demonyo sa isa ka tawo sa amo nga distrito, nagpahanugot sa ila nga magsulod sa mga baboy. (Marcos 5:1-17) Mahimo gid, nga ang iya una nga mga disipulo nagbantala sa mga Judiyo sa mga siudad sang Decapolis, kag pagkatapos sang 36 C.E., ang maayong balita napaambit na sa mga Griego sa Gerasa. Bisan pa kon ang tawo nga nagabaton sang Cristianismo nangin isa ka estrikto nga sumilimba sang Judaismo, isa ka Heleniko nga Judiyo, ukon isa ka Griego, sarang sia batunon sang matuod nga Dios subong bahin sang espirituwal nga binhi ni Abraham.
[Mapa sa pahina 24]
(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)
Dion
Gerasa (Jarash)
Philadelphia (Rabbah)
King’s Road
Salt Sea
Jerusalem
Jordan
Jabbok
Pella
Scythopolis (Beth-shean)
Gadara
Sea of Galilee
[Kapsion]
Pasad sa isa ka mapa nga protektado sang kinamatarong sang Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.
[Laragway sa pahina 24]
Ang mas daku nga laragway sini makita sa 1992 Calendar of Jehovah’s Witnesses.
[Kapsion]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.