MANAGTILIW ITI TUMATAYAB
Maysa nga agan-anup iti tumatayab. (Pr 6:5; Sal 124:7) Agparang a nagtiliw dagiti Hebreo iti tumatayab kangrunaanna babaen iti palab-og, silo, wenno iket, nupay mabalin a nagaramatda pay iti dadduma a banag, kas iti bai ken pana, ken pallatibong.
Kalpasan ti Layus, ti tao mabalinna a pagtaraon dagiti tumatayab a siuumiso a napadara. (Ge 9:2-4) Nupay ti Mosaiko a Linteg idi agangay imparitna ti pannangan iti sumagmamano a kakikita ti tumatayab, adu a nagduduma a tumatayab ti naibilang kas “nadalus” a kanen. (De 14:11-20) Dagiti tumatayab a natiliw babaen iti panaganup ket kasapulan a ‘maiparukpok ti darada ken magaburan iti tapok.’ (Le 17:13, 14) Mainayon iti pannakausarda kas taraon (Ne 5:18; 1Ar 4:22, 23), mabalin a maidaton ti sumagmamano a natiliw a tumatayab, nangnangruna dagiti urbon wenno sibong ti kalapati ken pagaw (Le 1:14), ket dagiti managtiliw iti tumatayab ti nalabit naggapuan dagiti kalapati a nailako iti templo idiay Jerusalem bayat ti kaadda ni Jesus ditoy daga. (Jn 2:14, 16) Nalabit nailako kas taraken ti sumagmamano a tumatayab a napintas ti dutdotda wenno makaay-ayo ti kantada.—Idiligyo ti Job 41:5; 1Ar 10:22.
Dagiti Palab-og ken Silo. Kadagiti Hebreo a termino a nausar a pangawag kadagiti palab-og ken silo, dua (moh·qeshʹ ken pach) ti naibilang a kangrunaan a tumukoy kadagiti inaramat dagiti managtiliw iti tumatayab. Naikuna a tumukoy ti moh·qeshʹ (“silo”; Am 3:5) iti maysa a silo a paggunayen ti maysa wenno ad-adu pay a managtiliw iti tumatayab, idinto ta ti kaipapanan ti pach (Job 22:10; Sal 91:3) ket maysa a palab-og nga automatiko nga aggunay apaman a makastrek iti dayta ti tumatayab. Naallukoy a sumrek ti tumatayab iti palab-og gapu iti naipakat nga appan wenno maysa a banag a panggargari. (Pr 7:23) Ti Hebreo a sao a naipatarus kas “managtiliw iti tumatayab” (ya·qushʹ wenno ya·qohshʹ) ket nagtaud iti berbo a ya·qoshʹ, a kaipapananna ti “mangipakat iti pangsilo.”—Jer 50:24.
Ti managtiliw iti tumatayab idi un-unana kasapulan nga adalenna ti nadumaduma a kababalin ken galad ti tunggal kita ti tumatayab, kalpasanna agaramat kadagiti nasikap a pamay-an tapno mailemmeng ken malingdanna dagiti ipakatna a palab-og. (Idiligyo ti Job 18:10; Sal 64:5, 6; 140:5.) Gapu ta ti matmatada ket adda iti agsumbangir a sikigan ti uloda, nalawlawa ti makita ti kaaduan a tumatayab ngem iti makita ti tattao. Kasta met, adda dagiti tumatayab a makailasin iti bambanag nga adda iti adayo, a makita ti tattao no agusarda iti teleskopio. Ti kasta a panagkita, agraman ti nainkasigudan a kinaannad dagiti tumatayab, ipamatmatna a pudno ti proverbio nga “iti awan kapapay-anna a maiwayat ti iket iti imatang ti aniaman a nagtagipayak.”—Pr 1:17.
Ti tao, a di makabael a kumita iti masanguanan ken limitado ti kabaelanna a mangsango iti didigra, ket nayasping kadagiti ‘tumatayab a matiltiliw iti silo [Heb., bap·pachʹ], . . . a nasiluan iti makadidigra a tiempo, inton giddato nga umapay dayta kadakuada.’ (Ec 9:12) Adda dagiti nasikap a silo, nailemmeng a palab-og, ken makaay-ayo nga appan a maipakat iti sanguanan dagiti nalinteg tapno maallukoyda a mapan iti ayan dagiti nadangkes a mangikagkagumaan a mangisagmak kadakuada iti moral ken naespirituan. (Sal 119:110; 142:3; Os 9:8) Nakondenar dagiti ulbod a mammadto a babbai gapu iti ‘panaganupda kadagiti kararua a kasla agtaytayab a bambanag.’ (Eze 13:17-23) Nupay kasta, yantangay salsalakniban ni Jehova dagiti matalek nga adipenna, ti ‘kararuada ket kas iti tumatayab a nakalapsut iti silo dagiti manangappan. Ti silo nadadael, ket datayo nakatalawtayo.’ (Sal 124:1, 7, 8) Inkararag ti salmista: “Iyadayonak kadagiti pananggemgem ti palab-og [phach] nga impakatda kaniak ken kadagiti silo [u·mo·qeshohthʹ, pangbabai a pangadu a porma ti moh·qeshʹ] dagidiay agar-aramid iti makapasakit. Dagiti nadangkes matnagdanto amin a sangsangkamaysa kadagiti bukodda nga iket, idinto ta siak, iti biangko, lumabasak.”—Sal 141:9, 10.