AR-ARMAS, KABAL

Dagiti armas ken kabal ket masansan a nadakamat iti Biblia, ngem awan naipaay a nawadwad a detalye maipapan iti pannakapartuat ken pannakaaramatda.

Nupay nangnangruna a ti Hebreo a Kasuratan maulit-ulit a dakamatenna ti pannakausar ti literal a kampilan, pika, kalasag, ken dadduma pay nga armas, patinayon nga ipaganetgetna met ti kinanasken ken pagsaysayaatan ti panagtalek ken Jehova. (Ge 15:1; Sal 76:1-3; 115:9-11; 119:114; 144:2) Ti panagkammatalek Kenkuana ket nabatad iti sasao ni David a naiturong ken Goliat: “Umayka kaniak nga addaanka iti kampilan ken addaanka iti pika ken addaanka iti gayang, ngem umayak kenka nga addaanak iti nagan ni Jehova ti buybuyot, ti Dios dagiti linia ti bakal ti Israel, a rinurodmo. Iti daytoy nga aldaw isukonakanto ni Jehova iti imak . . . Ket isuamin daytoy a kongregasion maammuandanto a saan a babaen ti kampilan wenno uray babaen ti pika a mangisalakan ni Jehova, agsipud ta kukua ni Jehova ti bakal.” (1Sm 17:45-47) Naipakita a napateg ken epektibo ti panagpannuray iti espiritu ni Jehova ket saan nga iti puersa militar. (Zac 4:6) Ket iti panangpatalgedna iti ayatna iti piguratibo nga asawana, ti Sion, impanamnama ni Jehova: “Aniaman nga igam a mabukelto maibusor kenka saanto nga agballigi . . . Daytoy ti pagtatawidan a sanikua dagiti adipen ni Jehova.”​—Isa 54:17.

Ti Hebreo a sao a keliʹ mabalin nga ipamatmatna ti “igam,” ngem mabalin a tumukoy met iti “aruaten,” “gamigam,” ‘ramit,’ wenno “pagkargaan.” (Uk 9:54; Le 13:49; Eze 4:9; Nu 35:16; Ec 9:18; Le 6:28) Iti pangadu a pormana, mabalin a tumukoy dayta iti “kabal,” kasta met iti “gargaret,” “sanikua,” ken “alikamen.” (1Sm 31:9; 10:22; 17:22; Ge 31:37; 45:20) Ti sabali pay a Hebreo a sao maipaay iti “armas” (neʹsheq) ket nagtaud iti sao a na·shaqʹ, kaipapananna ti “armado; makabalan.” (1Ar 10:25; 1Cr 12:2; 2Cr 17:17) Ti Griego a sao a hoʹplon (igam) ket nainaig iti pa·no·pliʹa, kaipapananna ti ‘isuamin nga igam’; “naan-anay a kabal.”​—Jn 18:3; Lu 11:22; Efe 6:11.

Armas (Pagdarup). Kampilan ken punial. Ti Hebreo a sao a cheʹrev gagangay a naipatarus a “kampilan,” ngem mabalin met a maipatarus a “punial,” ‘paet,’ ken “imuko.” (Ge 3:24; 1Ar 18:28; Ex 20:25; Jos 5:2) Iti Hebreo a Kasuratan, ti kampilan ti masansan unay a nadakamat nga igam a pagdarup ken pagdepensa. Addaan iti putan ken metal a tadem, a mabalin a naaramid iti suer, gambang, landok, wenno asero. Dagiti kampilan ket naaramat a pagputed (1Sm 17:51; 1Ar 3:24, 25) ken pagduyok wenno pagsalput. (1Sm 31:4) Ababa ti sumagmamano a kampilan, atiddog ti dadduma, a maysa wenno dua ti tademda. Dagiti arkeologo pagdumaenda dagiti punial ken dagiti kampilan sigun iti kaatiddogda, a ti naggidiatanda ket agarup 40 cm (16 pul.).

Gagangay a naibarikes ti kampilan iti makannigid a bakrang (1Sm 25:13) ken naikabil iti kaluban, maysa a lalat a pagyanan wenno abbong ti kampilan wenno ti punial. Kas ipasimudaag ti 2 Samuel 20:8, adda posibilidadna nga inggagara a binaliwan ni Joab ti ayan ti kampilanna, iti kasta nagtinnag manipud kalubanna ket kalpasanna iniggamanna laengen ti igam imbes nga insublina manen iti kaluban dayta. Ti di agat-atap a ni Amasa nalabit impagarupna nga aksidente a natinnag dayta, ket saanna nga inkankano. Dayta ti nakatayanna.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti Griego a sao a maʹkhai·ra gagangay a nausar maipaay iti kampilan (Mt 26:47), nupay naaramat met ti rhom·phaiʹa, a tumukoy iti “atiddog a kampilan.” (Apo 6:8) Ti kinapudno nga adda dua a kampilan a madadaan nga usaren dagiti adalan idi rabii a pannakaliput ni Jesus ket gagangay kadagidi a tiempo (Lu 22:38), ket adda pammaneknek a, nangnangruna kadagiti taga Galilea, gagangay ti agawit kadagiti armas. (Kitaenyo ti The Jewish War, ni F. Josephus, III, 42 [iii, 2].) Ti sasao ni Jesus iti Lucas 22:36, a “Daydiay awanan iti kampilan ilakona koma ti makinruar a kawesna ket gumatang iti maysa,” saanna nga ipasimudaag nga agbalbalin idin a napeggad ti panagbiag dagiti adalanna. Imbes ketdi, tinarigagayanna nga adda kampilan a madadaan nga usaren dagiti pasurotna iti dayta a rabii tapno silalawag a maiparangarangna a, nupay maaddada kadagiti kasasaad a silalaka a manggargari iti naarmasan a pannakiranget, saanna a ranta ti agaramat iti kampilan no di ket siboboluntario nga isukona ti bagina maitunos iti pagayatan ti Dios. Gapuna, idi nagtignay ni Pedro ket pinadasna ti makiranget babaen iti armas, a piningasanna ti lapayag ni Malco, imbilin kenkuana ni Jesus: “Ipulangmo ta kampilanmo iti lugarna, ta amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.” (Mt 26:52; Jn 18:10, 11) Pudno unay, ti kampilan ni Pedro ken ti maysa pay nga iggemda saan la ketdi nga umdas a pakilaban iti kasta kadakkel a bunggoy dagiti armado a tattao, ket no pinadasda koma nga aramaten dagita, awan duadua a ‘natayda iti kampilan.’ (Mt 26:47) Napatpateg pay, mapaay la ketdi ti kasta a ginandat a panangispal ken Jesus, yantangay naan-anay a maikaniwas iti panggep ni Jehova a Dios. (Mt 26:53, 54) Gapuna, iti naud-udi a paset dayta nga aldaw sibabatad a maikuna ni Jesus ken Pilato: “No koma ti pagariak paset daytoy a lubong, nakibakal koma dagiti agserserbi kaniak tapno saanak a mayawat kadagiti Judio. Ngem, iti kinaagpaysuanna, ti pagariak saan a manipud itoy a gubuayan.”​—Jn 18:36.

Pika, gayang, ken sabat. Ig-igam a naaramat a pagduyok wenno paggayang, addaan iti urong a nasulbongan iti nadawis a murdong wenno tirad. (1Sm 18:11; Uk 5:8; Jos 8:18; Job 41:26) Nadumaduma a kita ti inaramat dagiti amin a nasion idi ugma. Saan a masigurado ti apag-isu a pannakadeskribir ti tunggal maysa kadagitoy, kas tukoyen ti nadumaduma a Hebreo a sasao.

Iti Hebreo a Kasuratan, nalawag a ti pika (Heb., chanithʹ) ti kadakkelan kadagitoy tallo nga igam, addaan iti atiddog a kayo nga urong ken gagangay nga addaan met iti makin-una a nadawis a tirad a bato wenno metal. No iti kinapateg, maikadua dayta iti kampilan. Ti higante a ni Goliat nagawit iti pika nga addaan tadem nga agdagsen iti “innem a gasut a siklo a landok” (6.8 kg; 15 lb) ken addaan iti kayo nga urong “kas iti pagpulipolan dagiti trabahador iti pagabelan.” (1Sm 17:7) Iti sumagmamano a pika, adda metal a tirad iti makinkutit a murdong a babaen iti dayta mabalin a maitugkel dagita iti daga. Gapuna, daytoy a makinkutit a murdong, saan laeng a ti makin-una a tirad ti pika, ket mabalin nga epektibo a maaramat ti maysa a mannakigubat. (2Sm 2:19-23) Ti pika a situtugkel iti daga mabalin nga ipasimudaagna a dayta ket temporario a pagyanan ti ari.​—1Sm 26:7.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan nadakamat ti pika (Gr., logʹkhe) iti Juan 19:34, nga agkuna a kalpasan a natay ni Jesu-Kristo, “maysa kadagiti soldado dinuyokna ti bakrangna iti maysa a pika.” Yantangay Romano a soldado daytoy, nalabit naaramat ti Romano a pilum. Ti kasta nga igam ket agarup 1.8 m (6 pie) ti kaatiddogna, addaan nasimaan a tirad a landok a dumanon iti kagudua ti kaatiddog ti kayo nga urong.

Ti gayang (Heb., roʹmach), maysa nga igam nga addaan iti atiddog nga urong ken natirad a murdong, ket naaramat a pagduyok. (Nu 25:7, 8) Dayta ket kadawyan nga igam dagiti Hebreo.

Ti sabali pay a kita ti gayang (Heb., ki·dhohnʹ) ket addaan iti nadawis a metal a tirad ken gagangay a maigayang. Agparang a basbassit ken nalaglag-an ngem iti kadawyan a pika, ngarud mabalin nga iggaman ti nakaunnat nga ima. (Jos 8:18-26) Nakaugalian a maawit daytoy a gayang saan nga iti ima no di ket iti bukot.

Nabatad a ti sabat (Heb., mas·saʽʹ) ket ababa a natirad a pabanto nga umasping iti pana. (Job 41:26) Ti sheʹlach, ti Hebreo a sao maipaay iti sabali pay a kita ti pika (naaramat kas pabanto), nagtaud iti berbo a sha·lachʹ, kaipapananna ti “ibaon; iyunnat.” (2Cr 23:10; Ge 8:8, 9; Ex 9:15) Ti Hebreo a sao a ziq·qimʹ tukoyenna dagiti “umap-apuy a pika” ken nainaig iti zi·qohthʹ, kaipapananna “dagiti rissik; umap-apuy a pana.”​—Pr 26:18; Isa 50:11, Rbi8 ftn.

Ti Griego a beʹlos (maysa met a kita ti gayang a naaramat kas pabanto) nagtaud iti sao a balʹlo, kaipapananna ti “ipalladaw.” Inaramat ni apostol Pablo daytoy a Griego a sao idi nagsurat maipapan kadagiti “sumsumged a gayang” a kabaelan a depdepen ti maysa babaen iti dakkel a kalasag ti pammati. (Efe 6:16) Kadagiti Romano, dagiti sabat ket naaramid iti lungogan a runruno, ket iti makimbaba a paset, iti baba ti tirad, adda landok a pagkargaan a mabalin a punnuen iti sumsumged a segden. Kalpasanna maibiat ti sabat manipud nalukay a bai, ta maiddep ti apuy no nairut a bai ti pakaibiatanna. Ti panangikagumaan a mangdepdep iti kasta a pabanto babaen iti danum rubrobanna laeng ti gil-ayab, ket ti kakaisuna a pamay-an a pangdepdep iti dayta a makadadael nga igam ket babaen ti pananggabur iti daga.

Bai ken pana. Manipud kadagidi nagkauna a tiempo nausar ti bai (Heb., qeʹsheth; Gr., toʹxon) iti panaganup ken pannakigubat. (Ge 21:20; 27:3; 48:22; Apo 6:2) Kadawyan nga igam dayta kadagiti Israelita (2Cr 26:14, 15), kadagidiay nakirupak maipaay iti Egipto (Jer 46:8, 9), kadagiti Asirio (Isa 37:33), ken kadagiti Medo-Persiano.​—Jer 50:14; 51:11; kitaenyo met ti PUMAPANA.

Ti pannakatukoy ti “bai a gambang” mabalin a tarusan a kaipapananna ti kayo a bai a nakalupkopan iti gambang. (2Sm 22:35) Ti sasao a ‘panangballok iti bai’ (iti literal, ‘panangibaddek iti bai’) tumukoy iti panangparteng iti bai. (Sal 7:12; 37:14; Jer 50:14, 29) Mabalin a maaramidan daytoy babaen ti panangisekkad iti saka iti tengnga ti bai; wenno ti maysa nga ungto ti bai a nakaisiglotan ti parteng mabalin a maibaddek iti daga bayat a ti sabali nga ungto naballok tapno pakaisiglotan ti siwawayway a murdong ti parteng.

Dagiti pana (Heb., chits·tsimʹ) ket naaramid kadagiti ungkay ti runo wenno nalag-an a kayo, a dagiti puonda gagangay a naikkan iti dutdot. Idi damo, dagiti tirad ti pana ket naaramid iti pamulinawen wenno tulang, ket idi agangay naaramid iti metal. No dadduma nasimaan dagiti pana, naisawsaw iti sabidong (Job 6:4), wenno nakalupkopan iti material a nalaka a mauram. (Sal 7:13) No maipapan iti mapaggil-ayab a pana, adda lapnit a napasagepsepan iti lana a naikabil kadagiti abut iti igid ti metal a tiradna, tapno mapasgedan no mausar ti pana.

Tallopulo a pana ti gagangay a naikabil iti lalat a pagikabilan wenno taguban. Dagiti timmambukor a kitikit iti Asiria ipakitada a 50 a pana ti linaon dagiti taguban a naawit kadagiti karuahe.​—Idiligyo ti Isa 22:6.

Pallatibong. Manipud kadagidi kadaanan a tiempo, pallatibong (Heb., qeʹlaʽ) ti igam dagiti pastor (1Sm 17:40) ken dagiti mannakigubat. (2Cr 26:14) Maysa idi dayta a lalat a paraut wenno bedbed a nalaga kadagiti material a kas kadagiti pennet ti animal, tanutubo, wenno dutdot. “Ti lungog ti pallatibong,” immakaba a paset iti tengnga, ti nangtengngel iti bala. (1Sm 25:29) Ti maysa a murdong ti pallatibong mabalin a maigalut iti ima wenno iti pungupunguan bayat a tenglen ti ima ti sabali a murdong, nga ibbatan no maiwasawas ti pallatibong. Ti nabalaan a pallatibong maiwasawas iti ngatuen ti ulo, nalabit sumagmamano a daras, ket kalpasanna giddato a mapalusposan ti maysa a murdong, a mangitiro iti bala buyogen ti kasta unay a puersa ken kinapartak. Dagiti napalanas, nagbukel a bato ti nangnangruna a matarigagayan a maipallatibong, nupay maus-usar met idi ti dadduma pay a bala. (1Sm 17:40) Kadagiti buyot ti Juda (2Cr 26:14) ken ti Israel (2Ar 3:25), gagangay a karaman dagiti pumapallatibong.

Pang-or a pakigubat, pika, ken wasay a pakibakal. Ti “pang-or a pakigubat” ket nabatad a maysa a nadagsen a pang-or wenno bambo, a no dadduma nabunubonan iti metal. (Pr 25:18) Ti “pika” (Ingles, handstave) iti daytoy a konteksto ket kasla sarukod a kayo, nalabit adda metal a tirad iti murdongna, a nausar kas igam. (Eze 39:9) Ti wasay a pakibakal ket igam a gagangay nga addaan iti pangababaen a putan a kayo wenno metal ken maysa a bato wenno metal nga ulo nga adda tademna. Wasay a pakibakal ti maiparparipirip iti piguratibo a sasao iti Salmo 35:3, a sadiay ni David kiniddawna ken Jehova a ‘mangasut iti pika ken nagsumbangir-tademna a wasay a sumabet kadagidiay mangkamkamat kenkuana.’

Kabal (Pagdepensa). Tapno masalaknibanna ti bagina kadagiti pagdarup nga igam ti kabusor, nagaramat ti soldado iti nadumaduma a kita ti kalasag ken kabal ti bagi.

Kalasag. Akaba a pedaso a pagdepensa a kabal nga inusar dagiti amin a kadaanan a nasion. Addaan iti pagiggaman iti uneg ket awiten ti mannakigubat bayat ti bakal, gagangay nga iti makannigid a takiag wenno iti makannigid nga ima, nupay bayat ti martsa mabalin a naibitin iti abaday ti abaga. Kas ipasimudaag ti Isaias 22:6, ti sumagmamano a kalasag mabalin a naikkan iti abbong a naikkat iti tiempo ti rinnupak. Iti tiempo ti talna, masansan a naikabil dagiti kalasag kadagiti pagidulinan iti armas.​—Sol 4:4.

Dagiti kalasag a nausar kadagidi kadaanan a tiempo masansan a naaramidda iti kayo a nabalkut iti lalat, ket mabalin a mapuoran ti kakasta a kalasag. (Eze 39:9) Nupay dagiti kayo ken lalat a kalasag ti kaaduan a maus-usar, agparang a saan a gagangay dagiti metal a kalasag, ta nangnangruna nga inusar dagiti panguluen, naarian a guardia, wenno mabalin a naaramat mainaig kadagiti seremonia. (2Sm 8:7; 1Ar 14:27, 28) Nalanaan dagiti kalasag tapno di agbirri ken di makaagsep iti alnaab, tapno di aglati ti metal, wenno tapno mapagbalin ida a nalamuyot ken nagalis. (2Sm 1:21) Ti lalat a kalasag masansan a natapkalan iti napuskol a sinanmunturod (maysa a timbukel wenno buton) a metal iti tengnga, a nagpaay kas kanayonan a pannakasalaknib.​—Job 15:26.

Ti “dakkel a kalasag” (Heb., tsin·nahʹ) aw-awiten idi ti kasta unay pannakaarmasna nga impanteria (2Cr 14:8) ken no dadduma aw-awiten ti maysa nga agaw-awit iti kalasag. (1Sm 17:7, 41) Mabalin nga arinduyog dayta wenno rektanggulo a kas iti maysa a ridaw. Nalawag nga umasping iti dayta ti “dakkel a kalasag” a natukoy iti Efeso 6:16 babaen iti Griego a sao a thy·re·osʹ (manipud thyʹra, kaipapananna ti “ridaw”). Ti tsin·nahʹ umdas ti kadakkelna a mangabbong iti intero a bagi. (Sal 5:12) Pasaray maus-usar idi a pangipasdek kadagiti solido a makinsango a linia ti bakal, a nakadawadaw dagiti gayang. No dadduma, ti dakkel a kalasag nadakamat a kadua ti gayang wenno pika kas pamay-an a panangtukoy kadagiti igam iti pangkaaduan.​—1Cr 12:8, 34; 2Cr 11:12.

Ti basbassit a “kalasag” wenno “sarapa” (Heb., ma·ghenʹ) nakaugalian nga awiten dagiti pumapana ken gagangay a nainaig iti nalag-an nga ig-igam a kas iti bai. Kas pagarigan, inawit dayta dagiti Benjaminita a pumapana iti puersa militar ti Judeano nga Ari Asa. (2Cr 14:8) Gagangay a nagtimbukel ti basbassit a kalasag ken ad-adda a kadawyan ngem iti dakkel a kalasag, nalabit kangrunaanna a nausar iti mano-mano a dangadang. Agparang nga ipasimudaag dagiti kalasag a balitok nga inaramid ni Solomon nga adda dakkel a nagdumaan ti rukod ti Hebreo a tsin·nahʹ ken ti ma·ghenʹ, nga uppat a daras nga ad-adu ti naikalupkop a balitok iti dakkel a kalasag ngem iti basbassit a kalasag, wenno sarapa. (1Ar 10:16, 17; 2Cr 9:15, 16) Ti ma·ghenʹ, kas iti tsin·nahʹ, agparang a nausar kas paset dagiti kombinasion ti ig-igam ti gubat.​—2Cr 14:8; 17:17; 32:5.

Ti Hebreo a sao a sheʹlet, naipatarus a “nagsirkulo a kalasag,” pito a daras nga agparang iti Hebreo a Kasuratan ken nabatad nga umasping iti ad-adda a kadawyan a ma·ghenʹ (kalasag), yantangay nausar dayta mainaig iti ma·ghenʹ iti Kanta ni Solomon 4:4.

Kabal ti ulo. Namilitaran nga abbong ti ulo a nadisenio a pangsalaknib iti mannakirupak bayat ti bakal ken maysa kadagiti kangrunaan a paset ti pagdepensa a kabal. Ti Hebreo a sao maipaay iti “kabal ti ulo” ket koh·vaʽʹ (maar-aramat a kasinnukat ti qoh·vaʽʹ), idinto ta ti Griego a termino ket pe·ri·ke·pha·laiʹa, literal a kaipapananna ti “aglikmut ti ulo.”​—1Sm 17:5, 38; Efe 6:17.

Idi damo, dagiti kabal ti ulo dagiti Israelita nalabit naaramid iti lalat. Idi agangay naabbongan dagitoy iti gambang wenno landok ken nairutap iti delana, pieltro, wenno lalat a bonete. Dagiti gambang a kabal ti ulo ket naus-usaren iti Israel idi pay kaaldawan ni Ari Saul. (1Sm 17:38) Nupay idi damo, dagiti kabal ti ulo mabalin a nagpaay laeng iti ar-ari ken dadduma pay a panguluen, idi agangay inusaren ti kaaduan, kas idi inikkan ni Ozias ti intero a buyotna iti kabkabal ti ulo.​—2Cr 26:14.

Addaan dagiti Filisteo kadagiti metal a kabal ti ulo; nagusar ni Goliat iti gambang a kabal ti ulo. (1Sm 17:5) Dinakamat ni Ezequiel dagiti kabal ti ulo mainaig kadagiti Persiano, Etiope, ken sabsabali pay.​—Eze 27:10; 38:5.

Nagsasaip a kabal. Kabal a naikawes kas salaknib bayat ti bakal. Ti nagsasaip a kabal (Heb., shir·yohnʹ wenno shir·yanʹ) buklen ti maysa a lupot wenno lalat a kagay nga addaan ginasut a babassit nga agkakaraip a pedaso a metal (kaar-arngi dagiti siksik ti ikan) a naikapet iti rabaw ti kagay. Masansan nga abbonganna ti barukong, bukot, ken abaga, nupay no dadduma dumanon kadagiti tumeng wenno uray pay kadagiti palaypalay.​—1Sm 17:5.

Kadagiti Hebreo, ti nagsasaip a kabal masansan a naaramid iti lalat a naabbongan kadagiti metal a siksik wenno plata. Dakkel a pannakasalaknib ti mapasaran daydiay sikakawes iti dayta, ngem, nupay kasta, nalaka a masugatan iti nagsisilpuan dagiti siksik wenno iti nakairaipan ti nagsasaip a kabal iti dadduma pay a paset ti kabal. Gapuna, naglak-am ni Ari Acab iti makapapatay a sugat idi a ti maysa a pumapana “napuntaanna ti ari ti Israel iti nagbaetan dagiti kanayonan a kabal ken ti nagsasaip a kabal.”​—1Ar 22:34-37.

Barikes. Ti namilitaran a barikes kadagidi kadaanan a tiempo ket lalat a sinturon a naibarikes iti siket wenno padingpading. Nadumaduma ti kaakabana manipud 5 agingga iti 15 cm (2 agingga iti 6 pul.) ken masansan a naarkosan kadagiti plata a landok, pirak, wenno balitok. Naibitin iti dayta ti kampilan ti mannakigubat, ket no dadduma ti barikes naikapet iti abaday ti abaga. (1Sm 18:4; 2Sm 20:8) Ti napalukayan a barikes ipamatmatna ti kinaaliwaksay (1Ar 20:11), idinto ta ti panangbarikes kadagiti lomo wenno padingpading ipasimudaagna ti sisasagana a panagtignay wenno pannakibakal.​—Ex 12:11; 1Ar 18:46; 1Pe 1:13, Rbi8 ftn.

Sarapa ti gurong. Kabal a buklen dagiti naingpis a plata a metal, abbonganda ti gurong iti nagbaetan ti palaypalay ken ti tumeng. Ti laeng nakadakamatan dagita iti Biblia ket iti 1 Samuel 17:6, a sadiay naipakita a ti higante a Filisteo a mannakigubat a ni Goliat manipud Gat addaan “gambang a sarapa ti gurong [Heb., mits·chathʹ] iti ngatuen dagiti sakana.” Mabalin a nagus-usar met dagiti Israelita iti sarapa ti gurong.

Naespirituan a Kabal. Nupay dagiti pudno a Kristiano saanda a makipaset iti nainlasagan a pannakigubat, makiramramanda iti maysa a bakal ken nayarigda kadagiti soldado. (Fil 2:25; 2Ti 2:3; Flm 2) Ti Kristiano addaan iti pannakigubal “maibusor kadagiti gobierno [saan a buklen dagiti lasag-ken-dara a tattao], maibusor kadagiti autoridad, maibusor kadagiti agturay iti lubong daytoy a kinasipnget, maibusor kadagiti nadangkes nga espiritu a puersa kadagiti nailangitan a disso.” (Efe 6:12) Yantangay dagiti pisikal nga igam ken kabal awan patpategda iti bakal maibusor kadagiti espiritu a nabilbileg ngem tao, dagiti Kristiano masapul nga ‘alaenda ti naan-anay a kabal manipud iti Dios.’​—Efe 6:13.

Balakadan ni Pablo dagiti Kristiano a ‘dagiti lomoda mabariksan iti kinapudno.’ (Efe 6:14) No kasano a ti maysa a barikes makaipaay iti saranay ken salaknib kadagiti lomo, ti di magsat a pannakaisinggalut iti nadibinuan a kinapudno mapapigsana ti Kristiano iti determinasionna nga agtalinaed a natibker iti laksid dagiti pakasuotan.

Sumaganad, ti Kristiano masapul nga ikapetna ti “kabal ti barukong nga isu ti kinalinteg.” (Efe 6:14) Ti literal a kabal ti barukong nagserbi a pangsalaknib kadagiti napateg a kameng ti bagi, nangnangruna ti puso. Gapu iti managbasol a pagannayasan ti puso, nangnangruna a nabatad ti panagkasapulan iti kinalinteg kas mangsalaknib a kabal ti barukong maipaay iti piguratibo a puso.​—Ge 8:21; Jer 17:9.

Kas paset ti naespirituan a kabal, ti saka masapul a “nasapatosan iti alikamen ti naimbag a damag ti kappia.” (Efe 6:15) “Kinamanagsagana” ti kangrunaan a kaipapanan ti Griego a sao a he·toi·ma·siʹa, a naipatarus nga “alikamen.” (Kitaenyo ti Int; NIV; TEV.) Ti kasasaad ti Kristiano a kanayon a nakabalan ken nakasagana a mangipakaammo iti “naimbag a damag” iti sabsabali, ken ti panangaramidna iti dayta iti laksid dagiti pakarigatan, ket makatulong kenkuana nga agibtur a simamatalek.

Ti maysa a kangrunaan a paset ti naespirituan a kabal isu “ti dakkel a kalasag ti pammati.” Kas iti dakkel a kalasag a mangabbong iti kaaduan a paset ti bagi, ti pammati ken Jehova a Dios ken iti pannakabaelna a mangtungpal iti karkarina makatulong iti Kristiano a ‘mangdepdep kadagiti amin a sumsumged a gayang daydiay nadangkes.’ (Efe 6:16; idiligyo ti Sal 91:4.) Ti pammati tumulong iti Kristiano a mangsarked kadagiti iraraut dagiti nadangkes nga espiritu, mangsaranget kadagiti pannulisog iti imoralidad, mangiwaksi iti materialistiko a tartarigagay, ken saan a tumulok iti buteng, panagduadua, wenno napalalo a ladingit.​—Ge 39:7-12; Heb 11:15; 13:6; San 1:6; 1Te 4:13.

No kasano a ti kabal ti ulo salaknibanna ti ulo ti soldado, kasta met a ti “kabal ti ulo ti pannakaisalakan” saluadanna dagiti pannakabalin ti isip ti Kristiano manipud kadagiti di nadiosan nga impluensia. (Efe 6:17) Ti panangikapet iti “namnama ti pannakaisalakan kas kabal ti ulo” kaipapananna ti ikikita a “sipapasnek iti pannakabayad ti gunggona,” kas iti inaramid ni Moises.​—1Te 5:8; Heb 11:26.

“Ti kampilan ti espiritu, a dayta ti, sao ti Dios” ket nakapatpateg iti Kristiano iti panangpaksiat kadagiti ulbod a sursuro ken tradision ti tattao ken iti panangisuro iti kinapudno ken ‘panangbalintuag iti natibker ti pannakasarikedkedna a bambanag.’​—Efe 6:17; 2Co 10:4, 5.

[Ladawan iti panid 222]

Romano a kameng ti lehion nga addaan kalasag