Dagiti Buya Manipud Naikari a Daga

Basan​—Nadam-eg a Gubuayan

BAYAT ti panangbasayo iti Biblia, saan kadi a nabasayo dagiti adu a nagnagan dagiti lugar a dikay mailadawan? Bayat ti Mayo ken Hunio, dagiti Saksi ni Jehova basaendanto ti Mikias ken Zacarias. Iti sumaganad nga eskediol, masarakanyonto ti Basan a nadakamat kadagiti tallo a teksto. (Mikias 7:14; Nahum 1:4; Zacarias 11:2) Dagidiay ken dagiti dadduma a makapainteres a bersikulo ad-adunto pay ti kaipapananna no mailadawanyo iti isipyo ti Basan.

Sadino ti yan ti Basan? Bueno, kaaduanna mailasinyo dayta babaen iti Turod ti Golan, a mabalin a nailasinyon kadagiti mapa iti pagiwarnak. Ti Basan ket dayaen iti Baybay ti Galilea ken ti makingngato a Ginget ti Jordan. Kangrunaanna a naiyunnat dayta manipud iti Karayan Yarmuk (paset ti agdama a beddeng iti nagbaetan ti Jordan ken Siria) iti amianan ti Bantay Hermon.

Sakbay ti iseserrek dagiti Israelitas idi ugma iti Naikari a Daga, masapul a parmekenda ti armada a Canaanita ni higante nga Og, ari ti Basan. Kalpasan dayta, adu a paset ti Basan ti inokupar ti tribo ni Manases. (Deuteronomio 3:1-7, 11, 13; Numeros 32:33; 34:14) Ania ti kaasping daytoy a lugar iti Biblia? Nupay no addaan kadagiti kabakiran kadagiti lugar a kabambantayan, kaaduan iti Basan ket turod, maysa a nangato a patag.

Iti adu a pamay-an ti Basan ket pudno a paggubuayan iti taraon. Ti makagapu isu ti nasayaat a daga a pagpasturan a nangsaknap iti lugar. (Jeremias 50:19) Ti naipakuyog a ladladawan ti mabalin a mangipalagip kadakayo ti dadduma a reperensia iti Basan.a Adu ti nakabasan ti maipapan kadagiti “toro iti Basan.” (Salmo 22:12, King James Version) Wen, idi ugma daytoy a lugar ket nalatak gapu kadagiti torona, agraman dagiti nabibileg a bakbaka. Ngem dagiti dadduma pay a dinguen agbiagda met ditoy, kas kadagiti karnero ken kalding a mangipaay kadagiti adu a gatas ken mantekelia.​—Deuteronomio 32:14.

Mabalin a masdaawkayo no ania ti nakagapu iti kasta a kadam-eg ti Basan, yantangay adda iti daya ti Jordan a pagarupen dagiti adu a nakamagmaga. Ti kinapudno ket, dagiti turturod iti Galilea iti laud ket nababbaba, gapuna dagiti ulep manipud iti Mediteraneo lumasatda kadakuada a mangipaay iti umdas a tudo iti Basan. Kasta met, dagiti nabasa nga angin ken wawaig agayusda manipud iti Bantay Hermon. Panunotenyo laengen ti kadam-egna no dayta a napateg a kinabasa ket mainayon iti nabaknang a bulkaniko a daga a masarakan iti Basan! Ti lugar mangpataud iti nawadwad a trigo. Nabayagen sakbay ti panagbalinna a kangrunaan a bangan ti taraon dagiti Romano, ti Basan sinuportaranna ti taraon a maipaay iti lamisaan ni Salomon. Ngarud, adda naimbag a rason, a ti probision ti Dios a maipaay iti naisalakan nga ilina ket maisao a kastoy kamaudiananna: “Mapaarabda koma idiay Basan ken Gilead kas kadagiti al-aldaw idi punganay.”​—Mikias 7:14; 1 Ar-ari 4:7, 13.

Iti pannakaammo iti kasta a kinabunga, maapresiaryo ti makatignay a deskripsion ni Nahum iti no ania ti iyeg ti di pannakaay-ayo ti Dios: “Ti Basan ken ti Carmelo [dagiti nalasbang a katurturodan iti Dakkel a Baybay] aglaylayda, ket ti sabong ti Libano aglaylay.”​—Nahum 1:4b.

Daytoy a panangmatmat iti Basan matulongannakayo a mangiladawan met a silalaka kadagiti makitayo kadagiti assideg a buybuya iti Biblia. Kas pangarigan, mabalin a nabasayon ti maipapan iti panagani ti trigo, kas iti trigo a naimula iti adu a paset iti Basan. Ti panagani iti trigo dumteng kadagiti nabara a bulbulan iti Iyyar ken Sivan (Judio a kalendario, katupag iti naladawen nga Abril, Mayo, ken ti umuna a paset ti Hunio). Bayat daytoy a panawen, mapasamak ti Piesta dagiti Lawlawas (Pentecostes). Kas paset dayta, maidaton dagiti umuna a bungbunga iti apit a trigo, ken dagiti karnero, dagiti karnero a lalaki, ken maysa a baka. Mabalin kadi a dagiti an-animal naggapuda manipud Basan?​—Exodo 34:22; Levitico 23:15-18.

Iti panawen ti panagani dagiti trabahador gapasenda ti trigo babaen iti panggapas a naaramid iti landok a kas makita iti ngato, nga awanan iti putanna a kayo. (Deuteronomio 16:9, 10; 23:25) Kalpasanna maurnong dagiti binettek ket maipanda iti pagtaltagan, a sadiay maipadalan ti kayo a pasagad (nga addaan kadagiti batbato iti sirokna) tapno maikkat dagiti binukelda. (Ruth 2:2-7, 23; 3:3, 6; Isaias 41:15) Bayat ti panangmatmatyo iti ladawan daytoy, a naala iti Turod ti Golan, mapanunotyo ti nakapatpateg a paglintegan ti Dios: “Dikanto bosbosalan ti baka no agirik iti naapit.”​—Deuteronomio 25:4; 1 Corinto 9:9.

Kamaudiananna, laglagipenyo a ti Basan idi ugma addaan kadagiti napupuskol a kabakiran, nga adu kadagiti kaykayona ket dadakkel nga oak, kas iti naipakita iti kannigid. Dagiti taga Fenecia nagaramidda kadagiti gaud manipud kadagiti nalagda a kayo ti oak manipud Basan. (Ezequiel 27:6) Kaskasdi, uray dagita a ‘dadakkel a kaykayo iti Basan, ti nakasamsamek a kabakiran,’ saanda a makatakder iti naiyebkas a pungtot ti Dios. (Zacarias 11:2; Isaias 2:13) Ti pannakakita kadagita a kayo ti mamagbalin met a nalaklaka kadatayo ti mangsirmata no apay a dagita a kabakiran ket parikut para iti pumampanaw a buyot. Uray pay ti agsolsolo a nakasakay mabalin a maisalat kadagiti sangsanga, kas ti naaramid ken Absalom sadiay.​—2 Samuel 18:8, 9.

Makitatayo nga uray no ti Basan ket maysa a lugar nga adda iti Naikari a Daga a mammano a nakapasamakan dagiti napapateg a paspasamak ti Biblia, dagiti buybuya manipud iti dayta parang-ayenda ti pannakaawattayo kadagiti panangtukoy ti Biblia iti dayta.

[Dagiti Footnote]

[Gubuayan ti ladawan iti panid 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Dagiti gubuayan ti ladawan iti panid 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Inset: Badè Institute of Biblical Archaeology

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.