Mga Tuig sa Pagdihon—Sang ang Inyo Pinakamaayo Ginakinahanglan Gid Katama

ANG mga kabataan ginasiling nga “panublion gikan kay Jehova.” Ginasiling nga sila “kaangay sang linghod nga mga tanom nga olibo sa palibot sang imo latok.” (Salmo 127:​3; 128:3) Ang mga ginikanan ginasugo nga ‘saguron sila sa disiplina kag panghunahuna ni Jehova.’​—Efeso 6:4.

Kon dihunon ninyo ang mga tanom nga olibo para magpamunga sing maayo, ang tion nga himuon ini amo ang samtang ‘kaangay [pa sila] sang mga linghod sa palibot sang inyo latok.’ Samtang ang diutay nga sanga ginadihon, amo man ang pagtubo sang kahoy. Kon hanason ninyo ang inyo mga kabataan nga mahisanto sa mga dalanon sang Dios, ang pinakamaayo nga tion nga himuon ini amo ang kutob sa ila pagkalapsag. “Hanasa ang bata sa dalanon nga dapat niya paglaktan; kag bisan tigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.” (Hulubaton 22:​6; 2 Timoteo 3:15) Sa pagkalapsag ang utok nagakuha sang impormasyon sing tuman kadasig, sing mas madasig sang sa mahimo pa niya. Amo ini ang inyo nagakaigo nga tion agod himuon ang inyo pinakamaayo para sa inyo mga kabataan.

Si Masaru Ibuka, tagpasad sang Sony Corporation, nagsulat sang isa ka libro nga natig-uluhan Kindergarten Is Too Late! Makita sa panghapin sini ining mga tinaga: “Ang posibilidad sang inyo anak sa pagtuon pinakadaku sa nahaunang duha ukon tatlo ka tuig sang kabuhi. Gani, indi maghulat . . . Ang Kindergarten Ulihi Na Katama!”

Sa isa ka introduksion si Glenn Doman, direktor sang The Institutes for the Achievement of Human Potential, nagasiling sang masunod: “Ang matahom kag mahinuklugon nga libro ni Mr. Ibuka wala gid man maghimo sing talalupangdon katama nga mga pinamulong. Ginapanugda lamang niya nga ang magagmay nga mga kabataan may ikasarang sa sulod nila sa pagtuon sang halos tanan nga butang samtang bata pa sila. Ginapanugda niya nga ano man ang ila natun-an nga wala sing daku nga panikasog sa edad nga duha, tatlo, ukon apat ka tuig sarang lamang matun-an nga may dakung panikasog, ukon mahimo nga indi na gid matun-an, sa ulihi nga pagkabuhi. Ginapanugda niya nga ano man ang ginatun-an sang mga hamtong sing mabudlay ginatun-an sang mga kabataan sing makalilipay. Ginapanugda niya nga ano man ang natun-an sang mga hamtong sa daw taklong kahinay, ang magagmay nga mga kabataan nagatuon sing madasig. Ginapanugda niya nga kon kaisa ang mga hamtong nagalikaw sa pagtuon, samtang ang magagmay nga mga kabataan maayo pa nga magtuon sang sa magkaon.”

Ang rason nga ginahatag ni Ibuka sa pagsiling nga ang kindergarten ulihi na katama amo nga sa sina nga tion ang pinakamaayong mga tuig sang bata para magtuon nakaligad na. Apang may isa pa ka rason. Sa sining mga adlaw ang pagnubo sang moral nakalab-ot na sa kindergarten, kag antes ang bata makalab-ot sa sini, ang mga ginikanan kinahanglan magpatudok sa bata sang makusog nga talaksan sa moral agod indi sia malatnan.

Ining kinahanglanon ginpakita sa report sang mga ginikanan sang isa ka seis-anyos nga bata nga bag-o lang magsulod sa kindergarten. “Sa una nga semana sa kindergarten, ang amon anak nga lalaki ginhaylo sa sekso sang isa pa ka bata nga lalaki sa sulod sang 15 minutos nga nagasakay sia sa school bus. Nagpadayon ini sa pila ka adlaw. Indi lamang ini huluhampang sang bata ukon pagpakunokuno nga isa ka doktor kundi isa ka indi normal kag maathag nga buhat.

“Madamo nga mga kabataan sa klase sang amon anak ang nagatan-aw sing malaw-ay nga mga sine upod sa ila mga ginikanan. Ayhan ginakabig sang mga ginikanan nga mas maayo nga updon nila sila sa baylo nga ibilin sa dimasaligan nga pag-atipan sang yaya. Ang iban nga mga kabataan nagatan-aw sang mga sine nga indi dapat tan-awon sang mga bata paagi sa cable television ukon sa mga pelikula nga ginatago sang ila mga ginikanan sa ila balay.

“Ang kabilihanan sang pagpatudok sang moral nga mga prinsipio sa amon anak nga lalaki sa iya mga tuig sa pagdihon, sugod sa pagkabata padayon, nagtudok sa amon bangod sang isa ka makakilibang nga hitabo sa amon mismo puluy-an. Kaupod sang pila ka hamtong nga mga bisita, yara ang isa ka kuwatro-anyos nga bata nga babayi. Sila sang amon anak nga lalaki, nga gintudluan sing maayo nga ang sekso para lamang sa minyo nga mga hamtong, didto sa iya hulot-halampangan. Luyag sang bata nga babayi nga maghampang sila nga kuno abi naga-date sila kag nagsiling nga ang amon anak dapat maghigda. Sang ginhimo niya ini sing walay hinalung-ong, naghigda sia sa ibabaw niya. Hinadlukan ang amon anak kag nagsiling: ‘Para lamang ina sa mga mag-asawa!’ Sang nakapanginpadlos sia kag nagdalagan paguwa sa hulot-halampangan, ang bata nga babayi nagsinggit: ‘Indi ka manugid!’ ”​—Ipaanggid ang Genesis 39:12.

Ang masunod amo ang pila ka mga butang nga nagakatabo lunsay sa mga siudad nga madamo sing populasyon kag sa mga lugar sa guwa sang siudad​—mga butang nga ang inyo magagmay nga mga kabataan dapat maamligan sugod sa pagkabata padayon.

Ang duha ka siete-anyos nga bata nga lalaki ginsumbong nga naglugos sa isa ka seis-anyos nga babayi sa kasilyas sang publiko nga eskwelahan. Ang tatlo ka bata nga lalaki, nagaedad sing anum, pito, kag siam, naglugos sa isa ka seis-anyos nga bata nga babayi. Ang isa ka otso-anyos nga bata nga lalaki naglugos sa isa ka kindergarten nga lalaki man. Ang isa ka onse-anyos nga bata nga lalaki ginsumbong nga naglugos sa 2-anyos nga bata nga babayi. Ang iban nga mga terapista nagapangatarungan nga sa masami inang mga nakasala mga biktima sang seksuwal nga abuso sang bata pa sila.

Ginkompirmar ini sa kaso sang isa ka bata nga lalaki. Sang lapsag pa sia, ang iya 20-anyos nga tiya nagbuhat sang oral nga sekso sa iya. Halin sa 18 ka bulan ang edad tubtob sa 30 ka bulan, naagihan niya ining seksuwal nga pag-abuso. Duha ukon tatlo ka tuig sang ulihi gintsansingan niya ang mga bata nga babayi. Sang nag-eskwela sia, ginpadayon niya ini nga buhat kag ginpahalin sa eskwelahan sa iya una nga grado kag sa liwat sa ikaduha nga grado.

Ang Pagkinahanglan sang Maaga nga Paghanas

Ang kapaslawan sang mga ginikanan sa paghatag sing nagakaigo nga paghanas sa mga tuig sa pagdihon nagapalambo sang delingkwensia, nga mahimo magabukas sang dalan para sa mas serioso nga mga krimen: bandalismo, pangawat, kag pagpatay. Ang masunod amo ang pila ka halimbawa sinang mga butang.

Ang tatlo ka seis-anyos nga bata nga lalaki nagsulod sa balay sang ila kahampang, nagguba sang halos tanan nga hulot sini. Ang nuebe-anyos nga bata nga lalaki ginsumbong sang kriminal nga pagpierde sang pagkabutang sang iban, kag sing pangawat, pagpahog sa isa pa ka bata nga lalaki paagi sa kutsilyo, kag pagsunog sang buhok sang isa ka bata nga babayi. Ang duha ka 11-anyos nga bata nga lalaki nagsungsong sang nuebe-milimetros nga pusil sa baba sang isa ka 10-anyos kag ginkawat ang iya relo. Ang isa ka nuebe-anyos nga bata nga lalaki nagtiro kag nagpatay sa isa ka siete-anyos nga bata nga babayi bangod sang pagbaisay nahanungod sa isa ka hampang sa video. Ang isa pa ka dies-anyos nga bata nga lalaki nagtiro sang iya kahampang kag nagtago sang bangkay sa idalom sang balay. Ang isa ka singko-anyos nga bata nga lalaki nagpatay sa isa ka bata paagi sa pagtiklod sa iya halin sa ikalima nga panalgan nga hagdan. Ang isa ka 13-anyos nga bata nga lalaki nagbuylog sa duha ka pamatan-on nga lalaki sa pagkidnap sa isa ka 7-anyos agod makapangayo sing kuwarta sa iya pamilya, apang bisan sa wala pa nakatelepono sa pamilya agod mangayo sing inugtubos, ginlubong nila nga buhi ang bata.

Nian, subong katapusan nga pagbinagbinag, yara ang kahadlok sa mga gang sang mga tin-edyer, nga armado sing lainlain nga mga pusil, nagalibot sa mga kalye, nagatiruhay, nga nagalinupad ang mga bala, indi lamang nagapinatyanay sa isa kag isa kundi sang inosente nga mga kabataan kag mga hamtong nga nasalabat sa mainit nga pagbayluhanay sing lupok. Ginapahog nila ang madamong mga lugar sa dalagkung mga siudad​—sa Los Angeles lamang, “may yara kapin sa 100,000 ka katapo sang sobra sa 800 ka kilala nga mga gang.” (Seventeen, Agosto 1991) Madamo ang naghalin sa guba nga mga pamilya. Ang gang nangin ang ila pamilya. Madamo ang nabilanggo. Madamo ang napatay. Ining mga binalikwat gikan sa tatlo ka sulat nga ginsulat gikan sa bilangguan kinaandan lamang.

Una: ‘Yari ako sa kampo tungod sang tuyo nga mangawat kuntani. Apat kami. Nian nag-abot ang mga polis. Ang duha sang akon mga kaupdanan nagdalagan sa isa ka direksion, kami sang akon isa pa ka kaupod nagdalagan sa pihak nga direksion, apang mas madasig ang mga German shepherd nga nakadakop sa amon. Kon makaguwa ako, nagalaum ako nga sa pila ka adlaw mangin pinasahi ako nga tawo. Mabudlay kaayo para sa akon ang mag-eskwela kag magkuha sing mataas nga mga grado. Apang, pare, wala na sing mas mabudlay pa sang sa mabilanggo!’

Ikaduha: ‘Sang naghalin ako primero sa Mexico, otso anyos lamang ako. Sadtong 12-anyos ako, katapo na ako sang isa ka gang. Sadtong 15-anyos ako, nadalahig na ako katama sa sini. Pirme ko ginahimo ang pagtiro sa mga tawo halin sa isa ka salakyan. Pirme ako may ginasukbit nga pusil sa akon kilid. Sadtong 16-anyos ako, gintiro ako kag halos mapatay. Kag nagapasalamat ako sa Ginuo nga indi pa niya ako luyag bangod indi pa ako handa mag-upod sa iya. Sa karon may mga buho sang bala sa akon mga batiis. Gani ang akon laygay amo nga indi mangin isa ka katapo sang gang!!! ukon mangin isahanon ka lamang kag mapiang sa bilangguan kaangay ko!’

Ikatlo: ‘Kilala ako nga katapo sang isa ka gang sugod sang 11-anyos ako. Apat ka beses ako nga nabuno, tatlo ka beses nga natiro, kag madamong beses na ako nga nabilanggo kag nabakol sa bagay nga mabudlay na isipon. Ang lamang nga nabilin para sa akon amo ang mapatay, apang handa na ako para sa sina kada adlaw sugod sang 13-anyos ako, kag karon 16-anyos ako. Walo ka bulan ang akon sentensiya kag sa mga pila ka tuig mapatay na ako, apang malikawan ninyo ang tanan paagi sa indi pagsugod sa pag-entra sa gang.’

Himusli ang Nagakaigo nga Tion

Karon, ang katuyuan sini indi agod isiling nga ang kapaslawan sa paghanas sa mga kabataan sa mga tuig sa pagdihon magaresulta sa sining makangilidlis nga mga krimen. Apang ang kapaslawan sa paghimo sini mahimo nga magadul-ong sa magarot nga paggawi, nga sarang magdangat sa delingkwensia, kag kon padayon ini nga indi matapna, ang delingkwensia mahimo nga magaresulta sa kriminal nga buhat, pagkabilanggo, kag kamatayon.

Kag ang pagtapna sa bisan anong amo sina nga huyog sa inyo mga kabataan mas mahapos himuon antes sila magtin-edyer sang sa hulaton tubtob nga magtin-edyer sila. Sa katunayan, ang tion sa pagsugod amo ang antes magkindergarten, sang ang kalabanan nga tion nila ginhinguyang kaupod ninyo, nga ginikanan, sa mga tuig sa pagdihon, antes ang mga impluwensia sa guwa magaagaw sang ila igtalupangod. Kon indi ka suod sa ila sa ila pagkabata, ayhan indi sila magtugot sa imo nga magsuod sa ila kon tin-edyer na sila. Mahimo matukiban ninyo nga ang ila mga katubotubo nagbulos sa inyo. Gani ang laygay sa mga ginikanan amo, Indi pagpatumbayai ang inyo mga kabataan sa sining mga tuig sa pagdihon nga ang paghimo sang inyo pinakamaayo para sa ila magapatubas sing pinakamaayo nga bunga, sa inyo kabulahanan kag sa ila.​—Ipaanggid ang Mateo 7:​16-20.

“Ano man ang natun-an sang mga hamtong sa daw taklong kahinay, ang magagmay nga mga kabataan nagatuon sing madasig”