Kapitulo Kinse

Ang Panugyan ni Jehova Batok sa mga Pungsod

Isaias 14:24–19:25

1. Ano nga paghukom batok sa Asiria ang ginrekord ni Isaias?

SARANG magamit ni Jehova ang mga pungsod sa pagdisiplina sa iya katawhan bangod sang ila kalautan. Walay sapayan sini, wala niya ginpasaylo ini nga mga pungsod bangod sang ila sobra nga kapintas, bugal, kag pagpamatok sa matuod nga pagsimba. Busa, madugay sa wala pa, gin-inspirar niya si Isaias nga isulat “ang pahayag batok sa Babilonia.” (Isaias 13:1) Apang, ang Babilonia isa ka peligro sa palaabuton pa. Sang panahon ni Isaias, ginapigos sang Asiria ang nakigkatipan nga katawhan sang Dios. Ginlaglag sang Asiria ang naaminhan nga ginharian sang Israel kag ginhapay ang daku nga bahin sang Juda. Apang limitado lamang ang kadalag-an sang Asiria. Si Isaias nagsulat: “Si Jehova sang mga kasuldadusan nagsumpa, nga nagasiling: ‘Suno gid sa akon ginpainuino, amo ini ang mahanabo . . . agod laglagon ang Asirianhon sa akon duta kag agod tasakon ko sia sa akon kabukiran; kag agod ang iya gota mahukas sa ila kag agod ang iya mismo lulan mawala sa ila abaga.’” (Isaias 14:24, 25) Wala madugay sa tapos ginpamulong ni Isaias ini nga tagna, ang peligro nga salakayon sang Asiria ang Juda nadula na.

2, 3. (a) Sa dumaan nga mga tion, batok kay sin-o gin-untay ni Jehova ang iya kamot? (b) Ano ang buot silingon nga ginauntay ni Jehova ang iya kamot batok “sa tanan nga pungsod”?

² Apang, kamusta ang iban pa nga mga pungsod nga kaaway sang nakigkatipan nga katawhan sang Dios? Sila man dapat hukman. Si Isaias nagsiling: “Amo ini ang panugyan nga ginapanugyan sa bug-os nga duta, kag amo ini ang kamot nga ginauntay batok sa tanan nga pungsod. Kay si Jehova sang mga kasuldadusan nagpanugyan, kag sin-o ang makabungkag sini? Kag ang iya kamot nagauntay, kag sin-o ang makapakulo sini?” (Isaias 14:26, 27) Ang “panugyan” ni Jehova indi lamang isa ka laygay. Amo ini ang iya malig-on nga determinasyon, ang iya mando. (Jeremias 49:20, 30) Ang “kamot” sang Dios amo ang gahom nga iya ginagamit. Sa katapusan nga mga bersikulo sang Isaias kapitulo 14 kag sa kapitulo 15 tubtob 19, nagpanugyan si Jehova batok sa Filistia, Moab, Damasco, Etiopia, kag Egipto.

³ Apang, nagsiling si Isaias nga ang kamot ni Jehova nagauntay batok “sa tanan nga pungsod.” Busa, bisan pa ining mga tagna ni Isaias una nga natuman sang dumaan nga mga tion, naaplikar man ini sa prinsipio sa “tion sang katapusan” nga sa amo nga tion untayon ni Jehova ang iya kamot batok sa tanan nga ginharian sang duta. (Daniel 2:44; 12:9; Roma 15:4; Bugna 19:11, 19-21) Madugay sa wala pa, masinaligon nga ginpahayag sang labing gamhanan nga Dios, si Jehova, ang iya panugyan. Wala sing bisan sin-o nga makapakulo sang iya nagauntay nga kamot.—Salmo 33:11; Isaias 46:10.

“Isa ka Kalayuhon nga Man-ug nga Nagalupad” Batok sa Filistia

4. Ano ang pila ka detalye sang pahayag ni Jehova batok sa Filistia?

⁴ Ang mga Filistinhon amo ang una nga ginhatagan sing igtalupangod. “Sang tuig nga napatay si Hari Ahaz natabo ini nga kapahayagan: ‘Dili ka magkasadya, O Filistia, ang bisan sin-o sa inyo, bangod lamang nabali ang sungkod sang nagbunal sa imo. Kay gikan sa gamot sang man-ug magaguwa ang man-ug nga dalitan, kag ang bunga sini isa ka kalayuhon nga man-ug nga nagalupad.’”—Isaias 14:28, 29.

5, 6. (a) Sa anong paagi si Uzzias kaangay sang man-ug para sa mga Filistinhon? (b) Nangin ano si Ezequias batok sa Filistia?

⁵ Si Hari Uzzias may igo nga kabaskog agod atubangon ang peligro gikan sa Filistia. (2 Cronica 26:6-8) Para sa ila, kaangay sia sang isa ka man-ug, kag ginbunal sang iya sungkod ining di-mainabyanon nga kaingod. Sang mapatay si Uzzias—‘ang iya sungkod nabali’—naggahom ang matutom nga si Jotam, apang “ang katawhan nagagawi gihapon sa ila kalaglagan.” Masunod, naghari si Ahaz. Nagbag-o ang kahimtangan, kag nagmadinalag-on ang mga pagsalakay sang mga Filistinhon sa Juda. (2 Cronica 27:2; 28:17, 18) Apang, nagbag-o liwat sini nga tion ang kahimtangan. Sang 746 B.C.E., napatay si Hari Ahaz kag ang bata pa nga si Ezequias amo ang naglingkod sa trono. Kon nagadumdom ang mga Filistinhon nga ang kahimtangan pabor gihapon sa ila, sayop gid sila. Si Ezequias nangin isa ka makapatay nga kaaway. Subong isa ka kaliwat ni Uzzias (ang “bunga” gikan sa iya “gamot”), si Ezequias daw subong sang “isa ka kalayuhon nga man-ug nga nagalupad”—madasig nga nagabuntog, subong kaabtik sa kilat, kag may kalayuhon nga epekto, nga subong bala daw gintublok sing dalit ang iya mga biktima.

⁶ Nagakaigo gid ini nga paglaragway sa bag-o nga hari. “Sia [si Ezequias] ang nagpukan sa mga Filistinhon tubtob sa Gaza kag sa mga teritoryo man sini.” (2 Hari 18:8) Suno sa maragtason nga rekord ni Hari Senaquerib sang Asiria, ang mga Filistinhon nangin mga sakop ni Ezequias. “Ang mga kubos”—ang naghuyang nga ginharian sang Juda—nakatigayon sing kalig-unan kag materyal nga kabuganaan, samtang ang Filistia nag-antos sing tiggulutom.—Basaha ang Isaias 14:30, 31.

7. Ano dapat ang isugid ni Ezequias sa mga embahador nga didto sa Jerusalem subong pagpabutyag sang iya pagtuo?

⁷ Daw subong bala nga may mga embahador sa Juda—ayhan agod makig-alyado batok sa Asiria. Ano dapat ang isiling sa ila? “Ano ang isiling ni bisan sin-o subong sabat sa mga mensahero sang pungsod?” Dapat bala mangita sing kalig-unan si Ezequias paagi sa pagpakig-alyado sa iban nga mga pungsod? Indi! Dapat niya sugiran ang mga mensahero: “Si Jehova mismo ang nagpasad sang sadsaran sang Sion, kag sa iya magadangop ang mga napiutan sa iya katawhan.” (Isaias 14:32) Dapat magsalig sing bug-os ang hari kay Jehova. Ang sadsaran sang Sion mabakod. Ang siudad makalampuwas subong isa ka malig-on nga dalangpan gikan sa pagpamahog sang Asiria.—Salmo 46:1-7.

8. (a) Paano ang pila ka pungsod karon nangin kaangay sang Filistia? (b) Subong sang ginhimo niya sa dumaan nga mga tion, ano ang nahimo ni Jehova sa pagsakdag sa iya katawhan karon?

⁸ Kaangay sang Filistia, mapintas nga ginapamatukan sang pila ka pungsod karon ang mga sumilimba sang Dios. Ang Cristianong mga Saksi ni Jehova ginlupot sa mga bilangguan kag mga kampo konsentrasyon. Gindumilian sila. Ang pila ginpatay. Ang mga kaaway padayon gihapon nga ‘nagasalakay sing hinali sa kalag sang matarong.’ (Salmo 94:21) Para sa ila mga kaaway, ining Cristiano nga grupo daw “kubos” lamang kag “imol.” Apang, bangod sang pagsakdag ni Jehova, nagaagom sila sing espirituwal nga kabuganaan, samtang ang ila mga kaaway nagaantos sing tiggulutom. (Isaias 65:13, 14; Amos 8:11) Kon untayon na ni Jehova ang iya kamot batok sa modernong-adlaw nga mga Filistinhon, ining “mga kubos” makatigayon sing kalig-unan. Diin? Sa pagpakig-upod sa “panimalay sang Dios,” diin si Jesus amo ang malig-on nga sadsaran nga bato. (Efeso 2:19, 20) Kag amligan sila sang “langitnon nga Jerusalem,” ang langitnon nga Ginharian ni Jehova, nga ginaharian ni Jesucristo.—Hebreo 12:22; Bugna 14:1.

Ang Moab Ginpahipos

9. Batok kay sin-o ang masunod nga ginpahayag, kag paano ining katawhan nangin kaaway sang katawhan sang Dios?

⁹ Sa sidlangan sang Patay nga Dagat amo ang isa pa ka kaingod sang Israel—ang Moab. Indi kaangay sang mga Filistinhon, ang mga Moabnon mga himata sang Israel, kay mga kaliwat sila sang hinablos ni Abraham nga si Lot. (Genesis 19:37) Walay sapayan sina nga kaangtanan, ginapakita sang maragtas nga ang Moab akig sa Israel. Halimbawa, sang panahon ni Moises, ginsuhulan sang hari sang Moab si manalagna Balaam, agod pakamalauton niya ang mga Israelinhon. Sang mapaslawan ini, gingamit sang Moab ang imoralidad kag pagsimba kay Baal sa pagsiod sa Israel. (Numeros 22:4-6; 25:1-5) Indi katingalahan, nian, nga gin-inspirar karon ni Jehova si Isaias nga irekord “ang pahayag batok sa Moab”!—Isaias 15:1a.

10, 11. Ano ang matabo sa Moab?

¹⁰ Ang tagna ni Isaias ginpatuhoy batok sa pila ka siudad kag mga duog sa Moab, lakip ang Ar, Kir (ukon Kir-hareset), kag ang Dibon. (Isaias 15:1b, 2a) Ang mga Moabnon magahaya bangod sa mga tinapay nga may pasas sang Kir-hareset, ayhan amo ang panguna nga produkto sang siudad. (Isaias 16:6, 7) Ang Sibma kag ang Jazer, nga kilala sa pagtanom sing ubas, pagabunalon. (Isaias 16:8-10) Ang Eglat-selisiya, nga ang iya ngalan mahimo nagakahulugan nga “Isa ka Damulaga nga Baka nga Tatlo ka Tuig ang Edad,” mangin subong sang mabakod nga tinday nga baka nga makaluluoy nga nagaunga bangod sa kalisang. (Isaias 15:5) Ang kahilamnan sang duta malaya samtang ang “katubigan sang Dimon” mapuno sing dugo bangod sang pagpamatay sa mga Moabnon. Ang ‘katubigan sang Nimrim’ mangin ‘bug-os nga kahapayan,’ sa malaragwayon nga kahulugan ukon sa literal nga kahulugan—ayhan bangod ginpunungan sang mga kaaway ang ila mga sapa.—Isaias 15:6-9.

¹¹ Ang mga Moabnon magawagkus sang ila kaugalingon sing sako nga panapton, ang panapton sa paglalaw. Upawon nila ang ila ulo subong simbulo sang ila kahuya kag panalabiton. ‘Utdan’ nila ang ila bungot, subong pagpakita sing tuman nga kasubo kag pagkahuya. (Isaias 15:2b-4) Si Isaias mismo, nga nakasigurado nga matuman ining mga paghukom, nagbatyag sing tudok. Kaangay sang nagatagring nga mga kuwerdas sang isa ka arpa, ang iya nasulod nga mga bahin ginpahulag sang kaluoy bangod sang mensahe sang kailo batok sa Moab.—Isaias 16:11, 12.

12. Paano natuman ang mga pulong ni Isaias batok sa Moab?

¹² San-o matuman ini nga tagna? Sa indi madugay. “Amo ini ang pulong nga ginpamulong ni Jehova nahanungod sa Moab sang una. Kag karon si Jehova nagpamulong, nga nagasiling: ‘Sa sulod sang tatlo ka tuig, suno sa mga tuig sang isa ka ginasuhulan nga mamumugon, ang himaya sang Moab pakahuy-an man nga may tanan nga sahi sang madamo nga kagubot, kag ang mabilin pila lamang, indi gamhanan.’” (Isaias 16:13, 14) Nahisanto sa sini, may yara arkeolohiko nga ebidensia nga sang ikawalo nga siglo B.C.E., ang Moab nag-antos sing daku kag madamo nga duog sini ang nadulaan sing mga pumuluyo. Ginsambit ni Tiglat-pileser III si Salamanu sang Moab subong isa sa mga manuggahom nga nagabayad sing buhis sa iya. Si Senaquerib nakabaton sing buhis gikan kay Kammusunadbi, hari sang Moab. Ang Asirianhon nga mga hari nga sanday Esar-haddon kag Asurbanipal nagpatuhoy sa Moabnon nga mga hari nga sanday Musuri kag Kamashaltu subong mga sakop nila. Mga siglo ang nagligad, ang mga Moabnon wala na nagluntad subong isa ka katawhan. May nasapwan nga mga kagulub-an sang mga siudad nga ginapatihan nga mga Moabnon, apang tubtob karon diutay lamang nga pisikal nga ebidensia sining gamhanan anay nga kaaway sang Israel ang nakutkutan.

Ang Modernong-Adlaw nga “Moab” Malaglag

13. Ano nga organisasyon karon ang mapaanggid sa Moab?

¹³ May yara karon isa ka bug-os kalibutan nga organisasyon nga kaanggid sa dumaan nga Moab. Amo ini ang Cristiandad, ang panguna nga bahin sang “Babilonia nga Daku.” (Bugna 17:5) Ang Moab kag ang Israel naghalin sa amay ni Abraham, si Tera. Sing kaanggid, ang Cristiandad, kaangay sang kongregasyon sang hinaplas nga mga Cristiano karon, nagapangangkon nga naghalin sa unang-siglo nga Cristianong kongregasyon. (Galacia 6:16) Apang, ang Cristiandad—kaangay sang Moab—malaut, nagasakdag sang espirituwal nga imoralidad kag sang pagsimba sa mga dios luwas sa isa ka matuod nga Dios, si Jehova. (Santiago 4:4; 1 Juan 5:21) Subong isa ka klase, ginapamatukan sang mga lider sang Cristiandad ang mga nagabantala sing maayong balita sang Ginharian.—Mateo 24:9, 14.

14. Walay sapayan sang panugyan ni Jehova batok sa modernong-adlaw nga “Moab,” ano ang paglaum sang indibiduwal nga mga katapo sina nga organisasyon?

¹⁴ Ang Moab ginpahipos sang ulihi. Amo man ang matabo sa Cristiandad. Paagi sa modernong-adlaw nga katumbas sang Asiria, hapayon sia ni Jehova. (Bugna 17:16, 17) Apang, may paglaum ang katawhan nga yara sa sining modernong-adlaw nga “Moab.” Sa tunga sang pagtagna batok sa Moab, si Isaias nagsiling: “Ang trono pat-od nga patindugon sa mahigugmaon nga kaayo; kag ang isa magalingkod didto sa kamatuoran sa layanglayang ni David, nga nagahukom kag nagapangita sing katarungan kag madasig nga nagahimo sing pagkamatarong.” (Isaias 16:5) Sang 1914, malig-on nga gintukod ni Jehova ang trono ni Jesus, ang Manuggahom sa kaliwat ni Hari David. Ang pagkahari ni Jesus isa ka ekspresyon sang mahigugmaon nga kaayo ni Jehova kag, subong katumanan sang pagpakigkatipan sang Dios kay Hari David, magapadayon ini tubtob sa walay katubtuban. (Salmo 72:2; 85:10, 11; 89:3, 4; Lucas 1:32) Madamo nga mahagop ang nagbiya sa modernong-adlaw nga “Moab” kag nagpasakop sang ila kaugalingon kay Jesus agod makatigayon sila sing kabuhi. (Bugna 18:4) Daw ano ka makapaumpaw nga mahibaluan nila nga “kon ano ang katarungan himuon niya [Jesus] nga maathag sa mga pungsod.”—Mateo 12:18; Jeremias 33:15.

Ang Damasco Mangin Nagakadunot nga Kagulub-an

15, 16. (a) Anong mapintas nga mga tikang ang ginhimo sang Damasco kag Israel batok sa Juda, kag ano ang nangin resulta sa Damasco? (b) Sin-o ang nalakip sa pahayag batok sa Damasco? (c) Ano ang matun-an sang mga Cristiano karon gikan sa halimbawa sang Israel?

¹⁵ Masunod, ginrekord ni Isaias “ang pahayag batok sa Damasco.” (Basaha ang Isaias 17:1-6.) Ang Damasco, sa aminhan sang Israel, amo “ang ulo sang Siria.” (Isaias 7:8) Sa tion sang paggahom ni Hari Ahaz sang Juda, ginsalakay ni Rezin sang Damasco nga nakig-alyado kay Peka sang Israel ang Juda. Apang, sa pangabay ni Ahaz, ang Asirianhon nga si Tiglat-pileser III nagpakig-away batok sa Damasco, gin-agaw ini kag gintapok ang madamo nga pumuluyo sini. Pagkatapos sadto, indi na nangin peligro ang Damasco sa Juda.—2 Hari 16:5-9; 2 Cronica 28:5, 16.

¹⁶ Mahimo gid bangod sang pagpakig-alyado sang Israel sa Damasco, ang pahayag ni Jehova batok sa Damasco naglakip man sing mga ekspresyon sang paghukom batok sa di-matutom nga naaminhan nga ginharian. (Isaias 17:3-6) Ang Israel mangin subong sang isa ka latagon sa tig-alani nga may diutay lamang nga uyas ukon subong sang kahoy nga olivo nga ang kalabanan nga mga olivo sini gin-uyog gikan sa mga sanga. (Isaias 17:4-6) Daw ano ini ka makapahunahuna nga halimbawa para sa mga nadedikar kay Jehova! Nagapaabot sia sing pinasahi nga debosyon kag tinagipusuon lamang nga sagrado nga pag-alagad ang ginabaton niya. Kag ginadumtan niya ang mga nagaliso batok sa ila mga utod.—Exodo 20:5; Isaias 17:10, 11; Mateo 24:48-50.

Bug-os nga Pagsalig kay Jehova

17, 18. (a) Ano ang nangin reaksion sang pila sa Israel sa mga pahayag ni Jehova, apang ano ang reaksion sa kabilugan? (b) Paano ang mga hitabo karon nagaanggid sa mga natabo sang adlaw ni Ezequias?

¹⁷ Si Isaias nagsiling karon: “Sa amo nga adlaw ang dutan-on nga tawo magahangad sa iya Manunuga, kag ang iya mga mata magatulok sa Isa nga Balaan sang Israel mismo. Kag indi sia magtulok sa mga halaran, nga ginhimo sang iya mga kamot; kag indi sia magtulok sa ginhimo sang iya mga tudlo, bisan sa sagrado nga mga poste ukon sa mga tulungtungan sang incienso.” (Isaias 17:7, 8) Huo, ang iban sa Israel nagpamati sa nagapaandam nga pahayag ni Jehova. Halimbawa, sang magpadala si Ezequias sing imbitasyon sa mga pumuluyo sang Israel nga magbuylog sa Juda sa isa ka pagsaulog sing Paskuwa, ang iban nga mga Israelinhon nagsunod kag naglakbay pa bagatnan agod magbuylog sa ila kauturan sa putli nga pagsimba. (2 Cronica 30:1-12) Sa gihapon, ginyaguta sang kalabanan nga pumuluyo sang Israel ang mga mensahero nga nagdul-ong sing imbitasyon. Ang pungsod isa ka apostata nga indi na magbag-o. Busa, natuman ang panugyan ni Jehova batok sa iya. Ginlaglag sang Asiria ang mga siudad sang Israel, ang pungsod nahapay, ang mga halalban wala magpatubas.—Basaha ang Isaias 17:9-11.

¹⁸ Kamusta naman sa karon? Ang Israel isa anay ka apostata nga pungsod. Busa, ang paagi sang pagtinguha ni Ezequias nga buligan ang mga indibiduwal sa sadto nga pungsod nga magbalik sa matuod nga pagsimba nagapahanumdom sa aton kon paano ang matuod nga mga Cristiano karon nagatinguha nga buligan ang mga indibiduwal sa apostata nga organisasyon sang Cristiandad. Kutob sang 1919, ang mga mensahero, gikan sa “Israel sang Dios” nagkadto sa Cristiandad, nga ginaagda ang mga tawo nga magpakigbahin sa putli nga pagsimba. (Galacia 6:16) Nangindi ang kalabanan. Madamo ang nagyaguta sa mga mensahero. Apang, may iban nga nagbaton. Minilyon sila karon, kag nagakalipay sila sa ‘pagtulok sa Isa nga Balaan sang Israel,’ kay ginatudluan niya sila. (Isaias 54:13) Ginabiyaan nila ang pagsimba sa di-balaan nga mga altar—ang debosyon kag pagsalig sa hinimo-sang-tawo nga mga dios—kag malangkagon nga nagaliso sila kay Jehova. (Salmo 146:3, 4) Kaangay sang kadungan ni Isaias nga si Miqueas, ang tagsatagsa sa ila nagasiling: “Sa akon bahin, si Jehova ang padayon nga hulaton ko. Magapakita ako sing nagahulat nga panimuot sa Dios sang akon kaluwasan. Pamatian ako sang akon Dios.”—Miqueas 7:7.

19. Sin-o ang sabdungon ni Jehova, kag ano ang mangin kahulugan sini para sa ila?

¹⁹ Daw ano ini ka tuhay sa mga nagpahamtang sang ila pagsalig sa mamalatyon nga tawo! Ang katawhan sa sining katapusan nga mga adlaw ginawaswas sang mabaskog nga mga balod sang kasingki kag kagubot. “Ang dagat” sang magamo, rebelyuso nga katawhan nagaalimbukad sing pagkadikontento kag pag-alsa. (Isaias 57:20; Bugna 8:8, 9; 13:1) “Sabdungon” ni Jehova ining magahod nga kadam-an. Laglagon sang iya langitnon nga Ginharian ang tagsa ka nagapanggamo nga organisasyon kag indibiduwal, kag ini sila ‘malagyo sa malayo . . . kaangay sang nagaalimpulos nga ragiwriw sa atubangan sang unos.’—Isaias 17:12, 13; Bugna 16:14, 16.

20. Walay sapayan nga ‘gin-ati’ sila sang mga pungsod, ano ang pagsalig sang matuod nga mga Cristiano?

²⁰ Ang resulta? Si Isaias nagsiling: “Sa tion sang kagab-ihon, abaw, yari karon! may hinali nga kakugmat. Sa wala pa mag-aga—wala na ini. Amo ini ang bahin sang mga nag-ati sa aton, kag ang madangatan sang mga nagpangawat sa aton.” (Isaias 17:14) Madamo ang nagaati sa katawhan ni Jehova, ginapintasan sila kag ginatamay. Bangod sila indi—kag wala nagahandum nga mangin—bahin sang dalagku nga mga relihion sang kalibutan, ang matuod nga mga Cristiano ginatamod subong isa ka mahapos nga biktima sang may nadampigan nga mga kritiko kag panatiko nga mga kaaway. Apang nagasalig ang katawhan sang Dios nga malapit na “mag-aga” nga sa amo nga tion matapos na ang ila kapipit-an.—2 Tesalonica 1:6-9; 1 Pedro 5:6-11.

Ang Etiopia Magadala Sing Dulot kay Jehova

21, 22. Ano nga pungsod ang masunod nga nakabaton sing paghukom, kag paano nagakatuman ang inspirado nga mga pulong ni Isaias?

²¹ Sa di-magkubos duha ka okasyon, ang Etiopia, sa bagatnan sang Egipto, nadalahig sa pagsalakay sa Juda. (2 Cronica 12:2, 3; 14:1, 9-15; 16:8) Gintagna karon ni Isaias ang paghukom sa sina nga pungsod: “A bangod sa duta sang nagabagrong nga mga insekto nga may mga pakpak, nga yara sa rehiyon sang mga suba sang Etiopia!” (Basaha ang Isaias 18:1-6.)a Ginmando ni Jehova nga ang Etiopia ‘pagautdon, dulaon, kag tapson.’

²² Ang sekular nga maragtas nagasugid sa aton nga sang ulihi nga bahin sang ikawalo nga siglo B.C.E., gindaug sang Etiopia ang Egipto kag gingamhan ini sing mga 60 ka tuig. Ang mga emperador sang Asiria nga sanday Esar-haddon kag Asurbanipal nagbalos sa pagsalakay. Bangod ginlaglag ni Asurbanipal ang Thebes, nasakop sang Asiria ang Egipto, sa amo natapos ang paggahom sang Etiopia sa Nalupyakan Nilo. (Tan-awa man ang Isaias 20:3-6.) Kamusta naman sa modernong mga tion?

23. Ano nga papel ang ginatungdan sang modernong-adlaw nga “Etiopia,” kag ngaa malaglag ini?

²³ Sa tagna ni Daniel tuhoy sa “tion sang katapusan,” ang masupog nga “hari sang aminhan” ginalaragway subong nagahupot sa Etiopia kag sa Libya “sa iya mga tikang,” buot silingon, nagasunod sa iya pagtuytoy. (Daniel 11:40-43) Ang Etiopia ginasambit man nga kaupod sa nagpakig-away nga mga puwersa ni “Gog sa duta sang Magog.” (Ezequiel 38:2-5, 8) Ang mga puwersa ni Gog, lakip ang hari sang aminhan, malaglag kon salakayon na nila ang balaan nga pungsod ni Jehova. Busa, ang kamot ni Jehova magauntay man batok sa modernong-adlaw nga “Etiopia” bangod sang pagpamatok sini sa pagkasoberano ni Jehova.—Ezequiel 38:21-23; Daniel 11:45.

24. Sa anong mga paagi si Jehova nakabaton sing “mga dulot” gikan sa mga pungsod?

²⁴ Apang, ang tagna nagasiling man: “Sa amo nga tion may dulot nga dalhon kay Jehova sang mga kasuldadusan, gikan sa katawhan nga matag-as kag mahanip, gikan mismo sa katawhan nga makakulugmat bisan diin . . . padulong sa duog sang ngalan ni Jehova sang mga kasuldadusan, ang Bukid Sion.” (Isaias 18:7) Bisan pa wala ginakilala sang mga pungsod ang pagkasoberano ni Jehova, ang ginahimo nila kon kaisa nakahatag sing benepisyo sa katawhan ni Jehova. Sa pila ka kadutaan ang mga awtoridad naghimo sing kasuguan kag naghatag sing mga desisyon sa korte nga nagahatag sing legal nga mga kinamatarong sa matutom nga mga sumilimba ni Jehova. (Binuhatan 5:29; Bugna 12:15, 16) Kag may iban pa nga mga dulot. “Ang mga hari magadala sa imo sing mga dulot. . . . Mga butang nga human sa bronse magagikan sa Egipto; ang Cus [Etiopia] madasig nga magauntay sang iya mga kamot nga may mga dulot para sa Dios.” (Salmo 68:29-31) Sa karon, minilyon sang modernong-adlaw nga “mga Etiopianhon” nga nagakahadlok kay Jehova ang nagadala sing “dulot” sa porma sang pagsimba. (Malaquias 1:11) Nagapakigbahin sila sa daku nga hilikuton sa pagbantala sing maayong balita sang Ginharian sa bug-os nga duta. (Mateo 24:14; Bugna 14:6, 7) Daw ano ini kaayo nga dulot kay Jehova!—Hebreo 13:15.

Ang Tagipusuon Sang Egipto Matunaw

25. Subong katumanan sang Isaias 19:1-11, ano ang natabo sa dumaan nga Egipto?

²⁵ Ang malapit nga kaingod sang Juda sa bagatnan amo ang Egipto, nga madugay na nga kaaway sang nakigkatipan nga katawhan sang Dios. Ginaasoy sang Isaias kapitulo 19 ang magamo nga mga kahimtangan sa Egipto sang panahon ni Isaias. May inaway sibil sa Egipto, “siudad batok sa siudad, ginharian batok sa ginharian.” (Isaias 19:2, 13, 14) Ang mga istoryador nagapresentar sing ebidensia tuhoy sa magkaribal nga mga dinastiya nga naggahom sa nanuhaytuhay nga mga bahin sang pungsod sa pareho nga tion. Ang ginapabugal nga kaalam sang Egipto, upod ang iya ‘walay pulos nga mga dios kag mga manugtiwtiw,’ wala makaluwas sa iya gikan sa “kamot sang isa ka mapintas nga agalon.” (Isaias 19:3, 4) Ang Egipto paagisod nga nadaug sang Asiria, Babilonia, Persia, Gresya, kag Roma. Gintuman sini tanan nga hitabo ang mga tagna sang Isaias 19:1-11.

26. Sa daku pa nga katumanan, ano ang mangin reaksion sang mga pumuluyo sang modernong-adlaw nga “Egipto” sa mga buhat sang paghukom ni Jehova?

²⁶ Apang, sa Biblia, ang Egipto masami nga nagasimbulo sa kalibutan ni Satanas. (Ezequiel 29:3; Joel 3:19; Bugna 11:8) Busa, may yara bala daku pa nga katumanan ang “pahayag batok sa Egipto” ni Isaias? Huo, sa pagkamatuod! Ang nagabukas nga mga pulong sang tagna dapat maghatag sa tanan sing rason sa pagtalupangod: “Yari karon! Si Jehova nagasakay sa madasig nga panganod kag nagaabot sa Egipto. Kag ang walay pulos nga mga dios sang Egipto pat-od nga magakurog tungod sa iya, kag ang tagipusuon mismo sang Egipto matunaw sa tunga sini.” (Isaias 19:1) Sa indi madugay si Jehova magahulag batok sa organisasyon ni Satanas. Sa amo nga tion, ang mga dios sining sistema sang mga butang mapamatud-an nga walay pulos. (Salmo 96:5; 97:7) “Ang tagipusuon mismo sang Egipto matunaw” sa kahadlok. Gintagna ni Jesus ina nga tion: “May . . . kalisang sang mga pungsod, nga indi mahibaluan ang himuon bangod sang pagdinaguhob sang dagat kag pag-alimbukad sini, samtang ang mga tawo nagakapunaw bangod sa kahadlok kag sa paghulat sa mga butang nga magaabot sa napuy-an nga duta.”—Lucas 21:25, 26.

27. Anong mga pagbinahinbahin sa sulod sang “Egipto” ang gintagna, kag paano ini nagakatuman karon?

²⁷ Tuhoy sa tion nga magadul-ong sa iya paghukom, si Jehova matagnaon nga nagsiling: “Sugyuton ko ang mga Egiptohanon batok sa mga Egiptohanon, kag pat-od nga magapakig-away sila ang tagsatagsa batok sa iya utod, kag ang tagsatagsa batok sa iya kaupod, siudad batok sa siudad, ginharian batok sa ginharian.” (Isaias 19:2) Sugod sang gintukod ang Ginharian sang Dios sang 1914, ‘ang tanda sang presensia’ ni Jesus gintandaan sang pagtindog sang pungsod batok sa pungsod kag ginharian batok sa ginharian. Ang pagpinatyanay sang mga tribo, madugo nga pagpapas sa mga kaliwatan, kag ang ginatawag nga ethnic cleansing (pagpapas sa isa ka pangayaw nga minoridad) nagkutol sing minilyon ka kabuhi sa sining katapusan nga mga adlaw. Ining “mga hapdi sang kasakit” magagrabe lamang samtang nagahilapit ang katapusan.—Mateo 24:3, 7, 8.

28. Sa adlaw sang paghukom, ano ang mahimo sang butig nga relihion agod luwason ining sistema sang mga butang?

²⁸ “Ang espiritu sang Egipto magalibog sa tunga sini, kag gamuhon ko ang kaugalingon nga panugyan sini. Kag pat-od nga magadangop sila sa walay pulos nga mga dios kag sa mga manugtiwtiw kag sa mga espiritista kag sa mga manugpakot sang mga hitabo.” (Isaias 19:3) Sang magpakita si Moises sa atubangan ni Paraon, ang mga saserdote sang Egipto nahuy-an, kay indi nila matupungan si Jehova sa gahom. (Exodo 8:18, 19; Binuhatan 13:8; 2 Timoteo 3:8) Sa adlaw man sang paghukom, indi maluwas sang butig nga relihion ining malaut nga sistema. (Ipaanggid ang Isaias 47:1, 11-13.) Sang ulihi, ang Egipto napaidalom sa “isa ka mapintas nga agalon,” ang Asiria. (Isaias 19:4) Ginalandong sini ang madulom nga palaabuton nga ginaatubang sining sistema sang mga butang.

29. Kon mag-abot ang adlaw ni Jehova, ano ang mabulig sang mga politiko?

²⁹ Apang, ano ang matabo sa politikal nga mga lider? Makabulig bala sila? “Ang mga prinsipe sang Zoan mga buangbuang sa pagkamatuod. Kon tuhoy sa mga maalam sang mga manuglaygay ni Paraon, ang ila laygay di-makatarunganon.” (Basaha ang Isaias 19:5-11.) Daw ano ka di-makatarunganon ang maglaum nga sa adlaw sang paghukom makabulig pa ang tawhanon nga mga manuglaygay! Walay sapayan sang tanan nga ihibalo sa kalibutan nga magamit nila, kulang sila sing diosnon nga kaalam. (1 Corinto 3:19) Ginsikway nila si Jehova kag nagliso sa siensia, pilosopiya, kuwarta, pagpangalipay, kag iban pa nga salili nga mga dios. Subong resulta, wala nila mahibaluan ang mga katuyuan sang Dios. Nalimbungan sila kag nalibugan. Ang ila mga binuhatan wala sing pulos. (Basaha ang Isaias 19:12-15.) “Ang mga maalam nahuy-an. Hinadlukan sila kag madakpan. Yari karon! Ginsikway nila ang pulong mismo ni Jehova, kag ano bala nga kaalam ang yara sa ila?”—Jeremias 8:9.

Isa ka Tanda kag Isa ka Saksi kay Jehova

30. Sa anong paagi “ang duta sang Juda mangin kabangdanan sang pagdulingduling sang Egipto”?

³⁰ Apang, samtang ang mga lider sang “Egipto” maluya, “kaangay sang mga babayi,” may iban pa gihapon nga mga indibiduwal nga nagapangita sing diosnon nga kaalam. Ang mga hinaplas ni Jehova kag ang ila mga kaupod ‘nagapahayag sing lapnag sang pagkahalangdon sang Dios.’ (Isaias 19:16; 1 Pedro 2:9) Ginahimo nila ang ila masarangan agod paandaman ang mga tawo sang nagapakari nga kalaglagan sang organisasyon ni Satanas. Subong abanse nga pagtan-aw sa sining kahimtangan, si Isaias nagsiling: “Ang duta sang Juda mangin kabangdanan sang pagdulingduling sang Egipto. Ang tagsatagsa nga ginasugiran sini ginahadlukan bangod sang panugyan ni Jehova sang mga kasuldadusan nga iya ginapanugyan batok sa iya.” (Isaias 19:17) Ginabantala sang matutom nga mga mensahero ni Jehova sa katawhan ang kamatuoran—lakip ang pagpahibalo sa mga kalalat-an nga gintagna ni Jehova. (Bugna 8:7-12; 16:2-12) Nagatublag ini sa relihioso nga mga lider sang kalibutan.

31. Paano natuman nga ang “hambal sang Canaan” ginapamulong sa mga siudad sang Egipto (a) sa dumaan nga mga tion? (b) sa modernong mga tion?

³¹ Ano ang makapakibot nga resulta sining pagbantala? “Sa amo nga adlaw may magaluntad nga lima ka siudad sa duta sang Egipto nga nagapamulong sing hambal sang Canaan kag nagasumpa kay Jehova sang mga kasuldadusan. Ang isa ka siudad tawgon nga Siudad sang Kalaglagan.” (Isaias 19:18) Sa dumaan nga mga tion ining tagna mahimo gid nga natuman sang ang Hebreo nga hambal ginapamulong sa mga siudad sang Egipto sang mga Judiyo nga nalagyo didto. (Jeremias 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1) Sa karon, may mga tawo sa teritoryo sang modernong-adlaw nga “Egipto” nga nakatuon sa paghambal sing “putli nga hambal” sang kamatuoran sang Biblia. (Sofonias 3:9) Ang isa sang lima ka malaragwayon nga siudad ginatawag nga ang “Siudad sang Kalaglagan,” nga nagakahulugan nga ang bahin sang “putli nga hambal” may yara kaangtanan sa pagbuyagyag kag sa ‘paglaglag’ sa organisasyon ni Satanas.

32. (a) Ano nga “halaran” ang yara sa tunga sang duta sang Egipto? (b) Paano ang mga hinaplas kaangay sang “isa ka haligi” sa tupad sang dulunan sang Egipto?

³² Bangod sang pagbantala nga hilikuton sang katawhan ni Jehova, ang iya daku nga ngalan pat-od nga makilala sa sining sistema sang mga butang. “Sa amo nga adlaw may magaluntad nga isa ka halaran kay Jehova sa tunga sang duta sang Egipto, kag sing isa ka haligi para kay Jehova sa tupad sang dulunan sini.” (Isaias 19:19) Ining mga pulong nagapatuhoy sa kahimtangan sang hinaplas nga mga Cristiano, nga nakigkatipan sa Dios. (Salmo 50:5) Subong “isa ka halaran” ginadulot nila ang ila mga halad; subong “isa ka haligi kag pamakod sang kamatuoran,” nagapanaksi sila kay Jehova. (1 Timoteo 3:15; Roma 12:1; Hebreo 13:15, 16) Yara sila sa “tunga sang duta,” kay masapwan sila—upod sa ila “iban nga mga karnero” nga mga kaupod—sa kapin sa 230 ka pungsod kag mga isla sang dagat. Apang sila “indi bahin sang kalibutan.” (Juan 10:16; 17:15, 16) Daw subong bala nga nagatindog sila sa dulunan sa ulot sining kalibutan kag sang Ginharian sang Dios, nga handa na sa pagtabok sa sina nga dulunan kag batunon ang ila langitnon nga padya.

33. Sa anong mga paagi ang mga hinaplas isa ka “tanda” kag “saksi” sa “Egipto”?

³³ Si Isaias nagpadayon: “Ini mangin tanda kag mangin saksi kay Jehova sang mga kasuldadusan sa duta sang Egipto; kay magatuaw sila kay Jehova bangod sang mga manugpigos, kag magapadala sia sa ila sing isa ka manluluwas, isa nga daku gid, nga magaluwas sa ila.” (Isaias 19:20) Subong “tanda” kag “saksi,” ginapangunahan sang mga hinaplas ang pagbantala nga hilikuton kag ginabayaw ang ngalan ni Jehova sa sining sistema sang mga butang. (Isaias 8:18; Hebreo 2:13) Ang pagtuaw sang ginapigos nga katawhan mabatian sa bug-os nga kalibutan, apang sa kabilugan, indi sila mabuligan sang mga panguluhan sang tawo. Walay sapayan, magapadala si Jehova sing isa ka Daku nga Manluluwas, si Hari Jesucristo, agod hilwayon ang tanan nga mahagop. Sa tion nga ining katapusan nga mga adlaw magadangat sa ila talipuspusan sa inaway sang Armagedon, magahatag sia sing kaumpawan kag walay katapusan nga mga pagpakamaayo sa mahinadlukon-sa-Dios nga mga tawo.—Salmo 72:2, 4, 7, 12-14.

34. (a) Paano si Jehova makilala sang “mga Egiptohanon,” kag ano nga halad kag dulot ang ihatag nila sa iya? (b) San-o bunalon ni Jehova ang “Egipto,” kag ano nga pag-ayo ang magasunod?

³⁴ Samtang, kabubut-on sang Dios nga ang tanan nga sahi sang tawo makatigayon sing sibu nga ihibalo kag maluwas. (1 Timoteo 2:4) Busa, si Isaias nagsulat: “Si Jehova pat-od nga makilala sang mga Egiptohanon; kag ang mga Egiptohanon magakilala kay Jehova sa amo nga adlaw, kag magahatag sila sing halad kag dulot kag magasaad kay Jehova kag magatuman sini. Kag bunalon ni Jehova ang Egipto. Mahanabo ang pagbunal kag pag-ayo; kag magabalik sila kay Jehova, kag magatugot sia nga makitluoy sila sa iya kag ayuhon sila.” (Isaias 19:21, 22) Ang katawhan gikan sa tanan nga pungsod sang kalibutan ni Satanas, ang indibiduwal nga “mga Egiptohanon,” nagakilala kay Jehova kag nagadulot sa iya sing halad, “ang bunga sang mga bibig nga nagapahayag sing dayag sang iya ngalan.” (Hebreo 13:15) Nagapanaad sila kay Jehova paagi sa pagdedikar sang ila kaugalingon sa iya, kag ginatuman nila ang ila panaad sa iya paagi sa pagkabuhi nga nagaalagad sa iya sing matutom. Sa tapos ‘mabunal’ ni Jehova ining sistema sang mga butang sa Armagedon, gamiton niya ang iya Ginharian agod ayuhon ang katawhan. Sa tion sang Isa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Jesus, ang katawhan bayawon sa espirituwal, mental, moral kag pisikal nga kahimpitan—isa ka matuod gid nga pag-ayo!—Bugna 22:1, 2.

“Pakamaayuhon ang Akon Katawhan”

35, 36. Subong katumanan sang Isaias 19:23-25, ano nga mga kaangtanan ang nagluntad sa dumaan nga mga tion sa ulot sang Egipto, Asiria, kag Israel?

³⁵ Nian may nakita ang manalagna nga isa ka talalupangdon nga hitabo: “Sa amo nga adlaw magaluntad ang isa ka daku nga dalan gikan sa Egipto padulong sa Asiria, kag ang Asiria magasulod gid sa Egipto, kag ang Egipto sa Asiria; kag sila pat-od nga magaalagad, ang Egipto upod sa Asiria. Sa amo nga adlaw ang Israel mangin ikatlo upod sa Egipto kag sa Asiria, kon amo, isa ka pagpakamaayo sa tunga sang duta, kay pakamaayuhon ini ni Jehova sang mga kasuldadusan, nga nagasiling: ‘Pakamaayuhon ang akon katawhan, ang Egipto, kag ang binuhatan sang akon mga kamot, ang Asiria, kag ang akon panublion, ang Israel.’” (Isaias 19:23-25) Huo, ang Egipto kag Asiria magaabyanay sa pila ka adlaw. Paano?

³⁶ Sang ginluwas ni Jehova ang iya katawhan gikan sa mga pungsod sang una, daw subong bala nga naghimo sia sing daku nga mga dalan padulong sa kahilwayan para sa ila. (Isaias 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jeremias 31:21) Ini nga tagna natuman sa limitado nga paagi sa tapos malutos ang Babilonia sang ang mga tinapok gikan sa Asiria kag Egipto, subong man gikan sa Babilonia, ginpabalik sa Ginsaad nga Duta. (Isaias 11:11) Apang kamusta sa modernong mga tion?

37. Paano ang minilyon karon nagakabuhi nga subong bala daw may daku nga dalan sa ulot sang “Asiria” kag sang “Egipto”?

³⁷ Sa karon, ang nagkalabilin sang hinaplas nga espirituwal nga mga Israelinhon “isa ka pagpakamaayo sa tunga sang duta.” Ginasakdag nila ang matuod nga pagsimba kag ginabantala ang mensahe sang Ginharian sa katawhan sa tanan nga pungsod. Ang iban sining mga pungsod kaangay sang Asiria, may mabakod nga militar. Ang iban nga mga pungsod indi tanto ka estrikto, ayhan kaangay sang Egipto—sang isa ka tion amo “ang hari sang bagatnan” sa tagna ni Daniel. (Daniel 11:5, 8) Minilyon ka indibiduwal gikan sa militaristiko nga mga pungsod kag sa indi tanto ka estrikto nga mga pungsod ang nagbaton sang dalanon sang matuod nga pagsimba. Sa amo, ang mga tawo gikan sa tanan nga pungsod nahiusa sa ‘pagdulot sing pag-alagad.’ Wala sing nasyonalistiko nga pagbinahinbahin sa tunga nila. Nagahigugmaanay sila, kag sarang gid masiling nga ang ‘Asiria nagsulod sa Egipto kag ang Egipto sa Asiria.’ Daw subong bala nga may daku nga dalan gikan sa isa padulong sa isa.—1 Pedro 2:17.

38. (a) Paano ang Israel “mangin ikatlo upod sa Egipto kag sa Asiria”? (b) Ngaa si Jehova nagsiling “Pakamaayuhon ang akon katawhan”?

³⁸ Apang, paano ang Israel ‘nangin ikatlo upod sa Egipto kag sa Asiria’? Sang maaga nga bahin sang “tion sang katapusan,” ang kalabanan nga nagaalagad kay Jehova sa duta mga katapo sang “Israel sang Dios.” (Daniel 12:9; Galacia 6:16) Kutob sang katuigan 1930, isa ka dakung kadam-an sang “iban nga mga karnero,” nga may dutan-on nga paglaum, ang naglutaw. (Juan 10:16a; Bugna 7:9) Gikan sa mga pungsod—nga ginlandong sang Egipto kag Asiria—nagapanong sila sa balay sang pagsimba ni Jehova kag ginaagda nila ang iban pa nga magbuylog sa ila. (Isaias 2:2-4) Nagahimo sila sing pagbantala nga hilikuton nga pareho sa ginahimo sang ila hinaplas nga kauturan, nagabatas sing pareho man nga mga pagtilaw, nagapakita sing pareho man nga katutom kag integridad, kag nagakaon sa isa lamang ka espirituwal nga latok. Sa pagkamatuod, ang mga hinaplas kag ang “iban nga mga karnero” “isa ka panong, isa ka manugbantay.” (Juan 10:16b) May magaduhaduha pa bala nga si Jehova, nga nagatan-aw sa ila kakugi kag pagbatas, nahamuot sa ila hilikuton? Indi katingalahan nga nagbungat sia sing maayo nga butang sa ila, nga nagasiling: “Pakamaayuhon ang akon katawhan”!

[Mga nota]

[Retrato sa pahina 191]

Filistinhon nga mga soldado nga nagasalakay sa ila mga kaaway (tinigib nga larawan sa Egipto gikan sa ika-12 nga siglo B.C.E.)

[Retrato sa pahina 192]

Tinigib sa bato nga larawan sang isa ka Moabnon nga soldado ukon dios (sa ulot sang ika-11 kag ika-8 nga siglo B.C.E.)

[Retrato sa pahina 196]

Sirianhon nga soldado nga nagasakay sa kamelyo (ikasiam nga siglo B.C.E.)

[Retrato sa pahina 198]

“Ang dagat” sang rebelyuso nga katawhan nagaalimbukad sing pagkadikontento kag pag-alsa

[Retrato sa pahina 203]

Ang mga saserdote sang Egipto wala makatupong kay Jehova sa gahom