Ang Unang Cristianismo kag ang Estado

PILA ka oras antes sia mapatay, ginsilingan ni Jesus ang iya mga disipulo: “Indi kamo bahin sang kalibutan, kundi ginpili ko kamo gikan sa kalibutan, busa ang kalibutan nagadumot sa inyo.” (Juan 15:19) Apang, nagakahulugan bala ini nga ang mga Cristiano magahupot sing dimainabyanon nga panimuot sa mga awtoridad sining kalibutan?

Indi Kalibutanon Apang Indi Dimainabyanon

Ginsilingan ni apostol Pablo ang mga Cristiano nga nagapuyo anay sa Roma: “Ang tagsa ka kalag magpasakop sa superyor nga mga awtoridad.” (Roma 13:⁠1) Sing kaanggid, si apostol Pedro nagsulat: “Magpasakop kamo sa tagsa ka tawo nga tinuga: kon bala sa isa ka hari subong superyor ukon sa mga gobernador subong ginpadala niya agod magsilot sa nagahimo sing malain apang agod magdayaw sa mga nagahimo sing maayo.” (1 Pedro 2:​13, 14) Ang pagpasakop sa Estado kag sa tinangdo nga mga tiglawas sini maathag nga isa anay ka ginabaton nga prinsipio sa tunga sang unang mga Cristiano. Nagtinguha sila nga mangin mga banwahanon nga masinulundon sa kasuguan kag magkabuhi sing mahidaiton upod sa tanan nga tawo.​—⁠Roma 12:⁠18.

Sa idalom sang topiko nga “Simbahan kag Estado,” ang The Encyclopedia of Religion nagasiling: “Sa unang tatlo ka siglo AD ang Cristianong simbahan napain sa daku nga bahin gikan sa opisyal nga Romanong katilingban . . . Walay sapayan, ang Cristianong mga lider . . . nagtudlo nga tumanon ang Romanong kasuguan kag mangin matutom sa emperador, sa sulod sang mga latid sang Cristianong pagtuo.”

Padunggi, Indi Pagsimbaha

Ang mga Cristiano indi dimainabyanon sa Romanong emperador. Gintahod nila ang iya awtoridad kag ginhatagan sia sing kadungganan nga nagakadapat sa iya palangakuan. Sang paggahom ni Emperador Nero, si apostol Pedro nagsulat sa mga Cristiano nga nagapuyo sa nanuhaytuhay nga bahin sang Romanong Emperyo: “Padunggi ang tanan nga sahi sang tawo, . . . padunggi ang hari.” (1 Pedro 2:17) Ang tinaga nga “hari” gingamit sa nagahambal sing Griego nga kalibutan indi lamang para sa lokal nga mga hari kundi para man sa Romanong emperador. Si apostol Pablo naglaygay sa mga Cristiano nga nagapuyo anay sa kapital sang Romanong Emperyo: “Bayari ang tanan sang natungod sa ila, . . . sa iya nga nagapangabay sing kadungganan, ang amo nga kadungganan.” (Roma 13:⁠7) Ang Romanong emperador nagpangabay gid nga padunggan sia. Sang ulihi, nagpangabay pa gani sia nga simbahon sia. Apang, diri sini nagbutang ang unang mga Cristiano sing latid.

Sa tion sang iya kasaba sa atubangan sang isa ka Romanong prokonsul sang ikaduha nga siglo C.E., suno sa report si Poly­carp nagsiling: “Isa ako ka Cristiano. . . . Ginatudluan kami nga ihatag ang tanan nga nagakadapat nga kadungganan . . . sa mga kagamhanan kag sa mga awtoridad nga gin-ordenahan sang Dios.” Apang, ginpili ni Poly­carp nga mapatay sa baylo nga simbahon ang emperador. Ang apol­ogist sang ikaduhang siglo nga si Theo­philus nga taga-Antioquia nagsulat: “Padunggan ko pa ang emperador, indi sa pagkamatuod simbahon sia, kundi mangamuyo para sa iya. Apang ginasimba ko ang Dios, ang buhi kag matuod nga Dios.”

Ang nagakaigo nga mga pangamuyo tuhoy sa emperador wala gid sing kaangtanan sa pagsimba sa emperador ukon sa nasyonalismo. Ginpaathag ni apostol Pablo ang katuyuan sini: “Busa nagalaygay ako, una sa tanan, nga ang mga pag-ampo, mga pangamuyo, mga pagpatunga, mga paghalad sing pasalamat, himuon tuhoy sa tanan nga sahi sang tawo, tuhoy sa mga hari kag sa tanan nga yara sa mataas nga kahimtangan; agod nga padayon kita nga magkabuhi sing isa ka malinong kag makidaiton nga kabuhi nga may bug-os nga diosnon nga debosyon kag pagkaserioso.”​—⁠1 Timoteo 2:​1, 2.

“Sa Dulunan sang Katilingban”

Ining matinahuron nga paggawi sang unang mga Cristiano wala magdul-ong sa pagpakig-abyan sang kalibutan nga ila ginapuy-an. Ang Pranses nga istoryador nga si A. Hamman nagaasoy nga ang unang mga Cristiano “nagkabuhi sa dulunan sang katilingban.” Aktuwal sila nga nagkabuhi sa dulunan sang duha ka katilingban, ang Judiyo kag ang Romano, nga nagaatubang sing daku nga pagsikway kag sayop nga paghangop gikan sa duha.

Halimbawa, sang sia sayop nga ginsumbong sang Judiyong mga lider, si apostol Pablo nagpamulong sa iya pagpangapin sa atubangan sang Romanong gobernador: “Wala ako makasala batok sa kasuguan sang mga Judiyo ukon batok sa templo ukon batok kay Cesar. . . . Nagaapelar ako kay Cesar!” (Binuhatan 25:​8, 11) Bangod nahibaluan niya nga ang mga Judiyo nagaplano sa pagpatay sa iya, nag-apelar si Pablo kay Nero, sa amo ginkilala niya ang awtoridad sang Romanong emperador. Busa, sa iya una nga kasaba sa Roma, daw subong bala nga si Pablo napamatud-an nga wala sing sala. Apang nabilanggo sia liwat sang ulihi, kag nahisanto sa tradisyon ginpatay sia sa mando ni Nero.

Tuhoy sa mabudlay nga kahimtangan sang unang mga Cristiano sa Romanong katilingban, ang sosyologo kag teologo nga si ­Ernst ­Troeltsch nagsulat: “Ang tanan nga palangakuan kag trabaho gindumilian nga may kaangtanan sa pagsimba sa diosdios, ukon sa pagsimba sa Emperador, ukon ang mga butang nga may kaangtanan sa pagpaagay sing dugo ukon sa silot nga kamatayon, ukon ang mga butang nga magadul-ong sa mga Cristiano sa paganong imoralidad.” Wala bala maghatag ining panindugan sing kahigayunan para sa isa ka mahidaiton kag matinahuron nga kaangtanan sa ulot sang mga Cristiano kag sang Estado?

Pagbayad kay Cesar sang “mga Natungod” sa Iya

Naghatag si Jesus sing pormula nga magatuytoy sa paggawi sang mga Cristiano sa Romanong Estado ukon, sa katunayan, isa ka pormula nga magatuytoy sa Cristianong paggawi sa bisan anong iban pa nga panguluhan, sang magsiling sia: “Ibayad kay Cesar ang mga butang nga iya ni Cesar, apang sa Dios ang mga butang nga iya sang Dios.” (Mateo 22:21) Ining laygay sa mga sumulunod ni Jesus tuhay gid sa panimuot sang madamong nasyonalistiko nga mga Judiyo nga naakig sa Romanong paggahom kag nagsuay sa pagkamakatarunganon sang pagbayad sing mga buhis sa isa ka dumuluong nga kagamhanan.

Sang ulihi, ginsilingan ni Pablo ang mga Cristiano sa Roma: “Busa may yara nagatiklod nga kabangdanan agod magpasakop kamo, indi lamang bangod sang amo nga kasingkal kundi bangod man sa inyo konsiensia. Kay amo ina ang kabangdanan kon ngaa nagabayad man kamo sing mga buhis; kay sila [“superyor nga mga awtoridad” sang panguluhan] publiko nga mga alagad sang Dios nga pirme nagaalagad para sa sini gid nga katuyuan. Ihatag sa tanan ang natungod sa ila, sa iya nga nagapangabay sing buhis, ang buhis; sa iya nga nagapangabay sing tributo, ang tributo.” (Roma 13:​5-7) Samtang ang mga Cristiano indi bahin sang kalibutan, obligado sila nga mangin bunayag, nagabayad sing buhis nga mga banwahanon, nagabayad sa Estado para sa mga serbisyo nga nahatag.​—⁠Juan 17:⁠16.

Apang sa pagbayad lamang bala sing buhis naaplikar ang mga pulong ni Jesus? Sanglit wala ginhambal ni Jesus sing espesipiko kon ano ang mga butang ni Cesar kag kon ano ang mga butang sang Dios, may yara alang-alang nga mga kaso nga dapat desisyunan suno sa kahimtangan ukon suno sa aton paghangop sa bug-os nga Biblia. Sa iban nga mga pulong, ang pagpamat-od kon anong mga butang ang sarang mabayad sang isa ka Cristiano kay Cesar magadalahig kon kaisa sang konsiensia sang Cristiano, nga ginpasanagan sang mga prinsipio sang Biblia.

Isa ka Mahalungon nga Pagkatimbang sa Ulot sang Duha ka Nagapaindisanay nga mga Pangangkon

Madamo nga tawo ang daw nagakalipat nga sa tapos mahambal nga ang mga butang ni Cesar dapat ibayad sa iya, si Jesus nagdugang: “Apang [ibayad] sa Dios ang mga butang nga iya sang Dios.” Ginpakita ni apostol Pedro kon diin ang unahon sang mga Cristiano. Sa tapos gid maghatag sing laygay tuhoy sa pagpasakop sa “hari,” ukon emperador, kag sa iya “mga gobernador,” si Pedro nagsulat: “Mangin hilway nga mga tawo, apang nagahupot sang inyo kahilwayan, indi subong nga tabon para sa kalautan, kundi subong nga mga ulipon sang Dios. Padunggi ang tanan nga sahi sang mga tawo, magpakita sing gugma sa bug-os nga katilingban sang mga utod, kahadluki ang Dios, padunggi ang hari.” (1 Pedro 2:​16, 17) Ginpakita sang apostol nga ang mga Cristiano mga ulipon sang Dios, indi sang isa ka tawhanon nga manuggahom. Samtang dapat sila magpakita sing nagakaigo nga kadungganan kag pagtahod para sa mga tiglawas sang Estado, himuon nila ini nga may kahadlok sa Dios, nga ang iya kasuguan pinakalabaw.

Mga tinuig antes sini maathag nga ginpakita ni Pedro ang pagkasuperyor sang kasuguan sang Dios sangsa kasuguan sang tawo. Ang Judiyong Sanhedrin isa anay ka pagdumalahan nga hubon nga ginhatagan sang mga Romano sing sibil kag relihioso nga awtoridad. Sang ginmanduan sini ang mga sumulunod ni Jesus nga mag-untat sa pagpanudlo sa ngalan ni Cristo, si Pedro kag ang iban pa nga mga apostoles nagsabat sing matinahuron apang may kalig-on: “Dapat namon tumanon ang Dios subong manuggahom sa baylo sang mga tawo.” (Binuhatan 5:29) Sing maathag, ang unang mga Cristiano dapat maghupot sing mahalungon nga pagkatimbang sa ulot sang pagkamatinumanon sa Dios kag sang nagakaigo nga pagpasakop sa tawhanon nga mga awtoridad. Subong sini ang ginsiling ni Ter­tul­lian sang ikatlo nga siglo C.E.: “Kon ang tanan iya ni Cesar, ano na lang ang nabilin para sa Dios?”

Pagkompromiso sa Estado

Samtang nagaligad ang tion, ang panindugan nga ginhuptan sang unang siglo nga mga Cristiano may kaangtanan sa Estado amat-amat nga nagluya. Ang apostasya nga gintagna ni Jesus kag sang mga apostoles nag-uswag sang ikaduha kag ikatlo nga mga siglo C.E. (Mateo 13:​37, 38; Binuhatan 20:​29, 30; 2 Tesalonica 2:​3-12; 2 Pedro 2:​1-3) Ang apostata nga Cristianismo naghimo sing mga pagkompromiso sa Romanong kalibutan, nagbaton sang paganong kapiestahan sini kag sang pilosopiya sini, kag nagbaton indi lamang sang pag-alagad sa panguluhan kundi sa militar man.

Si Propesor Troeltsch nagsulat: “Kutob sang ikatlo nga siglo padayon ang kahimtangan kapin pa nga nagbudlay, kay nagdamo sing dugang pa ang mga Cristiano sa mataas nga mga palangakuan sang Katilingban kag sa kapin kataas nga mga propesyon, sa militar kag sa opisyal nga mga duog. Sa pila ka dinalan sa [di-Biblikanhon] nga Cristianong mga sinulatan may yara akig nga mga protesta batok sa pagpakigbahin sa sining mga butang; sa pihak nga bahin, nakasapo man kami sing mga paninguha nga magkompromiso​—⁠mga argumento nga gintuyo sa pagpahipos sa ginatublag nga mga konsiensia . . . Kutob sang tion ni Constantino ining mga kabudlayan nadula; ang pagbanggianay sa ulot sang mga Cristiano kag sang mga pagano nag-untat, kag ang tanan nga palangakuan sa Estado ginbuksan.”

Sa talipuspusan sang ikap-at nga siglo C.E., ining nasimbugan, nagkompromiso nga porma sang Cristianismo nangin amo ang relihion sang Estado sang Romanong Emperyo.

Sa bug-os nga maragtas sini, ang Cristiandad​—⁠nga gintiglawas sang Katoliko, Ortodokso, kag Protestante nga mga Simbahan​—⁠nagpadayon sa pagkompromiso sa Estado, nakigbahin sing mapagsik sa politika sini kag sa pagsakdag sang mga inaway sini. Madamo sang sinsero nga mga katapo sang simbahan nga nakibot sa sini ang walay duhaduha mahamuot sa paghibalo nga may yara mga Cristiano karon nga nagapabilin sa panindugan sang unang siglo nga mga Cristiano sa ila kaangtanan sa Estado. Ang masunod nga duha ka artikulo magapaathag sining butang sing kapin ka detalyado.

[Retrato sa pahina 5]

Si Cesar Nero nga tuhoy sa iya si Pedro nagsulat: “Padunggi ang hari”

[Credit Line]

Musei Capitolini, Roma

[Retrato sa pahina 6]

Ginpili ni Polycarp nga mapatay sa baylo nga simbahon ang emperador

[Retrato sa pahina 7]

Ang unang mga Cristiano mahidaiton, bunayag, nagabayad sing buhis nga mga banwahanon