Ano ang Kamatuoran Nahanungod sa Betlehem kag Paskuwa?
“KON ginahunahuna naton ang Tanhaga sang Betlehem indi naton mapunggan nga magsulod sa aton painoino ang mga pamangkot kag mga pangduhaduha.”—Bethlehem, ni Maria Teresa Petrozzi.
‘Ngaa mga pamangkot kag mga pangduhaduha?’ pamangkot mo. Total, ang lainlain nga mga pagtuluohan nahanungod sa Paskuwa, kag mga lugar nga may kaangtanan sa sining mga pagtuluohan, napasad sa kamatuoran. Ukon sila bala?
San-o Sia Natawo?
Nahanungod sa petsa sang pagkabun-ag ni Jesus, si Maria Teresa Petrozzi nagapamangkot: “San-o gid bala natawo ang Manunubos? Luyag naton mahibaluan indi lamang ang petsa kundi ang bulan, adlaw, oras man. Ang matematiko nga pagkasibu wala ginahatag sa aton.” Ang New Catholic Encyclopedia nagasupurta sini: “Ang petsa sang pagkabun-ag ni Jesucristo sarang lamang mabulubanta.” Nahanungod sa petsa nga ginhatag sa pagkabun-ag ni Cristo, ini nagasiling: “Ang petsa nga Disiembre 25 indi ugyon sa pagkatawo ni Cristo kundi sa piesta sang Natalis Solis Invicti, ang Romanong piesta sang adlaw sa solstice.”
Gani ayhan mamangkot ka, ‘Kon si Jesus wala matawo sang Disiembre 25, san-o sia natawo?’ Sa Mateo kapitulo 26 kag 27, nahangpan naton nga si Jesus napatay sa panahon sang Judiyong Paskuwa, nga nagsugod sang Abril 1, 33 C.E. Isa pa, ginasugid sa aton sang Lucas 3:21-23 nga mga 30 anyos si Jesus sang ginsugdan niya ang iya ministeryo. Sanglit ang iya ministeryo sa duta naglawig sing tatlo ka tuig kag tunga, mga 33 1/2 anyos sia sang mapatay sia. Si Cristo eksakto 34 anyos anum ka bulan sang ulihi, sang mga Oktubre 1. Kon mag-isip kita pabalik agod mahibal-an kon san-o natawo si Jesus, magalab-ot kita, indi sa Disiembre 25 ukon Enero 6, kundi sa mga Oktubre 1 sang tuig 2 B.C.E.
Talalupangdon man nga sa bulan sang Disiembre, ang Betlehem kag ang palibot sini nagaeksperiensia sing tuman katugnaw nga tiempo, mga ulan, kag kon kaisa yelo. Wala sing makita nga manugbantay kaupod sang ila mga panong kon gab-i sa sina nga tion. Indi ini isa ka karon lang nga hitabo sa paniempo. Ang Kasulatan nagareport nga si Joaquim nga hari sang Judea “nagalingkod sa balay sa tigtulugnaw, sa ikasiam nga bulan [Chislev, katumbas sa Nobiembre-Disiembre], kag may bagahan nga nagadabdab sa atubangan niya.” (Jeremias 36:22) Kinahanglan niya ang init agod magpainit-init. Isa pa, sa Esdras 10:9, 13 makita naton ang maathag nga ebidensia nga ang bulan sang Chislev “tion sang madamo nga ulan, kag indi posible magtindog sa guwa.” Ini tanan nagapakita nga ang tiempo sa Betlehem kon Disiembre wala nagakaigo sa paglaragway sang Biblia sa mga hitabo may kaangtanan sa pagkabun-ag ni Jesucristo.—Lucas 2:8-11.
Sa Anong Lugar?
Ano ang nagakaigo nga pagtamod tuhoy sa lugar nga nangin kabangdanan sang Crimean nga inaway (1853-56), nga ang ‘maduguon nga pagpakig-away’ nagkutol sa sobra sa isa ka gatos ka libo ka Pranses nga soldado? Ina nga lugar amo gid bala ang duta nga natawhan ni Jesus?
Sa pagsugod, ang Biblia wala nagasugid sang eksakto nga lugar nga natawhan ni Jesus. Ginlig-on nanday Mateo kag Lucas nga ang pagkabun-ag ni Jesus nagtuman sang Mesianikong tagna sa Miqueas 5:2, nga nagtagna nga ang “isa nga mangin manugdumala sa Israel, nga ang iya mga gingikanan kutob pa sa dumaan,” magahalin sa Betlehem. (Mateo 2:1, 5; Lucas 2:4) Ginsambit sang duha ka kasaysayan sang Ebanghelyo ang mga importante lamang, nga amo, si Jesus natawo sa Betlehem kag, suno kay Lucas, ang lapsag ginputos sa mga lampin kag ginkulan sa pasungan.—Lucas 2:7.
Ngaa ang mga manunulat sang Ebanghelyo wala magdugang sing labi pa nga mga detalye? Si Maria Teresa Petrozzi nagsiling: “Ginlaktawan sang mga Ebanghelisador ini nga mga detalye, ayhan bangod ginakabig nila ini nga wala sing pulos.” Sa katunayan, maathag nga wala ginkabig ni Jesus ang mga detalye sang pagkabun-ag niya nga importante katama, kay wala gid niya ginbalikwat ukon ginsambit bisan sing makaisa ang petsa sang iya pagkabun-ag ukon ang eksakto nga lugar nga natawhan niya. Bisan pa natawo sa Betlehem, wala ginkabig ni Jesus ina nga lugar nga puluy-an niya, kundi ang Galilea nga ginpatuhuyan niya subong “iya kaugalingon nga duta.”—Marcos 6:1, 3, 4; Mateo 2:4, 5; 13:54.
Ginapakita sang pagbasa sa Juan 7:40-42 nga ang katawhan sa kabilugan ignorante sang lugar nga natawhan niya, naghunahuna nga natawo sia sa Galilea: “Ang iban nagsiling: ‘Nagagikan bala ang Cristo sa Galilea?’ ” Pasad sa ginarekord sang Juan 7:41, ang The Church of the Nativity, Bethlehem nagahinakop: “Ang pag-utwas sina nga mga diskusyon wala nagasupak sa katunayan nga si Cristo nabun-ag sa Betlehem; kundi sa magkubos ginapakita sini nga madamo sang mga kaupdanan Niya ang wala makahibalo sini.”
Maathag nga sang yari pa sa duta si Jesus, wala niya ginsugid ang detalye sang iya pagkabun-ag. Wala sing pagpadaku ang ginhatag sa lugar nga natawhan niya. Ano, nian, ang sadsaran sa pagpati nga ang Grotto sang Natividad amo ang lugar nga gindalhan ni Jose kay Maria para didto sia magbata?
Si Petrozzi bunayag nga nagbaton: “Indi posible mahibaluan sing pat-od kon bala ang grotto isa sang dimaisip kinaugali nga mga kuweba nga makita sa kaingod sang Betlehem, ukon isa ka daku nga yungib nga gingamit nga pasungan sang isa ka balay dalayunan. Apang, ang tradisyon nga maasoy pabalik sa unang katunga sang ika-2 nga siglo, maathag; isa ini ka grotto nga pasungan.”—Amon ang italiko.
Tradisyon Lamang
Ginapakita ni Maria Teresa Petrozzi kag ni R. W. Hamilton, kag sang iban pa nga mga estudyante sang maragtas sang Betlehem nga si Justin Martyr, sang ikaduhang siglo C.E., amo ang una nga nagsiling nga si Jesus natawo sa isa ka grotto, wala nagasugid kon diin. Si Hamilton nagahinakop nahanungod sa ginsiling ni Justin Martyr: “Pasapayan ini nga pagsambit, kag ang pagbulubanta nga ginahunahuna ni St. Justin ang isa ka partikular nga kuweba, ukon ginapatuhuyan niya ang karon nga Kuweba sang Natividad, isa ka mabudlay nga pamatuod sa isa ka hambal.”
Sa footnote si Hamilton nagasulat: “Ang kasaysayan sang Natividad nga natabo sa apokripa nga ‘Tolon-an ni Santiago’ ukon ‘Protevangelium’, nga ginsulat sina man nga panag-on, nagapakilala man sang isa ka kuweba, apang nagalaragway sini nga nahamtang sa tungatunga pakadto sa Betlehem. Bangod kay ini may maragtason nga kabilihanan ginapakita sang sugilanon nga ang tradisyon wala pa gin-angot sa isa lamang ka lugar, sing pat-od indi sa Kuweba sang Natividad.”
Gin-angot sang ikatlong-siglo nga relihiosong manunulat nga sanday Origen kag Eusebius ang tradisyon nga lapnag na sadto sa isa ka partikular nga lugar. Si Hamilton nagapangatarungan: “Kon ang sugilanon gin-angot na sa isa ka partikular nga kuweba indi mahimo nga magsala ini; kag mas maayo ihinakop nga ang kuweba nga ginpakita anay sa mga bisita pagligad sang A.D. 200 pareho sa karon nga Kuweba sang Natividad.”
Si W. H. Bartlett, sa iya libro nga Walks About the City and Environs of Jerusalem (1842), nagpakotpakot nahanungod sini nga grotto: “Bisan pa nga ang tradisyon nga ining lugar nga natawhan sang aton Manunubos, madugay na nga ginatahod, subong sang ginsambit ni St. Jerome, nga nagkabuhi kag napatay sa kaingod nga selda, ang lugar tuhay sa probabilidad, bisan pa nga kon kaisa ang mga kuweba ginagamit nga pasungan sa Palestina, mas madalom ini nga dalom-duta nga mangin kombeniente para sa sina nga katuyuan; kag kon binagbinagon naton, sing dugang, ang huyog sang mga monghe nga ipatungod ang danyag sang tumalagsahon nga mga hitabo sa kasulatan sa mga grotto, ayhan bangod sang pagkatahom sina nga mga lugar, ang haumhaum sa lugar halos makahalaylo.”
Ano ang mahinakop naton gikan sa maragtason nga pamatuod kag, sing labi ka importante, gikan sa Makasulatanhon nga katunayan nga wala paghatagi sing importansia ni Jesus kag sang iya mga disipulo ang lugar nga natawhan niya? Maathag nga sang ginkay-o ni Reyna Helena, nga iloy ni Constantino nga Daku, ang lugar sang Simbahan sang Natividad sang tuig 326 C.E., ginhimo niya ini pasad sa ginsiling ni Hamilton nga ‘asosasyon bangod sang madugay nga tradisyon.’ Indi ini pasad sa maragtason ukon Biblikanhon nga pamatuod.
Nagadul-ong ini sa dugang nga konklusion nga ang aktuwal nga lugar nga natawhan ni Cristo wala mahibalui. Busa, makatarunganon bala nga ang mga sumilimba magakadto sa peregrinasyon sa mga lugar subong sang Grotto sang Natividad kag magasimba sini? Sa pagkamatuod, kon ginapatuman ina sa mga Cristiano, indi ayhan nga ginsilingan mismo ni Jesus ang iya mga disipulo nahanungod sa obligasyon ukon sang luyag niya tuhoy sini? Indi bala dapat nga irekord ini sa Pulong sang Dios, ang Biblia, para mabasa sang katawhan? Bangod kay ina nga mga pamatuod indi makita sa Balaan nga Kasulatan, dapat naton hibaluon kon ano ang ginakabig ni Jesus nga takus dumdumon.
Manalawsaw man kita kon luyag naton, ang lamang nga okasyon nga makita naton nga dapat saulugon sang mga disipulo ni Jesus sa bug-os nga kaliwatan amo ang iya mahalaron nga kamatayon. Napatay sia sang tigpamulak, wala madugay pagkatapos nga masaulog ang iya katapusan nga panihapon sa Paskuwa (Passover) kaupod sang iya mga disipulo. Sadto nga okasyon ginsugo niya ang iya matutom nga mga disipulo nga maghiwat sing simbuliko nga pagkaon nga nagagamit sang tinapay nga walay tapay, kaangay sang matzoth, kag sang pula nga alak. Nahanungod sining simple nga seremonya, nga natabo primero sang Abril 1, 33 C.E., sia nagsugo: “Himua ninyo ini sa handumanan nakon.”—Lucas 22:19, 20.
Sa pagtuman sining Makasulatanhon nga sugo gikan kay Jesus mismo, ang mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga kalibutan nagasaulog tuigtuig sang Memoryal sang mahalaron nga kamatayon ni Cristo. Wala nila ginahiwat ining Cristianong pagtinipon sa isa ka pinasahi nga lugar sa naibabaw nga hulot sa Jerusalem, kay wala ina ginsambit ni Jesus. Apang sa bug-os nga kalibutan, nagatipon sila sa ila mga Kingdom Hall kag sa iban pa nagakaigo nga mga duog tilipunan sa ila lugar. Ang masunod nga pagsaulog pagahiwaton sa Marso 30, 1991, pagtunod sang adlaw. Ginaagda kamo sa pagtambong sa Kingdom Hall sang mga Saksi ni Jehova nga pinakamalapit sa inyo balay.
Sa pagtambong sa sining importante nga pagsaulog bilang pagtuman sa sugo ni Jesus, indi kinahanglan nga maglakbay kamo pakadto sa Jerusalem ukon sa Betlehem. Wala ginhatagan ni Jesus kag sang iya mga disipulo sing importansia ang mga lugar subong sentro sang Cristianong pagsimba. Sa kabaliskaran, ginsilingan ni Jesus ang isa ka Samariahanon nga babayi, nga nagsentro sang iya pagsimba sa Gerizim, isa ka bukid sa Samaria, aminhan sang Jerusalem: “Babayi, magtuo ka, Ang takna nagaabot nga indi sa sining bukid ukon sa Jerusalem magasimba kamo sa Amay. Apang ang takna nagaabot, kag karon amo na, nga ang matuod nga mga manugsimba magasimba sa Amay sa espiritu kag kamatuoran, kay ang Amay nagapangita sing subong nga mga manugsimba sa iya.”—Juan 4:21, 23.
Ang mga nagasimba sa Amay sa espiritu kag kamatuoran wala nagadepende sa pinasahi nga mga lugar, subong sang Betlehem, ukon sa mga butang, subong sang mga larawan, sa ila pagsimba. Si apostol Pablo nagsiling: “Sa nagapuyo kita sa lawas wala kita sa Ginuo, kay nagalakat kita sa pagtuo, indi sa panulok.”—2 Corinto 5:6, 7.
Apang, mahimo ka mamangkot sa gihapon, paano masimba sang isa ang Dios sa paagi nga kalahamut-an sa iya? Sa masunod nga pagduaw sang isa ka Saksi ni Jehova sa inyo puluy-an, palihog pamangkuta sia.
[Piktyur sa pahin 5]
Sa tigtulugnaw, ang yelo nagatabon sang duta malapit sa Betlehem. Magatulog bala sa guwa ang mga manugbantay kaupod sang ila mga karnero?
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Mga piktyur sa pahina 7]
Simbahan sang Natividad sa Betlehem kag ang grotto sini sa dalom-duta
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Credit Line]
Photo Garo, Nalbandian