ARKOS

Banag a maikabil wenno mayaruat kas dekorasion, pangpapintas, ken pangadorno, pangnayon iti kinadayag ti maysa a persona; mamagbalin met kenkuana, wenno daydiay irepresentaranna, kas makaay-ayo wenno makaatrakar. Mabalin nga agpaay iti naimbag wenno iti mangallilaw a panggep. Dagiti babbai ti nangnangruna a nagaramat kadagiti arkos, ngem nagaramat met dagiti lallaki; naaramatda a pangdekorar kadagiti patakder; no dadduma, naikabilda kadagiti animal. Ti maysa kadagiti Hebreo a sasao a naaramat maipaay iti “arkos” ket hadha·rahʹ, nabatad a nagtaud iti sao a ha·dharʹ, kaipapananna ti “dayaw.” (1Cr 16:29; Un 5:12) Iti 1 Pedro 3:3, “arkos” ti pakaipatarusan ti Griego a sao a koʹsmos, a naipatarus a “lubong” iti dadduma a teksto. Ti nainaig a berbo a ko·smeʹo ket naipatarus nga “arkosan.”​—Tit 2:10.

Sigun iti Biblia ken iti pammaneknek a nakabakab dagiti arkeologo, naipalgak nga idi un-unana saan laeng nga interesado dagiti tattao iti arkos no di ket nalaing ken nasigoda pay nga agpataud iti nangato ti kalidadna ken artistiko nga arkos. Dagiti nalaing a tumatrabaho nagaramidda iti napipintas a bambanag babaen iti panagabel, panagborda, panagkitikit iti kayo ken marfil, ken panangsukog iti metal. Dagiti rebba dagiti palasio idiay Asiria, Babilonia, Persia, ken iti siudad ti Mari mangipaayda amin iti pammaneknek nga adda idi nalabor a panagdekorar. Adda dadakkel a ladawan kadagiti makin-uneg a diding, kasta met ti nasasayaat ti pannakaukitna a timmambukor a kitikit a mangipakita kadagiti eksena ti gubgubat, panaganup, ken ar-aramid iti palasio, kas arkos iti makin-uneg ken makinruar a padpader. Masansan nga adda dadakkel nga estatua ti nabibileg nga an-animal a naisaad kas pannakaguardia iti ruruangan ti palasio. Kadagiti ladawan ti ari ken ti sabsabali pay a nayukit kadagiti timmambukor a kitikit, makita ti nasayaat a borda kadagiti kawesda. Uray ti guarnision dagiti kabalio ket naarkosan iti adu a garaygay ken kitikit. (Idiligyo kadagiti kuentas ti kamkamelio dagiti Midianita; Uk 8:21, 26.) Ti kangrunaan a gubuayan ti pammaneknek manipud Egipto ket agtaud kadagiti naipinta a ladawan iti tantanem, nupay adda pay laeng nabatbati ita a sumagmamano a kadaanan nga alikamen a kas iti trono, karkaruahe ti ari, ken dadduma pay a banag.

Ti Kasuratan saanna a kondenaren ti pisikal nga arkos no umiso ti pannakaaramat dayta, ket irekomendana unay ti naespirituan nga arkos. Nadeskribir ni Jehova kas nagkawes iti lawag ken napalikmutan iti kinapintas. (Sal 104:1, 2; Eze 1:1, 4-28; Apo 4:2, 3) Dagiti parsuana silalabor nga inarkosanna iti maris, panagduduma, ken nadaeg a kinaranga.​—Lu 12:27, 28; Sal 139:14; 1Co 15:41.

Dagiti Hebreo. Idi pay un-unana, nadakamaten nga adda al-alahas a kas iti balitok nga aritos ti agong ken pulpulseras a naited ken Rebecca manipud iti adipen ni Abraham. (Ge 24:22, 30, 47, 53) Idi nagbalin ni Jose a primero ministro ni Faraon, naited kenkuana ti maysa a balitok a kuentas ken ti mismo a pangtanda a singsing ti monarka. (Ge 41:41-43) Dagiti kasta a pangtanda a singsing, wenno pangselio a singsing, ket kadawyan iti amin a dagdaga a nadakamat iti Biblia, masansan a naikabil iti maysa a naingpis a singdan a nayukkor iti tengnged. (Idiligyo ti Ge 38:18.) Naaramat dagita a pangilamma iti pirma, wenno opisial a selio, ti indibidual kadagiti dokumento, ket no naitalek iti sabali a tao, dayta ti mangipakita nga isu ket pudpudno ken naautorisaran a pannakabagi ti makinkukua iti singsing.

Idi pimmanaw dagiti Israelita idiay Egipto, nakaalada iti adu nga aruaten a pirak ken balitok manipud kadagiti Egipcio, ket di pagduaduaan a dagitoy ti naggapuan ti adu kadagiti maisab-it nga arkos, aritos, singsing, ken dadduma pay nga alikamen nga inkontribusionda iti pannakaisagana ti tabernakulo, kas met laeng idi nangikontribusionda kadagiti aritos a balitok maipaay iti di umiso a panggep, iti pannakasukog ti maysa nga idolatroso a kigaw a baka. (Ex 12:35, 36; 32:1-4; 35:20-24) Ti adu a trabaho iti tabernakulo ken iti al-alikamen dayta ket gapuanan dagiti tumatrabaho a nasigo iti panagaramid iti al-alikamen a kayo ken iti panagsukog iti napapateg a metal ken saniata kasta met iti panagabel ken panagborda. (Ex 35:25-35) Ti templo ni Solomon idi agangay ket ad-adda pay a naranga ti pannakaarkosna. Dagiti didingna a sedro a kayo, kasta met dagiti ruanganna a kayo-ti-lana ken kayo a parwa, ket nakitikitan iti ladladawan a kas iti ar-arkos a sukog-tabungaw, balangat a sabsabong, kerkerubin, ken ladladawan ti kayo a palma ken nakalupkopan dagita iti balitok; idinto ta dagiti paratok ti dua nga adigi a gambang iti sango ti patakder naarkosan iti aramid nga iniket, aramid a kinawar, granada, ken aramid a lirio. (1Ar 6:18, 29, 35; 7:15-22) Kasta unay ti panangtagipateg ni Solomon kadagiti napintas a gapuanan ti arte. Iti kadaanan a lubong, naisalsalumina ti dakkel a tronona a marfil a nakalupkopan iti balitok, nga adda dua nga estatua a leon iti agsumbangir a sikigan ti trono ken 12 pay iti innem a tukad iti sanguananna. (1Ar 10:16-21) Ti templo a binangon manen ni Herodes ket nangayed a patakder a naarkosan iti nasayaat a batbato ken naidedikar a bambanag. Ngem impakita ni Jesus nga awan ti mamaay dagitoy a namaterialan nga arkos iti iyaay ti panangukom ti Dios iti Jerusalem gapu iti saan a kinamatalek daytoy.​—Lu 21:5, 6.

Nupay kasta, ad-adda nga ipaganetget ti Biblia ti naespirituan a kinapintas. Ti panangdisiplina dagiti nagannak ket “balangat ti kinapintas” iti ulo ti maysa, “ken nadarisay a kuentas” maipaay iti karabukob; ti sirib ket “maysa a korona ti kinapintas”; “dagiti bibig ti pannakaammo napapategda a basehas” a nasaysayaat ngem iti aniaman a balitok a basehas a gapuanan ti nalaing a tumatrabaho; “kas kadagiti mansanas a balitok kadagiti kitikit a pirak kasta ti sao a naisao iti umiso a tiempona,” ken maysa nga “aritos a balitok, ken ti arkos a naaramid iti naisangsangayan a balitok, ket masirib a manangtubngar iti dumdumngeg a lapayag.” (Pr 1:9; 4:9; 20:15; 25:11, 12) Ti nalibnos a babai a saan a nasimbeng ket nayarig iti “balitok nga aritos ti agong iti subsob ti baboy.”​—Pr 11:22.

Ipakita ti Proverbio a no ti adu a tattao pilienda ti agpaituray iti maysa nga ari ken maragsakanda iti panangiturayna, maysa daytoy a pakakitaan iti balligina. Arkos dayta kenkuana, a mangidayaw kenkuana ken mangnayon iti dayagna kas agturay. (Pr 14:28) Kasta ni Jehova kas agturay babaen ti Mesianiko a Pagarianna.​—Sal 22:27-31; Fil 2:10, 11.

Nakristianuan a Balakad iti Personal a Panagarkos. Ni Jesus ken dagiti apostolna kanayon a nangipaayda iti balakad maibusor iti panagtalek iti pisikal a bambanag ken imparegtada ti kinatimbeng. Dagiti babbai masapul nga “arkosanda ti bagbagida iti naimbag-pannakaurnosna a kawes, buyogen ti kinaemma ken kinasimbeng ti panunot, saan a kadagiti estilo a panangsallapid iti buok ken balitok wenno kadagiti perlas wenno nangina unay a lupot, no di ket iti wagas a maitutop kadagiti babbai nga agkunkuna nga agraemda unay iti Dios, awan sabali, babaen iti naimbag nga ar-aramid.” (1Ti 2:9, 10) Idi kaaldawan dagiti apostol, iti dayta a lubong ti Griego a kultura, kaugalian dagiti babbai ti nalabor a panangurnos kadagiti buok ken panagaramat iti dadduma pay nga arkos. Ngarud, anian a maikanatad ti balakad ni Pedro kadagiti babbai iti kongregasion Kristiano a saanda nga ipangpangruna ti ‘makinruar a panangsallapid iti buok ken ti panangikapet kadagiti balitok a pagarkos wenno ti panangikawes kadagiti makinruar a kawes’! Intampokna dagiti ulidan sakbay ti panawen Kristiano idi indagadagna a ragpaten dagiti babbai ti kinapintas “ti nalimed a kinatao ti puso iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu, nga addaan dakkel a pateg iti imatang ti Dios”; dinakamatna dagiti babbai a kas ken Sara a kasta ti panangarkosda iti bagbagida, nga “agpaspasakupda kadagiti bukodda nga assawa.”​—1Pe 3:1-6.

Ipatuldo ni apostol Pablo a babaen ti nasayaat nga ar-aramid ti kinaawan pakapilawan iti sursurona, kinaserioso, nasayaat a panagsasao, ken umiso a kababalin iti amin nga aspeto ti panagbiagna, ti maysa a Kristiano maarkosanna ti sursuro ti Dios, iti kasta mapagbalinna a makaallukoy dagita iti sabsabali. (Tit 2:10) Gapuna, no masurot ti Kasuratan, makaited dayta iti giya maipaay iti umiso a panangtingiting iti maaramat nga arkos ken alahas ken maipaay iti kinatimbeng iti panangusar iti dayta.

Ar-arkos a Nadakamat iti Padto. Gapu iti pamendision ni Jehova iti Jerusalem, daytoy a kabesera ti Juda impadisna iti maysa a babai a nakawesan iti nangina a kawkawes, silalabor a naarkosan ken naaruatan iti alahas. Gapu iti pannakaipukawna iti espiritualidadna ken iti naespirituan a panagbalangkantisna kadagiti nasion, naikkat dagiti arkosna ken napanawan a kasla lamolamo. (Eze 16:2, 10-39) Ti kasta a pannakaikkat dagiti arkosna napasamak saan laeng nga iti naespirituan a pamay-an, no di ket iti literal pay. Dagiti naagum a nangparmek kenkuana innalada ti kinabaknang ti siudad, agraman ti bambanag nga inyaruat ti “annak a babbai ti Sion,” kas kadagiti pulseras ti saka, bedbed ti ulo, sinanbulan nga arkos, bitinbitin ti lapayag, pulseras, abbungot, dalungdong, kalangkang ti saka, begkes ti barukong, “balbalay ti kararua” (nalabit tumukoy kadagiti pagkargaan ti bangbanglo), umaw-aweng a kulkulintipay (pangkayaw) a pagarkos, singsing ken aritos ti agong. (Isa 3:16-26) Tiempo dayta ti panagleddaang, agsipud ta kadawyan idi a maikkat dagiti arkos bayat ti panagleddaang. (Ex 33:4-6) Kasta met, ni Oseas a mammadto ni Jehova kinondenarna ti Israel gapu ta inarkosanna ti bagina maipaay iti dakes a panggep a pananggargari kadagiti naderrep a kaayan-ayat ken pannakipaset iti ulbod a panagdaydayaw.​—Os 2:13.

Nupay kasta, sinaka ni Jehova ti Sion manipud pannakaidestiero iti Babilonia, ket piguratibo a binangonna babaen iti safiro a pamuon, babaen kadagiti rubi a pannakabaluarte ken babaen iti umap-apuy ti raniagna a batbato kas ruruangan. Daytoy ti ibunga ti iyegna a talna ken kinalinteg (Isa 54:7, 8, 11-14; Jer 31:4), ket ti Sion makawesan iti pagan-anay ken ar-arkos a kas iti maysa a nobia. (Isa 49:14-18; 52:1; idiligyo ti Sal 45:13, 14; Isa 61:10.) Iti kastoy a naespirituan a pamay-an, ti kongregasion Kristiano, ti nobia ni Kristo, agparang iti asawana a ni Jesu-Kristo inton kamaudiananna buyogen ti naan-anay a kinapintasna. Daytoy naud-udi a ladawan umas-asping iti pannakadeskribir ti Baro a Jerusalem ken dagiti perlas a ruanganna agraman dagiti arig saniata a pamuonna, ken iti pannakaisaganana kas “nobia a naarkosan maipaay iti asawana.” (Apo 21:2, 9-21) Manen, nabatad a dagiti arkos nainaigda kadagiti naespirituan a kualidad ken bembendision nga ibunga ti anamong ken parabur ti Dios.

Iti kasupadina, ti Babilonia a Dakkel, ti simboliko a babai a makiab-abig iti ar-ari iti daga, kawesanna ti bagina iti naarian a lupot ken ar-arkos ket agbibiag iti awan babainna a kinaluho, ngem maikkatto ti isuamin a nangayed nga aruatenna, mapagbalin a lamolamo, ken madadael. Ubbaw ti kinapintasna, ken ‘ipadpadayagna ti bagina’; gapuna, dagiti arkosna saanda nga irepresentar ti pamendision ken anamong ti Dios. Imbes ketdi, irepresentarda dagiti panagpammarangna ken dagiti gunggona a nagun-odna iti panagbalangkantisna, kas iti pannakabalin ken kinabaknang.​—Apo 17:3-5, 16; 18:7-20.

Kitaenyo ti AL-ALAHAS KEN NAPATEG A BATBATO; ARITOS; ARITOS TI AGONG; BATBATEK; KAWES; KOSMETIKO; KUENTAS; MAISAB-IT NGA ARKOS; PULSERAS; PULSERAS TI PALAYPALAY; SINGSING.