BASOL

Aniaman a maikaniwas ken di maitunos iti personalidad, pagalagadan, daldalan, ken pagayatan ti Dios; aniaman a mangdadael iti pannakirelasion ti maysa iti Dios. Mabalin nga iti sao (Job 2:10; Sal 39:1), iti aramid (panagaramid iti dakes nga ar-aramid) [Le 20:20; 2Co 12:21] wenno di pannakaaramid ti rumbeng a maaramid [Nu 9:13; San 4:17]), wenno iti panunot wenno kababalin ti puso (Pr 21:4; idiligyo met ti Ro 3:9-18; 2Pe 2:12-15). Ti kaawan pammati iti Dios ket dakkel a basol, ta iparangarang dayta ti di panagtalek kenkuana wenno kaawan ti panagkammatalek iti pannakabaelna nga agaramid. (Heb 3:12, 13, 18, 19) Mayilustrar daytoy babaen ti panangusig iti pannakaaramat dagiti termino iti orihinal a pagsasao ken kadagiti pagarigan a nainaig kadagita.

Ti kadawyan a Hebreo a termino a naipatarus a “basol” ket chat·taʼthʹ; iti Griego, ha·mar·tiʹa ti gagangay a sao. Kadagitoy dua a pagsasao, dagiti berbo a porma (Heb., cha·taʼʹ; Gr., ha·mar·taʹno) kaipapananda ti “bumiddut; agmintis,” iti anag a panagmintis wenno saan a pannakagteng iti kalat, dalan, marka, wenno umiso a marka a tulnek. Iti Uk-ukom 20:16 naaramat ti cha·taʼʹ, napakuyogan iti negatibo a sao, a pangdeskribir kadagiti Benjamita a “pumapallatibong iti batbato agingga iti kaingpis ti maysa a buok ket saan nga agmintis.” Dagiti Griego a mannurat masansan nga aramatenda ti ha·mar·taʹno mainaig iti pumipika nga agmintis iti puntiriana. Dagitoy a dua a sao naaramat a kaipapananda ti pannakasaaw wenno pannakapaay a makagteng saan laeng a kadagiti pisikal a puntiria wenno kalat (Job 5:24) no di ket kasta met kadagiti moral wenno intelektual a kalat wenno marka. Kuna ti Proverbio 8:35, 36 a daydiay makasarak iti nadiosan a sirib makasarak iti biag, ngem ‘daydiay bumiddut [manipud Heb., cha·taʼʹ] iti sirib rangranggasanna ti kararuana,’ nga agturong iti ipapatay. Iti Kasuratan agpadpada a ti Hebreo ken Griego a termino kangrunaanna a tumukoyda iti panagbasol iti biang dagiti nasaririt a parsua ti Dios, ti panagmintisda iti marka mainaig iti Namarsuada.

Lugar ti Tao iti Panggep ti Dios. Naparsua ti tao “iti ladawan ti Dios.” (Ge 1:26, 27) Kas iti amin a sabsabali pay a parsua, isu naadda ken naparsua gapu iti pagayatan ti Dios. (Apo 4:11) Yantangay ti Dios nangituding kenkuana iti trabaho, impakitana a ti tao agserbi maipaay iti panggep ti Dios ditoy daga. (Ge 1:28; 2:8, 15) Sigun iti napaltiingan nga apostol, naparsua ti tao agpadpada kas “ladawan ken dayag ti Dios” (1Co 11:7), ngarud tapno mayanninawna dagiti kualidad ti Namarsuana, nga agtignay iti wagas a mayanninawna ti dayag ti Dios. Kas naindagaan nga anak ti Dios, ti tao rumbeng a kaarngina, wenno kaaspingna, ti nailangitan nga Amana. Ta no saan, masupiat ken maumsina ti kasasaad ti Dios kas nagannak.​—Idiligyo ti Mal 1:6.

Impakita daytoy ni Jesus idi parparegtaenna dagiti adalanna nga iparangarangda ti kinaimbag ken ayat iti pamay-an a manglab-aw iti ar-aramiden dagiti “managbasol,” tattao a pagaammo a mangyug-ugali iti managbasol nga ar-aramid. Kinunana a babaen laeng ti panangsurot iti ulidan ti Dios iti asi ken ayat, mabalinan dagiti adalanna a ‘paneknekan ti bagbagida nga annak ni Amada nga adda iti langlangit.’ (Mt 5:43-48; Lu 6:32-36) Ti kinamanagbasol ti tao inaig ni Pablo iti dayag ti Dios idi kinunana nga “amin nagbasol ken agkurang iti dayag ti Dios.” (Ro 3:23; idiligyo ti Ro 1:21-23; Os 4:7.) Iti 2 Corinto 3:16-18; 4:1-6 ipakita ti apostol a dagidiay agturong ken Jehova manipud basol isuda nga “addaan di naabbungotan a ruprupa iyanninaw[da] ti dayag ni Jehova a kasla kadagiti sarming, [ken] mapagbalbaliw[da] nga agturong iti isu met laeng a ladawan manipud iti dayag nga agturong iti dayag,” agsipud ta ti nadayag a naimbag a damag maipapan iti Kristo, a ladawan ti Dios, agsilnag babaen kadakuada. (Idiligyo met ti 1Co 10:31.) Iti panangibagana iti nabatad a pagayatan ti Dios maipaay kadagiti naindagaan nga adipenna, agadaw ni apostol Pedro iti Hebreo a Kasuratan, a kunkunana: “Maitunos iti Daydiay Santo a nangayab kadakayo, agbalinkayo met a nasantuan a mismo iti isuamin a kababalinyo, agsipud ta adda a naisurat: ‘Masapul a nasantuankayo, agsipud ta nasantuanak.’”​—1Pe 1:15, 16; Le 19:2; De 18:13.

Gapuna, ti basol dadaelenna ti panangyanninaw ti tao iti langa ken dayag ti Dios; pagbalinenna a di nasantuan ti tao, kayatna a sawen, narugit, di nasin-aw, natulawan no maipapan iti naespirituan ken iti moral.​—Idiligyo ti Isa 6:5-7; Sal 51:1, 2; Eze 37:23; kitaenyo ti KINASANTO.

Ngarud, amin dagitoy a teksto igunamgunamda ti orihinal a panggep ti Dios a ti tao rumbeng a tumunos iti personalidad ti Dios, agbalin a kas iti Namarsuana, no kasano a ti natauan nga ama nga agayat iti anakna tarigagayanna nga agbalin a kas kenkuana ti anakna no maipapan iti panangmatmat iti biag, pagalagadan iti kababalin, kualidad ti puso. (Idiligyo ti Pr 3:11, 12; 23:15, 16, 26; Efe 5:1; Heb 12:4-6, 9-11.) Maiparbeng ngarud a kalikaguman daytoy ti panagtulnog ken panagpasakup ti tao iti nadibinuan a pagayatan, uray no ti pannakayallatiw dayta a pagayatan ket babaen ti nabatad a bilin wenno saan. Ngarud, ti basol ramanenna ti pannakapaay iti moral, panagmintis iti marka, kadagitoy amin nga aspeto.

Ti Pannakaiserrek ti Basol. Ti basol damo a timmaud iti naespirituan a disso sakbay ti pannakaiserrekna ditoy daga. Iti las-ud ti di masinunuo a pampanawen, ti naan-anay a pannakitunos iti Dios nagraira iti uniberso. Nasinga daytoy a kasasaad babaen iti maysa nga espiritu a parsua a natukoy laeng kas Manangsupiat, Kabusor (Heb., Sa·tanʹ; Gr., Sa·ta·nasʹ; Job 1:6; Ro 16:20), ti kangrunaan nga Ulbod a Manangakusar wenno Manangpardaya (Gr., Di·aʹbo·los) iti Dios. (Heb 2:14; Apo 12:9) Gapuna, kunaen ni apostol Juan: “Ti agar-aramid iti basol nagtaud iti Diablo, agsipud ta ti Diablo agbasbasolen nanipud pay idi damo.”​—1Jn 3:8.

Iti panangdakamatna iti sao nga “idi damo,” silalawag a tuktukoyen ni Juan ti punganay ti bumusbusor a dana ni Satanas, no kasano a naaramat ti “idi damo” iti 1 Juan 2:7; 3:11 a pangtukoy iti panangrugi dagiti Kristiano kas adalan. Ipakita ti sasao ni Juan nga, apaman a naiserreknan ti basol, nagtultuloy ni Satanas iti managbasol a danana. Gapuna, ti asinoman a tao a “mamagbalin iti panagbasol kas aramidna wenno ugalina” ipalpalgakna ti bagina a maysa nga ‘anak’ ti Kabusor, naespirituan a putot a mangyan-anninaw kadagiti kualidad ni ‘amana.’​—The Expositor’s Greek Testament, inurnos ni W. R. Nicoll, 1967, Tomo V, p. 185; Jn 8:44; 1Jn 3:10-12.

Yantangay ti panangsukay iti di umiso a tarigagay agingga a mayinaw ket umun-una pay sakbay ti ‘pannakaipasngay ti basol’ (San 1:14, 15), ti espiritu a parsua a nagbalin a bumusbusor nangrugi idin a sumiasi iti kinalinteg, nga awananen iti panagayat iti Dios, sakbay ti aktual a pannakaiparangarang ti basol.

Iyaalsa idiay Eden. Ti pagayatan ti Dios a nayebkas ken Adan ken iti asawana ket kangrunaanna a positibo, a nangidatag iti bambanag nga aramidenda. (Ge 1:26-29; 2:15) Maysa a mangiparit a bilin ti naited ken Adan, bilin a mangipawil iti pannangan (wenno uray pay panangsagid) iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes. (Ge 2:16, 17; 3:2, 3) Ti panangsubok ti Dios iti panagtulnog ken debosion ti tao ket naisangsangayan gapu ta nabuyogan dayta iti panagraem iti dignidad ti tao. Babaen iti dayta, saan nga imparipirip ti Dios nga adda aniaman a kinadakes ken Adan; kas pannubok, saanna nga inaramat ti pannakaiparit ti bestialidad, panangpapatay, wenno maysa nga umas-asping a nakadakdakes wenno di nadayaw nga aramid, a kasla ket tay narikna ti Dios a mabalin nga adda agtataeng iti uneg ni Adan a sumagmamano a makapasimron a pagannayasan. Ti pannangan ket kadawyan ken umiso, ket naibaga ken Adan nga “agpennek a mangan” iti inted kenkuana ti Dios. (Ge 2:16) Ngem ti Dios sinubokna ita ni Adan babaen ti panangiparitna a mangan iti bunga daytoy maysa a kayo, iti kasta pinagminar ti Dios a ti pannangan iti dayta a bunga isimbolona a ti mangan maaddaan iti pannakaammo a mamagbalin kenkuana a makabael a mangngeddeng maipaay iti bagina no ania ti “naimbag” wenno no ania ti “dakes” agpaay iti tao. Gapuna, awan kinarigat nga impaay ti Dios iti tao, saanna met nga imbilang nga addaan ni Adan iti banag a mangipababa iti dignidadna kas natauan nga anak ti Dios.

Ti babai ti kaunaan a nagbasol a tao. Ti panangsulisog kenkuana ti Kabusor ti Dios, a nagaramat iti maysa a serpiente kas instrumento iti pannakisarita (kitaenyo ti KINANAAN-ANAY, KINAPERPEKTO [Ti kaunaan a managbasol ken ti ari ti Tiro]), ket saan a babaen iti napanayag a panangsulbog iti dinederrep nga imoralidad. Imbes ketdi, naidatag dayta kas panangsulbog iti panangtarigagay iti pagarupen nga intelektual a pannakaital-o ken wayawaya. Kalpasan nga umuna nga impaulitna ken Eva ti linteg ti Dios, a nabatad a naawatna babaen iti asawana, idin ti Mannulisog inatakarna ti kinapudno ken kinaimbag ti Dios. Sipipinget nga imbagana a ti pannangan iti bunga manipud iti naibilin a kayo agresulta, saan nga iti ipapatay, no di ket iti pannakalawlawag ken iti kas-dios a pannakabael a mangikeddeng a bukbukod no naimbag wenno dakes ti maysa a banag. Daytoy a sasao ipalgakna a ti Mannulisog naan-anay a naisina itan ti pusona manipud iti Namarsuana, a ti sasaona maibilang a napanayag nga isusupiat ken nailimlimo a panangpardaya iti Dios. Saanna nga inakusar ti Dios iti di napupuotan a panagbiddut no di ket iti inggagara a di umiso a panangidatag iti bambanag, a kunkunana: “Ta ammo ti Dios . . . ” Ti kinadagsen ti basol, ti nakarimrimon a kasasaad ti kasta a kaawan panagayat, ket makita iti pamay-an ti panamadpadakes daytoy nga espiritu nga anak tapno maragpatna dagiti panggepna, a nagbalin a manangallilaw nga ulbod ken maysa a mammapatay a ginutugot ti ambision, yantangay nakabatbatad nga ammona dagiti makapapatay nga ibunga ti isingsingasingna itan iti tao nga umim-imdeng kenkuana.​—Ge 3:1-5; Jn 8:44.

Kas ipalgak ti salaysay, ti di umiso a tarigagay nangrugi nga agtignay iti babai. Imbes a naan-anay a marimon ken sililinteg nga agrurod idi mangngegna a makukuestionar ti kinalinteg ti linteg ti Dios, immasideg itan tapno matmatanna ti kayo kas makaay-ayo. Inagumanna ti nainkalintegan a kukua ni Jehova a Dios kas Soberanona​—ti pannakabael ken kalintegan ti Dios a mangikeddeng no ania ti naimbag ken no ania ti dakes maipaay kadagiti parsuana. Gapuna, inrugina itan nga itunos ti bagina kadagiti dalan, pagalagadan, ken pagayatan ti bumusbusor, a sinupiatna ti Namarsuana kasta met ti intuding ti Dios nga ulona, ti asawana. (1Co 11:3) Yantangay nagtalek iti sasao ti Mannulisog, impalubosna a masulisog, nangan iti bunga, ket iti kasta impanayagna ti basol a naipasngay iti puso ken panunotna.​—Ge 3:6; 2Co 11:3; idiligyo ti San 1:14, 15; Mt 5:27, 28.

Idi agangay nangan ni Adan iti bunga idi intukon kenkuana ti asawana. Ipakita ti apostol a ti panagbasol ti lalaki ket naiduma iti panagbasol ti asawana ta ni Adan saan a naallilaw babaen ti pammadakes ti Mannulisog, ngarud saanna a pinati ti panangipapan a ti pannangan iti bunga manipud iti kayo ket mabalin nga aramiden nga awan pannakadusa. (1Ti 2:14) Gapuna, ti pannangan ni Adan maigapu la ketdi iti tarigagayna iti asawana, ket ‘immimdeng iti timekna’ imbes nga iti timek ti Diosna. (Ge 3:6, 17) Kimmanunong ngarud iti daldalan ken pagayatan ni asawana, ket babaen kenkuana kimmanunong iti daldalan ken pagayatan ti Kabusor ti Dios. Ngarud ‘nagmintis iti marka,’ di nakapagtignay maitunos iti ladawan ken langa ti Dios, saanna nga inyanninaw ti dayag ti Dios, ken, iti kinapudnona, ininsultona ti nailangitan nga Amana.

Dagiti Epekto ti Basol. Gapu iti basol, naikkat ti pannakitunos ti tao iti Namarsuana. Ngarud, dayta ti nangdadael saan laeng nga iti pannakirelasionna iti Dios no di ket kasta met iti pannakirelasionna iti dadduma pay kadagiti parsua ti Dios, kasta met a nagbanag iti pannakadangran ti mismo a bagi ti tao, ti panunotna, pusona, ken bagina. Nakadakdakes ti imbunga dayta iti natauan a puli.

Ti kababalin ti natauan a pagassawaan dagus nga impanayagna daytoy a di pannakitunos. Ti panangabbongda iti paspaset dagiti nadibinuan-pannakaaramidna a bagida ken ti pananggandatda nga aglemmeng manipud iti Dios kalpasanna ket nalawag a pammaneknek a naaddan iti kaunggan ti pampanunot ken puspusoda ti pannakaisina. (Ge 3:7, 8) Gapu iti basol, nakariknadan iti pannakasidir, panagdanag, kinaawan talged, panagbain. Daytoy iyilustrarna ti punto nga indatag ti apostol iti Roma 2:15, a ti linteg ti Dios ‘naisurat iti puso ti tao’; gapuna ti panangsalungasing iti dayta a linteg nangpataud itan iti riribuk iti kaunggan ti tao, nga isu ak-akusaren ti konsiensiana iti panagaramid iti dakes. Arigna nga adda naisigud iti tao a lie detector (pangduktal iti panagulbod) a namagbalin nga imposible ti panangilimedna iti managbasol a kasasaadna manipud iti Namarsuana; ket ti Dios, kas sungbat iti pambar ti lalaki gapu iti nagbalbaliw a kababalinna iti nailangitan nga Amana, madagdagus nga inyimtuodna: “Nanganka kadi manipud iti kayo nga imbilinko a saanmo a panganan?”​—Ge 3:9-11.

Tapno napudno iti bagina, kasta met maipaay iti pagimbagan ti dadduma pay iti sapasap a pamiliana, saan a mabalin a panuynoyan ni Jehova a Dios ti kasta a managbasol a dana iti biang dagiti natauan a parsuana wenno uray ti espiritu nga anak a nagbalin a rebelde. Iti panangtaginayonna iti kinasantona, nainkalintegan nga impatawna kadakuada amin ti sentensia nga ipapatay. Ngarud napagtalaw ti natauan a pagassawaan manipud minuyongan ti Dios idiay Eden, iti kasta saandan a pulos makaadani iti daydiay sabali pay a kayo nga inawagan ti Dios kas “kayo ti biag.”​—Ge 3:14-24.

Dagiti imbungana iti intero a sangatauan. Kunaen ti Roma 5:12 a “babaen iti maysa a tao simrek ti basol iti lubong ken ti ipapatay babaen iti basol, ket iti kasta ti ipapatay nagsaknap iti amin a tattao agsipud ta nagbasolda amin.” (Idiligyo ti 1Jn 1:8-10.) Sigun iti panangilawlawag ti sumagmamano, daytoy kaipapananna nga amin a masanguanan a putot ni Adan nakiramanda iti damo a panagbasol ni Adan agsipud ta, kas ulo ti pamiliada, imbagianna ida ket iti kasta, arigna a pinagbalinna ida a makiramraman kenkuana iti basolna. Nupay kasta, sawen ti apostol a ti ipapatay “nagsaknap” iti amin a tattao, a mangipasimudaag iti in-inut imbes a sangsangkagiddan a panagepektona kadagiti putot ni Adan.

Kanayonanna pay, itultuloy a kunaen ti apostol a ti ipapatay agturturay kas ari “manipud ken Adan agingga ken Moises, uray pay kadagidiay saan a nagbasol iti kaas-asping ti salungasing ni Adan.” (Ro 5:14) Ti basol ni Adan siuumiso a naawagan “salungasing” yantangay pananglabsing dayta iti naisawang a linteg, maysa a nabatad a bilin kenkuana ti Dios. Kasta met, idi nagbasol ni Adan, kabukbukodanna dayta a nawaya a panagpili, kas maysa a perpekto a tao nga awanan kadagiti depekto. Nalawag, saan a pulos natagiragsak dagiti putotna dayta a kasasaad ti kinanaan-anay. Gapuna, dagitoy nga aspeto agparang a di tumunos iti panangmatmat nga ‘idi nagbasol ni Adan, amin dagiti di pay naipasngay a putotna nagbasolda a naikanunong kenkuana.’ Ti panangikuna a manungsungbat amin dagiti putot ni Adan kas makiramraman iti kabukbukodan a basol ni Adan kalikagumanna la ketdi nga iyebkasda ti pagayatan nga isu ti agbalin nga ulo ti pamiliada. Ngem iti kinaagpaysuanna, saan a nagay-ayatan ti asinoman kadakuada ti mayanak kenkuana, yantangay ti pannakayanakda iti Adaniko a linia ket imbunga ti nainlasagan a pagayatan dagiti nagannakda.​—Jn 1:13.

Ngarud, ti pammaneknek ipatuldona ti pannakaipasa ti basol manipud ken Adan kadagiti sumarsaruno a kaputotan kas imbunga ti mabigbigbig a linteg ti tinnawidan. Nabatad a daytoy ti tuktukoyen ti salmista iti panangikunana: “Buyogen ti biddut naipasngayak a nabuyogan kadagiti panagpasikal, ket iti basol inyinawnak ni inak.” (Sal 51:5) Ti basol, agraman dagiti ibungana, simrek ken nagsaknap iti intero a natauan a puli saan laeng a gapu ta ni Adan ti ulo ti pamilia ti puli no di ket gapu ta isu, saan a ni Eva, ti nagtaudan dayta, wenno gubuayan ti natauan a biag. Manipud kenkuana, kasta met manipud ken Eva, di maliklikan a matawid dagiti putotna saan laeng a dagiti pisikal a kualidad no di ket kasta met dagiti galad ti personalidad, agraman ti pagannayasan nga agbasol.​—Idiligyo ti 1Co 15:22, 48, 49.

Ti sasao ni Pablo ipatuldona met daytoy a konklusion idi kinunana a “no kasano a babaen ti kinasukir ti maysa a tao [ni Adan] adu ti naibilang a managbasol, kasta met a babaen ti panagtulnog ti maysa a persona [ni Kristo Jesus] adu ti maibilangto a nalinteg.” (Ro 5:19) Dagidiay “maibilangto a nalinteg” babaen iti panagtulnog ni Kristo saanda amin a dagus a naibilang a kasta idi kanito nga indatagna ti subbot a sakripisiona iti Dios, no di ket in-inut a dumtengda iti sidong dagiti maigunggona dayta a sakripisio bayat a watwatenda ti pammati iti dayta a probision ket maikappiada iti Dios. (Jn 3:36; Ara 3:19) Kasta met ngarud, naibilang a managbasol dagiti umad-adu a kaputotan ni Adan yantangay inyinaw ida dagiti nainkasigudan a managbasol a nagannakda iti linia ni Adan.

Ti pannakabalin ken dagiti isupapak ti basol. “Dagiti isupapak ti basol isu ti ipapatay” (Ro 6:23), ket gapu iti pannakayanakda iti linia ni Adan, naadda amin a tattao iti sidong ti “linteg ti basol ken ti ipapatay.” (Ro 8:2; 1Co 15:21, 22) Ti basol, agraman ti ipapatay, “nagturay . . . kas ari” iti sangatauan, nga inadipenna ida, a daytoy a pannakaadipen ti nangilakuan kadakuada ni Adan. (Ro 5:17, 21; 6:6, 17; 7:14; Jn 8:34) Ipakita dagitoy a sasao a ti basol namatmatan saan laeng a kas aktual a panangaramid wenno di panangaramid iti sumagmamano a tignay no di ket kas maysa met a linteg wenno mangtartarawidwid a prinsipio wenno puersa nga agtigtignay kadakuada, awan sabali, ti tinawidda ken Adan a nakayanakan a pagannayasan nga agaramid iti dakes. Ti Adaniko a tawidda nakapataud ngarud iti ‘kinakapuy ti lasag,’ kinaimperpekto. (Ro 6:19) Ti “linteg” ti basol agtultuloy nga agtigtignay iti nainlasagan a kamkamengda, nga arigna a padpadasenna nga iturayan ti danada, a pagbalinen ida nga iturayanna, a di makitunos iti Dios.​—Ro 7:15, 17, 18, 20-23; Efe 2:1-3.

Ni “ari” basol mabalin nga ipaayna dagiti ‘bilinna’ iti nadumaduma a pamay-an iti nadumaduma a tattao ken iti nadumaduma a tiempo. Gapuna, idi mapaliiwna ti unget ti inauna nga anak ni Adan a ni Cain maibusor ken kabsatna nga Abel, ti Dios pinakdaaranna ni Cain a rumbeng a tumurong iti panagaramid iti naimbag, ta, kinunana: “Adda basol a kumkumleb iti pagserkan, ket sika ti paggargartemanna; ket sika, iti biangmo, maparukmamto kadi dayta?” Nupay kasta, binay-an ni Cain nga isu parukmaen ti basol nga apal ken gura, a nangituggod kenkuana iti pammapatay.​—Ge 4:3-8; idiligyo ti 1Sm 15:23.

Sakit, ut-ot, ken panaglakay. Yantangay ti ipapatay kadagiti tattao gagangay a nainaig iti sakit wenno panaglakay ken panagbaket, kaawatan a dagitoy ket kakuykuyog ti basol. Iti sidong ti Mosaiko a Linteg ti tulag iti Israel, dagiti linteg a mangtarawidwid kadagiti sakripisio maipaay iti basol ramanenda ti panangabbong maipaay kadagidiay nagsagaba iti saplit ti kukutel. (Le 14:2, 19) Dagidiay mangsagid iti bangkay ti tao wenno uray pay sumrek iti tolda a sadiay a natay ti maysa a tao nagbalin a narugit ket nagkasapulan iti seremonial a pannakagugor. (Nu 19:11-19; idiligyo ti Nu 31:19, 20.) Ti panagsakit innaig met ni Jesus iti basol (Mt 9:2-7; Jn 5:5-15), nupay impakitana a dagiti espesipiko a pakarigatan saan a kanayon a bunga ti aniaman nga espesipiko a managbasol nga ar-aramid. (Jn 9:2, 3) Ti dadduma a teksto ipakitada dagiti makagunggona nga epekto ti kinalinteg (dana a kasungani ti panagbasol) iti salun-at ti maysa. (Pr 3:7, 8; 4:20-22; 14:30) Bayat ti panagturay ni Kristo, ti pannakaikkat ti ipapatay, nga agturturay a kadua ti basol (Ro 5:21), mapakuyoganto iti panagpatingga ti ut-ot.​—1Co 15:25, 26; Apo 21:4.

Basol ken Linteg. Insurat ni apostol Juan a ti “tunggal maysa a mangyugali iti basol iyug-ugalina met ti kinakillo, ket ngarud ti basol kinakillo” (1Jn 3:4); kasta met a ti “isuamin a kinakillo ket basol.” (1Jn 5:17) Iti sabali a bangir, dakamaten ni apostol Pablo “dagidiay nagbasol nga awan ti linteg.” Kunana pay a “sakbay ti Linteg [a naited babaen ken Moises] adda idin ti basol ditoy lubong, ngem ti basol di maisingir iti asinoman no awan ti linteg. Nupay kasta, ti ipapatay nagturay kas ari manipud ken Adan agingga ken Moises, uray pay kadagidiay saan a nagbasol iti kaas-asping ti salungasing ni Adan.” (Ro 2:12; 5:13, 14) Rumbeng a tarusan ti sasao ni Pablo sigun iti konteksto; ipakita ti immun-una a sasaona iti daytoy a surat kadagiti taga Roma a pagdildiligenna dagidiay adda iti sidong ti Linteg ti tulag ken dagidiay adda iti ruar dayta a tulag, ngarud awanda iti sidong ti kodigo ti linteg dayta, bayat nga iparparangarangna a managbasol dagitoy dua a klase.​—Ro 3:9.

Bayat ti aganay 2,500 a tawen iti nagbaetan ti isisiasi ni Adan ken ti pannakaited ti Linteg ti tulag idi 1513 K.K.P., ti Dios saanna nga impaayan ti sangatauan iti aniaman a nalawa ti saklawna a kodigo wenno sistematiko ti pannakaurnosna a linteg nga espesipiko a nangdepinar iti basol iti amin nga ibungana ken langana. Pudno, nangipaay iti sumagmamano a bilin, kas kadagidiay naited ken Noe kalpasan ti sangalubongan a Layus (Ge 9:1-7) kasta met iti tulag ti panagkugit a naited ken Abraham ken iti sangakabbalayanna, pakairamanan dagiti ganggannaet nga adipenna. (Ge 17:9-14) Ngem maipapan iti Israel maikuna ti salmista a ti Dios “ibagana ti saona ken Jacob, dagiti alagadenna ken dagiti hudisial a pangngeddengna iti Israel. Saanna nga inaramid ti kasta a wagas iti aniaman a sabali pay a nasion; ket no maipapan kadagiti hudisial a pangngeddengna, saanda a naammuan ida.” (Sal 147:19, 20; idiligyo ti Ex 19:5, 6; De 4:8; 7:6, 11.) Maipapan iti Linteg ti tulag a naited iti Israel, maikuna, “Ti tao a nakaaramid iti kinalinteg ti Linteg agbiagto babaen iti dayta,” ta ti naan-anay a panangannurot ken panangtungpal iti dayta a Linteg maaramidan laeng ti awanan basol a tao, kas iti kasasaad ni Kristo Jesus. (Ro 10:5; Mt 5:17; Jn 8:46; Heb 4:15; 7:26; 1Pe 2:22) Awanen ti sabali pay a naited a linteg a pagaplikaran daytoy manipud tiempo ni Adan agingga iti pannakaited ti Linteg ti tulag.

‘Panangaramid iti bambanag iti linteg sigun iti nakaisigudan.’ Nupay awan ti nalawa ti saklawna a kodigo ti linteg a pangirukodan iti kababalin ti tattao bayat ti periodo iti nagbaetan da Adan ken Moises, saanna a kayat a sawen a siwayawayada iti basol. Iti Roma 2:14, 15, kuna ni Pablo: “Ta kaanoman a dagiti tattao iti nasnasion nga awanan iti linteg aramidenda ti bambanag iti linteg sigun iti nakaisigudan, dagitoy a tattao, nupay awananda iti linteg, isuda ti linteg kadakuada. Isuda dagiti mismo a mangiparangarang ti banag ti linteg a maisurat iti puspusoda, bayat a ti konsiensiada makipagsaksaksi kadakuada ket, iti nagbabaetan ti bukodda a pampanunot, maak-akusar wenno mapakawanda pay ketdi.” Yantangay nainkasigudan a naaramid iti ladawan ken langa ti Dios, ti tao addaan iti moral a kasisigud, a mangpataud iti konsiensia. Uray dagiti imperpekto ken managbasol a tattao addaanda met iti daytoy uray kaskasano, kas ipasimudaag ti sasao ni Pablo. (Kitaenyo ti KONSIENSIA.) Yantangay ti linteg kangrunaanna a maysa a ‘pagannurotan iti kababalin,’ daytoy a moral a kasisigud agtigtignay iti puspusoda kas maysa a linteg. Nupay kasta, daytoy a linteg ti moral a kasisigudda ringringbawan ti sabali pay a natawid a linteg, ti ‘linteg ti basol,’ a makigubgubat kadagiti nalinteg a pagannayasan ken mangad-adipen kadagidiay saan a sumarked iti panangdominarna.​—Ro 6:12; 7:22, 23.

Daytoy a moral a kasisigud ken ti kakuykuyogna a konsiensia makita uray iti kaso ni Cain. Nupay awan linteg nga impaay ti Dios maipapan iti panangpapatay, babaen ti lumikliklik a panagsungsungbat ni Cain iti panagsaludsod ti Dios, impakitana nga isu konkondenaren ti konsiensiana kalpasan a pinapatayna ni Abel. (Ge 4:8, 9) Ni Jose a Hebreo imparangarangna ti ‘linteg [ti Dios] iti pusona’ idi simmungbat iti mangsulsulisog a kiddaw ti asawa ni Potifar, a kinunana: “Kasano koma a maaramidko daytoy dakkel a kinadakes ket pudno nga agbasolak a maikaniwas iti Dios?” Nupay ti Dios saanna nga espesipiko a kinondenar ti pannakikamalala, kaskasdi a nabigbig ni Jose a di umiso dayta, a panangsalungasing iti pagayatan ti Dios maipaay iti tattao kas naisawang idiay Eden.​—Ge 39:7-9; idiligyo ti Ge 2:24.

Gapuna, bayat ti periodo dagiti patriarka manipud ken Abraham agingga iti 12 nga annak ni Jacob, mangipakita ti Kasuratan iti tattao iti adu a puli ken nasnasion nga agsasao maipapan iti “basol” (chat·taʽthʹ), kas kadagiti basol a maikaniwas iti amo (Ge 31:36), maikaniwas iti agturay a pagpaspasakupan ti maysa (Ge 40:1; 41:9), maikaniwas iti kabagian (Ge 42:22; 43:9; 50:17), wenno maikaniwas laeng iti pada a tao (Ge 20:9). Iti aniaman a kaso, daydiay mangar-aramat iti daytoy a termino binigbigna iti dayta ti maysa a pannakirelasion iti tao a nakaaramidan wenno mabalin a pakaaramidan iti basol ket binigbigna nga adda naipakuyog a pagrebbengan a mangraem kadagiti pakaseknan dayta a tao wenno iti pagayatan ken autoridadna, kas iti kaso ti maysa nga agturay, ket saan a sumupiat kadagita. Iti kasta nangipakitada iti pammaneknek iti kaadda ti moral a kasisigud. Iti panaglabas ti tiempo, nupay kasta, bimmileg ti panangparukma ti basol kadagidiay saan nga agserserbi iti Dios, iti kasta maikuna ni Pablo a dagiti tattao ti nasnasion magmagnada iti “kinasipnget no maipapan iti isip, ken naisina iti biag a kukua ti Dios . . . napukawda ti isuamin a moral a riknada.”​—Efe 4:17-19.

No kasano a ti Linteg ‘pinaaduna’ ti basol. Nupay ti konsiensia nga adda iti tao nangted kenkuana iti nainkasigudan a pannakarikna iti umiso ken di umiso, ti Dios, babaen ti panangaramidna iti Linteg ti tulag iti Israel, espesipiko nga ipaayna itan ti pakailasinan ti basol iti adu nga aspetona. Gapuna, ti ngiwat ti asinoman a tao a nagtaud iti gagayyem ti Dios a da Abraham, Isaac, ken Jacob a mabalin a mangisawang nga isu awanan basol ‘napasardeng ket ti intero a lubong nagbalin a manungsungbat iti Dios maipaay iti pannakadusa.’ Pudno daytoy agsipud ta ti imperpekto a lasag a tinawidda ken Adan pinagbalinna nga imposible ti pannakaideklarada a nalinteg iti sanguanan ti Dios babaen iti ar-aramid ti linteg, “ta ti umiso a pannakaammo iti basol ket babaen iti linteg.” (Ro 3:19, 20; Ga 2:16) Silalawag nga imbinsabinsa ti Linteg no ania ti naan-anay a ramanen ken saklawen ti basol, iti kasta arigna a ‘pinaaduna’ ti panaglabsing ken basol, ta nakaad-adu nga aramid ken uray pay kababalin ti naipabigbig itan kas managbasol. (Ro 5:20; 7:7, 8; Ga 3:19; idiligyo ti Sal 40:12.) Dagiti sakripisio a kinalikaguman ti Linteg nagtultuloy a nagserbi a mangipalagip kadagidiay adda iti sidong dayta maipapan iti managbasol a kasasaadda. (Heb 10:1-4, 11) Babaen kadagitoy a pamay-an, nagakem ti Linteg kas manangisuro a mangiturong kadakuada ken Kristo, tapno ‘maideklarada a nalinteg gapu iti pammati.’​—Ga 3:22-25.

Kasano a ti basol “immawat iti pannakagutugot” babaen iti bilin ti Dios iti Israel?

Iti panangipatuldona a saan a ti Mosaiko a Linteg ti pamay-an tapno magun-odan ti tattao ti nalinteg a takder iti sanguanan ni Jehova a Dios, insurat ni apostol Pablo: “Idi makituntunostayo pay iti lasag, dagiti managbasol a gartem a sinulbog ti Linteg nagtignayda iti kamkamengtayo tapno mangpataudtayo ti bunga iti ipapatay. . . . Ania, ngarud, ti kunaentayo? Ti kadi Linteg ket basol? Saan koma a pulos agbalin a kasta! Pudno a diak koma naammuan ti basol no saan a gapu iti Linteg; ket, kas pagarigan, diak koma naammuan ti kinaagum no saan a kinuna ti Linteg: ‘Dika agagum.’ Ngem ti basol, idi immawat iti pannakagutugot babaen iti bilin, nangpataud kaniak iti isuamin a kita ti kinaagum, ta no awan ti linteg natay ti basol.”​—Ro 7:5-8.

No awan ti Linteg, saan koma a naammuan wenno nailasin ni apostol Pablo ti naan-anay a ramanen wenno saklawen ti basol, kas pagarigan, no kasano kadakes ti kinaagum. Kas kunaen ti apostol, ti Linteg ‘sinulbogna’ ti managbasol a gartem, ket ti bilin maibusor iti panagagum nangipaay iti “pannakagutugot” iti basol. Rumbeng a tarusan daytoy sigun iti lawag ti sasao ni Pablo a “no awan ti linteg natay ti basol.” Agingga a saan nga espesipiko a nadepinar ti basol, ti maysa a tao saan a mabalin nga akusaren a nakaaramid kadagiti basol a saan a legal a naipabigbig a kasta. Sakbay a dimteng ti Linteg, ni Pablo ken ti dadduma pay iti nasionna nagbiagda a di nakondenar iti basbasol a saan a nayespesipiko. Iti pannakayam-ammo ti Linteg, nupay kasta, ni Pablo ken dagiti kailianna naibilangda kas managbasol iti sidong ti panangkondenar ti ipapatay. Ti Linteg pinagbalinna ida nga ad-adda a sipapanunot a managbasolda. Saan a kayat a sawen daytoy a ti Mosaiko a Linteg tinignayna ida nga agbasol, no di ket imbutaktakna ida kas managbasol. Gapuna ti basol immawat iti pannakagutugot babaen iti Linteg ket pinataudna ti basol iti biang ni Pablo ken dagiti kailianna. Ti Linteg nangipaay iti pangibatayan iti panangkondenar iti ad-adu pay a tattao kas managbasol ken maigapu iti ad-adu pay a legal a pammabasol.

Ti sungbat iti saludsod a “Ti kadi Linteg ket basol?” nabatad ngarud a ‘Saan!’ (Ro 7:7) Ti Linteg saan a ‘nagmintis iti marka’ iti wagas a di pannakatungpal iti panggep a nangipaayan iti dayta ti Dios no di ket ‘napuntaanna ti puntiria,’ saan laeng a gapu ta naimbag ken makagunggona kas mangsalaknib a giya no di ket kasta met iti legal a panangpatalged a managbasol amin a tattao, karaman dagiti Israelita, nga agkasapulan iti panangsubbot ti Dios. Impatuldona met kadagiti Israelita a ni Kristo ti kasapulan a Mannubbot.

Biddut, Salungasing, Labsing. Ti “biddut” (Heb., ʽa·wonʹ), “salungasing” (Heb., peʹshaʽ; Gr., pa·raʹba·sis), “labsing” (Gr., pa·raʹpto·ma), ken dadduma pay a kasta a termino masansan nga inaig ti Kasuratan iti “basol” (Heb., chat·taʼthʹ; Gr., ha·mar·tiʹa). Amin dagita a nainaig a termino mangidatagda kadagiti espesipiko nga aspeto ti basol ken ti nadumaduma a pormana.

Biddut, kamali, ken kinamaag. Gapuna, ti ʽa·wonʹ ket kangrunaanna a nainaig iti panagbiddut, panagtignay a sikikillo wenno di siuumiso. Ti Hebreo a termino tumukoy iti moral a biddut wenno kamali, panangballikug iti umiso. (Job 10:6, 14, 15) Dagidiay saan nga agpasakup iti pagayatan ti Dios nabatad a saan nga idaldalan ti perpekto a sirib ken kinahustisiana, ngarud sigurado nga agbiddutda. (Idiligyo ti Isa 59:1-3; Jer 14:10; Fil 2:15.) Awan duadua a gapu ta ti basol pagbalinenna a di natimbeng ti tao, a ballikugenna ti nalinteg (Job 33:27; Hab 1:4), ti ʽa·wonʹ isu ti Hebreo a termino a masansan unay a nainaig wenno maar-aramat a pumadpada iti chat·taʽthʹ (basol, panagmintis iti marka). (Ex 34:9; De 19:15; Ne 4:5; Sal 32:5; 85:2; Isa 27:9) Daytoy a di kinatimbeng mangpataud iti pannakariribuk ken kinaawan tunos iti kaunggan ti tao ken parparikut iti pannakilangenna iti Dios ken iti dadduma pay a parsua ti Dios.

Ti “biddut” (ʽa·wonʹ) mabalin nga inggagara wenno di inggagara, mabalin a sipapanunot nga isisiasi manipud iti umiso wenno maysa a di napupuotan a tignay, kaskasdi a maysa dayta a ‘panagkamali’ (shegha·ghahʹ), a mamagbiddut ken mamagbasol iti tao iti sanguanan ti Dios. (Le 4:13-35; 5:1-6, 14-19; Nu 15:22-29; Sal 19:12, 13) No ngarud inggagara, siempre, ti biddut adayo a nadagdagsen ti ibungana ngem iti panagkamali. (Nu 15:30, 31; idiligyo ti Un 4:6, 13, 22.) Ti biddut ket maikaniwas iti kinapudno, ket dagidiay sipapakinakem nga agbasbasol ballikugenda ti kinapudno, dana a mangyeg laeng iti nakarkaro a basol. (Idiligyo ti Isa 5:18-23.) Dakamaten ni apostol Pablo ti “makaallilaw a pannakabalin ti basol,” a mangpatangken iti natauan a puspuso. (Heb 3:13-15; idiligyo ti Ex 9:27, 34, 35.) Ti isu met laeng a mannurat, iti panagadawna iti Jeremias 31:34, a sadiay ti orihinal a Hebreo dinakamatna maipapan iti ‘biddut’ ken ‘basol’ ti Israel, inlanadna ti ha·mar·tiʹa (basol) ken a·di·kiʹa (kinakillo) iti Hebreo 8:12, ket ha·mar·tiʹa ken a·no·miʹa (kinakillo) iti Hebreo 10:17.

Kunaen ti Proverbio 24:9 a “ti nalulok a kababalin ti kinamaag ket basol,” ket dagiti Hebreo a termino a mangipasimudaag iti kapanunotan maipapan iti kinamaag masansan a naaramat mainaig iti panagbasol, a no dadduma sibababawi a bigbigen ti managbasol, “Nagtignayak a simamaag.” (1Sm 26:21; 2Sm 24:10, 17) No saan nga umawat iti pannakadisiplina manipud iti Dios, ti managbasol masimbalud kadagiti biddutna ken simamaag a maiwawa.—Pr 5:22, 23; idiligyo ti Pr 19:3.

Salungasing. Ti basol mabalin a maysa a “salungasing.” Ti Griego a pa·raʹba·sis (salungasing) kangrunaanna a tumukoy iti maysa a “panagsalungasing,” kayatna a sawen, lumbes kadagiti piho a pagpatinggaan wenno pagbeddengan, nangnangruna kas iti panangsalungasing iti maysa a linteg. Aramaten ni Mateo ti berbo a porma (pa·ra·baiʹno) iti panangisalaysayna iti saludsod dagiti Fariseo ken eskriba no apay a dagiti adalan ni Jesus ‘sinalungasingda ti tradision dagiti tattao kadagidi nagkauna a tiempo,’ ken iti pangsumra a saludsod ni Jesus no apay a dagitoy a bumusbusor ‘sinalungasingda ti bilin ti Dios gapu iti tradisionda,’ a gapu iti dayta pinagbalinda nga awan kapapay-an ti sao ti Dios. (Mt 15:1-6) Mabalin a kaipapananna met ti “isisiasi,” kas idi “simiasi” ni Judas iti ministeriona ken kinaapostolna. (Ara 1:25) Iti sumagmamano a Griego a teksto naaramat ti isu met laeng a berbo no tumuktukoy iti maysa a “lumbes, ken saan nga agtalinaed iti doktrina daydiay Napulotan.”​—2Jn 9, ED.

Iti Hebreo a Kasuratan adda dagiti umasping a panangtukoy iti panagbasol dagiti tattao a ‘nangsalungasing,’ ‘nangiwalin,’ ‘nangilaksid,’ wenno ‘limbes’ (Heb., ʽa·varʹ) iti tulag ti Dios wenno kadagiti espesipiko a bilinna.​—Nu 14:41; De 17:2, 3; Jos 7:11, 15; 1Sm 15:24; Isa 24:5; Jer 34:18.

Ipakita ni apostol Pablo ti naisangsangayan a panagnaig ti pa·raʹba·sis ken ti panangsalungasing iti naipasdek a linteg idi kinunana a “no sadino nga awan ti linteg, awan met ti aniaman a salungasing.” (Ro 4:15) Gapuna, no awan ti linteg, ti managbasol saan a maawagan “managsalungasing.” No mainaig iti linteg, patinayon nga aramaten ni Pablo ken ti dadduma pay a Kristiano a mannurat ti pa·raʹba·sis (ken pa·ra·baʹtes, “managsalungasing”). (Idiligyo ti Ro 2:23-27; Ga 2:16, 18; 3:19; San 2:9, 11.) Yantangay immawat iti direkta a bilin manipud iti Dios, nakabasol ngarud ni Adan iti ‘panangsalungasing’ iti nabatad a linteg. Ti asawana, nupay naallilaw, nakabasol met iti panangsalungasing iti dayta a linteg. (1Ti 2:14) Ti Linteg ti tulag a sinao dagiti anghel ken Moises ket nainayon iti Abrahamiko a tulag “tapno maiparangarang dagiti salungasing,” iti kasta ‘ti amin a bambanag mayawat a sangsangkamaysa iti panangipupok ti basol,’ a legal a nangpaneknek a nakabasol amin a putot ni Adan, karaman ti Israel, ken nangiparangarang nga amin ket nalawag nga agkasapulan iti pammakawan ken pannakaisalakan babaen iti pammati ken Kristo Jesus. (Ga 3:19-22) Gapuna, no koma nagsubli ni Pablo iti sidong ti Mosaiko a Linteg, nagbalin koma a “managsalungasing” manen iti dayta a Linteg, ken naipasakup iti panangkondenar dayta, ket ngarud pinaidna koma ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios a mangipaay iti pannakaluk-at manipud iti dayta a pannakakondenar.​—Ga 2:18-21; idiligyo ti Ga 3:1-4, 10.

Ti Hebreo a peʹshaʽ ipasimudaagna ti salungasing (Sal 51:3; Isa 43:25-27; Jer 33:8) kasta met ti “iyaalsa,” a dayta ket iyaadayo manipud, wenno pananglaksid iti, linteg wenno autoridad ti sabali. (1Sm 24:11; Job 13:23, 24; 34:37; Isa 59:12, 13) Ngarud, ti sipapakinakem a panagsalungasing katupagna ti panagrebelde iti naamaan a turay ken autoridad ti Dios. Pagbinnusorenna ti pagayatan ti parsua ken ti pagayatan ti Namarsua, ket ngarud isu maigamer iti iyaalsa iti kinasoberano ti Dios, iti katan-okan a kinaturayna.

Labsing. Ti Griego a pa·raʹpto·ma literal a kaipapananna ti “pannakatumba,” ngarud di umiso nga addang (Ro 11:11, 12) wenno simamaag a panagbiddut, maysa a “labsing.” (Efe 1:7; Col 2:13) Ti basol ni Adan iti pannanganna iti maiparit a bunga ket “salungasing” ta sinalungasingna ti linteg ti Dios; “labsing” dayta ta natumba wenno nakaaramid iti di umiso nga addang imbes nga agtakder wenno magna a sililinteg maitunos kadagiti nalinteg a kalikaguman ti Dios ken kas panangitandudo iti autoridadna. Ti adu a paglintegan ken kalikaguman ti Linteg ti tulag arigna a linuktanda ti dalan maipaay iti adu a kakasta a labsing gapu iti kinaimperpekto dagidiay naipasakup iti dayta (Ro 5:20); ti intero a nasion ti Israel simamaag a nagbiddut no maipapan iti panangannurot iti dayta a tulag. (Ro 11:11, 12) Yantangay amin dagiti nadumaduma a paglintegan dayta a Linteg ket paset ti maymaysa a tulag, ti tao a makaaramid iti “di umiso nga addang” iti maysa a punto nagbalin ngarud a managlabsing ken “managsalungasing” maikaniwas iti intero a tulag ket ngarud maikaniwas iti amin a paglinteganna.​—San 2:10, 11.

“Managbasol.” Yantangay “awan ti tao a saan nga agbasol” (2Cr 6:36), amin a putot ni Adan siuumiso a maawaganda iti “managbasol” ta kasta ti nainkasigudan a kasasaadda. Ngem iti Kasuratan, gagangay nga ad-adda nga espesipiko ti pagaplikaran ti “managbasol,” tumukoy kadagidiay mangyug-ugali iti basol wenno addaan iti reputasion nga agbasbasol. Ti basbasolda nagbalin a pagaammo ti publiko. (Lu 7:37-39) Dagiti Amalekita, nga imbilin ni Jehova a dadaelen ni Saul, naawaganda iti “managbasol” (1Sm 15:18); ti salmista inkararagna a ti Dios saanna koma nga ikkaten ti kararuana “a maikuyog kadagiti managbasol,” a ti sumaganad a sasaona ipabigbigna ti kakasta kas “tattao a nakabasol iti dara, a kadagiti imada adda nalulok a kababalin, ket ti makannawan nga imada napno iti panagpasuksok.” (Sal 26:9, 10; idiligyo ti Pr 1:10-19.) Ni Jesus ket kinondenar dagiti panguluen ti relihion gapu iti pannakitimpuyogna “kadagiti agsingsingir iti buis ken kadagiti managbasol,” ket dagiti agsingsingir iti buis minatmatan dagiti Judio kas kaaduanna a dakes ti pakasarsaritaanda. (Mt 9:10, 11) Ni Jesus tinukoyna ida agraman dagiti balangkantis kas umun-una a sumrek iti Pagarian ngem ti Judio a papanguluen ti relihion. (Mt 21:31, 32) Ni Zaqueo, maysa nga agsingsingir iti buis ken “managbasol” iti imatang ti adu a tattao, binigbigna a di legal a nangkikil iti kuarta manipud sabsabali.​—Lu 19:7, 8.

Gapuna, idi kinuna ni Jesus nga “ad-addanto ti rag-o sadi langit gapu iti maysa a managbasol nga agbabawi ngem iti siam a pulo ket siam a nalinteg a saanda a kasapulan ti panagbabawi,” nabatad nga ar-aramatenna dagitoy a termino iti relatibo a kaipapanan (kitaenyo ti KINALINTEG [Kinaimbag ken Kinalinteg]), ta nainkasigudan a managbasol amin a tattao ket awan ti nalinteg iti naan-anay a kaipapananna.​—Lu 15:7, 10; idiligyo ti Lu 5:32; 13:2; kitaenyo ti IDEKLARA A NALINTEG.

Nadumaduma a Kinakaro ti Dakes nga Aramid. Nupay ti basol ket basol, ken iti aniaman a kaso nainkalintegan a pagbalinenna daydiay nakabasol kas maiparbeng kadagiti “isupapak” ti basol, nga isu ti ipapatay, ipakita ti Kasuratan a ti Dios matmatanna ti dakes nga aramid ti tattao kas nagduduma ti kinakaroda. Gapuna, ti lallaki ti Sodoma “nakaroda a managbasol maikaniwas ken Jehova,” ket ti basolda “nadagsen unay.” (Ge 13:13; 18:20; idiligyo ti 2Ti 3:6, 7.) Ti panagaramid dagiti Israelita iti nabalitokan a kigaw a baka naawagan met iti “dakkel a basol” (Ex 32:30, 31), ket umasping iti dayta, ti panagdaydayaw ni Jeroboam iti kigaw a baka “pinagbasolna . . . iti dakkel a basol” dagiti kameng ti makin-amianan a pagarian. (2Ar 17:16, 21) Ti basol ti Juda nagbalin a “kas iti basol ti Sodoma,” a namagbalin iti pagarian ti Juda a makaparurod kadagiti mata ti Dios. (Isa 1:4, 10; 3:9; Un 1:8; 4:6) Ti kasta a dana a di panangikankano iti pagayatan ti Dios mapagbalinna a basol uray ti mismo a kararag ti maysa. (Sal 109:7, 8, 14) Yantangay ti basol ket pananginsulto iti mismo a persona ti Dios, saanna nga iyaleng-aleng dayta; bayat a dumagdagsen, nainkalintegan a kumaro ti rurod ken pungtotna. (Ro 1:18; De 29:22-28; Job 42:7; Sal 21:8, 9) Nupay kasta, ti pungtotna saan a maigapu laeng iti pannakairaman ti mismo a personana no di ket magutugot met gapu iti panangdangran ken di kinahustisia a maar-aramid iti tattao ken nangnangruna kadagiti matalek nga adipenna.​—Isa 10:1-4; Mal 2:13-16; 2Te 1:6-10.

Natauan a kinakapuy ken kinaignorante. Ikabilangan ni Jehova ti kinakapuy dagiti imperpekto a tattao a nagtaud ken Adan, iti kasta maikuna dagidiay sipapasnek a mangsapsapul Kenkuana, “Saanna nga inaramid kadatayo ti mismo a maitutop kadagiti basoltayo; saanna met nga inyeg kadatayo ti maikari kadatayo sigun kadagiti bidduttayo.” Ipakita ti Kasuratan ti nakaskasdaaw nga asi ken naayat a kinamanangngaasi nga imparangarang ti Dios kadagiti naanus a pannakilangenna iti linalasag a tattao. (Sal 103:2, 3, 10-18) Ikabilanganna met ti kinaignorante kas maysa a makagapu iti basbasol (1Ti 1:13; idiligyo ti Lu 12:47, 48), no la ket saan a sipapakinakem ti kasta a kinaignorante. Saan a mapakawan dagidiay sipapakinakem a manglaksid iti pannakaammo ken sirib nga ituktukon ti Dios, dagidiay a ‘pagragsakanda ti kinakillo.’ (2Te 2:9-12; Pr 1:22-33; Os 4:6-8) Ti sumagmamano ket temporario a nayaw-awan manipud iti kinapudno ngem, babaen iti tulong, agsublida (San 5:19, 20), idinto ta ti dadduma ‘ikidemda dagiti matada iti lawag ket lipatenda ti immun-una a pannakadalusda kadagiti basolda.’​—2Pe 1:9.

Ania ti di mapakawan a basol?

Ti pannakaammo mangyeg iti dakdakkel a pagrebbengan. Ti basol ni Pilato ket saan a kas iti kadakkel ti basol ti Judio a papanguluen ti relihion a nangyawat ken Jesus iti gobernador, saan met a kas kadakkel ti basol ni Judas, a nangliput ken Apona. (Jn 19:11; 17:12) Imbaga ni Jesus kadagiti Fariseo idi kaaldawanna nga awan koma ti basolda no bulsekda, nabatad a kaipapananna a ti basbasolda mabalin a pakawanen ti Dios maibatay iti kinaignoranteda; nupay kasta, agsipud ta saanda a bigbigen nga ignoranteda, ‘nataginayon ti basolda.’ (Jn 9:39-41) Kinuna ni Jesus nga “awanen ti maipambarda iti basolda” agsipud ta saksida iti mannakabalin a sasao ken ar-aramid a nagtaud kenkuana kas bunga ti espiritu ti Dios nga adda kenkuana. (Jn 15:22-24; Lu 4:18) Dagidiay nga, iti sao wenno babaen iti panagtigtignayda, sipapakinakem ken siaammo a tinabbaawanda ti espiritu ti Dios a naiparangarang a kasta ‘makabasolda iti agnanayon a basol,’ a saanen a posible ti pannakapakawan. (Mt 12:31, 32; Mr 3:28-30; idiligyo ti Jn 15:26; 16:7, 8.) Mabalin a kastoy ti kaso iti sumagmamano a nagbalin a Kristiano ket kalpasanna inggagarada ti timmallikud iti nasin-aw a panagdaydayaw iti Dios. Kunaen ti Hebreo 10:26, 27 a “no sipapakinakem nga iyugalitayo ti panagbasol kalpasan nga inawattayon ti umiso a pannakaammo iti kinapudno, awanen ti nabati nga aniaman a sakripisio maipaay iti basbasol, no di ket adda nakabutbuteng a panangin-inanama iti pannakaukom ken adda umap-apuy nga imon a mangibus kadagidiay bumusbusor.”

Iti 1 Juan 5:16, 17, nabatad a tuktukoyen ni Juan ti basol a sipapakinakem ken inggagara a naaramid idi dinakamatna ti “basol nga agbanag iti ipapatay” kas naigidiat iti basol a di agbanag iti ipapatay. (Idiligyo ti Nu 15:30.) No ti pammaneknek ipatuldona a sipapakinakem ken inggagara a naaramid ti kasta a basol, ti maysa a Kristiano saanna nga ikararagan daydiay a naglabsing. Siempre, ti Dios isu ti kamaudianan nga Ukom no maipapan iti kababalin ti puso ti managbasol.​—Idiligyo ti Jer 7:16; Mt 5:44; Ara 7:60.

Namnaminsan a basol kontra panangyugali iti basol. Pagdumaen met ni Juan ti namnaminsan a basol ken ti panangyugali iti basol kas ipakita ti panamagdilig iti 1 Juan 2:1 ken 1Jn 3:4-8 kas pannakaipatarusda iti Baro a Lubong a Patarus. No maipapan iti kinaumiso ti patarus a “tunggal maysa a mangyugali iti basol [poi·onʹ ten ha·mar·tiʹan]” (1Jn 3:4), kuna ti Word Pictures in the New Testament ni Robertson (1933, Tomo VI, p. 221): “Ti agdama nga aktibo a partisipio (present active participle) a poion kaipapananna ti ugali a panagaramid iti basol.” No maipapan iti 1 Juan 3:6, a sadiay ti sasao nga oukh ha·mar·taʹnei naaramat iti Griego a teksto, ikomento ti isu met laeng nga eskolar (p. 222): “Ti agsasagadsad nga agdama (linear present) . . . aktibo a pangipatuldo (active indicative) a porma ti hamartano, ‘saan nga agtultuloy nga agbasol.’” Gapuna, mabalin nga adda tiempo a ti matalek a Kristiano sumiasi nga agturong iti basol wenno matnag iti dayta gapu iti kinakapuy wenno pannakayaw-awan, ngem “saan nga agar-aramid iti basol,” nga agtultuloy a magna iti dayta.​—1Jn 3:9, 10; idiligyo ti 1Co 15:33, 34; 1Ti 5:20.

Pannakiraman kadagiti basol ti sabsabali. Ti maysa a tao mabalin a maibilang a nakabasol iti sanguanan ti Dios babaen ti situtulok a pannakitimpuyogna kadagiti managaramid iti dakes, babaen ti pananganamongna iti dakes nga aramidda, wenno babaen ti panangabbongna iti kababalinda tapno saan a maammuan dayta dagiti panglakayen ket mangaramidda iti mayanatup a tignay. (Idiligyo ti Sal 50:18, 21; 1Ti 5:22.) Dagidiay ngarud agtalinaed iti simboliko a siudad ti “Babilonia a Dakkel” ‘umawatda met iti paset dagiti saplitna.’ (Apo 18:2, 4-8) Ti Kristiano a makitimpuyog wenno uray pay mangisao iti “kablaaw” iti maysa a mangpanaw iti sursuro ti Kristo agbalin a “makiramraman iti nadangkes nga ar-aramidna.”​—2Jn 9-11; idiligyo ti Tit 3:10, 11.

Ni Timoteo pinakdaaran ni Pablo maibusor iti panagbalin a “mannakiraman kadagiti basol ti sabsabali.” (1Ti 5:22) Ti immun-una a sasao ni Pablo maipapan iti ‘saan a pulos panangipatay a sidadarasudos kadagiti ima iti asinoman a tao’ tumukoy la ketdi iti autoridad a naited ken Timoteo a mangdutok kadagiti manangaywan kadagiti kongregasion. Saan a mangdutok iti kabbaro a nakomberte a tao, ta ti kasta a tao mabalin nga agtangsit buyogen ti panagpannakkel; no saan nga ipangag ni Timoteo daytoy a pammatigmaan, nainkalintegan nga adda sungsungbatanna iti aniaman a biddut a maaramidan ti kasta a tao.​—1Ti 3:6.

Ti intero a nasion mabalin a maibilang a nakabasol iti sanguanan ti Dios maibatay kadagiti prinsipio a nadakamaten.​—Pr 14:34.

Basbasol a Maikaniwas iti Tattao, iti Dios, ken ni Kristo. Kas immun-unan a naipakita, ti Hebreo a Kasuratan mangilanad kadagiti pannakatukoy ti basol ti tattao ti nadumaduma a nasion bayat ti periodo dagiti patriarka. Kangrunaanna a nainaig dagitoy iti basbasol a maikaniwas iti dadduma a tattao.

Yantangay ti Dios laeng ti wadan ti kinalinteg ken kinaimbag, ti basbasol a naaramid maikaniwas iti tattao ket saan a pannakapaay nga umataday iti ‘langa ken ladawan’ ti kakasta a tattao, imbes ketdi, dagita ket pannakapaay a mangraem wenno mangipakita iti pannakaseknan kadagiti nainkalintegan ken maiparbeng a pagimbaganda, iti kasta maaramid ti labsing maikaniwas kadakuada, ken di nainkalintegan a mangdangran kadakuada. (Uk 11:12, 13, 27; 1Sm 19:4, 5; 20:1; 26:21; Jer 37:18; 2Co 11:7) Impasdek ni Jesus dagiti mangiwanwan a prinsipio a suroten ti maysa a tao no adda nadagsen a basbasol a naaramid maikaniwas kenkuana. (Mt 18:15-17) Uray pay no ti kabsat ti maysa a tao nakabasol kenkuana iti 77 a daras wenno 7 a daras iti maysa nga aldaw, mapakawan ti kasta a naglabsing no mangipakita iti panagbabawi kalpasan a matubngar. (Mt 18:21, 22; Lu 17:3, 4; idiligyo ti 1Pe 4:8.) Agsao ni Pedro maipapan kadagiti adipen iti balay a matungpa gapu iti basbasol a naaramidda maikaniwas kadagiti makinkukua kadakuada. (1Pe 2:18-20) Ti maysa mabalin nga agbasol a maikaniwas iti naparebbengan nga autoridad gapu iti saan a panangipakita iti dayta iti maiparbeng a panagraem. Indeklara ni Pablo ti bagina nga awan aniaman a basolna “maikaniwas iti Linteg dagiti Judio wenno uray maikaniwas iti templo wenno uray maikaniwas ken Cesar.”​—Ara 25:8.

Dagiti basol a maikaniwas iti tattao, nupay kasta, ket basbasol met maikaniwas iti Namarsua, Daydiay a masapul a pakikuentaan ti tattao. (Ro 14:10, 12; Efe 6:5-9; Heb 13:17) Ti Dios, a nangigawid ken Abimelec a makidenna ken Sara, imbagana iti Filisteo nga ari, “Inggawidka met nga agbasol a maikaniwas kaniak.” (Ge 20:1-7) Kasta met a binigbig ni Jose a ti pannakikamalala ket basol a maikaniwas iti Namarsua ti lalaki ken babai ken maikaniwas iti Nangbukel iti panagtipon kas agassawa (Ge 39:7-9), kas iti inaramid ni Ari David. (2Sm 12:13; Sal 51:4) Dagiti basol a kas ti panagtakaw, panangsaur, wenno panangkunniber iti sanikua ti sabali ket naibilang iti Linteg kas ‘di matalek a tignay maipaay ken Jehova.’ (Le 6:2-4; Nu 5:6-8) Dagidiay mangpatangken iti puspusoda ken agbalin a nametmet kadagiti napanglaw a kakabsatda ken dagidiay mangigawid kadagiti tangdan ti tattao maiparbengda iti nadibinuan a pannakatubngar. (De 15:7-10; 24:14, 15; idiligyo ti Pr 14:31; Am 5:12.) Indeklara ni Samuel a narigat a pagarupen, iti biangna, ‘nga agbasol maikaniwas ken Jehova babaen ti panagsardeng nga agkararag’ maipagapu kadagiti padana nga Israelita ken iti panagkiddawda.​—1Sm 12:19-23.

Umasping iti dayta, ti panangipakita iti paboritismo wenno ti panangaramid iti panamaglalasin gapu iti saad iti panagbiag iti nagbabaetan dagiti Kristiano ket kondenaren ti Santiago 2:1-9 kas basol. Kuna ni Pablo a dagidiay saan a mangikankano kadagiti nakapuy a konsiensia ti kakabsatda ket iti kasta itibkolda dagita, ‘agbasbasolda maikaniwas ken Kristo,’ ti Anak ti Dios a nangipaay iti bukodna a dara ti biag maipaay kadagiti pasurotna.​—1Co 8:10-13.

Gapuna, nupay amin a basol iti kinapudnona ket basbasol a maikaniwas iti Dios, matmatan ni Jehova ti sumagmamano a basol kas ad-adda a direkta a maikaniwas iti mismo a personana, basbasol a kas iti idolatria (Ex 20:2-5; 2Ar 22:17), kinaawan pammati (Ro 14:22, 23; Heb 10:37, 38; 12:1), di panagraem iti sagrado a bambanag (Nu 18:22, 23), ken amin a kita ti ulbod a panagdaydayaw (Os 8:11-14). Di pagduaduaan a daytoy ti makagapu a ti nangato a padi a ni Eli kinunana iti annakna, isuda a di nangraem iti tabernakulo ken panagserbi iti Dios: “No ti maysa a tao agbasol maikaniwas iti maysa a tao, bumallaet ti Dios maipaay kenkuana [idiligyo ti 1Ar 8:31, 32]; ngem no maikaniwas ken Jehova nga agbasol ti maysa a tao, siasino ti mangikararag kenkuana?”​—1Sm 2:22-25; idiligyo ti ber 1Sm 2:12-17.

Panagbasol a maikaniwas iti bukod a bagi ti maysa. Iti pammakdaarna maibusor iti pannakiabig (dagiti seksual a panagdenna iti ruar ti Nainkasuratan a panagasawa), kunaen ni Pablo a ti “tunggal sabali pay a basol a maaramid ti maysa a tao adda iti ruar ti bagina, ngem ti mangyugali iti pannakiabig agbasbasol a maikaniwas iti bukodna a bagi.” (1Co 6:18; kitaenyo ti PANNAKIABIG.) Ipakita ti konteksto nga ipagpaganetget idi ni Pablo a dagiti Kristiano maikaykaysada iti Apo ken Uloda, ni Kristo Jesus. (1Co 6:13-15) Ti mannakiabig di umiso ken sibabasol a makipagmaymaysa-iti-lasag iti sabali, a masansan maysa a balangkantis. (1Co 6:16-18) Yantangay awanen ti sabali pay a basol a makaisina iti bagi ti Kristiano manipud pannakikaykaysa ken Kristo ket iti kasta pagbalinenna dayta a ‘makipagmaymaysa’ iti sabali, nabatad a daytoy ti makagapu nga amin a sabsabali pay a basol namatmatan ditoy kas ‘adda iti ruar ti bagi ti maysa.’ Ti pannakiabig mabalin met a mangibunga iti di maagasan a pannakadangran iti mismo a bagi ti mannakiabig.

Basbasol Dagiti Anghel. Yantangay dagiti espiritu nga annak ti Dios iyanninawda met ti dayag ti Dios ken mangyegda kenkuana iti dayaw, nga itungpalda ti pagayatanna (Sal 148:1, 2; 103:20, 21), mabalin nga agbasolda iti isu met laeng a pamunganayan nga anag a kas kadagiti tattao. Ipakita ti 2 Pedro 2:4 a nagbasol ti sumagmamano nga espiritu nga annak ti Dios, a ‘naipanda kadagiti abut ti napuskol a kinasipnget tapno maidulin a maipaay iti pannakaukom.’ Nabatad a tuktukoyen ti 1 Pedro 3:19, 20 ti isu met laeng a kasasaad iti panangdakamatna maipapan “kadagiti espiritu a sibabalud, nga adda tiempo a nagsukirda idi a ti kinaanus ti Dios nagur-uray idi kaaldawan ni Noe.” Ket ipatuldo ti Judas 6 a ti ‘panagmintis iti marka,’ wenno panagbasol, ti kakasta nga espiritu a parparsua ket gapu ta ‘saanda a tinaginayon ti nakaisigudan a kasasaadda no di ket pinanawanda ti bukodda nga umiso a lugar a pagnaedan,’ a dayta nga umiso a lugar a pagnaedan maikanatad a tumukoy iti langlangit nga ayan ti Dios.

Yantangay awan probision iti sakripisio ni Jesu-Kristo maipaay iti pannakaabbong ti basbasol dagiti espiritu a parsua, awan rason a pamatian a mabalin a mapakawan ti basbasol dagidiay nagsukir nga anghel. (Heb 2:14-17) Kas ken Adan, perpektoda a parparsua nga awanan iti nakayanakan a pagkapuyan a maibilang a mangpalag-an a banag iti panangukom iti dakes nga aramidda.

Pannakawaswas ti Basbasol. Kas naipakita iti artikulo nga IDEKLARA A NALINTEG (No kasano a “maibilang” a nalinteg), ni Jehova a Dios arigna nga ‘ilanadna’ ti kinalinteg iti kuentaan dagidiay agbibiag maitunos iti pammati. Iti panangaramidna iti kasta, mayanatup nga ‘abbongan,’ wenno ‘punasen’ ti Dios dagiti basol a maisingir koma iti kuentaan dagiti kasta a matalek a tattao. (Idiligyo ti Sal 32:1, 2; Isa 44:22; Ara 3:19.) Gapuna, dagiti “labsing” ken dagiti “basol” inyarig ni Jesus kadagiti “utang.” (Idiligyo ti Mt 6:14; 18:21-35; Lu 11:4.) Nupay kasla eskarlata ti basbasolda, ‘ugasan’ ni Jehova ti mansa a mamagbalin kadakuada a di nasantuan. (Isa 1:18; Ara 22:16) Iti sidong ti PANAGBABAWI; PANNAKIKAPPIA; SUBBOT; ken dagiti nainaig nga artikulo, nausig ti pamay-an nga inaramat ti Dios a pangyebkas iti nadungngo nga asi ken naayat a kinamanangngaasina ngem maigiddan iti dayta taginayonenna ti perpekto a kinahustisia ken kinalintegna.

Panangliklik iti Basol. Ti panagayat iti Dios ken iti pada a tao ket kangrunaan a pamay-an iti panangliklik iti basol, wenno kinakillo, ta ti ayat maysa a naisangsangayan a kualidad ti Dios; ayat ti pinagbalinna a pamuon ti Lintegna iti Israel. (Mt 22:37-40; Ro 13:8-11) Iti kastoy a pamay-an mabalin a maadda dagiti Kristiano iti narag-o a pannakikaykaysa iti Dios ken iti Anakna, imbes a maisinada Kenkuana. (1Jn 1:3; 3:1-11, 24; 4:16) Sidadaan dagita nga agpaiwanwan iti nasantuan nga espiritu ti Dios ken ‘makapagbiagda no maipapan iti espiritu manipud iti panangmatmat ti Dios,’ a sumardengda iti basbasol (1Pe 4:1-6) ket pataudenda ti nalinteg a bunga ti espiritu ti Dios a maisukat iti nadangkes a bunga ti managbasol a lasag. (Ga 5:16-26) Iti kasta magun-odanda ti pannakawayawaya manipud panangituray ti basol.​—Ro 6:12-22.

No addaan pammati iti sigurado a gunggona ti Dios maipaay iti kinalinteg (Heb 11:1, 6), ti maysa masarkedanna ti awis ti basol a makiraman iti temporario a panangtagiragsak iti dayta. (Heb 11:24-26) Yantangay “ti Dios saan a maysa a marabrabak,” ti maysa a tao ammona a ti pagannurotan nga “aniaman nga imulmula ti maysa a tao, daytoyto met ti apitenna” ket di malisian, iti kasta masalakniban maibusor iti panangallilaw ti basol. (Ga 6:7, 8) Bigbigenna a ti basbasol saan nga agtalinaed a silelemmeng iti agnanayon (1Ti 5:24) ken “nupay ti maysa a managbasol mabalin nga agar-aramid iti dakes iti maminggasut ket agtultuloy iti mabayag a tiempo kas iti pakaay-aywanna,” kaskasdi a “naimbagto ti pagbanagan dagidiay agbuteng iti pudno a Dios,” ngem saan a kasta iti daydiay nadangkes a saan nga agbuteng iti Dios. (Ec 8:11-13; idiligyo ti Nu 32:23; Pr 23:17, 18.) Ti aniaman a namaterialan a kinabaknang a nagun-odan dagiti nadangkes saannanto a maigatangan ida iti pannalaknib manipud iti Dios (Sof 1:17, 18), ket sigurado nga inton agangay, ti kinabaknang ti managbasol agbalinto a “maysa a banag a maidulin maipaay iti daydiay nalinteg.” (Pr 13:21, 22; Ec 2:26) Dagidiay mangsurot iti kinalinteg babaen iti pammati maliklikanda ti panagawit iti “nadagsen nga awit” nga iyeg ti basol, ti pannakapukaw ti talna ti panunot ken puso, ti panagkapuy gapu iti naespirituan a panagsakit.​—Sal 38:3-6, 18; 41:4.

Ti pannakaammo iti sao ti Dios isu ti pakaibatayan ti kasta a pammati ken ti pamay-an a pangpatibker iti dayta. (Sal 119:11; idiligyo ti Sal 106:7.) Ti tao nga agtignay a sidadarasudos a saanna nga umuna a sapulen ti pannakaammo no maipapan iti danana ‘agmintisto iti marka,’ iti kasta agbasolto. (Pr 19:2, Rbi8 ftn) Yantangay ti nalinteg a tao mabigbigna a “ti maysa . . . a managbasol madadaelna ti adu nga imbag,” dayta ti manggutugot kenkuana a mangikagumaan nga agtignay buyogen ti pudpudno a sirib. (Idiligyo ti Ec 9:18; 10:1-4.) Nainsiriban a dana ti panangliklik iti pannakitimpuyog kadagidiay mangan-annurot iti ulbod a panagdaydayaw ken kadagiti tattao nga imoral ti pagannayasanda, ta dagitoy siluanda ti maysa tapno agbasol ket dadaelenda dagiti makagunggona nga ugali.​—Ex 23:33; Ne 13:25, 26; Sal 26:9-11; Pr 1:10-19; Ec 7:26; 1Co 15:33, 34.

Siempre, adu a bambanag ti mabalin nga aramiden wenno saan a maaramidan, wenno mabalin nga aramiden iti nadumaduma a pamay-an, nga awan aniaman a panangkondenar ti basol. (Idiligyo ti 1Co 7:27, 28.) Ti Dios saanna a ginabsuonan ti tao iti nakaad-adu a pammilin a mangtarawidwid iti babassit a detalye no kasano ti panangaramid iti bambanag. Nalawag, aramaten ti tao ti kinasariritna, ken naipaayan met iti umdas a wayawaya a mangiparangarang iti bukodna a personalidad ken pagay-ayat. Ti Linteg ti tulag naglaon iti adu a paglintegan; kaskasdi nga uray daytoy saanna nga inikkatan dagiti tattao iti wayawayada a mangyebkas iti bagbagida. Iti umasping a pamay-an, ti Kristianidad a mangipagpaganetget iti panagayat iti Dios ken iti pada a tao kas pagannurotan a suroten ket mangipaay iti posible a kadakkelan a wayawaya a mabalin a tarigagayan ti tattao nga agannayas ti pusoda iti kinalinteg.​—Idiligyo ti Mt 22:37-40; Ro 8:21; kitaenyo ti JEHOVA (Dios dagiti moral a pagalagadan); WAYAWAYA.