Tuladentayo ni Jehova, ti Di Mangidumduma a Diostayo

“Awan ti panangidumduma iti Dios.”​—ROMA 2:11.

1, 2. (a) Ania ti panggep ni Jehova maipapan kadagiti Canaanita? (b) Ania ti inaramid ni Jehova, ken ania dagiti napataud a salsaludsod?

BAYAT ti panagpakarsoda kadagiti Tanap ti Moab idi 1473 K.K.P., sipapasnek nga immimdeng ti Israel ken ni Moises. Adda narigat a kasasaad nga agur-uray iti ballasiw ti Karayan Jordan. Impakaammo ni Moises ti panggep ni Jehova a panangparmek ti Israel iti pito a nabileg a nasion ti Canaan a masarakan iti Naikari a Daga. Anian a makapabileg ti sasao ni Moises: “Sigurado a baybay-anto ida kenka ni Jehova a Diosmo, ket parmekemto ida”! Saan a nakitulag kadakuada ti Israel, ken dida naikari iti aniaman a pabor.​—Deuteronomio 1:1; 7:1, 2.

² Kaskasdi, inispal ni Jehova ti maysa a pamilia iti umuna a siudad a rinaut ti Israel. Addada met tattao a sinalakniban ti Dios manipud iti uppat a sabali nga ili. Apay a kasta? No maipapan kadagiti nakallalagip a pasamak mainaig iti pannakaispal dagita a Canaanita, ania ti isurona kadatayo maipapan ken ni Jehova? Ken kasano a matuladtayo ti Dios?

Dagiti Reaksion iti Kinalatak ni Jehova

3, 4. Ania ti epektona kadagiti indibidual nga agnanaed idiay Canaan dagiti damag ti panagballigi dagiti Israelita?

³ Kabayatan ti 40 a tawen dagiti Israelita iti let-ang sakbay a simrekda iti Naikari a Daga, sinalakniban ken nakibakal ni Jehova maipaay iti ilina. Iti abagatan ti Naikari a Daga, sinango ti Israel ti Canaanita nga ari ti Arad. Babaen ti tulong ni Jehova, pinarmek dagiti Israelita dayta nga ari ken ti ilina idiay Horma. (Numeros 21:1-3) Kalpasanna, limmasat ti Israel iti tengnga ti Edom sada nagpaamianan nga agturong iti makin-amianan a daya ti Natay a Baybay. Agnanaed iti dayta a lugar dagiti Amoreo, a dati a pagnanaedan dagiti Moabita. Ni Sihon nga ari dagiti Amoreo dina impalubos a lumasat ti Israel iti teritoriana. Naggugubatda idiay Jahaz, posible nga iti amianan ti Naapres a Ginget ti Arnon, a nakatayan ni Sihon. (Numeros 21:23, 24; Deuteronomio 2:30-33) No agpaamianan pay, ni Og ti agturay kadagiti dadduma nga Amoreo idiay Basan. Nupay maysa a higante ni Og, dina kabaelan ni Jehova. Napapatay ni Og idiay Edrei. (Numeros 21:33-35; Deuteronomio 3:1-3, 11) Dagita a damag ti panagballigi, agraman dagiti salaysay maipapan iti Ipapanaw ti Israel manipud Egipto, dakkel la ketdi ti epektona kadagiti indibidual nga agnanaed idiay Canaan.a

⁴ Idi damo a simrek ti Israel iti Canaan kalpasan a binallasiwda ti Jordan, nagpakarsoda idiay Gilgal. (Josue 4:9-19) Asideg laeng dita ti napaderan a siudad ti Jerico. Nagtignay buyogen ti pammati ti Canaanita a ni Rahab idi nadamagna dagiti inaramid ni Jehova. Kas resultana, naispal ni Rahab ken ti sangakabbalayanna idi dinadael ni Jehova ti Jerico.​—Josue 2:1-13; 6:17, 18; Santiago 2:25.

 5. Apay a nagpammarang dagiti Gabaonita?

⁵ Kalpasanna, manipud iti tanap iti asideg ti karayan Jordan, simmang-at ti Israel iti katurodan a sentro ti rehion. Maitunos iti instruksion ni Jehova, sililimed a rinaut ni Josue ti siudad ti Ai. (Josue, kapitulo 8) Gapu iti damag iti agur-uray a pannakaabak, nagkakappon dagiti ari ti Canaan tapno makigubat. (Josue 9:1, 2) Naiduma ti reaksion dagiti agnanaed iti kabangibang a Heveo a siudad ti Gabaon. “Iti mismo a kananakemda met laeng,” kuna ti Josue 9:4, “nagtignayda a sisasaririt.” Kas ken Rahab, nangngegda ti panangispal ni Jehova iti ilina kabayatan ti Ipapanawda idiay Egipto ken ti panangparmekda kada Sihon ken Og. (Josue 9:6-10) Nabigbig dagiti Gabaonita nga awan serserbina no lumabanda. Gapuna, agpaay iti pagimbagan ti Gabaon ken iti tallo a kabangibang nga ili​—ti Kefira, Beerot, ken Kiriat-jearim​—nangibaonda iti maysa a grupo nga agpammarang a naggapu iti adayo a lugar tapno mapan ken Josue idiay Gilgal. Nagballigi dayta nga estratehia. Nakitulag ni Josue kadakuada a nangpatalged iti pannakaispalda. Kalpasan ti tallo nga aldaw, natakuatan da Josue ken dagiti Israelita a naallilawda. Kaskasdi, nalpasdan a nagsapata ken ni Jehova a salimetmetanda dayta a tulag isu a tinungpalda. (Josue 9:16-19) Immanamong kadi ni Jehova?

 6. Ania ti reaksion ni Jehova iti pannakitulag ni Josue kadagiti Gabaonita?

⁶ Napalubosan dagiti Gabaonita nga agbalin a taga pukan iti kayo ken taga awit iti danum para kadagiti Israelita, ken “maipaay iti altar ni Jehova” iti tabernakulo. (Josue 9:21-27) Malaksid iti dayta, simimilagro a bimmallaet ni Jehova idi agpangpangta ti lima nga Amoreo nga ari ken dagiti buyotda a mangraut kadagiti Gabaonita. Ad-adu a kabusor ti napapatay babaen dagiti uraro ngem kadagiti pinapatay ti buyot ni Josue. Sinungbatan pay ketdi ni Jehova ti kiddaw ni Josue nga agintek ti init ken ti bulan tapno naan-anay ti panangparmekda. “Awan idi ti aldaw a kas iti daydiay, uray iti kasakbayanna wenno iti kalpasanna,” kinuna ni Josue, “a ni Jehova inimdenganna ti timek ti maysa a tao, ta ni met laeng Jehova makiruprupak maipaay iti Israel.”​—Josue 10:1-14.

 7. Ania a kinapudno ti binigbig ni Pedro mainaig iti kasasaad ti dadduma a Canaanita?

⁷ Ti Canaanita a ni Rahab ken ti pamiliana, kasta met dagiti Gabaonita, nagbutengda ken ni Jehova ket nagtignayda maitunos iti dayta. Ti napasamak kadakuada ti nalawag a mangpaneknek iti maysa a kinapudno a dinakamat ni Kristiano nga apostol Pedro idi agangay: “Ti Dios saan a mangidumduma, no di ket iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.”​—Aramid 10:34, 35.

Pannakilangen ken ni Abraham ken iti Israel

8, 9. Iti pannakilangen ni Jehova ken ni Abraham ken iti nasion ti Israel, ania ti mangipakita nga awan ti idumdumana?

⁸ Intampok ni adalan a Santiago ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios iti pannakilangenna ken ni Abraham ken kadagiti annakna. Ti pammati ni Abraham, saan a ti pulina, ti namagbalin kenkuana a “gayyem ni Jehova.” (Santiago 2:23) Nagunggonaan dagiti kaputotan ni Abraham gapu iti pammati ken panagayatna ken ni Jehova. (2 Cronicas 20:7) Inkari ni Jehova ken ni Abraham: “Sigurado a bendisionankanto ket sigurado a paaduekto ti bin-im kas kadagiti bituen ti langlangit ken kas kadagiti binukel ti darat nga adda iti aplaya.” Ngem imutektekanyo ti kari iti sumaruno a bersikulo: “Babaen ti bin-im pudno unay a dagiti amin a nasion iti daga bendisionandanto ti bagbagida.”​—Genesis 22:17, 18; Roma 4:1-8.

⁹ Imbes a mangidumduma, impakita ti pannakilangen ni Jehova iti Israel no ania ti kabaelanna nga aramiden maipaay kadagidiay agtulnog kenkuana. Dagita a pannakilangen ket pagarigan no kasano nga iyebkas ni Jehova ti nasungdo nga ayatna kadagiti matalek nga adipenna. Nupay ti Israel ket ‘naisangsangayan a sanikua’ ni Jehova, dina kaipapanan a saan a matagiragsak ti dadduma a tattao ti kinaimbag ti Dios. (Exodo 19:5; Deuteronomio 7:6-8) Pudno, sinubbot ni Jehova ti Israel manipud pannakaadipen idiay Egipto ken kinunana idi agangay: “Dakayo laeng ti naam-ammok kadagiti amin a pamilia iti daga.” Ngem babaen ken propeta Amos ken dagiti dadduma, linuktan met ni Jehova ti nagsayaat a namnama agpaay kadagiti tattao iti “amin a nasnasion.”​—Amos 3:2; 9:11, 12; Isaias 2:2-4.

Ni Jesus, ti Di Mangidumduma a Mannursuro

10. Kasano a tinulad ni Jesus ti Amana iti panangipakita iti kinaawan panangidumduma?

¹⁰ Ni Jesus, ti eksakto a mangiladawan ken ni Amana, tinuladna ti kinaawan panangidumduma ni Jehova kabayatan ti ministeriona ditoy daga. (Hebreo 1:3) Ti kangrunaan a pakaseknanna idi isu ti panangbirok “kadagiti napukaw a karnero iti balay ti Israel.” Kaskasdi, saan a nagkedked a mangasaba iti maysa a Samaritana iti bubon. (Mateo 15:24; Juan 4:7-30) Nangaramid met iti milagro idi kiniddaw ti maysa nga opisial ti buyot, nga agparang a di Judio. (Lucas 7:1-10) Kanayonan dayta dagiti inaramidna a pammaneknek nga ay-ayatenna ti ili ti Dios. Nasaknap met ti panangasaba dagiti adalan ni Jesus. Nalawag, ti pananggun-od iti bendision ni Jehova ket maibatay iti kababalin, saan nga iti puli. Dagiti napakumbaba, napudno ti panagpuspusoda a tattao a mawaw iti kinapudno inawatda ti naimbag a damag ti Pagarian. Maisupadi iti dayta, dagiti natangsit ken napalangguad inumsida ni Jesus ken ti mensahena. “Idaydayawka iti publiko, Ama, Apo ti langit ken daga,” kinuna ni Jesus, “agsipud ta dagitoy a banag siaannad nga inlimedmo kadagiti mamasirib ken nasasaririt, ket impalgakmo ida kadagiti maladaga. Wen, O Ama, agsipud ta ti panangaramid iti kasta isu ti wagas nga inanamongam.” (Lucas 10:21) No makilangentayo kadagiti sabsabali maibatay iti ayat ken pammati, awan ti idumdumatayo, nga ammotayo a makaay-ayo dayta ken ni Jehova.

11. Kasano a naiparangarang ti kinaawan panangidumduma ti nagkauna a kongregasion Kristiano?

¹¹ Iti nagkauna a kongregasion Kristiano, padapada dagiti Judio ken di Judio. “Dayag ken dayaw ken talna maipaay iti tunggal maysa nga agaramid iti naimbag,” inlawlawag ni Pablo, “maipaay nga umuna iti Judio ken kasta met iti Griego. Ta awan ti panangidumduma iti Dios.”b (Roma 2:10, 11) Tinagiragsakda ti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova saan a maigapu iti pulida no di ket iti tignayda apaman a naammuanda ti maipapan ken ni Jehova ken kadagiti namnama a linuktan ti subbot ti Anakna, ni Jesus. (Juan 3:16, 36) Insurat ni Pablo: “Isu saan a maysa a Judio no iti makinruar, uray ti pannakakugit iti lasag saan met a makinruar. No di ket isu maysa a Judio no iti uneg, ket ti pannakakugitna isu ti pannakakugit ti puso babaen ti espiritu, ket saan a babaen ti naisurat a kodigo.” Kalpasanna, sitataktika nga inusarna ti maysa a sao para iti termino a “Judio” (kaipapananna “iti Juda,” kayatna a sawen, maidaydayaw wenno maitantan-ok), innayon ni Pablo: “Ti pannakaidayaw dayta ket dumteng, saan a manipud iti tattao, no di ket manipud iti Dios.” (Roma 2:28, 29) Saan a mangidumduma ni Jehova no maipapan iti panangpadayaw. Kastatay met kadi?

12. Ania a namnama ti inkari ti Apocalipsis 7:9, ken agpaay kadagiti siasino?

¹² Idi agangay, nasirmata ni apostol Juan dagiti matalek a napulotan a Kristiano a nailadawan kas maysa a naespirituan a nasion dagiti 144,000, “a naselioan manipud iti tunggal tribu ti annak ti Israel.” Kalpasan dayta, nakita ni Juan ti “maysa a dakkel a bunggoy . . . manipud kadagiti amin a nasion ken kadagiti tribu ken kadagiti ili ken kadagiti pagsasao, a sitatakderda iti sanguanan ti trono ken iti sanguanan ti Kordero, a sikakawesda kadagiti puraw a pagan-anay; ket adda sangsanga ti palma kadagiti imada.” (Apocalipsis 7:4, 9) Gapuna, awan ti puli wenno pagsasao a naipuera iti moderno-aldaw a kongregasion Kristiano. Dagiti indibidual manipud iti amin a kultura ti addaan iti namnama a makalasat iti umad-adani a “dakkel a rigat” ken uminum manipud “kadagiti ubbog ti dandanum ti biag” iti baro a lubong.​—Apocalipsis 7:14-17.

Dagiti Positibo a Resulta

13-15. (a) Kasanotayo a maparmek ti panangidumduma iti puli ken kultura? (b) Mangdakamat kadagiti gunggona nga iyeg ti panagbalin a mannakigayyem.

¹³ Am-ammonatayo a naimbag ni Jehova, no kasano a ti nasayaat nga ama am-ammona dagiti annakna. Umasping iti dayta, idi nasursurotayo a tarusan dagiti sabsabali babaen ti panangipakita iti interes iti kultura ken nalikudanda, saanen a napateg ti panagdudumatayo. Narpuog dagiti bangen maigapu iti puli, ket simminged ti panaggagayyem ken ayat. Napalagda ti panagkaykaysa. (1 Corinto 9:19-23) Kasta ti ipakita dagiti aktibidad dagiti misionero nga immawat kadagiti annongen iti sabali a pagilian. Impakitada ti personal nga interes kadagiti umili, ket di nagbayag a nasursuro dagiti misionero ti makibagay kadagiti lokal a kongregasion.​—Filipos 2:4.

¹⁴ Nagminar iti adu a pagilian dagiti positibo a resulta ti saan a panangidumduma. Ti Etiope a ni Aklilu naladingit nga agnanaed idiay Londres, ti kabesera ti Britania. Dimmegdeg ti ladingitna gapu iti agparang a saan a nainggayyeman a panangtrato kadagiti tattao manipud kadagiti sabali a pagilian, a marikna kadagiti adu a dadakkel a siudad iti moderno a Europa. Anian a nagpaiduma ti narikna ni Aklilu idi timmabuno iti maysa a Nakristianuan a gimong iti Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova! Inabrasa dagiti timmabuno, ket di nagbayag, komportablen ti riknana. Napartak a rimmang-ay ti apresasionna iti Namarsua. Di nagbayag, ginundawayanna nga inranud ti naimbag a damag ti Pagarian kadagiti dadduma iti dayta a lugar. Kinapudnona, idi naminsan nga inimtuod ti kaduana a mangaskasaba no ania dagiti agdama a kalatna iti biag, dagus a kinuna ni Aklilu a namnamaenna a maitimpuyogto koma iti maysa a kongregasion a mangar-aramat iti lenguahena, ti Amharico. Idi naammuan daytoy dagiti panglakayen iti lokal nga Ingles a kongregasion, siraragsak a nangyurnosda iti naibatay-Biblia a palawag publiko iti pagsasao ni Aklilu. Pinatgan ti adu a ganggannaet ken lumugar ti awis a tumabuno kas panangsuporta iti damo nga Amharico a miting publiko idiay Britania. Ita, maysa a narang-ay nga Amharico a kongregasion ti buklen dagiti Etiope ken dadduma a lumugar. Nabigbig ti adu a tattao sadiay nga awan ti makalapped kadakuada a dumasig ken ni Jehova ken isimboloda dayta babaen ti Nakristianuan a bautismo.​—Aramid 8:26-36.

¹⁵ Agsasabali dagiti personalidad ken nalikudan. Awan kadagita ti nangatngato wenno nababbaba; agduduma laeng dagita. Bayat a buybuyaenda ti bautismo dagiti kabbaro a dedikado nga adipen ni Jehova iti isla ti Malta, nagtipon ti naragsak a reaksion dagiti lumugar a Saksi ken dagiti lua ti rag-o dagiti bisita manipud Britania. Agpada dagiti taga Malta ken taga Britania a nangyebkas iti riknada, ngem iti nagduma a pamay-an, ket napalagda ti singgalut ti Nakristianuan a panagkakabsatda gapu iti nasged a panagayatda ken ni Jehova.​—Salmo 133:1; Colosas 3:14.

Panangparmek iti Panangidumduma

16-18. Mangisalaysay iti kapadasan a mangipakita no kasano a maparmek ti panangidumduma iti uneg ti kongregasion Kristiano.

¹⁶ Bayat a rumayrayray ti panagayattayo ken ni Jehova ken kadagiti Kristiano a kakabsattayo, ad-adda a matuladtayo ti panangmatmat ni Jehova kadagiti dadduma. Mabalin a maparmektayo ti panangidumduma a mariknatayo idi kadagiti dadduma a puli, rasa, wenno kultura. Alaentayo a pagarigan ni Albert, a nagserbi iti Armada ti Britania idi Gubat Sangalubongan II ken tiniliw dagiti Hapon bayat ti pannakaabak ti Singapore idi 1942. Idi agangay, agarup tallo a tawen a nagtrabaho iti “riles ni patay,” iti asideg ti pagaammo ita kas rangtay iti karayan Kwai. Idi nawayawayaan kalpasan ti gubat, 32 a kilo laengen ti dagsenna, natukkol ti panga ken agongna, ken nagsagaba iti disenteria, ladi, ken malaria. Dakdakes ti napasaran ti rinibu kadagiti kakaduana a balud; adu ti saan a nakalasat. Kas resulta dagiti kinadangkok a nakita ken napasaran ni Albert, agsaksakit ti nakemna a nagawid idi 1945, a dina kayat ti aniaman nga adda pakainaiganna iti Dios wenno relihion.

¹⁷ Nagbalin a Saksi ni Jehova ti asawa ni Albert, ni Irene. Tapno laeng mapagustuanna ni baketna, timmabuno ni Albert iti sumagmamano a gimong iti lokal a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova. Ni Paul, maysa nga agkabannuag a Kristiano nga adda iti amin-tiempo a ministerio, sinarungkaran ken inyadalanna ni Albert iti Biblia. Di nagbayag, naadal ni Albert a ti kasasaad ti puso ti kitkitaen ni Jehova iti maysa a tao. Indedikarna ti biagna ken ni Jehova ket nagpabautisar.

¹⁸ Idi agangay, immakar ni Paul idiay Londres, nagadal iti Hapones a pagsasao, ken nakitimpuyog iti Hapones a kongregasion. Idi insingasingna a mangikuyog kadagiti bisita a Hapon a Saksi tapno pasiarenda ti dati a kongregasionna, nalagip dagiti kakabsat sadiay ti nakaro a panangidumduma ni Albert kadagiti tattao manipud iti dayta a puli. Sipud idi nagsubli idiay Britania, liniklikan ni Albert a makasango ti asinoman a Hapon. Gapuna, pampanunoten dagiti kakabsat no kasanona a tamingen ti situasion. Awan ti rumbeng a pagdanaganda​—inabrasa ni Albert dagiti bisita buyogen ti naan-anay a nainkabsatan a panagayat.​—1 Pedro 3:8, 9.

“Lumawakayo”

19. Ania ti balakad ni apostol Pablo a makatulong kadatayo no adda pagannayasantayo a mangidumduma?

¹⁹ “Ti panangipakita iti panangidumduma saan a nasayaat,” insurat ni masirib nga Ari Solomon. (Proverbio 28:21) Nalaka ti makisinninged kadagidiay nabayagen nga am-ammotayo. Ngem no dadduma, saantayo unay nga interesado kadagidiay ditay unay am-ammo. Saan a maiparbeng ti kasta a panangidumduma kadagiti adipen ni Jehova. Sigurado a masapul a surotentayo amin ti nalawag a balakad ni Pablo a “lumawakayo.” Wen, ayatentayo dagiti padatayo a Kristiano manipud iti nadumaduma a nalikudan.​—2 Corinto 6:13.

20. Kadagiti ania a paset ti biag a tuladentayo koma ni Jehova, ti di mangidumduma a Diostayo?

²⁰ Nailangitan man ti pribilehiotayo wenno biag nga agnanayon ditoy daga ti namnamatayo, ti panagbalintayo a di mangidumduma ti tumulong kadatayo a mangtagiragsak iti panagkaykaysa ti maysa nga arban, maysa a Pastor. (Efeso 4:4, 5, 16) No ikagumaantayo a tuladen ni Jehova, ti di mangidumduma a Diostayo, makatulong daytoy iti Nakristianuan a ministeriotayo, iti uneg ti pamiliatayo, ken kadagiti kongregasion, kinapudnona, iti amin a paset ti biag. Kasano? Dayta a suheto ti usigen ti sumaganad nga artikulo.

[Footnotes]

Ania ti Sungbatyo?

• Kasano nga impakita ni Jehova a dina idumduma ni Rahab ken dagiti Gabaonita?

• Babaen dagiti sursurona, kasano nga impakita ni Jesus nga awan idumdumana?

• Ania ti makatulong kadatayo a mangparmek iti aniaman a panangidumduma iti kultura ken puli?

[Ladawan iti panid 13]

Nangrugi ti panangparmek ti Israel iti Canaan

[Ladawan iti panid 15]

Saan a nagkedked ni Jesus a mangasaba iti maysa a Samaritana

[Ladawan iti panid 16]

Maysa nga Amharico a miting publiko idiay Britania

[Ladawan iti panid 16]

Naparmek ni Albert ti panangidumduma gapu iti panagayatna ken ni Jehova