DI PANANGIDUMDUMA

Kinaawan dasdasiganna wenno di panangipakita iti paboritismo; kinaawan isalsaluminana. Ti di panangidumduma ket saan a panangipalubos a ti saad, abilidad a nalaing nga agsao, kinabaknang, pasuksok, wenno, iti sabali a bangir, pannakipagrikna iti napanglaw wenno marigrigat a tao impluensiaanda ti pangngeddeng wenno tigtignay ti maysa tapno paboranna dayta a tao. Ti di panangidumduma siguraduenna a ti isuamin matrato maitunos iti umiso ken nainkalintegan, sigun kadagiti pakaikarian ken kasapulan ti tunggal maysa.​—Pr 3:27.

Ti Hebreo a sasao a na·saʽʹ pa·nimʹ, naipatarus a ‘tratuen buyogen ti panangidumduma,’ literal a kaipapananna ti “ipangato ti rupa.” (Le 19:15) Ti maysa a wagas ti panagkablaaw dagiti taga Daya isu ti sipapakumbaba a panagruknoy ken panangiturong iti rupa iti daga. Kas pagilasinan iti panangawat ken panangbigbig, daydiay nakablaawan ipangatona, wenno patangadenna, ti rupa daydiay nagruknoy. (Idiligyo ti Ge 32:20, a sadiay ti sasao a ‘mangabrasa a siaayat’ isu ti pakaipatarusan ti Hebreo a sasao a literal a kaipapananna ti “ipangato ti rupa.”) Idi agangay, dagita a sasao nausar iti manglais a pamay-an no matuktukoy ti rinuker a mangipangpangruna a panangtrato. Kasta met laeng ti pannakaaramat ti Hebreo a sasao a na·kharʹ pa·nimʹ (naipatarus a “mangidumduma,” ngem literal a kaipapananna ti “bigbigen ti rupa”). (De 1:17; 16:19) Ti Griego a sasao a lam·baʹno proʹso·pon ( “mangipakita iti panangidumduma”; iti literal, “alaen wenno awaten ti rupa”) ket naipadron iti Hebreo. (Lu 20:21; idiligyo ti Int.) Dagiti napagtipon a porma dagitoy dua a sasao ket naipatarus a “panangidumduma; paboritismo” (Ro 2:11; San 2:1) “mangipakita iti paboritismo” (San 2:9), ken “mangidumduma” (Ara 10:34).​—Idiligyo ti Int.

Ni Jehova Di Mangidumduma. Kunaen ni Jehova nga “awan tratuenna buyogen ti panangidumduma ket saan met nga umawat iti pasuksok.” (De 10:17; 2Cr 19:7) Idi imbaon ti Dios a mangideklara iti naimbag a damag iti di nakugit a Gentil a ni Cornelio, kinuna ni apostol Pedro: “Iti kinapudnona makitak a ti Dios saan a mangidumduma, no di ket iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.”​—Ara 10:34, 35; Ro 2:10, 11.

Ni Jehova, ti Namarsua ken Daydiay Katan-okan, saan a mabalin a kuestionaran mainaig kadagiti pangngeddeng ken tigtignayna. Mabalinna nga aramiden ti pakaay-aywanna iti pinarsuana ket awan aniaman nga utangna iti asinoman. (Ro 9:20-24; 11:33-36; Job 40:2) Pakilangenanna dagiti indibidual wenno grupo, uray pay ti nasnasion, maitunos iti panggepna ken bukodna a naituding a tiempo. (Ara 17:26, 31) Nupay kasta, saan a mangidumduma ti Dios. Gunggonaanna ti tunggal maysa, saan a sigun iti makinruar a langana wenno sansanikuana, no di ket sigun iti kinasiasinona ken iti ar-aramidna. (1Sm 16:7; Sal 62:12; Pr 24:12) Sursuroten ti Anakna a ni Jesu-Kristo ti isu met laeng a dana ti di panangidumduma.​—Mt 16:27.

Saanna nga indumduma ti Israel. Impagarup ti sumagmamano a tattao a ni Jehova mangidumduma ti pannakilangenna babaen ti panangaramatna ken panangpaborna iti Israel kas ilina kadagidi kadaanan a tiempo. Nupay kasta, ti napudno a panangusig kadagiti pannakilangenna iti Israel ipalgakna a biddut ti kasta nga akusasion. Ni Jehova pinili ken pinakilangenanna ti Israel, saan a gapu iti kinadakkel ken kinaaduda, no di ket gapu iti ayatna ken panangtagipategna iti pammati ken kinasungdo ti gayyemna a ni Abraham, ti inapoda. (San 2:23) Kasta met, mabayag ti panagituredna maipaay kadakuada agsipud ta insaadna kadakuada ti naganna. (De 7:7-11; Eze 36:22; De 29:13; Sal 105:8-10) Bayat a natulnog idi ti Israel, nabendisionan a nangnangruna ngem kadagiti nasion nga awanan iti Linteg. No nasukir idi ti Israel, ti Dios nangipakita iti kinaanus ken asi, ngem uray pay kasta, dinusana ida. Ket nupay addaanda iti naparaburan a kasasaad, nadagdagsen ti pagrebbenganda iti sanguanan ti Dios agsipud ta awitda ti nagan ti Dios ken addada iti sidong ti Linteg. Ta iti Linteg adda dagiti lunod maibusor iti daydiay mangsalungasing iti dayta. Naisurat: “Mailunod daydiay saanto a mangipaalagad iti sasao daytoy a linteg babaen ti panangaramid kadakuada.” (De 27:26) Gapu iti panangsalungasingda iti Linteg, naipasidong dagiti Judio iti daytoy a lunod, a mainayon iti pannakakondenarda kas putputot ni managbasol nga Adan. (Ro 5:12) Gapuna, tapno masubbot dagiti Judio manipud itoy naisangsangayan a depekto, saan laeng a kasapulan a matay ni Kristo no di ket kasapulan met a matay iti kayo a pagtutuokan, kas ilawlawag ni apostol Pablo iti Galacia 3:10-13.

Gapuna, ti Dios saanna nga indumduma ti Israel. Ti Dios us-usarenna idi ti Israel maipaay iti pannakabendision dagiti amin a nasion. (Ga 3:14) Babaen itoy, aktual nga itungtungpal ti Dios ti pakagunggonaan dagiti tattao iti amin a nasion iti naikeddeng a tiempona. Maitunos iti daytoy, kinuna ti apostol: “Isu aya ti Dios dagiti Judio laeng? Saan aya a kadagiti met tattao iti nasnasion? Wen, kadagiti tattao iti nasnasion met, no pudno a ti Dios maymaysa, a mangideklaranto kadagiti nakugit a tattao a nalintegda kas bunga ti pammati ken kadagiti di nakugit a tattao a nalintegda babaen ti pammatida.” (Ro 3:29, 30) Kanayonanna pay, iti kadaanan a pagilian dagiti Judio, ti tattao manipud sabali a nasnasion mabalinda a tagiragsaken ti pabor ken pamendision ti Dios babaen ti panagdaydayawda ken Jehova a Dios ti Israel ken panangsalimetmetda iti lintegna, kas iti inaramid dagiti Gabaonita, dagiti Netineo (kaipapananna “Dagidiay Naipaay”), ken adu a ganggannaet nga agnanaed.​—Jos 9:3, 27; 1Ar 8:41-43; Esd 8:20; Nu 9:14.

Nupay naanus ken naasi, a maulit-ulit nga inawatna ti Israel no agbabawida, inwaksi ida ni Jehova idi kamaudiananna kas ili a maipaay iti naganna. (Lu 13:35; Ro 11:20-22) Agaplikar ditoy ti sasao ti apostol: “Supapakannanto ti tunggal maysa sigun iti ar-aramidna: . . . pungtot ken unget, rigat ken tuok, iti kararua ti tunggal tao nga agaramid iti makadangran, umuna iti Judio ken kasta met iti Griego; ngem dayag ken dayaw ken talna maipaay iti tunggal maysa nga agaramid iti naimbag, maipaay nga umuna iti Judio ken kasta met iti Griego. Ta awan ti panangidumduma iti Dios.”​—Ro 2:6-11.

Gapuna, nupay ti narabaw ken akikid a panangmatmat kadagiti pannakilangen ti Dios mabalin a kasla ipanayagna nga adda panangidumduma, ti naun-uneg ken nalawa a panangmatmat ipalgakna ti nakaskasdaaw a di panangidumduma ken kinahustisia a di matukod ti panunot ti tao. Anian a nakasaysayaat ti panangtamingna iti bambanag tapno ti intero a sangatauan maaddaan iti gundaway nga umawat iti paraburna ken iti biag!​—Isa 55:8-11; Ro 11:33.

Saanna nga indumduma ni David. Kas imbaga ni Jehova ken Moises, isu ket Dios a nikaanoman saan a mangiliklik iti dusa maipaay iti dakes nga aramid. (Ex 34:6, 7; Col 3:25) Ti Dios saanna nga inliklik ti pannusa uray iti kaso ti dungdungnguenna nga adipen a ni David, agpapan pay nangaramid kenkuana ni Jehova iti tulag maipaay iti pagarian. Dinusana ni David iti nakaro gapu iti basbasolna. Kalpasan ti panagbasol ni David maikaniwas iti Dios gapu iti pasamak a nakairamanan ni Bat-seba ken ti asawana a ni Urias, imbaga kenkuana ni Jehova: “Adtoy mangpatanorak maibusor kenka iti didigra nga agtaud iti bukodmo a balay; ket alaekto dagiti assawam iti mismo nga imatangmo ket itedko ida iti padam a tao, ket pudno unay a makikaiddanto kadagiti assawam iti imatang daytoy nga init. Yantangay sika nagtignayka a sililimed, siak, iti biangko, aramidekto daytoy a banag iti sango ti intero nga Israel ken iti sango ti init.”​—2Sm 12:11, 12.

Ipalgak ti salaysay ti Biblia a pudno a nagsagaba ni David iti adu a riribuk manipud mismo a pamiliana. (2Sm kap 13-18, 1Ar 1) Nupay saan a pinapatay ti Dios, gapu iti panagraemna iti tulag iti pagarian nga inaramidna ken David (2Sm 7:11-16), pudno a nagsagaba ni David kadagiti napalalo unay a ladingit. Kas kinuna ti maysa nga immun-una nga adipen ti Dios, ni Eliu: “Adda Maysa a saan a nangipakita iti panangidumduma kadagiti prinsipe.” (Job 34:19) Nupay kasta, ti Dios mabalinna a pakawanen ti agbabbabawi a ni David maibatay iti um-umay a sakripisio ni Jesu-Kristo ket kaskasdi a mataginayonna ti mismo a kinahustisia ken kinalintegna. (Ro 3:25, 26) Babaen iti sakripisio ti Anakna, addaan ti Dios iti nainkalintegan ken di mangidumduma a pangibatayan a pangwaswas iti ipapatay ni Urias ken ti dadduma pay, tapno iti kamaudiananna awanen ti tao nga agsagaba a di nainkalintegan.​—Ara 17:31.

Pammatigmaan Kadagiti Ukom. Nangipaay ni Jehova iti nabileg a pammatigmaan kadagiti ukom iti Israel maipapan iti di panangidumduma. Siiinget a nabilin dagiti ukom: “Dikay mangidumduma iti panangukom.” (De 1:17; 16:19; Pr 18:5; 24:23) Saanda a mangipakita iti panangidumduma iti napanglaw a tao gapu laeng iti kinapanglawna, maigapu iti sentimiento wenno maigapu iti panagilem maibusor iti nabaknang. Saanda met a paboran ti nabaknang a tao gapu iti kinabaknangna, a nalabit isu palugodanda maipaay iti pabor, maipaay iti pasuksok, wenno gapu iti panagbuteng iti pannakabalin wenno impluensiana. (Le 19:15) Idi agangay, ti Dios kinondenarna ti di matalek a Levitico a kinapadi iti Israel gapu iti panangsalungasingda iti lintegna ken, kas espesipiko nga impatuldona, gapu iti panangipakitada iti panangidumduma, yantangay nagakemda kas uk-ukom iti daga.​—Mal 2:8, 9.

Iti Kongregasion Kristiano. Iti kongregasion Kristiano, ti di panangidumduma ket maysa a linteg; ti panangipakita iti paboritismo ket maysa a basol. (San 2:9) Dagidiay nakabasol iti ar-aramid ti paboritismo agbalinda nga “uk-ukom a mangipapaay kadagiti nadangkes a pangngeddeng.” (San 2:1-4) Ti sirib manipud ngato, nga awanan panangidumduma, ket awan iti kakasta a tattao. (San 3:17) Nadagsen ti pagrebbengan dagidiay adda kadagiti responsable a saad iti kongregasion, kas iti pagrebbengan nga insaad ni apostol Pablo ken Timoteo a maysa a manangaywan: “Iti sanguanan ti Dios ken ni Kristo Jesus ken dagiti napili nga anghel sipapasnek a bilinenka a salimetmetam dagitoy a banag nga awan nasaksakbay a panagipato, a saanka nga agaramid iti aniaman maitunos iti pagannayasan nga adda dasdasiganna.” Nangnangruna nga agaplikar daytoy no adda dagiti hudisial a panangdengngeg a matamtaming iti kongregasion.​—1Ti 5:19-21.

‘Panagrukbab kadagiti personalidad maigapu iti bukod a pagimbagan.’ Ti panangsalungasing iti prinsipio ti di panangidumduma mabalin a mangibunga iti kakaruan a pannakakondenar. Ni Judas a kabsat ni Jesus iti ina deskribirenna ti tattao a ‘managtanabutob, managreklamo maipapan iti kasasaadda iti biag, nga agtultuloyda sigun iti bukodda a tartarigagay, ket agsao dagiti ngiwatda iti napalangguad a bambanag, bayat a pagrukbabanda dagiti personalidad maigapu iti bukodda a pagimbagan.’ (Jud 16) Maawagan dagitoy a lallaki kas “dagidiay mamagsisina, inaanimal a tattao, nga awanan espiritualidad.” (Jud 19) Ti kakasta a tattao mabalin nga isiasida ti sabsabali babaen ti napalangguad a sasaoda ken ti panagrukbabda kadagiti personalidad, kas kadagidiay deskribiren ni Pablo a “sisisikap a mangipamuspusan ti iseserrekda kadagiti sangakabbalayan ket idalanda kas kautiboda dagiti nakapuy a babbai a napadagsenan iti basbasol, nga inturong ti nadumaduma a tarigagay.” (2Ti 3:6) Agur-uray kadakuada ti pannakadadael.​—Jud 12, 13.

“Maikari iti mapamindua a dayaw”​—Kasano? Gapu kadagitoy a banag, kasano a dagiti kameng ti kongregasion Kristiano maibilangda dagiti lallakay a mangidadaulo iti nasayaat a wagas kas “maikari iti mapamindua a dayaw, nangnangruna dagidiay agtrabaho a sipipinget iti panagsao ken panangisuro”? (1Ti 5:17) Daytoy ket saan a gapu kadagiti personalidad dagitoy a lallaki wenno iti abilidadda, no di ket gapu iti kinasaetda ken napinget a panagtrabahoda kadagiti kanayonan a pagrebbengan a naisaad kadakuada. Masapul a raemen dagiti urnos ken panangdutok ti Dios. Naisangsangayan a pannakitinnulong ken suporta ti rumbeng nga ipaay iti kakasta a lallaki tapno maitungpal ti trabaho iti kongregasion ti Dios. (Heb 13:7, 17) Ni Santiago a kabsat ni Jesus iti ina ipatuldona a dagiti mannursuro iti kongregasion nadagsen ti pagrebbenganda iti Dios, nga umawatda iti nadagdagsen a pannakaukom. (San 3:1) Gapuna maikarida a maipangag, mapagtulnogan, ken maipaayan iti dayaw. Iti umasping a rason, ti asawa a babai rumbeng a dayawen ken raemenna ti asawana, a pinarebbengan ti Dios iti responsabilidad iti sangakabbalayan ken ukomen ti Dios maitunos iti dayta. (Efe 5:21-24, 33) Saan a maibilang kas panangidumduma ti kasta a panagraem iti lallaki a naikabil kadagiti responsable a saad babaen iti urnos ti Dios.

Panagraem kadagiti agtuturay. Naibaga met kadagiti Kristiano a raemenda dagiti agtuturay kadagiti natauan a gobierno. Daytoy ket saan a gapu kadagiti personal a kualidad dagitoy a tattao, a mabalin a rinuker ti sumagmamano kadakuada, saan met a gapu ta mabalin nga addada iti saad a makaipaayda kadagiti naisangsangayan a pabor. Dagiti Kristiano raemenda dagiti agtuturay agsipud ta ibilin dayta ti Dios; kasta met a gapu iti annongen nga itakderan dayta nga akem. Kunaen ti apostol: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga autoridad, ta awan ti autoridad no saan a babaen iti Dios; dagiti adda nga autoridad impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda. Gapuna ti bumusor iti autoridad innalana ti takder a maibusor iti urnos ti Dios.” (Ro 13:1, 2) Dagitoy a tattao, no di umiso ti panangaramatda iti autoridadda, manungsungbatda la ketdi iti Dios. Ti dayaw, wenno panagraem, a maiparbeng iti dayta nga akem ket ipaay ti Kristiano iti daydiay agsaad iti dayta nga akem, maitunos iti pagannurotan nga: “Ipaayyo kadagiti amin dagiti karbenganda, kenkuana a mangalikagum iti buis, ti buis; kenkuana a mangalikagum iti impuesto, ti impuesto; kenkuana a mangalikagum iti panagbuteng, ti kasta a panagbuteng; kenkuana a mangalikagum iti dayaw, ti kasta a dayaw.” (Ro 13:7) Ti dayaw nga ipaay ti Kristiano iti kastoy a pamay-an, a nangnangruna ngem iti dayaw nga ipaayna kadagiti gagangay nga umili, ket saan a maibilang kas panangidumduma.