Panagtaraken iti Uyokan—“Nasam-it” a Pakasaritaan
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! iti Grecia
TI APAGSIPASIP a parbangon in-inut nga isaknapna ti nalukneng a lawagna iti langit. Bayat ti nalamiis ken naangep a bigbigat, siuulimek a simmardeng ti trak a pickup iti igid ti kalsada iti arisadsad ti bantay. Rimmuar ti dua a di pay mabigbig a tao—a nakaguantes, nakabota, nakabalan iti makinrabaw a kawes a katsa, ken nakadalungdong, nakapayabyab. Buyogen iti naannad ngem nagagar a tignay, ikargada iti trak dagiti pinulpullo a kahon a kayo. Agassawa kadi a mannanakaw dagitoy a silalaka nga agtaktakaw? Saan, agassawa nga agtartaraken iti uyokan a mangay-aywan a naimbag kadagiti buyot dagiti nagpateg a tarakenda nga uyokan—sisasaganadan nga agbiahe nga agturong iti sabali pay a lugar a sadiay adda dagiti mula nga agpatpataud iti nectar.
Dagiti agtaraken iti uyokan ket naisangsangayan a kita ti tattao, a maipagpannakkelda ti pannakilangen iti naisangsangayan a kita ti insekto. Maysa pay, adda ti uyokan, a nalabit kapapatgan iti ekonomia kadagiti amin nga insekto nga agpatpataud iti diro ken allid ken i-pollinate-na (iyakar ti pulbo ti kalalaki a sabong iti kababai a sabong) ti adu a nadumaduma a mula. Iti sabali a bangir, adda dagiti tattao nga ikarkarigatanda ti agbirok iti pagbiagda babaen ti panagtaraken kadagiti uyokan ken kasta met a pagay-ayatda dagitoy a babassit a parsua ken “maawatanda a naimbag dagiti kasasaadda,” kas kuna ti maysa kadakuada.
Agay-aywan iti “Inaldaw a Milagro”
Kasla nakalaklaka ti agtaraken iti uyokan: Maaddaanka iti adu a balay ti uyokan a napno iti kolonia dagiti uyokan, ikabil ida iti lugar a pakapatpataudan ti nectar, ken agsubli kalpasan iti sumagmamano a bulan tapno apiten ti produkto. Ngem saan a kasta laeng. Tapno maammuan no ania ti pudno a kasapulan, nakisaritakami kada John ken Maria, propesional nga agtartaraken kadagiti uyokan, a siraragsak a nangibaga kadakami maipapan iti pagay-ayatda a trabaho.
“Ti panagtaraken kadagiti uyokan ket maysa a trabaho nga addaan inaldaw-aldaw a milagro,” kuna ni John bayat ti panagsadagna iti silulukat a balay ti uyokan. “Agingga ita, awan pay ti makatarus a naimbag iti nagsayaat ti pannakaiplanona a panagbiag ti sangakaarrubaan, ti adelantado a kinasigo iti komunikasion, ken ti naisangsangayan nga ugali dagiti uyokan nga agtrabaho.”
No tuntonen ti pakasaritaan ti propesional a panagtaraken iti uyokan, dakamaten ni John a kadagiti napalabas, apiten dagiti agtartaraken ti uyokan ti diro babaen ti panangdadael kadagiti kolonia, nga agbalay kadagiti lungog ti kaykayo ken dadduma nga abut. Idi 1851, nupay kasta, natakuatan ni Lorenzo Lorraine Langstroth, maysa nga Americano nga agtartaraken iti uyokan, a mangibati dagiti uyokan iti espasio nga agarup 6 a milimetro iti nagbabaetan dagiti rara nga allid. Gapuna, mabalin nga usaren dagiti aramid-tao a balay ti uyokan a mabalin nga ikkan iti umasping nga espasio iti nagbabaetan dagiti kuadro ti rara. Posiblen ti panangikkat kadagiti sinaggaysa a kuadro manipud iti balay ti uyokan ken panangapit iti diro ken allid a di daddadaelen ti kolonia.
“Para iti naballigi a panagtaraken iti uyokan,” kuna pay ni John, “masapul nga adda dakkel a panangipategmo kadagiti kolonia ti tarakenmo nga uyokan. Kaslattay maysaka nga ama dagiti tarakenmo nga uyokan, ket patiek a mabigbigda daytoy ket nagsayaat ti pannakitinnulongda. Agbalinka met a doktorda, ti mangtaripato kadakuada, ti mangpakan kadakuada bayat dagiti narikut a tiempo ti kalam-ekna.”
Kuna pay ni Maria: “Adut’ masarita ti nalaing nga agtartaraken iti uyokan babaen laeng ti panangtaldiap iti balay ti uyokan, a gagangay nga aglaon iti baet ti 8 ribu ken 80 a ribu nga uyokan. No aduankan iti kapadasan, no lukatam ti balay ti uyokan, iti laeng sayanggusengda maibagam no nasalibukag, nabunga, ken ‘naragsak’ ti kolonia; no mabisin; no ‘ulila’ agsipud ta natayen ti reyna nga uyokan; no marurod iti banag a di makaay-ayo; ken nakaad-adu pay.”
Dagiti Napateg a Banag iti Naballigi a Panagtaraken iti Uyokan
“Napateg unay ti naannad a panangpili iti lugar a pangikabilan ti agtaraken iti uyokan kadagiti balay ti tarakenna nga uyokan,” ilawlawag ni John. “Ikagumaanmi ti mangbirok kadagiti kasabsabongan a sadiay makasarak dagiti uyokan iti taraon.
“Ti agtartaraken iti uyokan mabalin nga agbirok kadagiti agsabsabong a naranghita ken basswood tapno agbalin nga okupado ti kolonia dagiti tarakenna. Bayat ti kalgaw ken otonio, ti lugar nga aduan iti saleng ken kayo a fir makatulong a mangpataud iti nagsayaat ti kalidadna a diro a nakalitlitnaw ti nalabaga a kolorna, a nalaka a malako. Ti tay-ak dagiti agsabsabong nga atap a thyme mangipaayda iti kasayaatan a kita ti diro—ti kangrunaan kadagiti diro, kas pangawag dagiti agtartaraken iti uyokan iti dayta. Mangan met dagiti uyokan iti white clover, yellow sweet clover, ken alfalfa.”
Sentido komon ti kangrunaan. Ilawlawag ni Maria: “No ikabilmi dagiti balay ti uyokan iti kabambantayan, makagunggona no ikabilmi ida iti arisadsad ti bantay. Ngarud, mabalin dagiti uyokan ti agtayab a sumang-at, a bumisita kadagiti napnuan sabong a kaykayo, ket kalpasanna—no nabnabsogdan—laklakaendan ti tumayab, a sumalog nga agsubli iti balayda. No dagiti balay ti uyokan addada iti tuktok ti salogan iti ngatuen dagiti kaykayo, mangbannog daytoy kadagiti uyokan ket di nasayaat ti epektona iti kinabunga ti kolonia.”
“Maawatan ti tunggal agtartaraken iti uyokan ti nasken a paset ti reyna iti pagimbagan ken kinabunga ti maysa a kolonia,” kuna ni John bayat ti siaannad a panangiggemna iti maysa kadagiti balay ti uyokan nga addaan iti agtutubo a reyna a naikabil iti tengngana. “Kadagiti balay ti uyokan a bassit laeng dagiti annak ken diroda, mapapatay ti reyna ken masukatan. Ad-adu a diro ti ipaay dagiti kolonia nga agtutubo pay ti reynada. Kasta met, no kayatmi ti mangparnuay iti baro a kolonia, mangalakami iti nasalun-at a doble a balay ti uyokan a napno kadagiti uyokan ket pagsinaenmi ti makinngato ken makimbaba a kahon. Ti kagudua ti ayan ti reyna, isu a mangikabilkami iti agtutubo pay, nayasawan a reyna iti sabali a kagudua. Inton panagsasabongen, agit-itlogton ti baro a reyna, a mangpunno iti balay ti uyokan kadagiti agtutubo a trabahador nga uyokan.”
Kasano kapaut ti panagbiag ti uyokan? Naibaga kadakami a ti kapaut ti biag ti trabahador nga uyokan ket maitupag iti kinagagetna. Iti kalgaw, no agsapsapul ti uyokan iti taraonna kadagiti sabsabong iti agarup 15 nga oras iti maysa nga aldaw ken agtaytayab iti kapartak a 21 kilometro iti maysa nga oras, agbiag laeng iti innem a lawas. No kalam-ekna saan unay a mabannog dagiti uyokan, ta agtrabahoda laeng iti dua wenno tallo nga oras iti maysa nga aldaw, iti kasta mabalin nga agbiagda iti sumagmamano a bulan.
Nadumaduma a Produkto
Siempre, diro ti umuna a malagiptayo no pagtutungtongantayo ti panagtaraken iti uyokan. Daytoy nasam-it, napigket a pluido ket nectar a binalbaliwan dagiti trabahador nga uyokan. Iti promedio, makapataud ti maysa a komersial a balay ti uyokan iti 29 a kilo iti tinawen. Ti allid ti sabali pay a napateg a kanayonan a produkto ti panagtrabaho ti uyokan. Mausar ti rara iti agarup lima agingga iti innem a tawen. Iti dayta a tiempo, nalitemton ti kolorna gapu iti nadumaduma a mikrobio ken parasito nga adda iti dayta ket masapul a masukatanen. Maproseso dagiti naibellengen a rara maipaay iti allidda. Ti promedio a mailako a produkto ket 9 agingga iti 18 a kilo nga allid iti tunggal tonelada a diro a maapit.
Ti pulbo ti sabong (pollen)—a dayta ti kangrunaan a gubuayan dagiti protina, bitamina, mineral, ken taba a mangparnuay iti reyna, trabahador, ken ti kalakian—ket idayaw met ti dadduma a tattao a kas nagsayaat a natural a medisina agpaay iti adu nga an-annayen. Ti maysa a balay ti uyokan makaipaay iti agarup 5 a kilo iti makatawen. Ti propolis ket maysa a sustansia nga usaren dagiti uyokan a mangpaimeng iti balayda ken pangbungon iti aniaman a dakkel unay a sumrek iti balayda tapno maikkat.
Direkta man wenno saan, ti pannakapataud ti agarup kakapat iti taraon a kankanentayo ket agpannuray iti kabaelan ti uyokan nga ag-pollinate kadagiti mula. Dagiti mansanas, almond, melon, plum, peras, pipino, ken dagiti nadumaduma a kita ti berry agpannurayda amin iti uyokan tapno ma-pollinate. Kasta met ti nadumaduma a mula nga addaan bukel, agraman dagiti carrot, sibuyas, ken uray ti sunflower. Makatulong met iti produkto a karne ken gatas dagiti uyokan, a mang-pollinate iti alfalfa a pagtaraon dagiti ayup.
“Sigud a Nasirib”
“Patiek a kaaduan nga agtartaraken iti uyokan mamatida iti Dios,” kuna ni Maria, a mangipalagip kadatayo a ditay kabaelan nga ilawlawag dagiti kinarikut ti sosial a kasasaad dagiti uyokan, ti makaallukoy nga itataud ti komplikado a panagbiagda iti komunidad, ken ti kinalaingda nga agsursuro ken makikomunikar. Adu a tattao a nangadal ken nagtaraken kadagiti uyokan sidadaan nga ipabiangda amin daytoy iti kinapudno a “sigud a nasirib” dagiti uyokan, a ti kasta a sigud a sirib ti sipaparabur nga impaay kadakuada ti Naindaklan a Namarsua kadatayo, ni Jehova a Dios.—Idiligyo ti Proverbio 30:24, NW.
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 26]
Aggapu iti Sabong sa Maipan iti Lamisaanyo
1 Ti uyokan nga agtrabaho iti tay-ak bisitaenna ti maysa a sabong ket agurnong iti nectar
Bayat a bumisitada kadagiti sabong, urnongen dagiti uyokan ti nectar kadagiti supotda iti diro, a dayta ti dimmakkel a karabukobda. Tapno mapunno daytoy a supot, masapul a bumisita ti uyokan iti mamin-1,000 agingga iti 1,500 kadagiti sinaggaysa a sabong
2 No agsublin iti balayda, maurnong ti nectar iti rara
No sumreken iti balayda, ti uyokan nga agtrabaho iti tay-ak ibukbokna ti karga ti supotna iti diro iti ngiwat ti agtutubo a trabahador nga uyokan. Kalpasanna ideposito ti trabahador nga uyokan ti nectar iti maysa a benneg ti rara ket aramidenna ti kasapulan a trabaho a mamagbalin iti nectar a diro
3 Ti agtartaraken ti uyokan apitenna ti diro
Babaen iti napapudot a tadem, karusenna ti allid a nangbalkut kadagiti benneg iti uneg ti tunggal kuadro. Kalpasanna ikargana dagiti kuadro iti maysa a makina a mangikkat iti diro babaen iti puersa a mangiduron iti dayta nga agpatengnga (centrifugal)
4 Maikabil ti diro kadagiti garapon wenno sinaggaysa a pagkargaan
Dagiti etiketa iti garapon ti diro ibagada no ania a mulmula ti nanganan dagiti uyokan. No nasin-aw ti garapon, mabalin a maammuanyo ti kalidad babaen iti kolor ti diro
5 Nasayaat ti diro iti salun-atyo!
Nalaka nga agsepen ti bagi ti diro ket dagus a mapagbalin nga enerhia. Ipakita dagiti report a mabalin nga usaren a pangagas kadagiti nasinit ken dagiti nadumaduma a sugat