Աստվածաշնչի ուսումնասիրության լրացուցիչ նյութեր
Դաս համար 3. Ինչպես որոշել իրադարձությունների կատարման ժամանակը
Ժամանակի հաշվումը աստվածաշնչյան ժամանակներում, ինչպես նաև Եբրայերեն և Հունարեն Գրություններում արձանագրված հայտնի իրադարձությունների ժամանակագրության ուսումնասիրությունը։
1. ա) Ի՞նչն է ցույց տալիս, որ Եհովան ճշգրտությամբ հետևում է ժամանակի ընթացքին։ բ) Ի՞նչ առաջխաղացումներ են նկատվում Աստվածաշնչի ժամանակագրությունը հասկանալու հարցում։
ԴԱՆԻԵԼԻՆ տրված «հարավի թագավորի» և «հյուսիսի թագավորի» մասին տեսիլքում Եհովայի հրեշտակը մի քանի անգամ գործածում է «նշանակված ժամանակ» արտահայտությունը (Դան. 11։6; 27, 29, 35)։ Սուրբգրային ուրիշ համարներ էլ կան, որոնք վկայում են այն մասին, որ Եհովան իր նպատակները ճիշտ ժամանակին է իրագործում և ճշգրտությամբ հետևում է ժամանակի ընթացքին (Ղուկ. 21։24; Ա Թեսաղ. 5։1, 2)։ Նա իր Խոսքում՝ Աստվածաշնչում, մի շարք «ճանապարհային նշաններ» է տալիս, որոնք օգնում են մեզ ժամանակի տարածության մեջ որոշելու կարևոր իրադարձությունների տեղը։ Վերջերս մեծ առաջխաղացումներ են եղել Աստվածաշնչի ժամանակագրությունը հասկանալու հարցում։ Հնագետների, ինչպես նաև այլ մարդկանց հետազոտությունները շարունակ լույս են սփռում այս հարցին առնչվող բազմաթիվ խնդիրների վրա և հնարավորություն են տալիս մեզ որոշելու Աստվածաշնչում արձանագրված կարևոր իրադարձությունների կատարման ժամանակը (Առակ. 4։18)։
2. Բեր դասական թվականի օրինակ ու բացատրիր, թե ինչ այն կարող է նշանակել։
2 Դասական և քանակական թվականներ։ Նախորդ դասում (պարբ. 24, 25) իմացանք, որ տարբերություն կա դասական և քանակական թվականների միջև։ Երբ որոշում ենք Աստվածաշնչում հիշատակված իրադարձությունների ժամանակները ժամանակակից հաշվման մեթոդներին համապատասխան, պետք է հիշենք այդ տարբերության մասին։ Օրինակ՝ «Հուդայի Հովաքին թագավորի գերության երեսունյոթերորդ տարում» արտահայտության մեջ «երեսունյոթերորդ» բառը դասական թվական է։ Այն ցույց է տալիս 36 լրիվ տարիներ՝ գումարած մի քանի օր, շաբաթ կամ ամիս (որքան ժամանակ որ անցել է 36-րդ տարուց հետո) (Երեմ. 52։31)։
3. ա) Ի՞նչ պետական փաստաթղթեր են օգնում որոշելու աստվածաշնչյան տարեթվերը։ բ) Ի՞նչ է գահակալության տարին, և ի՞նչ է իշխանության տարին։
3 Գահակալության և իշխանության տարիներ։ Աստվածաշնչում հիշատակվում է Հուդայի և Իսրայելի պետական արձանագրությունները, ինչպես նաև Բաբելոնի և Պարսկաստանի իշխանությունների գործունեությունների մասին հաղորդագրությունները։ Բոլոր այս չորս թագավորությունների օրոք ժամանակագրության հետ կապված հաշվարկները ճշգրտորեն են կատարվել են, և տարթվերը գրի են առնվել՝ թագավորների կառավարման ժամանակաշրջաններին համապատասխան։ Նույն համակարգը գործածվել է նաև Աստվածաշնչում։ Շատ հաճախ նրանում հիշատակվում են մեջբերված փաստաթղթերի անունները, օրինակ՝ «Սողոմոնի գործերի գիրքը» (1 Թագ. 11։41)։ Թագավորի կառավարման ժամանակաշրջանի մեջ մտնում էին գահակալության տարվա մի մասը և իր իշխանության բոլոր հետագա տարիները։ Իշխանության տարիները կառավարման պաշտոնական տարիներն էին և սովորաբար հաշվվում էին նիսանից նիսան, կամ՝ գարունից գարուն։ Երբ թագավորը գահակալվում էր, մինչև հաջորդ նիսան ողջ ժամանակահատվածը մտնում էր գահակալության տարվա մեջ, որի ընթացքում նոր թագավորը ասես ամբողջացնում էր իրենից առաջ իշխած թագավորի իշխանության ժամանակը։ Իսկ իր իշխանության տարիների հաշվարկը սկսվում էր եկող նիսանի 1-ից։
4. Ինչպե՞ս կարելի է որոշել աստվածաշնչյան դեպքերի տարեթվերը՝ հիմնվելով թագավորների իշխանության տարիների վրա։ Բեր օրինակ։
4 Դա հասկանալու համար քննենք Սողոմոնի օրինակը։ Նա սկսեց իշխել մ.թ.ա. 1037թ. նիսան ամսից մի որոշ ժամանակ առաջ, երբ Դավիթը դեռ կենդանի էր։ Սակայն կարճ ժամանակ անց մահացավ (1 Թագ. 1։39, 40; 2։10)։ Այդուհանդերձ, պաշտոնապես Դավթի իշխանության տարին շարունակվեց մինչև մ.թ.ա. 1037թ. գարունը և ընդգրկվեց նրա կառավարման 40 տարիների մեջ։ Այսպիսով՝ այն կիսատ տարին, որը սկսվեց Սողոմոնի գահ բարձրանալու օրից և տևեց մինչև մ.թ.ա. 1037թ. գարունը, համարվում է Սողոմոնի գահակալության տարի և չի ընդգրկվում նրա իշխանության տարիների մեջ, քանի որ այդ ժամանակահատվածում նա ասես լրացնում էր իր հոր կառավարման վերջին տարին։ Հետևաբար, Սողոմոնի իշխանության առաջին լրիվ տարին չէր սկսվել մինչև մ.թ.ա. 1037թ. նիսանը (1 Թագ. 2։12)։ Վերջնական արդյունքում Սողոմոնը որպես թագավոր պաշտոնապես իշխել է 40 լրիվ տարիներ (1 Թագ. 11։42)։ Ինչպես տեսնում ենք, իշխանության տարիների և գահակալության տարիների միջև հստակ տարբերություն դնելը հնարավորություն է տալիս մեզ խուսափելու սխալներից Աստվածաշնչի ժամանակագրական հաշվարկներումa։
ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՀԵՏՀԱՇՎԱՐԿ՝ ՄԻՆՉԵՎ ԱԴԱՄԻ ՍՏԵՂԾՈՒՄԸ
5. Ինչպե՞ս է հնարավոր որոշել Երուսաղեմում մաքուր երկրպագության վերականգնման տարեթիվը։
5 Ելակետ ընդունենք ուղենիշային թվականը։ Ժամանակը դեպի հետ՝ մինչև Ադամի ստեղծումը հաշվելու համար ուղենիշային թվական է համարվում մ.թ.ա. 539թվականը, երբ Կյուրոսը տապալեց բաբելոնյան կառավարիչների դինաստիանb։ Կյուրոսը հրեաների ազատագրման մասին հրամանն արձակեց Բաբելոնի վրա իր կառավարման առաջին տարում՝ նախքան մ.թ.ա. 537թ. գարունը։ Եզրաս 3։1-ում նշվում է, որ յոթերորդ ամսին՝ տիշրիին, որը համընկնում է սեպտեմբեր ամսվա երկրորդ կեսին և հոկտեմբեր ամսվա առաջին կեսին, Իսրայելի որդիներն արդեն Երուսաղեմում էին։ Հետևաբար, Երուսաղեմում մաքուր երկրպագությունը վերականգնվեց մ.թ.ա. 537թ. աշնանը։
6. ա) Ի՞նչ մարգարեական ժամանակաշրջան ավարտվեց մ.թ.ա. 537թ. աշնանը։ բ) Ե՞րբ այդ ժամանակաշրջանը սկսվեց, և ի՞նչ են ցույց տալիս փաստերը։
6 Մ.թ.ա. 537թ. աշնանը Եհովայի երկրպագության այս վերականգնումով նշանավորվեց մարգարեական մի ժամանակաշրջանի ավարտ։ Իսկ ի՞նչ ժամանակաշրջանի մասին է խոսքը։ Դա «յոթանասուն տարի» տևած ժամանակաշրջանն էր, որի ընթացքում Ավետյաց երկիրը «ամայի վայր էր դառնալու», և որի մասին Եհովան հետևյալն էր ասել. «Երբ Բաբելոնում յոթանասուն տարին լրանա, ես ուշադրություն կդարձնեմ ձեզ և կհաստատեմ ձեր մասին իմ բարի խոսքերը՝ ձեզ այս վայրը վերադարձնելով» (Երեմ. 25։11, 12; 29։10)։ Երբ «յոթանասուն տարիները» մոտենում էին իրենց ավարտին, Դանիելը, որին քաջ հայտնի էր այս մարգարեությունը, սկսեց գործել այդ մարգարեության ներդաշնակ (Դան. 9։1–3)։ Այստեղից տեսնում ենք, որ «յոթանասուն տարիները», որոնք ավարտվեցին մ.թ.ա. 537թ. աշնանը, պետք է որ սկսված լինեին մ.թ.ա. 607 թ. աշնանը։ Դա են ցույց տալիս փաստերը։ «Երեմիա» գրքի 52-րդ գլխում նկարագրվում են հետևյալ կարևոր իրադարձությունները՝ բաբելոնացիների կողմից Երուսաղեմի պաշարումը, քաղաքի գրոհումը, ինչպես նաև մ.թ.ա. 607-ին Սեդեկիա թագավորի գերեվարումը։ Հետո, ինչպես ցույց է տալիս 12-րդ համարը, «հինգերորդ ամսվա տասներորդ օրը», այսինքն՝ աբ ամսվա (համընկնում է հուլիս և օգոստոս ամիսներին) տասներորդ օրը, բաբելոնացիները այրեցին տաճարը և քաղաքը։ Սակայն սա դեռ «յոթանասուն տարիների» սկիզբը չէր։ Դեռևս մնացել էին հրեական իշխանության նշույլներ՝ ի դեմս Գոդողիայի, որին Բաբելոնի թագավորը նշանակել էր որպես իշխան հրեաների մնացորդի վրա։ «Յոթերորդ ամսում» Գոդողիան և նրա հետ եղող մարդիկ սպանվեցին, իսկ մնացած հրեաները վախից փախան Եգիպտոս։ Հենց այդ ժամանակվանից՝ մոտավորապես մ.թ.ա. 607թ. հոկտեմբերի 1-ից էր, որ երկիրը լիովին ամայի մնաց, «մինչև որ յոթանասուն տարին լրացավ» (2 Թագ 25։22–26; 2 Տար 36։20, 21)։
7. ա) Ինչպե՞ս կարելի է որոշել, թե Սողոմոնի մահից հետո երբ է բաժանվել թագավորությունը։ բ) Ինչպե՞ս է «Եզեկիել» գիրքը օգնում որոշելու տարեթիվը։
7 Մ.թ.ա. 607թ.-ից մինչև մ.թ.ա. 997թ.։ Այս ժամանակահատվածի հաշվումը այդքան էլ հեշտ չէ։ Այն ընդգրկում է Երուսաղեմի կործանման ժամանակից մինչև այն ժամանակը, երբ Սողոմոնի մահից հետո թագավորությունը երկու մասի բաժանվեց։ Իսրայելի և Հուդայի թագավորների կառավարման ժամանակների համեմատությունը, որոնց մասին արձանագրված է «1 Թագավորներ» և «2 Թագավորներ» գրքերում, ցույց է տալիս, որ այդ ժամանակաշրջանն ընդգրկում է 390 տարի։ Այն, որ դա ճշգրիտ թիվ է, համոզիչ կերպով փաստում է Եզեկիել 4։1–13-ի մարգարեությունը։ Այս մարգարեությունը մատնանշում է այն ժամանակը, երբ Երուսաղեմը պաշարվելու էր, իսկ նրա բնակիչները գերի էին տարվելու ազգերի կողմից, ինչը տեղի ունեցավ մ.թ.ա. 607-ին։ Ուստի 40 տարիները, որոնց մասին նշվում է Հուդայի վերաբերյալ մարգարեության մեջ, ավարտվեցին Երուսաղեմի ավերումով։ Մինչդեռ Իսրայելի համար նշված 390 տարիները չվերջացան Սամարիայի կործանումով, քանի որ Եզեկիելը այդ կործանումից շատ ժամանակ հետո էր մարգարեացել։ Բացի այդ, նրա մարգարեությունը հստակ մատնանշում էր Երուսաղեմի պաշարումն ու կործանումը։ Այսպիսով՝ «Իսրայելի տան հանցանքին» նույնպես վերջ դրվեց մ.թ.ա. 607-ին։ Այս տարեթվից հետ հաշվելով՝ տեսնում ենք, որ 390 տարիներ ընդգրկող ժամանակահատվածը սկսվում է մ.թ.ա. 997թ.-ին։ Այդ տարի՝ Սողոմոնի մահից հետո, Հերոբովամը բաժանվեց Դավթի տնից ու «Իսրայելին հեռացրեց Եհովային հետևելուց և նրանց մեծ մեղք գործել տվեց» (2 Թագ 17։21)։
8. ա) Ինչպե՞ս կարելի է որոշել Եգիպտոսից իսրայելացիների դուրս գալու տարեթիվը։ բ) Մոտավորապես այդ ժամանակ ի՞նչ փոփոխություն տեղի ունեցավ, որը ազդեց աստվածաշնչյան ժամանակագրության վրա։
8 Մ.թ.ա. 997թ.-ից մինչև մ.թ.ա. 1513թ.։ Քանի որ Սողոմոնի իշխանության 40 լրիվ տարիներից վերջինը ավարտվեց մ.թ.ա. 997թ. գարնանը, նրա իշխանության առաջին տարին պետք է որ սկսված լիներ մ.թ.ա. 1037թ. գարնանը (1 Թագ 11։42)։ 1 Թագավորներ 6։1 համարում կարդում ենք, որ Սողոմոնը Երուսաղեմում Եհովայի տան շինարարությունը սկսեց իր թագավորության չորրորդ տարվա երկրորդ ամսին։ Դա նշանակում է, որ նրա կառավարման ժամանակից անցել էր երեք ամբողջ տարի և մեկ լրիվ ամիս, ինչը մեզ բերում է մ.թ.ա. 1034թ. ապրիլ-մայիս ամիսներին։ Այդ ժամանակ էր, որ սկսվեց տաճարի շինարարությունը։ Սակայն նույն համարում նշվում է, որ դա նաև «Իսրայելի որդիների Եգիպտոսից դուրս գալու չորս հարյուր ութսուներորդ տարին» էր։ Դարձյալ 480-րդը դասական թվական է, որը 479 լրիվ տարիներ է կազմում։ Այժմ 1034-ին գումարում ենք 479 և հասնում ենք մ.թ.ա. 1513թ.-ին՝ Եգիպտոսից Իսրայելի դուրս գալու տարվան։ 2-րդ դասի 19-րդ պարբերության մեջ կարդում ենք, որ մ.թ.ա. 1513թ.-ից սկսած՝ աբիբ (նիսան) ամիսը Իսրայելի համար սահմանվեց որպես «տարվա ամիսների առաջինը» (Ելք 12։2), և որ մինչ այդ իսրայելացիների համար տարին սկսվում էր աշնանից՝ տիշրի ամսից։ Կրոնագիտական մի հանրագիտարանում ասվում է. «Թագավորների իշխանության տարիների հաշվման համար հիմք էր ծառայում գարնանից սկսվող տարին, և սա համապատասխանում է Բաբելոնում լայնորեն տարածված հաշվման մեթոդին»։ Երբ աստվածաշնչյան ժամանակներում տարիներ հաշվելու համակարգը, որի համաձայն՝ տարին սկսում էր աշնանից, փոխվեց այլ համակարգի, ըստ որի՝ տարին սկսում էր գարնանից, ժամանակագրության մեջ կա՛մ սկսեցին ավելացնել վեց ամիս, կա՛մ պակասեցնել։
9. ա) Ինչպե՞ս որոշել այն տարին, թե երբ Աբրահամի հետ ուխտը ուժի մեջ մտավ։ բ) Որտե՞ղ անցան առաջին 215 տարիները։ գ) Քանի՞ տարեկան էր Աբրահամը, երբ Քանան գնալու ճանապարհին անցավ Եփրատ գետը։
9 Մ.թ.ա. 1513թ.-ից մինչև մ.թ.ա. 1943թ.։ Ելք 12։40, 41 համարներում Մովսեսն արձանագրել է, որ «Իսրայելի որդիները, որոնք ապրել էին Եգիպտոսում, չորս հարյուր երեսուն տարի բնակվեցին օտար երկրում»։ Այս համարի շարադրանքից երևում է, որ բնակության ժամանակը չի վերաբերում միայն Եգիպտոսում անցկացրած տարիներին։ Այդ ժամանակահատվածը սկսվում է այն ժամանակվանից, երբ Աբրահամը Քանան գնալու ճանապարհին անցավ Եփրատ գետը, և երբ ուժի մեջ մտավ Աբրահամի հետ Եհովայի կապած ուխտը։ Այս ժամանակաշրջանի առաջին 215 տարիները անցան Քանանում, որից հետո նույնքան տարի անցավ Եգիպտոսում, մինչև որ մ.թ.ա. 1513-ին Իսրայելն ամբողջովին ազատվեց Եգիպտոսի տիրապետությունիցc։ «Նոր աշխարհ թարգմանության» մեջ Ելք 12։40 համարի ծանոթագրությունում նշվում է, որ հունարեն «Յոթանասնից»-ում (հիմնված է եբրայերեն մի տեքստի վրա, որն ավելի հին է, քան մասորեթական գրությունները) «Եգիպտոս» բառից հետո ավելացված է «և Քանանի երկրում» արտահայտությունը։ Նույնանման նշում է արված նաև «Սամարական Հնգամատյանում»։ Գաղատացիներ 3։17-ը, որում նույնպես հիշատակվում է 430 տարիների մասին, հաստատում է, որ այս ժամանակաշրջանը սկսվել է աբրահամական ուխտի ուժի մեջ մտնելով, երբ Քանան գնալու ճանապարհին Աբրահամը անցավ Եփրատ գետը։ Հետևաբար, դա տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 1943-ին, երբ Աբրահամը 75 տարեկան էր (Ծննդ. 12։4)։
10. Փաստերի ի՞նչ մեկ ուրիշ շարք է թիկունք կանգնում Աբրահամի ժամանակներին վերաբերող հաշվարկներին։
10 Կա փաստերի մեկ այլ շարք, որը նույնպես թիկունք է կանգնում վերոհիշյալ հաշվարկին. Գործեր 7։6-ում հիշատակվում է այն մասին, որ Աբրահամի սերունդը 400 տարի չարչարվել է։ Քանի որ Եհովան իսրայելացիներին ազատեց Եգիպտոսի լծից մ.թ.ա. 1513-ին, ուրեմն չարչարանքի տարիները սկսվել էին մ.թ.ա. 1913թ.-ին։ Դա Իսահակի ծնունդից հինգ տարի հետո էր և համընկնում էր այն դեպքին, երբ Իսահակը կաթից կտրվեց, ու Իսմայելը սկսեց ծաղրել նրան (Ծննդ. 15։13; 21։8, 9)։
11. Ինչպե՞ս է աստվածաշնչյան ժամանակագրությունը մեզ տանում այն տարին, երբ Ջրհեղեղը սկսվեց։
11 Մ.թ.ա. 1943թ.-ից մինչև մ.թ.ա. 2370թ.։ Ինչպես տեսանք, մ.թ.ա. 1943-ին, երբ Աբրահամը մտավ Քանան, նա 75 տարեկան էր։ Այժմ կարող ենք հաշվել այս թվականից ավելի վաղ ժամանակաշրջանում տեղի ունեցած իրադարձությունների թվականները մինչև Նոյի օրերը։ Այս հարցում մեզ կօգնեն Ծննդոց 11։10–12։4 համարներում նշված ժամանակահատվածները։ Հաշվումը, որն ընդհանուր առմամբ ընդգրկում է 427 տարի, հետևյալ ձևով է կատարվում։
Ջրհեղեղը սկսվելուց մինչև
Արփաքսադի ծնունդը 2 տարի
Ապա մինչև Շելայի ծնունդը 35 տարի
Մինչև Եբերի ծնունդը 30 տարի
Մինչև Փալեկի ծնունդը 34 տարի
Մինչև Ռագավի ծնունդը 30 տարի
Մինչև Սերուգի ծնունդը 32 տարի
Մինչև Նաքորի ծնունդը 30 տարի
Մինչև Թարայի ծնունդը 29 տարի
Մինչև Թարայի մահը, երբ
Աբրահամը 75 տարեկան էր 205 տարի
Ընդամենը՝ 427 տարի
Մ.թ.ա. 1943-ին ավելացնում ենք 427 տարի և հասնում ենք մ.թ.ա. 2370թ.-ին։ Այսպիսով՝ Աստվածաշնչի ժամանակագրությունը ցույց է տալիս, որ Ջրհեղեղը սկսվել է մ.թ.ա. 2370թ.-ին։
12. Ինչպե՞ս կարող ենք իմանալ Ադամի արարման ժամանակը։
12 Մ.թ.ա. 2370թ.-ից մինչև մ.թ.ա. 4026թ.։ Անդրադառնալով ավելի վաղ ժամանակներին՝ տեսնում ենք, որ Աստվածաշնչում թվագրված է Ջրհեղեղից մինչև Ադամի ստեղծման ժամանակն ընկած ժամանակահատվածը։ Այդ տվյալները գտնվում են Ծննդոց 5։3–29 և 7։6, 11 համարներում։ Ահա այդ հաշվարկը։
Ադամի ստեղծման ժամանակից
մինչև Սեթի ծնունդը 130 տարի
Ապա մինչև Ենոսի ծնունդը 105 տարի
Մինչև Կենանի ծնունդը 90 տարի
Մինչև Մաղաղիելի ծնունդը 70 տարի
Մինչև Հարեդի ծնունդը 65 տարի
Մինչև Ենոքի ծնունդը 162 տարի
Մինչև Մաթուսաղայի ծնունդը 65 տարի
Մինչև Ղամեքի ծնունդը 187 տարի
Մինչև Նոյի ծնունդը 182 տարի
Մինչև Ջրհեղեղը 600 տարի
Ընդամենը՝ 1656 տարի
Այժմ մ.թ.ա. 2370-ին ավելացնում ենք 1656 տարի և հասնում ենք մ.թ.ա. 4026 թվականին, երբ ստեղծվեց Ադամը։ Դա թերևս եղել է աշնանը, քանի որ հնագույն օրացույցների մեծ մասում տարվա սկիզբ էր համարվում աշունը։
13. ա) Որքա՞ն ժամանակ է անցել մարդկության արարումից։ բ) Ինչո՞ւ այդ ժամանակահատվածը ճշգրտորեն չի համընկնում Աստծու հանգստի տևողությանը։
13 Ի՞նչ նշանակություն ունի այս ամենը այսօր։ «Ամբողջ գիրքը ներշնչված է Աստծուց և օգտակար է» գրքի առաջին հրատարակության մեջ (լույս է տեսել 1963-ին, անգլ.) հետևյալն էր ասվում. «Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ 1963թ. դրությամբ արդեն 5988 տարի է անցել այն ժամանակից, երբ սկսվեց այն «օրը», որում Եհովան «սկսեց հանգստանալ իր ողջ աշխատանքից» (Ծննդ. 2։3)։ Ո՛չ, որովհետև Ադամի ստեղծման ժամանակը չի համընկնում Եհովայի հանգստի օրվա սկզբին։ Ադամին ստեղծելուց հետո, երբ արարչագործական վեցերորդ օրը դեռ ընթացքի մեջ էր, ակներևաբար, Եհովան շարունակում էր ստեղծել այլ կենդանիներ ու թռչուններ։ Նա նաև Ադամին հանձնարարություն տվեց անուններ տալ կենդանիներին, ինչը որոշ ժամանակ էր պահանջելու, և հետո ստեղծեց Եվային (Ծննդ. 2։18–22)։ Որքան ժամանակ էլ որ անցած լիներ Ադամին ստեղծելուց մինչև «վեցերորդ օրվա» ավարտը, 5988 տարիներից պետք է հանենք այդ ժամանակահատվածը, որպեսզի ճշգրտորեն որոշենք, թե քանի տարի է անցել «յոթերորդ օրվա» սկզբից մինչև այս թվականը [1963]։ Ուստի ճիշտ չի լինի Աստվածաշնչի ժամանակագրության միջոցով ենթադրություններ անել գալիք իրադարձությունների թվականների վերաբերյալ (Մատթ. 24։36)»d։
14. Ինչո՞ւ է մարդու ծագման մասին Աստվածաշնչի արձանագրությունը վստահելի՝ ի տարբերություն մարդկանց կողմից ներկայացված հիպոթեզների ու թեորիաների։
14 Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել գիտնականների այն պնդումների մասին, թե մարդը երկրի վրա ապրել է հարյուր-հազարավոր կամ նույնիսկ միլիոնավոր տարիներ։ Ի տարբերություն Աստվածաշնչում արձանագրված իրադարձությունների՝ այդ պնդումներից և ոչ մեկի համար գոյություն չունեն այդ հեռավոր ժամանակներից մեզ հասած գրավոր արձանագրություններ։ Այն անիրական թվականները, որ վերագրվել են «նախամարդուն», հիմնված են ենթադրությունների վրա, որոնք փաստել հնարավոր չէ։ Իրականում, վստահարժան պատմությունը և ժամանակագրությունը ընդամենը մի քանի հազար տարով են գնում դեպի անցյալ։ Այնպիսի իրադարձությունների հետևանքով, ինչպիսին է Նոյի օրերի աշխարհածավալ Ջրհեղեղը, Երկիրը շատ փոփոխությունների ու ձևափոխությունների է ենթարկվել, որոնք մեծապես ազդել են ապարային շերտերի կառուցվածքի ու բրածոների վրա։ Այդ պատճառով մինչջրհեղեղյան աշխարհի վերաբերյալ ցանկացած գիտական թվագրություն միանգամայն անվստահելի է դառնումe։ Ի տարբերություն մարդկանց կողմից առաջ քաշված հակասական հիպոթեզների ու թեորիաների՝ Աստվածաշունչը դիմում է մարդկանց տրամաբանությանը մարդու ծագման մասին իր պարզ ու ներդաշնակ հաղորդագրությամբ, ինչպես նաև Եհովայի ընտրյալ ժողովրդի մանրամասն ու փաստագրական պատմությամբ։
15. Ի՞նչ ազդեցություն պետք է ունենա մեզ վրա Աստվածաշնչի ուսումնասիրությունը։
15 Ուսումնասիրելով Աստվածաշունչը և խորհրդածելով այն գործերի մասին, որ կատարել է Եհովան, որի ձեռքում են ժամանակներն ու ժամկետները՝ մենք չենք կարող չդրսևորել մեծ խոնարհություն։ Մարդ արարածն իսկապես անսահմանորեն փոքր է ամենազոր Աստծու կողքին, որի արարչագործական վեհ աշխատանքը՝ կատարված հազարավոր տարիներ առաջ, շատ պարզ բառերով է նկարագրվում Աստվածաշնչում. «Սկզբում Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը» (Ծննդ. 1։1)։
ՀԻՍՈՒՍԻ ԵՐԿՐԱՅԻՆ ԿՅԱՆՔԸ
16. ա) Ի՞նչ հերթականությամբ են գրվել չորս Ավետարանները։ բ) Ինչպե՞ս կարող ենք որոշել Հիսուսի ծառայության սկիզբը։ գ) Ի՞նչ կարելի է ասել Ավետարաններում արձանագրված իրադարձությունների հերթականության մասին։ Ինչո՞ւ է Հովհաննեսի Ավետարանը հատուկ ուշադրության արժանի։
16 Հիսուսի երկրային կյանքը նկարագրող չորս ներշնչյալ հաղորդագրությունները հավանաբար գրի են առնվել հետևյալ հերթականությամբ՝ Մատթեոսի Ավետարան (մ.թ. մոտ 41թ.), Ղուկասի Ավետարան (մ.թ. մոտ 56–58թթ.), Մարկոսի Ավետարան (մ.թ. մոտ 60–65թթ.) և Հովհաննեսի Ավետարան (մ.թ. մոտ 98թ.)։ Ինչպես տեսանք 2-րդ դասում, օգտվելով այն տեղեկությունից, որ գրված է Ղուկաս 3։1–3-ում, ինչպես նաև հաշվի առնելով, որ Տիբերիոս կայսեր իշխանությունը սկսվել է մ.թ. 14թ.-ին՝ հասնում ենք մ.թ. 29թ.՝ երկրի վրա Հիսուսի նշանավոր ծառայության սկիզբը մատնանշող տարին։ Թեպետ Մատթեոսի Ավետարանում տրված բոլոր իրադարձությունները ներկայացված չեն ժամանակագրական կարգով, սակայն մյուս երեք Ավետարաններում կարևոր իրադարձությունները հիմնականում ներկայացված են ճիշտ այն հերթականությամբ, որով կատարվել են։ Դրանց համառոտ նկարագրությունը կարելի է տեսնել դասին կից աղյուսակում։ Այդ աղյուսակից երևում է, որ Հովհաննեսի Ավետարանը, որը գրվել է մյուս երեք Ավետարաններից ավելի քան 30 տարի հետո, լրացնում է Հիսուսի կյանքի պատմության այն կարևոր բացերը, որոնք չեն հիշատակվում մյուսներում։ Ուշադրության է արժանի հատկապես այն, որ Հովհաննեսը հստակ նշում է, որ Հիսուսը իր երկրային ծառայության ընթացքում չորս անգամ մասնակցել է Պասեքին, ինչը և հաստատում է, որ նրա ծառայությունը տևել է երեք ու կես տարի և ավարտվել է մ.թ. 33-ինf (Հովհ. 2։13; 5։1; 6։4; 12։1 և 13։1)։
17. Ուրիշ ի՞նչ փաստ կա Հիսուսի մահվան տարեթվի վերաբերյալ։
17 Այն, որ Հիսուսը մահացել է մ.թ. 33-ին, հաստատվում է մեկ ուրիշ փաստով ևս։ Համաձայն Մովսիսական օրենքի՝ նիսանի 15-ը միշտ համարվում էր հատուկ Շաբաթ, անկախ այն բանից, թե շաբաթվա որ օրն էր դա ընկնում։ Եթե այդ օրը համընկնում էր սովորական շաբաթ օրվան, ապա կոչվում էր «մեծ» Շաբաթ, իսկ Հովհաննես 19։31-ը ցույց է տալիս, որ հենց այդպիսի Շաբաթ օր հաջորդեց Հիսուսի մահվան օրվան, որը, հետևաբար, ուրբաթ օր էր։ Մեր թվարկության ո՛չ 31թ., ո՛չ էլ 32թ., այլ միայն 33թ. նիսանի 14-ն էր ուրբաթ օր։ Ուստի Հիսուսը մահացավ մ.թ. 33թ. նիսանի 14-ինg։
18. ա) Ի՞նչ մարգարեացավ Դանիելը 69 «շաբաթների» առնչությամբ։ բ) Նեեմիայի համաձայն՝ ե՞րբ է այս ժամանակահատվածը սկսվել։ գ) Ինչպե՞ս որոշել, թե որ թվականին է Արտաքսերքսեսը գահ բարձրացել։
18 70-րդ «շաբաթը»՝ մ.թ. 29–36թթ.։ Հիսուսի ծառայության ժամանակային որոշ առանձնահատկություններ են տրված նաև Դանիել 9։24–27 համարներում, որոնցում նախագուշակվում է 69 շաբաթ-տարիներ (483 տարի) կազմող ժամանակաշրջանի մասին։ Դա ընդգրկում է «Երուսաղեմը վերականգնելու և վերաշինելու հրամանը դուրս գալուց մինչև Մեսիայի՝ Առաջնորդի» հայտնվելու ժամանակը։ Համաձայն Նեեմիա 2։1–8-ի՝ հրամանը արձակվել է պարսից «Արտաքսերքսես թագավորի թագավորության քսաներորդ տարում»։ Ե՞րբ է Արտաքսերքսեսը սկսել իշխել։ Նրա հայրը՝ Քսերքսեսը, որը նաև նրա նախորդն էր, մահացավ մ.թ.ա. 475 թվականի վերջերին։ Այսպիսով՝ Արտաքսերքսեսի գահակալության տարին սկսվել է մ.թ.ա. 475-ին, և այդ փաստին թիկունք են կանգնում հունական, պարսկական ու բաբելոնական հավաստի աղբյուրները։ Օրինակ՝ հույն պատմիչ Թուկիդիդեսը (հայտնի էր իր ստույգ արձանագրություններով) գրում է, որ հույն քաղաքական գործիչ Թեմիստոկլեսը փախավ Պարսկաստան, երբ Արտաքսերքսեսը «նոր էր գահ բարձրացել»։ Մեկ ուրիշ հույն պատմիչի՝ Դիոդորոս Սիկիլիացու (մ.թ.ա. առաջին դար) արձանագրությունների շնորհիվ կարող ենք հաստատել Թեմիստոկլեսի մահվան թվականը՝ մ.թ.ա. 471/470։ Իր երկրից փախչելուց հետո Թեմիստոկլեսը Արտաքսերքսեսից մեկ տարի ժամանակ խնդրեց, որպեսզի մինչ նրա հետ հանդիպելը պարսկերեն սովորի։ Նրա խնդրանքը կատարվեց։ Հետևաբար, Թեմիստոկլեսը պետք է որ բնակություն հաստատած լիներ Պարսկաստանում մ.թ.ա. 472-ից ոչ ուշ, ուստի նա պետք է որ այս երկիր եկած լիներ մ.թ.ա. 473-ին։ Իսկ այդ ժամանակ Արտաքսերքսեսը «նոր էր գահ բարձրացել»h։
19. ա) Հաշվելով «Արտաքսերքսես թագավորի թագավորության քսաներորդ տարուց»՝ ինչպե՞ս ենք որոշում Մեսիայի հայտնվելու տարեթիվը։ բ) Ինչպե՞ս է Մեսիայի հայտնվելուց հետո կատարվել 70 «շաբաթների» մասին մարգարեությունը։
19 Այսպիսով՝ «Արտաքսերքսես թագավորի թագավորության քսաներորդ տարին», ըստ ամենայնի, մ.թ.ա. 455թ.-ն էր։ Եթե այս թվականից հաշվենք 483 տարի (69 «շաբաթ») և հիշենք, որ մեր թվարկությանը անցնելիս 0 թվական գոյություն չունի, կհասնենք մ.թ. 29 թ.-ին՝ «Մեսիայի՝ Առաջնորդի» երևան գալու տարին։ Հիսուսը Մեսիա դարձավ՝ մկրտվելով և սուրբ ոգով օծվելով այդ տարվա աշնանը։ Այս մարգարեությունը նաև ցույց է տալիս, որ Մեսիան յոթանասուներորդ «շաբաթվա կեսին կդադարեցնի զոհաբերությունն ու նվիրաբերման զոհը»։ Սա տեղի ունեցավ, երբ հրեական օրենքով կատարվող անասնական զոհերը կորցրին իրենց ուժը, քանի որ Հիսուսն ինքն իրեն զոհ մատուցեց։ Այս շաբաթ-տարիների կեսը, որ կազմում է երեք ու կես տարի, մեզ բերում է մ.թ. 33թ. գարնանը, երբ Հիսուսին մահապատժի ենթարկեցին։ Այնուամենայնիվ, «նա շատերի համար ուխտը ուժի մեջ կպահի» 70-րդ շաբաթվա ողջ ընթացքում։ Այստեղից երևում է, որ յոթ տարի՝ մ.թ. 29–36թթ., Եհովան դեռ շարունակում էր իր առանձնահատուկ վերաբերմունքը ցույց տալ հրեաների հանդեպ։ Դրանից հետո միայն անթլփատ ոչ հրեաների համար ճանապարհ բացվեց հոգևոր իսրայելացի դառնալու, ինչը երևում է մ.թ. 36-ին Կոռնելիոսի դավանափոխությունիցi (Գործ. 10։30–33, 44–48; 11։1)։
ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՀԱՇՎՈՒՄԸ ԱՌԱՔՅԱԼՆԵՐԻ ՕՐԵՐՈՒՄ
20. Ինչպե՞ս են պատմությունը և Աստվածաշունչը օգնում որոշելու Հերովդեսի մահվան տարեթիվը և դրան նախորդող դեպքերի թվականը։
20 Մ.թ. 33թ.-ից մինչև մ.թ. 49թ.։ Այս ժամանակահատվածի համար ընդունված թվական կարող ենք համարել մ.թ. 44-ը։ Ըստ Հովսեպոսի՝ Հռոմի Կլավդիոս կայսեր գահ բարձրանալուց հետո (մ.թ. 41թ.) Հերովդես Ագրիպպաս I-ը կառավարել է երեք տարի։ Պատմական փաստերը ցույց են տալիս, որ Հերովդեսը մահացել է մ.թ. 44-ինj։ Այժմ անդրադառնալով Աստվածաշնչի արձանագրությանը՝ տեսնում ենք, որ Հերովդեսի մահից անմիջապես առաջ էր, որ Ագաբոսը «ոգու օգնությամբ» մարգարեացավ սպասվող մեծ սովի մասին, որ Հակոբոս առաքյալը սրով սպանվեց, և որ Պետրոսը բանտարկվեց (Պասեքի ժամանակ) ու հրաշքով ազատվեց։ Այս բոլոր իրադարձությունները կարելի է թվագրել մ.թ. 44-ին (Գործ. 11։27, 28; 12։1–11, 20–23)։
21. Ինչպե՞ս կարող ենք որոշել Պողոսի առաջին միսիոներական շրջագայության մոտավոր տարեթիվը։
21 Սովը, որի մասին մարգարեացվել էր, սկսվեց մոտավորապես մ.թ. 46-ին։ Ըստ երևույթին, այդ ժամանակ էր, որ Պողոսն ու Բառնաբասը կատարեցին «Երուսաղեմում օգնություն ցույց տալու գործը» (Գործ. 12։25)։ Ասորիքի Անտիոք վերադառնալուց հետո սուրբ ոգու առաջնորդությամբ նրանք առանձնացվեցին առաջին միսիոներական շրջագայությունը կատարելու համար, որն ընդգրկեց Կիպրոսը և Փոքր Ասիայի շատ քաղաքներ ու շրջաններk։ Շրջագայությունը հավանաբար տևեց մ.թ. 47թ. գարնանից մինչև մ.թ. 48թ. աշուն՝ ներառած Փոքր Ասիայում անցկացված ձմեռը։ Ակներևաբար, Պողոսը հաջորդ ձմեռն անցկացրեց Ասորիքի Անտիոքում, ինչը մեզ բերում է մ.թ. 49թ. գարնանը (Գործ. 13։1–14։28)։
22. Ինչպե՞ս որոշել այն երկու ժամանակահատվածները, երբ Պողոսը, գաղատացիներին գրած նամակի համաձայն, եկավ Երուսաղեմ։
22 Ըստ ամենայնի, այս ժամանակագրության հետ են կապված նաև գաղատացիներին ուղղված նամակի 1-ին և 2-րդ գլուխներում արձանագրված իրադարձությունները։ Պողոսը խոսում է իր դավանափոխությունից հետո Երուսաղեմ կատարած երկու հատուկ այցելությունների մասին, որոնցից մեկը կատարել էր «երեք տարի հետո», իսկ մյուսը՝ «տասնչորս տարի հետո» (Գաղ. 1։17, 18; 2։1)։ Եթե այս երկու ժամանակահատվածները ցույց տվող թվերը համարենք դասական թվականներ, ինչպես ընդունված էր այն ժամանակ, և եթե Պողոսը դավանափոխ էր եղել առաքյալների ժամանակների վաղ շրջանում, ինչպես երևում է Աստվածաշնչի արձանագրությունից, այդ դեպքում 3 և 14 տարիները կվերագրենք համապատասխանաբար մ.թ. 34–36 և մ.թ. 36–49 թվականներին։
23. Ինչո՞ւ կարելի է եզրակացնել, որ թե՛ Գաղատացիներ 2-րդ գլխում, թե՛ Գործեր 15-րդ գլխում խոսվում է այն մասին, որ Պողոսը Երուսաղեմ է եկել մ.թ. 49թ.-ին։
23 Երուսաղեմ կատարած Պողոսի երկրորդ այցելությունը, որի մասին նա հիշատակում է գաղատացիներին ուղղված նամակում, ըստ ամենայնի, առնչվում է թլփատության խնդրին, քանի որ Պողոսի համագործակից Տիտոսի մասին ասվում է, որ նրանից չպահանջվեց թլփատվել։ Եթե սա առնչվում է այն այցելությանը, որի նպատակն էր թլփատության վերաբերյալ ցուցումներ ստանալը (նկարագրվում է Գործեր 15։1–35-ում), ապա միանգամայն տեղին է մ.թ. 49թ. համարել Պողոսի առաջին և երկրորդ միսիոներական շրջագայությունները բաժանող թվական։ Բացի այդ, համաձայն Գաղատացիներ 2։1–10 համարների՝ առաքյալը այդ առիթն օգտագործեց, որպեսզի Երուսաղեմի ժողովի «ճանաչված տղամարդկանց» ներկայացներ այն բարի լուրը, որ քարոզում էր, «որ չլիներ թե զուր տեղն էր վազում»։ Տրամաբանական է, որ դա տեղի ունեցավ այն բանից հետո, երբ նա վերադարձավ իր առաջին միսիոներական շրջագայությունից։ Իսկ Երուսաղեմ նա գնաց, քանի որ իրեն «հայտնություն էր տրվել»։
24. Ե՞րբ Պողոսը կատարեց իր երկրորդ միսիոներական շրջագայությունը, և ինչո՞ւ նա հավանաբար եկավ Կորնթոս մ.թ. 50թ. աշնանից ոչ շուտ։
24 Պողոսի երկրորդ միսիոներական շրջագայությունը. մ.թ. մոտ 49–52թթ.։ Երուսաղեմից վերադառնալուց հետո Պողոսը որոշ ժամանակ մնաց Ասորիքի Անտիոքում. ուստի պետք է որ մ.թ. 49թ. ամռան վերջին հեռացած լիներ այնտեղից՝ սկսելով իր երկրորդ շրջագայությունը (Գործ. 15։35, 36)։ Այս շրջագայությունը ավելի շատ տարածքներ էր ընդգրկելու, քան առաջինը, ուստի հարկ կլիներ, որ նա ձմեռն անցկացներ Փոքր Ասիայում։ Հավանաբար, մ.թ. 50 թվականի գարնանն էր, որ նա պատասխանեց Մակեդոնիայից իրեն ուղղված հրավերին և գնաց Եվրոպա։ Ապա նա քարոզեց և ժողովներ հիմնեց Փիլիպպեում, Թեսաղոնիկեում, Բերիայում և Աթենքում։ Այսպիսով եկավ Կորնթոս՝ Աքայիա պրովինցիա, մ.թ. 50թ. աշնանը՝ անցնելով մոտ 2090 կիլոմետր, ընդ որում ճանապարհի մեծ մասն անցավ ոտքով (Գործ. 16։9, 11, 12; 17։1, 2, 10, 11, 15, 16; 18։1)։ Համաձայն Գործեր 18։11 համարի՝ Պողոսն այնտեղ մնաց մեկ ու կես տարի։ Դա մեզ բերում է մ.թ. 52թ. սկիզբը։ Ձմեռն անցնելուց հետո Պողոսն արդեն կարող էր ծովով գնալ Կեսարիա՝ ճանապարհին կանգ առնելով Եփեսոսում։ Այստեղից նա հավանաբար գնաց Երուսաղեմ՝ ողջունելու այնտեղի ժողովին, ապա վերադարձավ տուն, որը գտնվում էր Ասորիքի Անտիոքում։ Ամենայն հավանականությամբ, դա մ.թ. 52թ. ամռանն էր (Գործ. 18։12–22)l։
25. ա) Ինչպե՞ս է հնագիտությունը թիկունք կանգնում այն բանին, որ Պողոսը առաջին անգամ Կորնթոս եկել է մ.թ. 50–52 թթ.։ բ) Ինչպե՞ս է այն փաստը, որ Ակյուղասն ու Պրիսկիղան վերջերս էին եկել Իտալիայից, հաստատում դա։
25 Մի հնագիտական հայտնագործություն փաստում է, որ Պողոսը առաջին անգամ Կորնթոս այցելել է մ.թ. 50–52թթ.-ին։ Դա Կլավդիոս կայսեր ռեսկրիպտի մի ֆրագմենտ է՝ ուղղված Հունաստանի Դելփիք քաղաքի բնակիչներին։ Այդ հրամանի մեջ կային հետևյալ բառերը՝ «[Լուկիոս Հու]նիոս Գալլիոն.... պրոկոնսուլ»։ Շատ պատմաբաններ ընդունում են, որ 26 թիվը, որը նույնպես հանդիպում է այդ հատվածում, առնչվում է Կլավդիոսի՝ 26-րդ անգամ կայսր հռչակվելուն։ Այլ մակագրություններում նշվում է, որ Կլավդիոսը 27-րդ անգամ կայսր է հռչակվել մինչև մ.թ. 52թ. օգոստոսի 1-ը։ Պրոկոնսուլի պաշտոնը տևում էր մեկ տարի և սկսվում էր ամառվա սկզբից։ Այսպիսով՝ Աքայիայի պրոկոնսուլի պաշտոնում Գալլիոնը եղել է մ.թ. 51թ. ամառվանից մինչև մ.թ. 52թ. ամառը։ «Երբ Գալլիոնը Աքայիայի պրոկոնսուլն էր, հրեաները միաբան վեր կացան Պողոսի դեմ և նրան տարան դատավորական աթոռի մոտ»։ Այն բանից հետո, երբ Գալլիոնը ազատեց Պողոսին, առաքյալը «դեռ շատ օրեր այնտեղ մնալուց հետո» ծովային ճանապարհով գնաց Ասորիք (Գործ. 18։11, 12, 17, 18)։ Այս ամենը թերևս հաստատում է, որ մ.թ. 52թ. գարնանն էր, որ Պողոսը հեռացավ Կորնթոսից մեկ ու կես տարի այնտեղ մնալուց հետո։ Ժամանակի սահմանման մեկ այլ ցուցանիշ գտնում ենք այն արձանագրության մեջ, որում ասվում է, որ Կորնթոս ժամանելով՝ Պողոսը «Ակյուղաս անունով մի հրեայի գտավ ու նրա կնոջը՝ Պրիսկիղային։ Ակյուղասը ծագումով պոնտացի էր, որը վերջերս էր եկել Իտալիայից, որովհետև Կլավդիոսը հրամայել էր բոլոր հրեաներին հեռանալ Հռոմից» (Գործ. 18։2)։ Ըստ 5-րդ դարի վաղ ժամանակաշրջանի պատմիչ Պողոս Օրոսիոսի՝ արտաքսման վերաբերյալ հրամանը տրվել է Կլավդիոսի կառավարման 9-րդ տարում, որը մ.թ. 49թ.-ն էր կամ մ.թ. 50թ. սկիզբը։ Ուրեմն Ակյուղասն ու Պրիսկիղան հասան Կորնթոս մինչև այդ տարվա աշունը։ Այդ պատճառով Պողոսը կարող էր այնտեղ մնալ մ.թ. 50թ. աշնանից մինչև 52թ. գարունըa։
26. Թվականներով նկարագրիր Պողոսի երրորդ միսիոներական շրջագայությունը։
26 Պողոսի երրորդ միսիոներական շրջագայությունը. մ.թ. մոտ 52–56թթ.։ Ասորիքի Անտիոքում «մի որոշ ժամանակ» մնալուց հետո Պողոսը կրկին ուղևորվեց Փոքր Ասիա և, հավանաբար, մ.թ. 52–53թթ. ձմռանը հասավ Եփեսոս (Գործ. 18։23; 19։1)։ Պողոսը «երեք ամիս», ապա «երկու տարի» սովորեցրեց Եփեսոսում, իսկ հետո մեկնեց Մակեդոնիա (Գործ. 19։8–10)։ Ավելի ուշ նա Եփեսոսի վերակացուներին հիշեցրեց, որ նրանց կողքին ծառայել է «երեք տարի», բայց սա թերևս կլորացված թիվ է (Գործ. 20։31)։ Ակներևաբար, Պողոսը Եփեսոսից հեռացավ «Պենտեկոստեի տոնից» հետո՝ մ.թ. 55թ. սկզբին, և հասավ Կորնթոս (Հունաստան), որպեսզի ձմռան երեք ամիսներն այնտեղ անցկացնի։ Ապա մինչև մ.թ. 56թ. Պասեքը նա վերադարձավ ավելի հյուսիս գտնվող Փիլիպպե։ Այստեղից ծովով գնաց Կեսարիա՝ ճանապարհին այցելելով Տրովադա և Միլետոս։ Կեսարիայից ուղևորվեց Երուսաղեմ և տեղ հասավ մ.թ. 56թ. «Պենտեկոստեի տոնի օրը»b (1 Կորնթ. 16։5–8; Գործ. 20։1–3, 6, 15, 16; 21։8, 15–17)։
27. Ի՞նչ դեպքեր են տեղի ունեցել Պողոսի կյանքում նախքան Հռոմում բանտարկությունից ազատվելը և ո՞ր թվականներին։
27 Վերջին տարիները՝ մ.թ. 56–100թթ.։ Երուսաղեմ գալուց շատ չանցած՝ Պողոսը ձերբակալվեց։ Նրան տարան Կեսարիա, և նա երկու տարի բանտարկության մեջ անցկացրեց, մինչև որ Ֆելիքսին որպես կուսակալ հաջորդեց Ֆեստոսը (Գործ. 21։33; 23։23–35; 24։27)։ Ակներևաբար, Ֆեստոսը Կեսարիա եկավ մ.թ. 58-ին, ավելի ուշ՝ նույն տարում, Պողոսը ուղարկվեց Հռոմc։ Նավաբեկության ենթարկվելուց և ձմեռը Մալթայում անցկացնելուց հետո առաքյալն ավարտեց իր ուղևորությունը։ Դա մ.թ. մոտ 59թ.-ն էր։ Արձանագրությունը ցույց է տալիս, որ նա Հռոմում կալանքի տակ մնաց երկու տարի, կամ՝ մինչև մ.թ. մոտ 61 թվականը. այդ ընթացքում նա քարոզում և ուսուցանում էր (Գործ. 27։1; 28։1, 11, 16, 30, 31)։
28. Տրամաբանորեն ո՞ր թվականներին են համընկնում Պողոսի կյանքի վերջին իրադարձությունները։
28 Թեպետ «Գործեր» գրքի պատմական արձանագրությունը մեզ ավելին չի հայտնում, սակայն հիմքեր կան ընդունելու, որ Պողոսն ազատ է արձակվել և շարունակել է իր միսիոներական գործունեությունը՝ ճամփորդելով դեպի Կրետե կղզի (Հունաստան) և Մակեդոնիա։ Հայտնի չէ՝ նա հասել է արդյոք Իսպանիա, թե ոչ։ Հավանաբար, մ.թ. մոտ 65թ.-ին Հռոմում իր վերջին բանտարկությունից կարճ ժամանակ անց Պողոսը նահատակվել է Ներոնի ձեռքով։ Պատմական աղբյուրները մ.թ. 64թ. հուլիսը նշում են որպես Հռոմում բռնկված մեծ հրդեհի թվական, որից հետո Ներոնը դաժան հալածանք է սկսել քրիստոնյաների դեմ։ Տրամաբանական է, որ Պողոսի՝ «շղթաներում» լինելը, ու դրան հաջորդած մահապատիժը համընկնում են այդ ժամանակահատվածին (2 Տիմոթ. 1։16; 4։6, 7)։
29. Ե՞րբ ավարտվեց առաքյալների դարաշրջանը, և աստվածաշնչյան ի՞նչ գրքեր են գրվել վերջում։
29 Հովհաննես առաքյալը իր հինգ գրքերը գրել է Դոմետիանոս կայսեր կողմից գործադրված հալածանքների վերջին շրջանում։ Կայսրի մասին ասվում է, որ նրա կառավարման վերջին երեք տարիներին նա գործել է խելագարի նման։ Դոմետիանոսը կառավարել է մ.թ. 81–96թթ.-ին։ Հովհաննեսը իր «Հայտնություն» գիրքը գրել է մ.թ. 96-ին Պատմոս կղզում, ուր աքսորվել էրd։ Իսկ Ավետարանը և երեք նամակները գրել է Եփեսոսում կամ Եփեսոսի մերձակայքում ազատ արձակվելուց հետո։ Այս վերջին առաքյալը մահացավ մ.թ. մոտ 100թ.-ին։
30. Ինչո՞վ է օգտակար Աստվածաշնչի ժամանակագրությունը ուսումնասիրելը։
30 Փաստորեն, պատմական աղբյուրները Աստվածաշնչի ժամանակագրության և մարգարեությունների հետ համեմատելով՝ ավելի հստակ ենք պատկերացնում Աստվածաշնչում հիշատակված իրադարձությունների կատարումը ժամանակի ընթացքում։ Աստվածաշնչի ժամանակագրության ներդաշնակությունը մեզ ավելի է վստահեցնում, որ Սուրբ Գիրքը Աստծու Խոսքն է։
[ծանոթագրություններ]
a Այս գլուխն ուսումնասիրելիս օգտակար կլինի օգտվել «Գրությունների ըմբռնում» հանրագիտարանից, հատ. 1, էջ 458–467 (անգլ.)։
b Դաս 2, պարբ. 28, 29։
c Աբրահամի՝ Եփրատ գետն անցնելուց մինչև Իսահակի ծնունդը կազմում է 25 տարի, դրանից հետո մինչև Հակոբի ծնունդը՝ 60 տարի։ Հակոբը 130 տարեկան էր, երբ տեղափոխվեց Եգիպտոս (Ծննդ. 12։4; 21։5; 25։26; 47։9)։
d 2013թ. դրությամբ 6038 տարիներից պետք է հանել այս անցած ժամանակահատվածը։
e «Արթնացե՛ք», 1986, սեպտեմբերի 22, էջ 17–27 (անգլ.) [«Արթնացե՛ք», 1987, 8 դեկտեմբերի, էջ 13–23 (ռուս.)]; «Արթնացե՛ք», 1972, 8 ապրիլի, էջ 5–20 (անգլ.)։
f «Գրությունների ըմբռնում», հատ. 2, էջ 57, 58 (անգլ.)։
g «Դիտարան», 1976, էջ 247, «Դիտարան», 1959, էջ 489–492 (անգլ.)։
h «Գրությունների ըմռնում», հատ. 2, էջ 614–616 (անգլ.)։
i «Գրությունների ըմռնում», հատ. 2, էջ 899–904 (անգլ.)։
j «Նոր բրիտանական հանրագիտարան», 1987, հատ. 5, էջ 880 (անգլ.)։
k «Գրությունների ըմռնում», հատ. 2, էջ 747 (անգլ.)։
l «Գրությունների ըմռնում», հատ. 2, էջ 747 (անգլ.)։
a «Գրությունների ըմռնում», հատ. 1, էջ 476, 886 (անգլ.)։
b «Գրությունների ըմռնում», հատ. 2, էջ 747 (անգլ.)։
c «Analytical Concordance to the Bible», Յանգ, էջ 342, «Ֆեստոս» բառի տակ։
d «Notes on the Book of Revelation», 1852, Ալբերտ Բարնզ, էջ xxix, xxx։
ՀԻՍՈՒՍԻ ԵՐԿՐԱՅԻՆ ԿՅԱՆՔԻ ԳԼԽԱՎՈՐ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ. Չորս Ավետարանները՝ ժամանակագրական կարգով
Համառոտագրություններ՝ հ. «հետո» և մ. «մոտավորապես»։
Ժամանակը Վայրը Իրադարձությունը
Հիսուսի ծառայությանը նախորդող դեպքերը
մ.թ.ա.մ. 2 Նազարեթ, Հիսուսի ծննդի մասին
Հրեաստան նախապես տեղեկացվում է
Մարիամին, որն այցելում է
Եղիսաբեթին Ղկ 1։26–56
մ.թ.ա. 2 Հրեաստանի Հովհաննես Մկրտչի
լեռնային ծնունդը, ավելի ուշ
երկիր նրա կյանքը անապատում
մ.թ.ա. 2, . Բեթլեհեմ Հիսուսը (Բանը՝ Խոսքը,
մ. հոկտ 1 որի միջոցով ստեղծվեցին
մնացած բոլոր բաները)
ծնվում է որպես Աբրահամի և
Դավթի հետնորդ Մթ 1։1–25
Բեթլեհեմ, Հիսուսը թլփատվում է
Երուսաղեմ (8–րդ օրը), նրան
ներկայացնում են տաճարում
(40–րդ օրից հետո) Ղկ 2։21–38
մ.թ.ա. 1 կամ Երուսաղեմ, Աստղագուշակները,
մ.թ. 1 Բեթլեհեմ, փախուստ Եգիպտոս,
Նազարեթ մանուկները սպանվում են,
Հիսուսը վերադառնում է
29, գարուն Անապատ, Հովհաննես Մկրտչի
Հորդանան ծառայությունը
Հիսուսի ծառայության սկիզբը
29, աշուն Հորդանան գետ Հիսուսի մկրտությունն ու
օծումը։ Ծնվել է որպես
մարդ՝ Դավթի շառավղից,
բայց հայտարարվել է
Աստծու Որդի
Հորդանանի վերին Հիսուսի առաջին
հովիտ աշակերտները Հվ 1։35–51
Երուսաղեմ Հիսուսի զրույցը Նիկոդեմոսի հետ
Հրեաստան, Հվ 3։1–21
Տիբերիա Հովհաննեսը բանտարկվում է,
Հիսուսը գնում է Գալիլեա
Հիսուսի ծառայությունը Գալիլեայում
Գալիլեա Առաջին անգամ հայտարարում է.
«Մոտեցել է երկնքի
թագավորությունը»
Նազարեթ, Կանա, Բժշկում է մի տղայի,
Կափառնայում կարդում է իր հանձնարարության
մասին, մերժվում է,
գնում է Կափառնայում
Գալիլեայի ծով Կանչում է Սիմոնին և Անդրեասին,
Կափառնայումի մոտ Հակոբոսին և Հովհաննեսին
Կափառնայում Բուժում է դիվահարին,
նաև Պետրոսի զոքանչին
և շատ այլ մարդկանց
Հրեաստան Քարոզում է Հրեաստանի
ժողովարաններում Ղկ 4։44
31, Պասեք Երուսաղեմ Ներկա է լինում տոնին,
բուժում է մի մարդու,
հանդիմանում է փարիսեցիներին
վերադառնում է Աշակերտները շաբաթ օրը
Երուսաղեմից (?) ցորենի հասկ են պոկում
Գալիլեա. Շաբաթ օրը բուժում է
Գալիլեայի ծով հիվանդի ձեռքը, հեռանում
է դեպի ծովափ,
բուժումներ է անում
Կափառնայումի մոտ Լեռան քարոզ Մթ 5։1–7։29
Գալիլեայի ծով Սերմնացանի, որոմների առակները
և ուրիշ առակներ,
բացատրությունները
Գադարա, Երկու դիվահարների
Գալիլեայի ծովից բուժվելը, դևերը մտնում
հվ.–արլ. են խոզերի մեջ
Հավանաբար Հայրոսի աղջիկը
Կափառնայում հարություն է առնում,
կնոջ բուժվելը
Նազարեթ Կրկին այցելում է այն
քաղաքը, որտեղ մեծացել
է, և դարձյալ նրան
չեն ընդունում Մթ 13։54–58 Մկ 6։1–6
Գալիլեա Գալիլեայում երրորդ
շրջագայությունը,
ուղարկում է առաքյալներին, և
գործունեությունը ընդարձակվում է
Տիբերիա Հովհաննես Մկրտիչը գլխատվում է,
Հերովդեսը, գիտակցելով,
որ մեղավոր է, վախի մեջ է
32, Կափառնայում (?) Առաքյալները վերադառնում են
Պասեքին մոտ Գալիլեայի քարոզչական շրջագայությունից,
օրերին ծովի հս.–արլ. կերակրում է 5 000 հոգու
(Հովհ. 6։4) կողմը Մթ 14։13–21 Մկ 6։30–44
Գալիլեայի ծովի Հիսուսին փորձում են
հս.–արլ. կողմը, թագավոր դարձնել,
Գեննեսարեթ նա քայլում է ծովի վրայով,
բուժումներ է անում
Հվ Հվ 6։14–21
32, Հավանաբար Ավանդույթներ, որոնք
Պասեքից հետո Կափառնայում անարգում են Աստծու Խոսքը
Փյունիկիա, Տյուրոսի մոտ, Սիդոն,
Դեկապոլիս ապա դեպի Դեկապոլիս,
կերակրում է 4 000 հոգու
Գալիլեայի ծովի Նախազգուշացնում է հեռու մնալ
հս.–արլ. կողմը սադուկեցիների խմորից,
Բեթսայիդա բուժում է կույր մարդուն
Փիլիպպոսի Հիսուսը Մեսիան է,
Կեսարիա նախագուշակում է իր
մահը և հարությունը
Հավանաբար Այլակերպումը Պետրոսի, Հակոբոսի
Հերմոն լեռ և Հովհաննեսի առջև
Փիլիպպոսի Բուժում է մի դիվահարի, որին
Կեսարիա աշակերտները չկարողացան բուժել
Կափառնայում Ով է մեծ Թագավորության մեջ,
ներել մեղքերը
ողորմածություն Մթ 18։1–35
Մկ 9։33–50 Ղկ 9։46–50
Գալիլեա, Հեռանում է Գալիլեայից՝
Սամարիա Տաղավարների տոնը նշելու
նպատակով, ամեն ինչ թողել է
հանուն ծառայության
Հիսուսի հետագա ծառայությունը Հրեաստանում
Հավանաբար 70 աշակերտներին ուղարկում է
Հրեաստան քարոզելու, նրանք
վերադառնում են և պատմում
իրենց գոծերի մասին
Հավանաբար Հերքում է կեղծ մեղադրանքը,
Հրեաստան ցույց է տալիս, որ սերունդը
դատապարտության է արժանի
32, Երուսաղեմ Հիսուսը նվիրման տոնին
Նվիրման տոն Բարի Հովիվը Հվ 10։1–39
Հիսուսի հետագա ծառայությունը Հորդանանի արևելյան կողմում
Հորդանանի մյուս Շատերը հավատում են Հիսուսին
կողմը Հվ 10։40–42
Պիրեա Սովորեցնում է քաղաքներում,
(Հորդանանի մյուս գյուղերում, գնում է
կողմը) դեպի Երուսաղեմ Ղկ 13։22
Հավանաբար Պիրեա Հաշվել աշակերտության ծախսը
Հավանաբար Պիրեա Ներողամտությունն ու հավատը,
անպիտան ծառաները Ղկ 17։1–10
Բեթանիա Հիսուսը հարություն է տալիս
Ղազարոսին Հվ 11։1–46
Հավանաբար Պիրեա Հիսուսը երրորդ անգամ
կանխապես հայտնում է
իր մահվան ու հարության մասին
Հավանաբար Պիրեա Հակոբոսին և Հովհաննեսին
Թագավորության մեջ տեղ
տալու մասին խնդրանք
Երիքով Երիքովի միջով անցնելիս
Հիսուսը բուժում է երկու կույրերի,
այցելում է Զակքեոսին, տասը մնասների մասին առակը
Հիսուսի ծառայության վերջին շրջանը Երուսաղեմում
Նիսանի 8, Բեթանիա Գալիս է Բեթանիա Պասեքից վեց
33 օր առաջ Հվ 11։55–12։1
Նիսանի 9 Բեթանիա Ճաշկերույթ բորոտ Սիմոնի տանը
Մարիամը օծում է Հիսուսին,
հրեաները գալիս են տեսնելու
Հիսուսին ու Ղազարոսին
Բեթանիա– Քրիստոսի հանդիսավոր մուտքը
Երուսաղեմ Երուսաղեմ Մթ 21։1–11, 14–17
Նիսանի 10 Բեթանիա– Անպտուղ թզենին անիծվում է,
Երուսաղեմ երկրորդ անգամ տաճարը մաքրվում է
Երուսաղեմ, Քրիստոսի իշխանությունը կասկածի է
տաճար ենթարկվում, երկու որդիների մասին
առակը Մթ 21։23–32 Մկ 11։27–33
Երուսաղեմ, Չար մշակների և հարսանեկան
տաճար խնջույքի մասին առակները
Երուսաղեմ, Փորձելու համար տրված հարցեր
տաճար հարկերի, հարության, պատվիրանի մասին Մթ 22։15–40 Մկ 12։13–34
Երուսաղեմ, Հիսուսը լռեցնող հարց է տալիս
տաճար Մեսիայի ծագման մասին
Երուսաղեմ, Սուր մեղադրանք՝ ուղղված տաճար դպիրներին ու փարիսեցիներին
Ձիթենյաց Կանխագուշակվում է Երուսաղեմի
լեռ կործանումը, Հիսուսի
ներկայությունը, աշխարհի վախճանը
Ձիթենյաց Առակներ՝ տասը կույսերը, լեռ տաղանդները, ոչխարներն
ու այծերը Մթ 25։1–46
Նիսանի 12 Երուսաղեմ Կրոնական առաջնորդները ծրագրում
են սպանել Հիսուսին Մթ 26։1–5
Երուսաղեմ Հուդան գործարք է կնքում
քահանաների հետ՝ Հիսուսին նրանց
մատնելու համար
Նիսանի 13 Երուսաղեմում Պատրաստություններ
(հինգշաբթի և նրա Պասեքի համար Մթ 26։17–19
կեսօր) մոտակայքում Մկ 14։12–16 Ղկ 22։7–13
Նիսանի 14 Երուսաղեմ 12 առաքյալների հետ ուտում է
Պասեքի ընթրիքը Մթ 26։20, 21
Երուսաղեմ Հիսուսը լվանում է առաքյալների
ոտքերը Հվ 13։1–20
Երուսաղեմ Կանխագուշակվում է Պետրոսի ուրացումը և առաքյալների ցրվելը Մթ 26։31–35 Մկ 14։27–31
Գեթսեմանի Ծանր ապրումներ պարտեզում,
Հիսուսի մատնությունը և
Երուսաղեմ Հաննան հարցաքննում է,
դատավարություն Կայիափայի մոտ,
Սինեդրիոն, Պետրոսը ուրանում է
Երուսաղեմ Պիղատոսի առջև, հետո Հերովդեսի, ապա նորից Պիղատոսի առջև
(մ. ժամը 15։00, Գողգոթա, Հիսուսի մահը տանջանքի ցցի
ուրբաթ) Երուսաղեմ վրա և դրա հետ կապված
իրադարձությունները
Երուսաղեմ Հիսուսի մարմինը տանջանքի ցցի
վրայից հանվում է և թաղվում
Նիսանի 15 Երուսաղեմ Քահանաներն ու փարիսեցիները
գերեզմանի մոտ պահապաններ են կանգնեցնում Մթ 27։62–66
Նիսանի 16 Երուսաղեմ Հիսուսի հարությունը և այդ
և նրա մերձակայքը օրվա իրադարձությունները
Երուսաղեմ, Հիսուս Քրիստոսը երևում է
Գալիլեա մի քանի անգամ
Իյյարի 25 Ձիթենյաց լեռ, Հարությունից հետո 40-րդ Բեթանիայի օրը համբարձվում է
մոտակայք [Գրծ 1։9–12] Ղկ 24։50–53
Հարցեր «Հիսուսի երկրային կյանքի գլխավոր իրադարձությունները» աղյուսակի համար։
ա) Նշիր մի քանի կարևոր իրադարձություններ Հիսուսի ծառայությունից մինչև այն ժամանակը, երբ Հովհաննես Մկրտչին բանտարկեցին։
բ) Ե՞րբ և որտե՞ղ են տեղի ունեցել հետևյալ դեպքերը՝ (1) Հիսուսը կանչում է Սիմոնին ու Անդրեասին, Հակոբոսին ու Հովհաննեսին։ (2) Հիսուսը ընտրում է 12 առաքյալներին։ (3) Լեռան քարոզը։ (4) Այլակերպությունը։ (5) Ղազարոսի հարությունը։ (6) Հիսուսը գնում է Զաքեոսի տուն։
գ) Նշիր Հիսուսի ակնառու հրաշքներից մի քանիսը և ասա, թե երբ ու որտեղ են դրանք տեղի ունեցել։
դ) Հիսուսի հետ կապված ի՞նչ կարևոր իրադարձություններ են տեղի ունեցել մ.թ. 33թ. նիսանի 8–16-ը։
ե) Ի՞նչ օրինակներ է Հիսուսը բերել իր երկրային ծառայության ժամանակ։
[աղյուսակ 322–325-րդ էջերի վրա]
ԿԱՐԵՎՈՐ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԱՂՅՈՒՍԱԿ
Համառոտագրություններ՝ ն. «նախքան», հ. «հետո» և մ. «մոտավորապես»։
Թվականը Իրադարձությունը Աղբյուրը
մ.թ.ա. 4026 Ադամի ստեղծումը Ծննդ. 2։7
մ.թ.ա. 4026-ից հ. Եդեմում ուխտ է հաստատվում,
առաջին մարգարեությունը Ծննդ. 3։15
ն. մ.թ.ա. 3896 Կայենը սպանում է Աբելին Ծննդ. 4։8
մ.թ.ա. 3896 Սեթի ծնունդը Ծննդ. 5։3
մ.թ.ա. 3404 Արդար Ենոքի ծնունդը Ծննդ. 5։18
մ.թ.ա. 3339 Մաթուսաղայի ծնունդը Ծննդ. 5։21
մ.թ.ա. 3152 Ղամեքի ծնունդը Ծննդ. 5։25
մ.թ.ա. 3096 Ադամի մահը Ծննդ. 5։5
մ.թ.ա. 3039 Աստված «վերցնում» է Ենոքին, Ծննդ. 5։23, 24;
ավարտվում է Ենոքի մարգարեանալու Հուդա 14
ժամանակաշրջանը
մ.թ.ա. 2970 Նոյի ծնունդը Ծննդ. 5։28, 29
մ.թ.ա. 2490 Աստծու ազդարարությունը Ծննդ. 6։3
մարդկանց հետ կապված
մ.թ.ա. 2470 Հաբեթի ծնունդը Ծննդ. 5։32; 9։24; 10։21
մ.թ.ա. 2468 Սեմի ծնունդը Ծննդ. 7։11; 11։10
մ.թ.ա. 2370 Մաթուսաղայի մահը Ծննդ. 5։27
Ջրհեղեղի ջրերը թափվում են (աշուն) Ծննդ. 7։6, 11
մ.թ.ա. 2369 Ջրհեղեղից հետո ուխտ է կապվում Ծննդ. 8։13;
9։16
մ.թ.ա. 2368 Արփաքսադի ծնունդը Ծննդ. 11։10
մ.թ.ա. 2269-ից հ. Բաբելոնյան աշտարակաշինությունը Ծննդ. 11։4
մ.թ.ա. 2020 Նոյի մահը Ծննդ. 9։28, 29
մ.թ.ա. 2018 Աբրահամի ծնունդը Ծննդ. 11։26, 32; 12։4
մ.թ.ա. 1943 Աբրահամն անցնում է Եփրատ Ծննդ. 12։4, 7;
գետը Քանան գնալու ճանապարհին, Ելք 12։40;
աբրահամական ուխտը ուժի մեջ է Գաղ. 3։17
մտնում, սկսվում է 430 տարի տևող
ժամանակաշրջանը մինչև Օրենքի
ուխտի հաստատումը
ն. մ.թ.ա. 1933 Ղովտը ազատվում է, Աբրահամը Ծննդ. 14։16, 18; 16։3
գնում է Մելքիսեդեկի մոտ
մ.թ.ա. 1932 Իսմայելի ծնունդը Ծննդ. 16։15, 16
մ.թ.ա. 1919 Թլփատության ուխտ է հաստատվում Ծննդ. 17։1, 10, 24
Սոդոմի և Գոմորի դատաստանը Ծննդ. 19։24
մ.թ.ա. 1918 Իսահակի՝ իսկական ժառանգորդի Ծննդ. 21։2, 5;
ծնունդը, սկսվում է շուրջ 450 տարի Գործ. 13։17–20
տևող ժամանակաշրջանը
մ.թ.ա. 1913 Իսահակը կտրվում է կաթից, Ծննդ. 21։8; 15։13;
Իսմայելը ուղարկվում է, չարչարանքի Գործ. 7։6
400 տարիների սկիզբը
մ.թ.ա. 1881 Սառայի մահը Ծննդ. 17։17; 23։1
մ.թ.ա. 1878 Իսահակի և Ռեբեկայի ամուսնությունը Ծննդ. 25։20
մ.թ.ա. 1868 Սեմի մահը Ծննդ. 11։11
մ.թ.ա. 1858 Եսավի ու Հակոբի ծնունդը Ծննդ. 25։26
մ.թ.ա. 1843 Աբրահամի մահը Ծննդ. 25։7
մ.թ.ա. 1818 Եսավի ամուսնությունն իր առաջին Ծննդ. 26։34
երկու կանանց հետ
մ.թ.ա. 1795 Իսմայելի մահը Ծննդ. 25։17
մ.թ.ա. 1781 Հակոբը փախչում է Խառան, Ծննդ. 28։2, 13, 19
նրա տեսիլքը Բեթելում
մ.թ.ա. 1774 Հակոբն ամուսնանում է Լիայի Ծննդ. 29։23–30
ու Ռաքելի հետ
մ.թ.ա. 1767 Հովսեփի ծնունդը Ծննդ. 30։23, 24
մ.թ.ա. 1761 Հակոբը Խառանից վերադառնում է Ծննդ. 31։18, 41
Քանան
մ.թ.ա. 1750 Հովսեփին նրա եղբայրները Ծննդ. 37։2, 28
ստրկության են վաճառում
մ.թ.ա. 1738 Իսահակի մահը Ծննդ. 35։28, 29
մ.թ.ա. 1737 Հովսեփը դառնում է կառավարիչ Ծննդ. 41։40, 46
Եգիպտոսում
մ.թ.ա. 1728 Հակոբն իր ողջ ընտանիքով Ծննդ. 45։6;
մ.թ.ա. 1711 Հակոբի մահը Ծննդ. 47։28
մ.թ.ա. 1657 Հովսեփի մահը Ծննդ. 50։26
ն. մ.թ.ա. 1613 Հոբի փորձությունը Հոբ 1։8; 42։16
մ.թ.ա. 1600-ից հ. Եգիպտոսը դառնում է առաջին Ելք 1։8
աշխարհակալ ուժը
մ.թ.ա. 1593 Մովսեսի ծնունդը Ելք 2։2, 10
մ.թ.ա. 1553 Մովսեսը ներկայանում է Ելք 2։11, 14, 15;
որպես ազատարար, փախչում է Մադիան Գործ. 7։23
մ.թ.ա. մ. 1514 Մովսեսը՝ վառվող փշոտ թփի մոտ Ելք 3։2
մ.թ.ա. 1513 Պասեք, իսրայելացիները Ելք 12։12;
հեռանում են Եգիպտոսից, 14։27, 29, 30;
ազատագրում Կարմիր ծովի մոտ, Ծննդ. 15։13, 14
Եգիպտոսի իշխանությունը սասանվում է,
ավարտվում է 400 տարի տևող չարչարանքի
ժամանակաշրջանը
Օրենքի ուխտ է կապվում Սինա (Քորեբ) Ելք 24։6–8
լեռան մոտ
Ավարտվում է 430 տարի տևող Գաղ. 3։17; Ելք 12։40
ժամանակաշրջանը, որը սկսվել էր,
երբ աբրահամական ուխտը
ուժի մեջ մտավ
մ.թ.ա. 1512 Կանգնեցվում է խորանը Ելք 40։17
Ահարոնի ու նրա սերնդի Ղևտ. 8։34–36
քահանայության հաստատումը
Մովսեսն ավարտում է «Ելք» և Ղևտ. 27։34;
«Ղևտական» գրքերի գրությունը Թվեր 1։1
մ.թ.ա. մ. 1473 Մովսեսն ավարտում է «Հոբ» Հոբ 42։16, 17
գրքի գրությունը
Իսրայելի հետ ուխտ է կապվում 2 Օրենք 29։1
Մովաբում
Մովսեսը գրի է առնում 2 Օրենք 1։1, 3
«2 Օրենք» գիրքը
Մովսեսը մահանում է Նաբավ 2 Օրենք 34։1, 5, 7
լեռան վրա՝ Մովաբում
Հեսուի գլխավորությամբ Հեսու 4։19
Իսրայելը մտնում է Քանան
մ.թ.ա. 1467 Երկրի նվաճումը հիմնականում Հեսու 11։23;
ավարտված է, ավարտվում են Հեսու 14։7, 10–15
Գործեր 13։17–20-ում նշված
«մոտ չորս հարյուր հիսուն տարիներ»
տևող ժամանակահատվածը
մ.թ.ա. մ. 1450 Ավարտվում է «Հեսու» Հեսու 1։1; 24։26
գրքի գրությունը
Հեսուի մահը Հեսու 24։29
մ.թ.ա. 1117 Սամուելը Սավուղին օծում է 1 Սամ. 10։24;
որպես Իսրայելի թագավոր Գործ. 13։21
մ.թ.ա. 1107 Դավթի ծնունդը Բեթլեհեմում 1 Սամ. 16։1
մ.թ.ա. մ. 1100 Սամուելն ավարտում է «Դատավորներ» Դատ. 21։25
գրքի գրությունը
մ.թ.ա. մ. 1090 Սամուելն ավարտում է «Հռութ» Հռութ 4։18–22
գրքի գրությունը
մ.թ.ա. մ. 1078 Ավարտվում է «1 Սամուել» գրքի 1 Սամ. 31։6
գրությունը
մ.թ.ա. 1077 Քեբրոնում Դավիթը դառնում է 2 Սամ. 2։4
Հուդայի թագավորը
մ.թ.ա. 1070 Դավիթը դառնում է ողջ Իսրայելի 2 Սամ. 5։3–7
թագավորը, Երուսաղեմը դարձնում է
իր մայրաքաղաքը
մ.թ.ա. 1070-ից հ. Տապանակը բերվում է Երուսաղեմ, 2 Սամ. 6։15;
Դավթի հետ թագավորության 2Սմ 7։12–16
ուխտ է կապվում
մ.թ.ա. մ. 1040 Գադն ու Նաթանը ավարտում 2 Սամ. 24։18
են «2 Սամուել» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 1037 Սողոմոնը հաջորդում է Դավթին 1 Թագ. 1։39; 2։12
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. 1034 Սողոմոնը սկսում է տաճարի 1 Թագ. 6։1
շինարարությունը
մ.թ.ա. 1027 Ավարտվում է տաճարի 1 Թագ. 6։38
շինարարությունը Երուսաղեմում
մ.թ.ա. մ. 1020 Սողոմոնն ավարտում է Երգ 1։1
«Երգերի երգը» գրքի գրությունը
ն. մ.թ.ա. 1000 Սողոմոնն ավարտում է «Ժողովող» Ժող. 1։1
գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 997 Սողոմոնին հաջորդում է 1 Թագ. 11։43;
Ռոբովամը, թագավորությունը 1Թգ 12։19, 20
բաժանվում է, գահ է բարձրանում
Հերոբովամը որպես Իսրայելի
թագավոր
մ.թ.ա. 993 Սիսակը գրոհում է Հուդայի վրա 1 Թագ. 14։25, 26
և վերցնում տաճարի գանձերը
մ.թ.ա. 980 Ռոբովամից հետո Աբիամն (Աբիա) է 1 Թագ. 15։1, 2
թագավորում Հուդայի վրա
մ.թ.ա. 977 Աբիամից հետո Ասան է գահ 1 Թագ. 15։9, 10
բարձրանում որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 976 Հերոբովամին հաջորդում է Նադաբը 1 Թագ. 14։20
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 975 Նադաբին հաջորդում է Բաասան 1 Թագ. 15։33
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 952 Բաասային հաջորդում է Էլան 1 Թագ. 16։8
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 951 Էլային հաջորդում է Զամրին 1 Թագ. 16։15
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 947 Ամրին թագավորում է Իսրայելում 1 Թագ. 16։22, 23
մ.թ.ա. մ. 940 Ամրիին հաջորդում է Աքաաբը որպես 1 Թագ. 16։29
Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. 936 Ասային հաջորդում է Հովսափատը 1 Թագ. 22։41, 42
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 919 Աքաաբին հաջորդում է Օքոզիան 1 Թագ. 22։51, 52
և թագավորում է Իսրայելում
մ.թ.ա. մ. 917 Հովրամը (Իսրայելում) թագավոր է 2 Թագ. 3։1
դառնում Օքոզիայից հետո
մ.թ.ա. 913 Հովրամը (Հուդայում) թագավոր է 2 Թագ. 8։16, 17
դառնում Հովսափատի օրոք
մ.թ.ա. մ. 906 Հովրամին հաջորդում է Օքոզիան 2 Թագ. 8։25, 26
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 905. Գոթողիա թագուհին ապօրինաբար 2 Թագ. 11։1–3
գրավում է Հուդայի գահը
Հովրամին հաջորդում է Հեուն 2 Թագ. 9։24, 27; 10։36
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. 898 Օքոզիային հաջորդում է Հովասը 2 Թագ. 12։1
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. 876 Հեուին հաջորդում է Հովաքազը 2 Թագ. 13։1
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 859 Հովաքազին հաջորդում է Հովասը 2 Թագ. 13։10
և թագավորում է Իսրայելում
մ.թ.ա. 858 Հովասին հաջորդում է Ամասիան 2 Թագ. 14։1, 2
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 844 Հովասին հաջորդում է Հերոբովամ 2 Թագ. 14։23
II-ը որպես Իսրայելի թագավոր
Հովնանն ավարտում է «Հովնան» Հովն. 1։1, 2
գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 829 Ամասիային հաջորդում է Օզիան 2 Թագ.15։1, 2
(Ազարիա) որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 820 Հավանաբար գրվել է «Հովել» գիրքը Հովել 1։1
մ.թ.ա. մ. 804 Ամոսն ավարտում է «Ամոս» Ամոս 1։1
գրքի գրությունը
մ.թ.ա. մ. 792 Զաքարիան իշխում է որպես 2 Թագ. 15։8
Իսրայելի թագավոր (6 ամիս)
մ.թ.ա. մ. 791 Զաքարիային հաջորդում է Սեղումը 2 Թագ. 15։13, 17
որպես Իսրայելի թագավոր
Սեղումին հաջորդում է Մանայեմը
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 780 Մանայեմին հաջորդում է Փակեիան 2 Թագ. 15։23
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 778 Փակեիային հաջորդում է Փակեեն 2 Թագ. 15։27
որպես Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 778 Եսայիան սկսում է մարգարեանալ Ես. 1։1; 6։1
մ.թ.ա. 777 Օզիային (Ազարիա) հաջորդում է 2 Թագ. 15։32, 33
Հովաթամը որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 761 Հովաթամին հաջորդում է Աքազը 2 Թագ. 16։1, 2
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 758 Օսեան սկսում է իշխել որպես 2 Թագ. 15։30
Իսրայելի թագավոր
մ.թ.ա. 745 Աքազին հաջորդում է Եզեկիան 2 Թագ. 18։1, 2
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. 745-ից հ. Օսեեն ավարտում է Օս. 1։1
«Օսեե» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 740 Ասորեստանը նվաճում է 2 Թագ. 17։6, 13, 18
Իսրայելը, գրավում է Սամարիան
մ.թ.ա. 732 Սենեքերիմը գրավում է Հուդան 2 Թագ. 18։13
մ.թ.ա. 732-ից հ. Եսայիան ավարտում է Ես. 1։1
«Եսայիա» գրքի գրությունը
ն. մ.թ.ա. 717 Միքիան ավարտում է Միք. 1։1
«Միքիա» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. մ. 717 Ավարտվում է «Առակներ» գրքի Առակ. 25։1
կազմությունը
մ.թ.ա. 716 Եզեկիային հաջորդում է Մանասեն 2 Թագ. 21։1
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. 661 Մանասեին հաջորդում է Ամոնը 2 Թագ. 21։19
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. 659 Ամոնին հաջորդում է Հովսիան 2 Թագ. 22։1
որպես Հուդայի թագավոր
ն. մ.թ.ա. 648 Սոփոնիան ավարտում է Սոփ. 1։1
«Սոփոնիա» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 647 Երեմիան մարգարե է նշանակվում Երեմ. 1։1, 2,
9, 10
ն. մ.թ.ա. 632 Նաումն ավարտում է Նաում 1։1
«Նաում» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 632 Նինվեն ավերվում է Նաում 3։7
քաղդեացիների և մարերի ձեռքով
Բաբելոնը դառնում է
երրորդ աշխարհակալ ուժը
մ.թ.ա. 628 Հովաքազը՝ Հովսիայի հաջորդը, 2 Թագ. 23։31
իշխում է որպես Հուդայի թագավոր
Հովաքազին հաջորդում է Հովակիմը 2 Թագ. 23։36
որպես Հուդայի թագավոր
մ.թ.ա. մ. 628 Ամբակումն ավարտում է Ամբ. 1։1
«Ամբակում» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 625 Նաբուգոդոնոսորը (II) դառնում է Երեմ. 25։1
Բաբելոնի թագավոր, նրա կառավարման
առաջին տարին հաշվվում է
մ.թ.ա. 624թ. նիսանից
մ.թ.ա. 620 Նաբուգոդոնոսորը Հովակիմին դարձնում է 2 Թագ.24։1
իրեն հարկատու թագավոր
մ.թ.ա. 618 Հովակիմից հետո Հուդայում 2 Թագ. 24։6, 8
թագավոր է դառնում Հովաքինը
մ.թ.ա. 617 Նաբուգոդոնոսորը առաջին հրեա Դան. 1։1–4
գերյալներին տանում է Բաբելոն
Սեդեկիան Հուդայի թագավոր է նշանակվում 2 Թագ.24։12–18
մ.թ.ա. 613 Եզեկիելը սկսում է մարգարեանալ Եզեկ. 1։1–3
մ.թ.ա. 609 Նաբուգոդոնոսորը երրորդ անգամ 2 Թագ. 25։1, 2
հարձակում է գործում Հուդայի վրա,
սկսվում է Երուսաղեմի պաշարումը
մ.թ.ա. 607 Հինգերորդ ամսին (աբ) ավերվում է 2 Թագ. 25։8–10;
տաճարը և կործանվում Երուսաղեմը Երեմ. 52։12–14
Յոթերորդ ամսին հրեաները 2 Թագ. 25։25, 26;
հեռանում են Հուդայից, սկսվում են Ղուկ. 21։24
«ազգերին սահմանված ժամանակները»
Երեմիան գրում է «Ողբ» գիրքը «Ողբ»,
նախաբան, LXX
մ.թ.ա. մ. 607 Աբդիան գրում է «Աբդիա» գիրքը Աբդիա 1
մ.թ.ա. մ. 591 Եզեկիելն ավարտում է Եզեկ. 40։1;
«Եզեկիել» գրքի գրությունը Եզկ 29։17
մ.թ.ա. 580 Ավարտվում է «1 Թագավորներ», Երեմ. 52։31;
«2 Թագավորներ» և «Երեմիա» 2 Թագ. 25։27
գրքերի գրությունը
մ.թ.ա. 539 Մարերն ու պարսիկները նվաճում են Դան. 5։30, 31
Բաբելոնը, Մարա-Պարսկաստանը դառնում է
չորրորդ աշխարհակալ ուժը
մ.թ.ա. 537 Պարսից Կյուրոս թագավորի հրամանով 2 Տար. 36։22, 23;
հրեաներին թույլ է տրվում Երեմ. 25։12; 29։10
վերադառնալ Երուսաղեմ, ավարտվում է
70 տարի տևած ամայացումը
մ.թ.ա. մ. 536 Դանիելն ավարտում է Դան. 10։1
«Դանիել» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 536 Զորաբաբելը գցում է տաճարի հիմքը Եզր. 3։8–10
մ.թ.ա. 522 Արգելք է դրվում տաճարի Եզր. 4։23, 24
շինարարության վրա
մ.թ.ա. 520 Անգեն ավարտում է Անգե 1։1
«Անգե» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 518 Զաքարիան ավարտում է Զաք. 1։1
«Զաքարիա» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 515 Զորաբաբելն ավարտում է երկրորդ Եզր. 6։14, 15
տաճարի շինարարությունը
մ.թ.ա. 468 Եզրասն ու քահանաները Եզր. 7։7
վերադառնում են Երուսաղեմ
մ.թ.ա. մ. 460 Եզրասն ավարտում է Եզր. 1։1
«1 Տարեգրություն», 2 Տար. 36։22
«2 Տարեգրություն», «Եզրաս»
գրքերի գրությունը, ավարտվում է
«Սաղմոսներ» գրքի կազմությունը
մ.թ.ա. 455 Նեեմիան վերակառուցում է Նեեմ. 1։1; 2։1,
Երուսաղեմի պարիսպները. 11; 6։15;
սկսվում է 70 շաբաթների մասին Դան. 9։24
մարգարեության կատարումը
մ.թ.ա. 443-ից հ. Նեեմիան ավարտում է Նեեմ. 5։14
«Նեեմիա» գրքի գրությունը
Մաղաքիան ավարտում է Մաղ. 1։1
«Մաղաքիա» գրքի գրությունը
մ.թ.ա. 406 Ակներևաբար ավարտվում է Դան. 9։25
Երուսաղեմի վերակառուցումը
մ.թ.ա. 332 Հունաստանը՝ հինգերորդ աշխարհակալ ուժը, Դան. 8։21
իշխում է Հրեաստանի վրա
մ.թ.ա. մ. 280 Սկսվում է հունարեն «Յոթանասնից»-ի
թարգմանությունը
մ.թ.ա. 165 Տաճարի նվիրումը այն բանից հետո, Հովհ. 10։22
երբ հույները կռապաշտությամբ
պղծեցին այն, Նվիրման տոն
մ.թ.ա. 63 Հռոմը՝ վեցերորդ աշխարհակալ ուժը, Հովհ. 19։15;
իշխում է Երուսաղեմի վրա Հայտն. 17։10
մ.թ.ա. մ. 37 Հերովդեսը (Հռոմի կողմից
նշանակված թագավոր)գրավում է
Երուսաղեմը
մ.թ.ա. 2 Հովհաննես Մկրտչի և Հիսուսի ծնունդը Ղուկ. 1։60;
մ.թ. 29 Հովհաննեսն ու Հիսուսը Ղուկ. 3։1, 2, 23
սկսում են իրենց ծառայությունը
մ.թ. 33 Նիսանի 14, Հիսուսը զոհում է Ղուկ. 22։20;
իր անձը՝ նոր ուխտի համար հիմք դնելով, Ղկ 23։33
ցից է բարձրացվում
Նիսանի 16, Հիսուսի հարությունը Մատթ. 28։1–10
Սիվանի 6, Պենտեկոստե, թափվում է Գործ. 2։1–17, 38
սուրբ ոգին, Պետրոսը հրեաների համար
դուռ է բացում դեպի քրիստոնեական ժողով
մ.թ. 36 Ավարտվում են 70 շաբաթ-տարիները, Դան. 9։24–27;
Պետրոսն այցելում է Կոռնելիոսին, Գործ. 10։1, 45
որը առաջին անթլփատ մարդն էր ոչ հրեաներից,
որ պետք է մտներ քրիստոնեական ժողով
մ.թ. մ. 41 Մատթեոսն արձանագրում է
իր անունը կրող Ավետարանը
մ.թ. մ. 47–48 Պողոսը սկսում է իր առաջին Գործ. 13։1–14։28
միսիոներական շրջագայությունը
մ.թ. մ. 49 Կառավարիչ մարմինը Գործ. 15։28, 29
որոշում է ընդունում այլազգի
հավատացյալներին չթլփատելու վերաբերյալ
մ.թ. մ. 49–52 Պողոսի երկրորդ Գործ. 15։36–18։22
միսիոներական շրջագայությունը
մ.թ. մ. 50 Պողոսը գրում է 1 Թեսաղ. 1։1
«1 Թեսաղոնիկեցիներ» նամակը Կորնթոսից
մ.թ. մ. 51 Պողոսը գրում է 2 Թեսաղ. 1։1
«2 Թեսաղոնիկեցիներ» նամակը Կորնթոսից
մ.թ. մ. 50–52 Պողոսը գրում է Գաղ. 1։1
գաղատացիներին ուղղված իր նամակը
Կորնթոսից կամ Ասորիքի Անտիոքից
մ.թ. մ. 52–56 Պողոսի երրորդ Գործ. 18։23–21։19
միսիոներական շրջագայությունը
մ.թ. մ. 55 Պողոսը գրում է 1 Կորնթ. 15։32;
«1 Կորնթացիներ» նամակը Եփեսոսից 2 Կորնթ. 2։12, 13
և «2 Կորնթացիներ» նամակը Մակեդոնիայից
մ.թ. մ. 56 Պողոսը գրում է Հռոմ. 16։1
«Հռոմեացիներ» նամակը Կորնթոսից
մ.թ. մ. 56–58 Ղուկասը գրում է Ղուկ. 1։1, 2
իր անունը կրող Ավետարանը
«Փիլիպպեցիներ» Փիլիպ. 4։22
«Կողոսացիներ» Կող. 4։18
«Փիլիմոն» Փիլիմ. 1
մ.թ. մ. 61 Պողոսը գրում է Եբր. 13։24;
«Եբրայեցիներ» նամակը Հռոմից 10։34
Ղուկասն ավարտում է
«Գործեր» գրքի գրությունը Հռոմում
ն. մ.թ. 62 Հակոբոսը՝ Հիսուսի եղբայրը, Հակ. 1։1
գրում է «Հակոբոս» նամակը Երուսաղեմից
մ.թ. մ. 60–65 Մարկոսը գրում է
իր անունը կրող Ավետարանը
մ.թ. մ. 61–64 Պողոսը գրում է 1 Տիմոթ. 1։3
«1 Տիմոթեոս» նամակը Մակեդոնիայից
Պողոսը գրում է Տիտոս 1։5
«Տիտոս» նամակը Մակեդոնիայից (?)
մ.թ. մ. 62–64 Պետրոսը գրում է 1 Պետ. 1։1;5։13
«1 Պետրոս» նամակը Բաբելոնից
մ.թ. մ. 64 Պետրոսը գրում է 2 Պետ. 1։1
«2 Պետրոս» նամակը Բաբելոնից (?)
մ.թ. մ. 65 Պողոսը գրում է 2 Տիմոթ. 4։16–18
«2 Տիմոթեոս» նամակը Հռոմից
մ.թ. 70 Երուսաղեմն ու տաճարը Դան. 9։27;
ավերվում են հռոմեացիների կողմից Մատթ. 23։37, 38;
մ.թ. մ. 96 Հովհաննեսը Պատմոս կղզում Հայտն. 1։9
գրում է «Հայտնություն» գիրքը
մ.թ. մ. 98 Հովհաննեսը գրում է Հովհ. 21։22, 23
իր անունը կրող Ավետարանը
և «1 Հովհաննես», «2 Հովհաննես»
և «3 Հովհաննես» նամակները։
Աստվածաշնչի գրությունն ավարտվում է
մ.թ. մ. 100 Մահանում է վերջին 2 Թեսաղ. 2։7
առաքյալը՝ Հովհաննեսը
ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ. հարկավոր է հիշել, որ թեպետ տրված թվականներից շատերը հաստատված են, սակայն որոշ դեպքերում մոտավոր թվեր են գրված՝ հիմնված առկա փաստերի վրա։ Սույն աղյուսակի նպատակը անփոփոխ թվականներ հաստատելը չէ, այլ օգնել Աստվածաշունչն ուսումնասիրող անհատներին, որ նրանք կարողանան որոշել իրադարձությունների կատարման ժամանակը և տեսնել դրանց միջև եղած կապը։
ա) Համեմատելով երկու աղյուսակները՝ նշիր մի քանի մարգարեների և Աստվածաշունչ գրողների, ովքեր ապրել են (1) նախքան մ.թ.ա. 1117թ.-ին Իսրայելի թագավորության հաստատումը, (2) Իսրայելի ու Հուդայի թագավորությունների ժամանակաշրջանում, (3) այն բանից հետո, երբ հրեաները գերի տարվեցին Բաբելոն և նախքան Եբրայերեն Գրությունների կանոնի ավարտը։
բ) Նշիր, թե երբ են գրվել Պողոսի նամակները նրա միսիոներական շրջագայություններին զուգահեռ։
գ) Ի՞նչ կարող ես ասել Հունարեն Գրությունների այլ գրքերի գրության ժամանակի վերաբերյալ։
դ) Նշիր, թե երբ են ապրել հետևյալ մարդիկ՝ Սեմը, Սամուելը, Մաթուսաղան, Ղովտը, Սավուղ թագավորը, Դավիթը, Հոբը, Իսրայելի թագավոր Օսեան, Սողոմոնը, Ահարոնը և Հուդայի թագավոր Սեդեկիան։ Նշիր այն կարևոր իրադարձությունները, որոնք տեղի են ունեցել նրանց կյանքի ընթացքում, կամ նշիր նրանց ժամանակակիցների անունները։
ե) Ի՞նչ կարևոր իրադարձություններ են տեղի ունեցել (1) Նոյի, (2) Աբրահամի, (3) Մովսեսի կյանքի ընթացքում։
զ) Ստորև բերված իրադարձությունները համապատասխանեցրու հետևյալ թվականներին՝ 4026, 2370, 1943, 1513, 1473, 1117, 997, 740, 607, 539, 537, 455։
Ադամի արարումը
Սինա լեռան մոտ ուխտ հաստատելը
Երուսաղեմի կործանումը
Կյուրոսի հրամանով հրեաների վերադարձը Երուսաղեմ
Աստվածաշնչի գրության սկիզբը
Ջրհեղեղի սկիզբը
Բաբելոնի գրավումը մարերի ու պարսիկների կողմից
Իսրայելի առաջին թագավորի օծումը
Աբրահամը անցնում է Եփրատը, աբրահամական ուխտը ուժի մեջ է մտնում
Իսրայելի և Հուդայի թագավորությունների առաջ գալը
Հյուսիսային թագավորությունը նվաճվում է Ասորեստանի կողմից
Երուսաղեմի պարիսպը վերաշինում է Նեեմիան
Իսրայելացիները ազատագրվում են Եգիպտոսից
Հեսուն իսրայելացիներին առաջնորդում է Քանան
Երուսաղեմի 70-ամյա ամայացման վերջը
[աղյուսակ 326-րդ էջի վրա]
ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉԻ ԳՐՔԵՐԻ ԱՂՅՈՒՍԱԿ
(Որոշ տարեթվեր [և վայրեր] մոտավոր են։ Համառոտագրություններ՝ հ. «հետո», ն. «նախքան», մ. «մոտավորապես»)։
Եբրայերեն Գրությունների գրքերը՝ գրված մեր թվարկությունից առաջ (մ.թ.ա.)
Անվանումը Գրողը Գրվելու Ավարտին է Ընդգրկված
վայրը հասցվել ժամանակահատվածը
Ծննդոց Մովսես Անապատ 1513 «Սկզբից»
մինչև 1657
Ելք Մովսես Անապատ 1512 1657–1512
Ղևտական Մովսես Անապատ 1512 1 ամիս
(1512)
Թվեր Մովսես Անապատ/Մովաբի 1473 1512–1473
հարթավայրեր
2 Օրենք Մովսես Մովաբի 1473 2 ամիս
հարթավայրեր (1473)
Հեսու Հեսու Քանան մ. 1450 1473–
մ. 1450
Դատավորներ Սամուել Իսրայել մ. 1100 մ. 1450–
մ. 1120
Հռութ Սամուել Իսրայել մ. 1090 դատավորների
ժամանակաշրջանի
11 տարի
1 Սամուել Սամուել,Գադ, Իսրայել մ. 1078 մ. 1180–
Նաթան 1078
2 Սամուել Գադ, Նաթան Իսրայել մ. 1040 1077–
մ. 1040
1 և 2
Թագավորներ Երեմիա Հուդա/Եգիպտոս 580 մ. 1040–580
1 և 2
Տարեգրություն Եզրաս Երուսաղեմ (?) մ. 460 1077–537
(բացի 1 Տար.
1–9 գլուխներից)
Եզրաս Եզրաս Երուսաղեմ մ. 460 537–մ. 467
Նեեմիա Նեեմիա Երուսաղեմ 443-ից հ. 456–
443-ից հ.
Եսթեր Մուրթքե Շուշան, Էլամ մ. 475 493–մ. 475
Հոբ Մովսես Անապատ մ. 1473 ավելի քան
140 տարի՝ 1657-ի
և 1473-ի միջև
Սաղմոսներ Դավիթ և մ. 460
ուրիշներ
Առակներ Սողոմոն, Երուսաղեմ մ. 717
Ագուր,
Լեմուել
Ժողովող Սողոմոն Երուսաղեմ ն. 1000
Երգերի երգը Սողոմոն Երուսաղեմ մ. 1020
Եսայիա Եսայիա Երուսաղեմ 732-ից հ. մ. 778–
732-ից հ.
Երեմիա Երեմիա Հուդա/Եգիպտոս 580 647–580
Ողբ Երեմիա Երուսաղեմի 607
մերձակայք
Եզեկիել Եզեկիել Բաբելոն մ. 591 613–մ. 591
Դանիել Դանիել Բաբելոն մ. 536 618–մ. 536
Օսեե Օսեե Սամարիա (շրջան) 745-ից հ. ն. 804–
745-ից հ.
Հովել Հովել Հուդա մ. 820 (?)
Ամոս Ամոս Հուդա մ. 804
Աբդիա Աբդիա մ. 607
Հովնան Հովնան մ. 844
Միքիա Միքիա Հուդա ն. 717 մ. 777–717
Նաում Նաում Հուդա ն. 632
Ամբակում Ամբակում Հուդա մ. 628 (?)
Սոփոնիա Սոփոնիա Հուդա ն. 648
Անգե Անգե Երուսաղեմ 520 112 օր (520)
Զաքարիա Զաքարիա Երուսաղեմ 518 520–518
Մաղաքիա Մաղաքիա Երուսաղեմ 443-ից հ.
Հունարեն Գրությունների գրքերը՝ գրված մեր թվարկության (մ.թ.) ընթացքում
Անվանումը Գրողը Գրվելու Ավարտին է Ընդգրկված
վայրը հասցվել ժամանակահատվածը
Մատթեոս Մատթեոս Պաղեստին մ. 41 մ.թ.ա. 2–
մ.թ. 33
Մարկոս Մարկոս Հռոմ մ. 60–65 29–33
Ղուկաս Ղուկաս Կեսարիա մ. 56–58 մ.թ.ա. 3–
մ.թ. 33
Հովհաննես Հովհաննես Եփեսոս կամ
առաքյալ մերձակայք մ. 98 29–33 (բացի
նախաբանից)
Գործեր Ղուկաս Հռոմ մ. 61 33–մ. 61
Հռոմեացիներ Պողոս Կորնթոս մ. 56
1 Կորնթացիներ Պողոս Եփեսոս մ. 55
2 Կորնթացիներ Պողոս Մակեդոնիա մ. 55
Գաղատացիներ Պողոս Կորնթոս կամ մ. 50–52
Ասորիքի Անտիոք
Եփեսացիներ Պողոս Հռոմ մ. 60–61
Փիլիպպեցիներ Պողոս Հռոմ մ. 60–61
Կողոսացիներ Պողոս Հռոմ մ. 60–61
1 Թեսաղոնիկեցիներ Պողոս Կորնթոս մ. 50
2 Թեսաղոնիկեցիներ Պողոս Կորնթոս մ. 51
1 Տիմոթեոս Պողոս Մակեդոնիա մ. 61–64
2 Տիմոթեոս Պողոս Հռոմ մ. 65
Տիտոս Պողոս Մակեդոնիա (?) մ. 61–64
Փիլիմոն Պողոս Հռոմ մ. 60–61
Եբրայեցիներ Պողոս Հռոմ մ. 61
Հակոբոս Հակոբոս Երուսաղեմ ն. 62
(Հիսուսի եղբայրը)
1 Պետրոս Պետրոս Բաբելոն մ. 62–64
2 Պետրոս Պետրոս Բաբելոն (?) մ. 64
1 Հովհաննես Հովհաննես Եփեսոս մ. 98
առաքյալ կամ մերձակայք
2 Հովհաննես Հովհաննես Եփեսոս մ. 98
առաքյալ կամ մերձակայք
3 Հովհաննես Հովհաննես Եփեսոս մ. 98
առաքյալ կամ մերձակայք
Հուդա Հուդա Պաղեստին (?) մ. 65
(Հիսուսի եղբայրը)
Հայտնություն Հովհաննես Պատմոս մ. 96
առաքյալ