RAMA

[Nangato a Disso].

Daytoy a Hebreo a sao ket tumukoy iti maysa a nangato a lugar. (Eze 16:24) Naaramat daytoy kas nagan ti adu a disso iti Israel.

1. Maysa a siudad iti teritoria ti Benjamin. Iti Josue 18:25, nailanad daytoy iti nagbaetan ti Gabaon ken Beerot. Nalawag nga asideg dayta iti Bethel, maysa a siudad iti abagatan ti teritoria ti Efraim. (Uk 4:5) Ti maysa a Levita a nagdaliasat nga agpaamianan linabsanna ti Jerusalem ket napan idiay Gabaa, a nabatad a ti Rama ti adda iti labesna. (Uk 19:11-15; Os 5:8) Ti Rama ket kabangibang ti Geba. (Isa 10:29) Dagitoy a panangdakamat ti Biblia agraman ti panangtukoy ni Eusebius ket mangipamatmat a ti Rama isu ti agdama nga er-Ram, nga agarup 8 km (5 mi) iti amianan ti Jerusalem, 3 km (2 mi) iti amianan ti Gabaa, 5 km (3 mi) iti daya ti Gabaon, ken 3 km (2 mi) iti laud ti Geba. Ti siudad adda iti nangato a disso, kas ipasimudaag ti naganna.

Idi nabingay ti pagarian, naibilang a napateg ti Rama agsipud ta masarakan dayta iti asideg ti beddeng ti Israel ken Juda ken iti amianan-nga-agpalaud a dalan iti katurturodan. Rinugian ni Ari Baasa ti Israel a palawaen wenno sarikedkedan ti Rama iti Benjamin bayat ti pannakigubatna ken Asa. (1Ar 15:16, 17; 2Cr 16:1) Ngem nabaliwan ti atension ni Baasa idi rimmaut iti Israel ti ari ti Siria manipud iti amianan, ket ti Rama innala ni Asa kasta met dagiti materiales a pagbangon nga us-usaren idi sadiay ni Baasa, ket inaramatna dagitoy a pangibangon kadagiti kabangibang a siudad ti Geba ken Mizpa. (1Ar 15:20-22; 2Cr 16:4-6) Agparang nga idi nadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P., dagiti nakautibo a Judio naummongda idiay Rama sakbay a naipanda idiay Babilonia. (Jer 40:1) Kalpasan ti pannakaidestiero napagnaedan manen ti Rama.​—Esd 2:1, 26; Ne 7:30; 11:33.

Impapan ti sumagmamano nga eskolar a ti kasta a pannakaummong dagiti Judio idiay Rama sakbay ti pannakaidestieroda (nalabit napapatay ti dadduma sadiay) ket natukoy iti sasao nga: “Idiay Rama mangmangngegan ti maysa a timek, un-unnoy ken napait a panagsangit; ni Raquel agsangsangit gapu iti annakna. Nagkitakit a maliwliwa maipuon iti annakna, gapu ta awandan.” (Jer 31:15) Kasta unay ti panagtarigagay ti asawa ni Jacob a ni Raquel a maaddaan iti annak nga uray la imbilangna ti bagina kas “natay” no saan a maaddaan iti annak. (Ge 30:1) Isu a piguratibo a maikuna nga agsangsangit itan ni Raquel gapu iti ipapatay wenno pannakakautibo dagiti Judio. Wenno, yantangay ni Raquel ti ina ni Benjamin, ti sasao ni Jeremias mabalin a mangiladawan ken Raquel nga agsangsangit gapu kadagiti Benjamita nga agnanaed iti Rama. Intuloy a kinuna ni Jeremias nga adda pay namnama agsipud ta agsublinto dagiti destiero. (Jer 31:16) Inadaw ti Mateo 2:18 ti naimpadtuan a sasao iti Jeremias 31:15 a tumukoy met iti tiempo idi nga impapatay ni Herodes dagiti ubbing ti Betlehem.​—Kitaenyo ti RAQUEL.

2. Maysa a naipasngat a siudad ti tribu ni Simeon idiay Negeb. (Jos 19:1, 8) Isu met laeng dayta ti Baalat-beer ken pagaammo kas “Rama iti abagatan.” Nupay saan a sigurado, maikunkuna nga isu ti Khirbet Ghazzah (Horvat ʽUza), agarup 30 km (19 mi) iti daya ti Beer-seba.​—Kitaenyo ti BAALAT-BEER.

3. Maysa a siudad iti teritoria ti Aser a nailanad laeng iti Josue 19:24, 29. Ngem narigat a masinunuo manipud iti teksto no sadino ti ayan ti siudad ti tawid ni Aser, nupay kasla adda iti amianan nga agturong iti Tiro.

4. Maysa a nasarikedkedan a siudad iti teritoria ti Neftali. (Jos 19:32, 36) Nupay saan a sigurado, maikunkuna nga isu ti Khirbet Zeitun er-Rameh (pagaammo met kas Khirbet Jul) a dayaen laeng ti er-Rameh (Rama) ken agarup 30 km (19 mi) iti daya ti sangladan a siudad ti ʽAkko (Acco). Ngem saan a nadakamat ti eksakto nga ayan dayta iti kakaisuna a pannakatukoyna iti Josue.

5. Ti ili ni mammadto Samuel ken ti nagannakna. Iti 1 Samuel 1:1, ti ama ni Samuel a ni Elcana ket nadeskribir kas “lalaki ti Ramataim-zofim iti nakabambantay a rehion ti Efraim.” Iti nabatbati a paset ti salaysay, naaramat ti napaababa a porma ti “Rama.” (1Sm 1:19) Nalabit immuna a naaramat ti at-atiddog a nagan ti Rama tapno maiduma daytoy iti dadduma a lugar a kasta met laeng ti naganda, kas ti Rama iti Benjamin. Kastoy ti mabasa iti An American Translation: “lalaki ti Rama, maysa a Zufita.” Ipasimudaag daytoy a patarus iti Masoretiko a teksto a ni Elcana ket maysa a kaputotan ni Zuf (Zofai) wenno naggapu iti distrito ti Zuf.​—1Cr 6:27, 28, 34, 35; 1Sm 9:5.

Sigun iti maysa a nabayagen a panangmatmat nga indatag ni Eusebius, naikuna a ti Rama ket adda iti ayan ti agdama a Rentis (Rantis), kadagiti turod ti Efraim nga agarup 35 km (22 mi) iti amianan a laud ti Jerusalem. Daytoy met laeng ti lugar ti Arimatea (Gr. a porma ti Heb. a Ra·mahʹ) a nadakamat iti Kristiano a Griego a Kasuratan.​—Lu 23:50-53.

Inaramid ni Elcana ti pagtaenganna idiay Rama, a nabatad a nakayanakan ni Samuel, ngem tinawen a nagdaliasat idiay Silo tapno agisakripisio. (1Sm 1:3, 19; 2:11) Nupay nakipagnaed idi ni Samuel idiay Silo iti pagtaengan ni Eli a padi, nagnaed ni Samuel idi agangay idiay Rama ket inaramatna dayta kas kangrunaan a pagyananna, a sadiay ti paggapuanna a mapan iti intero nga Israel tapno mangukom. (1Sm 3:19-21; 7:15-17; 8:4; 15:24-35; 16:4, 13; 19:18-24) Idi natay ni Samuel, naitabon iti mismo a balayna idiay Rama, ti “bukodna a siudad.”​—1Sm 25:1; 28:3.

6. Napaababa a porma ti Ramot-galaad.​—2Ar 8:28, 29; 2Cr 22:5, 6; kitaenyo ti RAMOT-GALAAD.