Ni Eusebius—“Ti Pannakaama ti Historia ti Simbaan”?
IDI tawen 325 K.P., pinaayaban ni Romano nga Emperador Constantino dagiti amin nga obispo iti Nicaea. Ti panggepna: tapno risuten ti dakkel a mapagsusupiatan nga isyu maipapan iti relasion ti Dios iti Anakna. Maysa kadagiti immatender isu ti mabigbigbig a kalaingan idi tiempona, ni Eusebius ti Cesarea. Siaanep nga inadal ni Eusebius ti Kasuratan ken nagbalin a manangidepensa iti Nakristianuan a pammati nga adda maymaysa a Dios.
Iti Konsilio ti Nicaea, “ni Constantino ti mismo a nangidaulo,” kuna ti Encyclopædia Britannica, “a siaaktibo nga inturongna ti diskusion, ken personal nga insingasingna . . . ti pinal a sasao a mangipakita iti relasion ni Kristo iti Dios kas sagudayen ti kredo nga impaulog ti konsilio, a [ni Kristo] ‘maymaysada iti Ama’ . . . Gapu ta mabutengda iti emperador, dua laeng kadagiti obispo ti saan a nangpirma iti kredo, napilitan ti adu kadakuada.” Maysa kadi ni Eusebius kadagiti di nagpirma? Ania ti masursurotayo iti innalana a takder? Ammuentayo ti nalikudan ni Eusebius—dagiti kualipikasion ken nagapuananna.
Dagiti Makapainteres a Sursuratna
Nalabit a nayanak ni Eusebius idiay Palestina idi agarup 260 K.P. Idi agtutubo, nakitimpuyog ni Eusebius ken ni Pamphilus, maysa a manangaywan ti simbaan idiay Cesarea. Idi nagadal iti eskuelaan ti teolohia ni Pamphilus, napasnek nga estudiante ni Eusebius. Siaanep nga inusarna ti dakkel a libraria ni Pamphilus. Impapatina ti nagadal, nangnangruna ti panagadalna iti Biblia. Nagbalin met a nasungdo a gayyem ni Pamphilus, a tinukoyna ti bagina idi agangay kas “ni Eusebius nga anak ni Pamphilus.”
Mainaig kadagiti ambisionna, kinuna ni Eusebius: “Panggepko nga agsurat iti salaysay maipapan iti panagsasaganad dagiti nasantuan nga Apostol agraman dagiti tiempo a nagpatingga manipud iti kaaldawan ti Manangisalakan kadatayo agingga iti kaaldawantayo; mangisalaysay no kasano kaadu ken no ania dagiti napateg a paspasamak iti historia ti simbaan; ken tapno ipabigbig dagidiay nangituray ken nangidaulo iti simbaan kadagiti kalatakan a parokia, ken dagidiay iti tunggal kaputotan impakaammoda ti sao ti Dios, berbal man wenno naisurat.”
Ni Eusebius ket malaglagip gapu iti mabigbigbig a librona a napauluan History of the Christian Church. Ti sangapulo a tomona a naipablaak idi agarup 324 K.P. ket naibilang a kapatgan iti historia ti simbaan a naisurat idi nagkauna a tiempo. Gapu iti daytoy a gapuanan, nagbalin ni Eusebius kas ti pannakaama ti historia ti simbaan.
Malaksid iti Church History, insurat ni Eusebius ti Chronicle, iti dua a tomo. Ti damo a tomo ket maysa a sumario ti historia ti sangalubongan. Idi maikapat a siglo, nagbalin daytoy a kangrunaan a pagreperensiaan maipapan iti kronolohia ti lubong. Iti maikadua a tomo, nailanad dagiti petsa dagiti paspasamak iti historia. Babaen ti panangusar kadagiti agaabay a benneg, impakita ni Eusebius ti panagsasaganad dagiti agturay iti nagduduma a nasion.
Nangisurat ni Eusebius iti dua pay a sabali a publikasion maipapan iti historia, a napauluan Martyrs of Palestine ken Life of Constantine. Ti immuna saklawenna ti 303-10 K.P. ken isalaysayna dagiti martir iti dayta a tiempo. Nalabit a nasaksian idi ni Eusebius dagitoy a pasamak. Ti maikadua a publikasion, a buklen ti uppat a libro ken naipablaak kalpasan ti ipapatay ni Emperador Constantino idi 337 K.P., naglaon kadagiti napapateg a detalye ti historia. Imbes a maysa a prangka a historia, daytoy ket kaaduanna a narayray a komendasion.
Dagiti pangdepensa a libro ni Eusebius iramanna ti sungbat ken ni Hierocles—maysa a kasadaranna a gobernador iti Roma. Idi nagsurat ni Hierocles maibusor kadagiti Kristiano, simmupiat ni Eusebius. Kanayonanna, kas panangikalintegan a ti Dios ti autor ti Kasuratan, nagsurat ni Eusebius iti 35 a libro, a naibilang kas ti kapatgan ken kakomplikaduan kadagita a libro. Dagiti immuna a 15 kadagitoy a libro naglaonda kadagiti rason no apay nga inakseptar dagiti Kristiano dagiti sagrado a sursurat dagiti Hebreo. Ti naudi a 20 a libro ipaayda dagiti pammaneknek nga umiso ti di panangtungpal dagiti Kristiano kadagiti bilin dagiti Judio ken ti panangannurotda kadagiti baro a prinsipio ken aramid. Iti pakabuklan, mangiparang dagitoy a libro iti komprehensibo a panangidepensa iti Kristianidad maibatay iti panangmatmat ni Eusebius.
Nagbiag ni Eusebius iti agarup 80 a tawen (agarup 260-340 K.P.), a nagbalin a maysa kadagiti kaepektibuan a mannurat idi nagkauna a tiempo. Saklawen ti sursuratna dagiti pasamak kadagiti umuna a tallo a siglo K.P. agingga idi tiempo ni Emperador Constantino. Idi lakayen ni Eusebius, naaddaan kadagiti aktibidad kas obispo ti Cesarea bayat ti panagtrabahona kas mannurat. Nupay kangrunaan a nabigbig kas maysa a historiador, ni Eusebius ket maysa met a manangirupir iti relihionna, agar-aramid iti mapa, manangaskasaba, kritiko, ken mannurat a managipatarus kadagiti sursurat.
Ti Dua a Panggepna
Apay a nangyussuat ni Eusebius iti kasta nga awan pay kapadana a nagdakkel a proyekto? Gapu ta patienna a mapaspasamak idi panawenna dagiti dadakkel a panagbalbaliw. Nariknana a napagteng dagiti dadakkel a pasamak kadagiti naglabas a kaputotan ket kasapulan ti naisurat a rekord para kadagiti sumaganad a kaputotan.
Adda pay kanayonan a panggep ni Eusebius—mangidepensa. Patienna a ti Dios ti namunganay iti Kristianidad. Ngem adda idi dagiti sumupsupiat iti dayta a kapanunotan. Insurat ni Eusebius: “Panggepko met nga ipakaammo ti nagan, bilang, ken kasansan dagidiay nakaaramid iti kadakkelan a biddut gapu iti panagayatda iti kabaruanan, ken mangipakpakaammo iti bagbagida kas nakagun-od iti pannakaammo, idinto ta barengbareng, ken kaslada narungsot a lobo nga awanan asi a nangtalipupos iti arban ni Kristo.”
Imbilang kadi ni Eusebius ti bagina kas Kristiano? Agparang nga imbilangna, agsipud ta tinukoyna ni Kristo kas ti “Manangisalakan kadatayo.” Kinunana: “Panggepko . . . nga isalaysay dagiti rigat ti intero a nasion dagiti Judio kas resulta dagiti panangisikat maibusor iti Manangisalakan kadatayo, ken tapno irekord dagiti pamay-an ken kasansan ti panangraut dagiti Gentil iti sao ti Dios, ken tapno iladawan ti kinasiasino dagiti tattao iti nagduduma a tiempo a nangirupir iti dayta iti laksid dagiti panangpapatay ken panangtuok, agraman dagiti naiparangarang a kinasungdo iti kaaldawantayo, ken ti asi ken naayat a tulong nga inted kadakuada amin ti Manangisalakan kadatayo.”
Ti Nauneg a Panagsukimatna
Nagadu ti libro a personal a binasa ken nagreperensiaan ni Eusebius. Babaen laeng kadagiti sursurat ni Eusebius a naipalgak ti adu a nalatak nga indibidual kadagiti immuna a tallo a siglo ti Kadawyan a Panawen. Kadagiti laeng sursuratna nga agparang dagiti napateg a salaysay a mangted iti impormasion maipapan kadagiti napateg a movimiento. Naggapu dagita kadagiti gubuayan ti pannakaammo nga awanen ita.
Naanep ken naan-anay ti panagkalap ni Eusebius iti material. Agparang a siaannad a naikagumaanna a napagduma dagiti mapagtalkan ken di mapagtalkan a damag. Kaskasdi, adda pakababalawan dagiti sursuratna. No dadduma, biddut ti panangipapanna ken saanna pay ketdi a naawatan dagiti tattao ken dagiti tignayda. No dadduma, saan nga umiso dagiti kronolohiana. Nagkurang pay ni Eusebius iti artistiko a paglaingan iti panangiparang. Ngem iti laksid dagiti nabatad a pagkapuyanna, naibilang a di magatadan a gameng dagiti adu a sursuratna.
Maysa a Managayat iti Kinapudno?
Maseknan ni Eusebius iti di nalawlawagan nga isyu maipapan iti relasion ti Ama ken ti Anak. Immun-una kadi a naadda ti Ama ngem ti Anak, kas iti patien ni Eusebius? Wenno naggiddan a naadda ti Ama ken ti Anak? “No naggiddanda a naadda,” inyimtuodna, “kasano a nagbalin nga Ama ti Ama ken Anak ti Anak?” Sinuportaranna pay ti patpatienna babaen dagiti linaon ti Kasuratan, nga insitarna ti Juan 14:28, a mangibagbaga a ti ‘Ama dakdakkel ngem ni Jesus,’ ken Juan 17:3, a nangtukoy ken ni Jesus kas daydiay ‘imbaon’ ti kakaisuna a pudno a Dios. Babaen ti panangtukoyna iti Colosas 1:15 ken Juan 1:1, inkalintegan ni Eusebius a ti Logos, wenno ti Sao, isu ti “ladawan ti di makita a Dios”—ti Anak ti Dios.
Ngem makapasiddaaw ta iti panagngudo ti Konsilio ti Nicaea, sinuportaran ni Eusebius ti maisupadi a panangmatmat. Maibusor iti Nainkasuratan a takderna a saan nga agpada ti Dios ken ni Kristo, immanamong ni Eusebius iti emperador.
Leksion a Masursuro
Apay a timmulok ni Eusebius iti Konsilio ti Nicaea ken simmuporta iti di nainkasuratan a doktrina? Addaan kadi kadagiti napolitikaan nga ambision? Apay a timmabuno iti konsilio? Nupay napaayaban amin nga obispo, 300 laeng ti timmabuno. Pakaseknan ngata ni Eusebius ti panangtaginayon iti saadna iti kagimongan? Ken apay a nangato ti respeto kenkuana ni Emperador Constantino? Iti konsilio, nagtugaw ni Eusebius iti kannawan ti emperador.
Nabatad a di inkankano ni Eusebius ti impaalagad ni Jesus a dagiti pasurotna agbalinda a “saan a paset ti lubong.” (Juan 17:16; 18:36) “Dakayo a mannakikamalala, saanyo aya nga ammo a ti pannakigayyem iti lubong ket pannakibusor iti Dios?” inyimtuod ni adalan a Santiago. (Santiago 4:4) Ken anian a maitutop ti pammagbaga ni Pablo: “Dikay agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati”! (2 Corinto 6:14) Agtalinaedtayo koma a naisina iti lubong bayat nga ‘idaydayawtayo ti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno.’—Juan 4:24.
[Ladawan iti panid 31]
Naipinta a ladawan ti Konsilio ti Nicaea
[Credit Line]
Scala/Art Resource, NY
[Picture Credit Line iti panid 29]
Iti pammalubos ti Special Collections Library, University of Michigan