Ugarit​—Nagkauna a Siudad iti Sidong ni Baal

IDI 1928, bayat nga agar-arado ti maysa a mannalon a Siriano, napuntaanna ti maysa a bato a nakaparabaw iti maysa a tanem a naglaon kadagiti nagkauna a seramika. No ammona la koma ti pateg ti natakuatanna. Idi nadamagda dayta di ninamnama a takuat, maysa a grupo dagiti Pranses nga arkeologo nga indauluan ni Claude Schaeffer ti napan iti dayta a lugar iti simmaruno a tawen.

Di nagbayag, nakabakabda ti maysa nga inskripsion a timmulong iti grupo a mangammo no ania dagiti rebba a nakalida. Isu ti Ugarit, “maysa kadagiti kapatgan a nagkauna a siudad iti Asideg a Daya.” Kinuna pay ketdi ti mannurat a ni Barry Hoberman: “Awan ti takuat ti arkeolohia, uray pay dagiti Dead Sea Scroll, ti addaan iti dakdakkel nga epekto iti pannakaawattayo iti Biblia.”​—The Atlantic Monthly.

Nagsapalan

Masarakan ti Ugarit iti turod a pagaammo kas Ras Shamra, iti Mediteraneo a Kosta ti makin-amianan ita a Siria. Narang-ay a siudad ti Ugarit idi maikadua a milenio K.K.P. Saknapan ti teritoriana ti agarup 60 a kilometro manipud Mt. Casius iti amianan agingga iti Tell Sukas iti abagatan ken 30 agingga 50 a kilometro manipud iti Mediteraneo iti laud agingga iti Orontes Valley iti daya.

Adu idi ti dinguen idiay Ugarit gapu iti kalalainganna a klima. Agpatpataud ti Ugarit iti cereal, lana ti olibo, arak, ken kayo​—dagiti produkto a manmano idiay Mesopotamia ken Egipto. Maysa pay, gapu ta nagsaad ti siudad iti nagsapalan dagiti napateg a ruta ti negosio, nagbalin dayta a maysa kadagiti kaunaan a kadakkelan nga internasional a puerto. Dita idi ti pagsasabatan dagiti negosiante manipud Aegeano, Anatolia, Babilonia, Egipto, ken dadduma a paset ti Makintengnga a Daya tapno aglako kadagiti metal, produkto mainaig iti agrikultura, ken nadumaduma pay a produkto ti ilida.

Iti laksid ti material a kinarang-ayna, ti Ugarit ket kolonia ti maysa a pagarian. Ti siudad ti kaadayuan iti amianan a nagserbi a kas base militar ti Emperio ti Egipto agingga a sinakup daytoy ti sekular nga Emperio dagiti Heteo idi maika-14 a siglo K.K.P. Obligado ti Ugarit nga agbayad iti buis ken mangibaon kadagiti armada iti makinsakup kenkuana. Idi a ti “Tattao ti Baybay”a rinautda ti Anatolia (sentro a Turkey) ken amianan a Siria, kiniddaw dagiti Heteo ti pannakaipatulod dagiti armada ti Ugarit. Kas resultana, awan ti mangidepensa idi iti mismo nga Ugarit isu a naan-anay a nadadael idi agarup 1200 K.K.P.

Panangisubli iti Napalabas

Ti pannakadadael ti Ugarit ket nangibati iti nagdakkel a turod nga addaan iti agarup 20 metro a kangato ken nangsaknap iti nasurok a 25 nga ektaria. Ti laeng maysa a kakanem ti siudad ti nakabakab. Nakabakab dagiti arkeologo ti maysa a tedda ti nagdakkel a palasio nga addaan iti dandani sangagasut a siled ken paraangan ken mangsaknap iti agarup 10,000 metro kuadrado. Adda sistema ti padanum, pagdigusan, ken kanal ti palasio. Nakalupkopan dagiti alikamenda iti balitok, lapis lazuli, ken marfil. Nasarakan dagiti nalabor ti pannakaukitna a marfil a panel. Ad-adda a napintas ti palasio gapu iti napaderan a hardinna ken inaramid ti tao a libtongna.

Adu a templo ni Baal ken ni Dagan ti masarakan iti siudad ken iti aglikmut a katanapan.b Dagitoy nga agkakangato a templo, nga agarup 20 metro ti katayagda, ket addaan kadagiti bassit a pagnaan nga agturong iti makin-uneg a siled nga ayan ti imahen ti maysa a didiosen. Adda agdan nga agturong iti beranda a lugar ti ari no mangimaton iti nadumaduma a seremonia. Iti rabii wenno kabayatan dagiti bagyo, adda dagiti pagsilawan a nalabit nasindian iti tuktok dagiti templo tapno natalged a mangiwanwan kadagiti barko nga agturong iti sangladan. Dagiti marinero a mangipagapu ti natalged a panagawidda iti dios ti bagyo a ni Baal-Hadad ket awan duadua nga itungpalda ti karida a panangidaton iti 17 a bato a sinipete a masarakan iti santuariona.

Dagiti Napateg a Takuat nga Inskripsion

Rinibu kadagiti tapi a damili ti nasarakan kadagiti rebba ti Ugarit. Dagiti surat maipapan iti ekonomia, linteg, diplomasia, ken gobierno ket nasarakan a naisurat iti walo a lenguahe, iti lima a manuskrito. Nakasarak ti grupo ni Schaeffer kadagiti inskripsion a nakasurat iti lenguahe a di pagaammo idi, a maawagan ita kas Ugaritic. Addaan daytoy iti 30 a cuneiform nga alpabeto, a mangbukel iti maysa kadagiti kadaanan nga alpabeto a natakuatan.

Malaksid a nakabakabda dagiti bassit ti pategna a banag, naglaon dagiti Ugaritic a dokumento kadagiti sursurat iti literatura a nanglukat iti baro a pannakaawat kadagiti narelihiosuan a kapanunotan ken ar-aramid iti daydi a tiempo. Adu ti pagpadaan ti relihion ti Ugarit ken dagiti ar-aramid dagiti kabangibang a Canaanita. Sigun ken ni Roland de Vaux, dagitoy a sursurat “ket umdas a mangyanninaw iti sibilisasion ti daga ti Canaan sakbay unay ti panangsakup ti Israel.”

Ti Relihion iti Siudad ni Baal

Nasurok a 200 a dios ken diosa ti nadakamat kadagiti sursurat a natakuatan iti Ras Shamra. Ti kangrunaan a diosda isu ni El, ti naawagan kas ama dagiti didiosen ken tattao. Ken ti dios ti bagyo a ni Baal-Hadad “ti nakasakay kadagiti ulep” ken “apo ti daga.” Nailadawan ni El kas masirib, puraw ti barbasna nga ermitanio. Iti sabali a bangir, ni Baal ket nabileg ken ambisioso a dios nga agtarigagay a mangsakup kadagiti didiosen ken iti sangatauan.

Dagiti natakuatan a sursurat ket nalabit naibitla kabayatan dagiti narelihiosuan a piesta, kas iti baro a tawen wenno iti panagani. Ngem saan a nalawag ti eksakto a kaipapananda. Iti maysa a daniw maipapan iti rinnisiris ti panagturay, pinarmek ni Baal ti paborito nga anak ni El, ti dios ti taaw a ni Yamm. Gapu iti daytoy a panagbiktoria, nagtalek dagiti marinero ti Ugarit a salakniban ida ni Baal bayat ti kaaddada iti taaw. Idi naglabanda ken ni Mot, naabak ni Baal ket napan iti lubong dagiti natay. Dimteng ti tikag, ket nagsardeng ti aktibidad dagiti tattao. Ti asawa ken kabsat ni Baal a ni Anat​—ti diosa ti ayat ken gubat​—pinapatayna ni Mot ket pinagungarna ni Baal. Inkisap ni Baal dagiti annak ti asawa ni El a ni Athirat (Asherah), ket nagun-odna manen ti turay. Ngem nagsubli ni Mot pito a tawen kalpasanna.

Dadduma ti mangipatarus iti daytoy a daniw kas simbolo ti tinawen a siklo dagiti panawen inton ti mangted-biag a tudo ket daeran ti nadagaang a kalgaw ken agsubli iti otonio. Ipapan ti dadduma a ti pito a tawen a siklo ket mainaig iti panagamak iti bisin ken tikag. Aniaman kadagita, ti kinatan-ok ni Baal ket naibilang a napateg iti panagballigi dagiti kalat ti tattao. Kuna ti eskolar a ni Peter Craigie: “Ti panggep ti relihion ni Baal nga isu ti agturay; bayat nga isu ti supremo. Patien dagiti agdaydayaw kenkuana nga iti dayta a pamay-an, agtultuloy ti kaadda dagiti mula ken dinguen a napateg a pagbiag ti tao.”

Maysa a Proteksion Maibusor iti Paganismo

Nabatad kadagiti nakabakab a sursurat ti kinadakes ti Ugaritic a relihion. Inkomento ti The Illustrated Bible Dictionary: “Dagiti sursurat ipakitada dagiti nakababain a bunga ti panagdayaw kadagita a didiosen; nga ipagpaganetgetda ti gubat, sagrado a panagbalangkantis, erotiko nga ayat ken ti imbungana a nalulok nga umili.” Kuna ni De Vaux: “No basaen dagitoy a daniw, matarusan ti maysa ti pannakarimon a narikna dagiti pudno a manamati ken ni Yahweh ken dagiti mararaem a propeta maipapan iti daytoy a panagdayaw.” Ti Linteg nga inted ti Dios iti nagkauna nga Israel ket proteksion maibusor iti kasta a palso a relihion.

Nasaknap ti panagpadles, astrolohia, ken mahika iti Ugarit. Saan laeng a kadagiti parsua iti langlangit ti pangkitaanda iti partaan no di pay ket kadagiti naregreg a sikog ken lalaem dagiti naparti nga animal. “Patienda a ti animal a ritual a naidaton ket maikaykaysa iti dios a nakaidataganna ken naikaykaysa ti espiritu ti animal iti espiritu ti dios,” kuna ti historiador a ni Jacqueline Gachet. “Kas resultana, babaen ti panangipaulog kadagiti partaan a makita kadagitoy a lalaem, posible ti makiuman iti espiritu dagiti didiosen a makabael a mangipaay iti positibo wenno negatibo a sungbat iti saludsod mainaig iti masanguanan a pasamak wenno no ania ti aramiden iti maysa nga espesipiko a kasasaad.” (Le pays d’Ougarit autour de 1200 av.J.C.) Maisupadi iti dayta, masapul idi a liklikan dagiti Israelita dagita nga aramid.​—Deuteronomio 18:9-14.

Nalawag nga iparit ti Mosaiko a Linteg ti bestialidad. (Levitico 18:23) Kasano a minatmatan ti Ugarit dayta nga aramid? Kadagiti nakabakab a sursurat, nakidenna ni Baal iti bumalasang a baka. “Nupay mabalin nga irason nga agbalin met a baka ni Baal no aramidenna ti kasta,” kinuna ti arkeologo a ni Cyrus Gordon, “saan a mabalin nga ikalintegan ti panangtulad dagiti papadina kadagiti sarsarita nga aramidna.”

Naibilin kadagiti Israelita: “Dikay sugatsugaten ti lasagyo gapu iti pimmusay a kararua.” (Levitico 19:28) Ngem kas reaksion iti ipapatay ni Baal, “iniwa [ni El] ti kudilna babaen ti kutsilio, sinugatna ti lasagna babaen ti labahas, iniwana ti pingping ken timidna.” Agparang a kaugalian dagiti agdaydayaw ken ni Baal ti ritual a panangsugat.​—1 Ar-ari 18:28.

Maysa a daniw iti Ugarit ti agparang a mangipasimudaag a gagangay iti relihion ti Canaan ti panangilambong iti urbon a kalding iti gatas kas paset ti ritual ti kinabunga. Ngem iti Mosaiko a Linteg, naibilin kadagiti Israelita: “Dika ilambong ti maysa nga urbon a kalding iti gatas ti inana.”​—Exodo 23:19.

Panangidilig Kadagiti Teksto iti Biblia

Dagiti sursurat iti Ugarit ket orihinal a naipatarus kangrunaanna babaen ti tulong ti Hebreo a pagsasao a nausar iti Biblia. Kuna ni Peter Craigie: “Adu a sasao iti Hebreo a surat ti saan a nalawag ti kaipapananda ken, no dadduma, saan pay a pagaammo; babaen ti nadumaduma a pamay-an, pugpugtuan dagiti agipatpatarus sakbay ti maika-20 a siglo no ania ti posible a kaipapananda. Ngem no maulit ti isu met laeng a sasao iti sursurat nga Ugarit, matarusan ti kaipapananda.”

Kas pagarigan, ti Hebreo a sao a nausar iti Isaias 3:18 ket kaaduanna a maipatarus kas “bedbed ti ulo.” Maysa nga umasping a sao nga Ugarit tukoyenna ti init ken ti diosa ti init. No kasta, dagiti babbai ti Jerusalem a nadakamat iti padto ni Isaias mabalin a naadornuanda kadagiti babassit a korte-init a pabitin agraman dagiti “korte-bulan a pagarkos” kas pammadayaw kadagiti didiosen dagiti Canaanita.

Ti Proverbio 26:23 iti Masoretiko a teksto, ti “gumilgil-ayab a bibig ken dakes a puso” ket nayarig iti damili a basehas a nakalupkopan iti “nababa a klase ti pirak.” Naipatarus ti maysa nga umasping a sao nga Ugarit “kas pangpasileng iti banga.” Umiso ti panangipatarus ti Baro a Lubong a Patarus iti daytoy a proverbio: “Dagiti nasged a bibig a nabuyogan iti dakes a puso ket kas iti pangpasilap a pirak a naikalupkop iti rabaw ti ribak ti damili.”

Nagibatayan ti Biblia?

Ti panangsukimat kadagiti sursurat a nasarakan idiay Ras Shamra ti makagapu a kinuna ti dadduma nga eskolar a ti dadduma a teksto iti Biblia ket nakopia manipud iti daniw a literatura ti Ugarit. Dinakamat ni André Caquot, kameng ti French Institute, “ti kultura ti Canaan kas pundasion ti relihion dagiti Israelita.”

No maipapan iti Salmo 29, kinuna ni Mitchell Dahood, kameng ti Pontifical Biblical Institute idiay Roma: “Daytoy a salmo ket kinopia dagiti manamati ken ni Yahweh iti maysa a nadadaan a himno dagiti Canaanita para iti dios ti bagyo a ni Baal . . . Dandani tunggal sao iti salmo ket nakopia kadagiti nadadaan a sursurat dagiti Canaanita.” Umiso kadi dayta a kapanunotan? Saan!

Dagiti natimtimbeng nga eskolar bigbigenda a nasobraan dagiti kunkunada a panagpada. “Awan ti uray maysa a surat iti Ugarit a maipada a naan-anay iti Salmo 29,” kuna ti teologo a ni Garry Brantley. “Awan ti pakaibatayan ti pattapatta a ti Salmo 29 (wenno aniaman a teksto ti Biblia) ket nakopia iti maysa a pagano a sariugma.”

Pammaneknek kadi nga adda naaramid a panagkopia no adda panagpada iti piguratibo nga ebkas, panagpada iti daniw, ken estilo ti pannakaisurat? Iti kasunganina, manamnama ti kasta a panagpada. Kuna ti The Encyclopedia of Religion: “Maigapu iti kultura no apay nga agpada ti estilo ken linaonda: iti laksid ti dakkel a nagdumaan ti Ugarit ken Israel no maipapan iti lugar ken panawen, paset ida ti dakdakkel a grupo ti kultura nga addaan iti agpapada a bokabulario iti literatura ken relihion.” Gapuna, kuna ni Garry Brantley: “Saan a nainrasonan nga ipilit a dagiti pagano a patpatien ti nakaibatayan dagiti sursurat iti Biblia gapu laeng iti panagpada ti pannakaisaoda.”

Kamaudiananna, nasken a panunotentayo a no adda man ti nagpadaan dagiti sursurat a nasarakan idiay Ras Shamra ken iti Biblia, dagita ket iti pamay-an laeng ti pannakaisurat, saan nga iti naespirituan. “Ti kinatan-ok ti Biblia no maipapan iti prinsipio ken moral ket [saan a] masarakan kadagiti sursurat ti Ugarit,” kuna ti arkeologo a ni Cyrus Gordon. Kinapudnona, adayo nga ad-adu ti nagdumaanda ngem ti nagpadaanda.

Mabalin nga agtultuloy ti panangadal kadagiti sursurat ti Ugarit tapno matulongan dagiti estudiante ti Biblia a mangtarus iti kultura, historia, ken narelihiosuan a kasasaad a nanglikmut kadagiti mannurat ti Biblia ken iti ili dagiti Hebreo. Ti kanayonan a panangadal kadagiti sursurat a nasarakan idiay Ras Shamra mabalin nga ad-adda a lawlawaganna dagiti impormasion maipapan iti nagkauna a Hebreo. Ngem kangrunaan iti amin, dagiti arkeolohikal a natakuatan idiay Ugarit nalawag nga itampokda ti nagdumaan ti makarimon a debosion ken ni Baal ken ti nasin-aw a panagdayaw ken ni Jehova.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 25]

Dagiti arkeolohikal a natakuatan idiay Ugarit nayonanda ti pannakaawattayo iti Kasuratan

[Mapa/Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Emperio dagiti Heteo idi maika-14 a siglo K.K.P.

BAYBAY MEDITERANEO

Eufrates

MT. CASIUS (JEBEL EL-AGRA)

Ugarit (Ras Shamra)

Tell Sukas

Orontes

SIRIA

EGIPTO

[Credit Lines]

Bassit a rebulto ni Baal ken paginuman a sukog-ulo ti animal: Musée du Louvre, Paris; ladawan ti palasio: © D. Héron-Hugé pour “Le Monde de la Bible”

[Ladawan iti panid 25]

Dagiti tedda ti dalan nga agturong iti palasio

[Ladawan iti panid 26]

Maysa a sariugma a daniw iti Ugarit ti nalabit makaipaay iti impormasion maipapan iti sagudayen ti Exodo 23:19

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

[Dagiti Ladawan iti panid 27]

Monumento ni Baal

Balitok a plato nga addaan iti ladawan ti panaganup

Kalub ti marfil a kahon ti pagpapintas a mangipakita iti diosa ti kinabunga

[Credit Line]

Amin a ladawan: Musée du Louvre, Paris