Kubasika ya Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na Kikongo

NA Augusti 28, 2015, diambu mosi ya mfunu ya kimpeve salamaka: Bo basisaka Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na Kikongo.

Bantu ya ke waka Nzambi boma na Congo ta kuma kusadila ntangu yai Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa mutindu bo ke sadilaka Babiblia ya nkaka ya me basikaka banda ntama. Kansi, sambu na nki yo lombaka nde bo basisa Biblia ya nkaka? Nani basisaka yo? Inki ke ndimisa nge nde Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa kele Biblia ya kutudila ntima?

Bamvula me luta, bantu me basisaka bambalula mingi ya Biblia. Na nsadisa ya bambalula ya mpa, Ndinga ya Nzambi me basikaka na bandinga ya nkaka sambu na mbala ya ntete. Kansi, Babiblia ya nkaka ya mpa ke basikaka na bandinga yina ke vandaka dezia ti Babiblia. Sambu na nki? Mukanda mosi (So Many Versions?) yina Sakae Kubo ti Walter Specht me basisaka ke tuba nde: “Ata mbalula mosi ve ya Biblia lenda monana nde yo kele ya nsuka na bambalula yonso. Bambalula fwete wakana ti mambu yina bantu ya ke longukaka Biblia ke sengumuna, mpi yo fwete wakana ti mutindu bantu ke tuba ndinga.”

Na bamvula yai, bantu me kuma kubakisa mbote Kiebreo, Kiarameye mpi Kigreki, bandinga ya kisina yina bo sonikaka Biblia. Diaka, bo me sengumuna bamaniskri ya nkaka. Bamaniskri yango kele ya ntama mpi ya siki-siki kuluta bamaniskri yina bambaludi ya ntete sadilaka. Yo yina, bantu lenda balula Ndinga ya Nzambi bubu yai na siki-siki yonso kuluta na ntangu ya ntama!

Declan Hayes, longi mosi ya nene (Professor of International Business) sonikaka nde “Biblia kele mukanda yina bo ke tekaka mingi konso mvula kuluta mikanda ya nkaka.” Kansi, yo ke monana bantangu ya nkaka nde nzala ya kubasisa Biblia yina ta tekama mingi ke pusa bambaludi na kubalula ve Biblia na siki-siki yonso. Na Biblia mosi, bo me bakaka kimpwanza ya kukatula baverse yina bambasisi na yo ke monaka nde yo ke “yangisa” bo. Na Biblia ya nkaka, bo me sobaka bangogo to bimvuka ya bangogo yina lenda pesa kiseku na batangi ya bilumbu na beto. Mu mbandu, na Biblia yango, bo ke binga Nzambi “Tata-Mama” sambu na kusepedisa bantu ya nkaka.

Ziku, kima ya ke yangisaka bantu mingi kele zina ya Nzambi, Yehowa. (Bantu ya nkaka ya mayele ke balulaka zina ya Nzambi “Yahweh.”) Na Babiblia ya ntama, bo ke sonikaka zina ya Nzambi ti bisono iya ya Kiebreo yina bo lenda balula na YHWH to JHVH. Zina yai, ya me swaswana ti bazina ya nkaka, ke monanaka kiteso ya bambala 7 000 na kitini ya Biblia yina bo ke bingaka Kuwakana ya Ntama. (Kubasika 3:15; Nkunga 83:18) Yo kele pwelele nde lukanu ya Ngangi na beto vandaka nde bansambidi na yandi kuzaba zina na yandi mpi bo sadila yo!

Kansi, bamvu-nkama mingi me luta, bangindu ya luvunu pusaka Bayuda na kuyambula kusadila zina ya Nzambi. Na nima, mabundu ya Bukristu mpi kumaka kukwikila na bangindu ya mutindu yai. (Bisalu 20:29, 30; 1 Timoteo 4:1) Bambaludi ya Biblia kumaka ti kikalulu ya kuyingisa zina ya Nzambi na titre “Mfumu.” Na Babiblia mingi bubu yai, bo me katulaka zina ya Nzambi na bisika yonso. Nkutu, Babiblia ya nkaka ya Kikongo ya bilumbu na beto me katulaka ngogo “zina” na verse ya Yoane 17:6, kisika Yezu tubaka nde: “Mono me monisaka zina na nge.” Biblia na Kituba ke balulaka verse yai nde: “Mono me songaka bo kana nge kele nani.”

Sambu na nki bantu ke zolaka ve zina ya Nzambi? Beto tadila mambu ya kele na zulunalu mosi (Cahiers du traducteur de la Bible) ya Alliance biblique universelle, kimvuka ya ke twadisaka bisalu mingi ya kubalula Babiblia na ntoto ya mvimba, basisaka. Disolo na yo mosi tubaka nde: “Sambu YHWH kele zina ya Nzambi, kusonika yo na ndinga ya nzenza sambu na kutanga yo bonso na ndinga ya kisina kele mutindu ya mbote ya kubalula yo.” Kansi, disolo yango kebisaka nde: “Ata mpidina, kele mpi ti bakieleka ya nkaka yina bantu fwete tadila.”

Keti beto lenda ndima “bakieleka” yai? Na zulunalu yango, bantu ya nkaka ya mayele ke tuba nde: “Kana beto sadila zina bonso Yahweh, yo lenda pesa ngindu ya nkaka . . . , bonso nde ‘Yahweh’ kele Nzambi mosi ya nzenza, ya mpa, ya me zabanaka ve, mpi ya me swaswana ti Nzambi yina bantu me zabaka dezia.” Kansi, Biblia ke longaka nde Yehowa Nzambi me swaswana ti banzambi yina mimpani ke sambilaka!—Yezaya 43:10-12; 44:8, 9.

Bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde ntangu bo ke yingisaka zina ya Nzambi na titre “Mfumu,” bo ke landaka kaka binkulu. Kansi, Yezu monisaka nde kulanda binkulu yina ke pesaka ve Nzambi lukumu kele mbi. (Matayo 15:6) Diaka, kuyingisa zina mosi na titre ke wakana ve ti mambu yina Masonuku ke tubaka. Yezu Kristu kele na batitre mingi, mu mbandu “Ndinga ya Nzambi” mpi “Ntotila ya bantotila.” (Kusonga 19:11-16) Keti beto lenda yingisa zina ya Yezu ti titre mosi na batitre yai?

Disolo ya nkaka ya zulunalu yango ke tuba nde: “Bo fwete sonika ve zina yai ‘Jehovah’ mutindu yai.” Sambu na nki? “Bantu ya mayele ke monaka nde mutindu ya mbote ya kubinga zina yai bonso na kisina kele ‘Yahweh.’” Kansi, bo me balulaka bazina ya Biblia yai, Yezaya, Yeremia, mpi Yezu na mutindu yina me fwanana mpenza ve ti mutindu bo vandaka kubinga yo na Kiebreo (Yeshaʽ·yaʹhu, Yir·meyahʹ, mpi Yehoh·shuʹaʽ). Mutindu ya mbote ya kubalula zina ya Nzambi kele “Jehovah,” sambu bo me sadilaka zina yai na Kingelesi mpi na bandinga ya nkaka bamvu-nkama mingi kibeni. Yo yina, kubuya kusadila yo kele kukonda masonga. Yo ke monana nde bikuma yina bantu ke buya kusadila zina ya Nzambi me simbama ve na bansosa yina bantu ya mayele ke salaka, kansi yo me simbama na mawi mpi na bangindu ya mbi yina bantu kele ti yo.

Diambu ya beto ke tubila awa ke tadila ve kaka mayele ya nzo-nkanda. Mu mbandu, muntu mosi ya ke salaka na kimvuka yango (Alliance biblique universelle) na Inde tubilaka malanda ya kukatula zina ya Nzambi na mikanda yina vandaka ti zina yango. Yandi ke tuba nde: “Ba Hindu ke sepelaka ve ti titre Nzambi; bo ke zolaka kuzaba zina ya Nzambi, mpi kana bo me zaba ve zina ya Nzambi, bo lenda tudila yandi ve ntima.” Beto lenda tuba mambu ya mutindu mosi sambu na bantu yonso ya ke sosaka Nzambi. Kuzaba zina ya Nzambi kele mfunu mingi sambu na kumona yandi bonso Muntu ya kieleka, yina beto lenda sosa na kuzaba, kansi ve bonso ngolo mosi ya kukonda mawi. (Kubasika 34:6, 7) Yo yina, Biblia ke tuba nde: “Konso muntu yina ta binga zina ya Yehowa ta guluka.” (Baroma 10:13) Bantu ya ke sambilaka Yehowa fwete sadila zina na yandi!

Ntangu Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu basikaka na 1950 sambu na mbala ya ntete na Kingelesi, yo vandaka diambu mosi ya mfunu mingi. Na bamvula kumi yina landaka, bo basisaka Masonuku ya Kiebreo ndambu-ndambu. Bo ke bingaka mpi Masonuku yango Kuwakana ya Ntama. Na 1961, bo basisaka Biblia ya mvimba na Kingelesi. Diambu ya mfunu kele nde na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa, bo me balulaka zina ya Nzambi “Yehowa” kiteso ya bambala 7 000 na Kuwakana ya Ntama. Diambu ya nkaka ya mfunu kele nde bo me vutulaka zina ya Nzambi bambala 237 na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu to na “Kuwakana ya Mpa.”

Kuvutula zina ya Nzambi na Biblia ke pesaka Nzambi lukumu mpi ke sadisaka beto na kuzaba yandi. Mu mbandu, na Babiblia mingi, bo me balulaka Matayo 22:44 mutindu yai: “Mfumu tubilaka Mfumu na mono.” Na verse yai, nani ke tuba na nani? Kansi na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa, bo me balulaka Matayo 22:44 mutindu yai: “Yehowa tubilaka Mfumu na mono.” Mbalula yai me vutukila mbote-mbote bangogo ya Nkunga 110:1. Mpidina, batangi lenda swaswanisa mbote-mbote Yehowa Nzambi mpi Mwana na yandi.

Watch Tower Bible and Tract Society, kimvuka yina me ndimamaka na bansiku ya Leta mpi ya ke monisaka Bambangi ya Yehowa, muntu me basisaka Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa. Bamvula kuluta nkama, Bambangi ya Yehowa ke niemaka mpi ke kabulaka Babiblia na ntoto ya mvimba. Kimvuka mosi ya Bakristu yina me zabanaka na zina ya Komite Sambu na Mbalula ya Biblia ya Nsi-Ntoto ya Mpa bantu pesaka Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na Bambangi ya Yehowa. Na kisika ya kusosa lukumu na bo mosi, kimvuka yai zolaka nde bantu kuzaba ve bazina na bo, ata na nima ya lufwa na bo.—1 Bakorinto 10:31.

Sambu na nki bo ke bingaka Biblia yai, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa? Bangogo ya luyantiku ya mbalula ya 1950 tubaka nde zina yai ke monisa lukwikilu ya ngolo nde bantu kele “pene-pene ya kukota na nsi-ntoto ya mpa” yina mukanda ya 2 Piere 3:13 ke tubilaka. Bonso kimvuka yai sonikaka, na nsungi yai ya “beto ke katuka na nsi-ntoto ya ntama sambu na kukota na nsi-ntoto ya mpa yina lunungu ta vanda,” yo kele mfunu nde bambalula ya Biblia kupesa “kieleka ya Ndinga ya Nzambi” nzila ya kusema.

Bo balulaka Biblia yai na siki-siki yonso. Bantu yina balulaka Biblia ya Kingelesi sadilaka masonama ya Kiebreo, ya Kiarameye mpi ya Kigreki ya kisina. Bo sadilaka masonama ya kuluta mbote yina bo vandaka na yo.a Bo salaka yonso sambu na kubalula masonama ya ntama mbote-mbote, mpi bo balulaka yo na ndinga yina batangi ya bilumbu yai lenda bakisa kukonda mpasi.

Yo ke yitukisa ve na kumona mutindu bantu ya nkaka ya mayele me kumisaka Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa sambu bo me balulaka yo mbote-mbote mpi na siki-siki yonso. Na 1989, Profesere Benjamin Kedar, muntu mosi ya mayele ya ke salaka bansosa na Kiebreo na Israel, tubaka nde: “Na bansosa ya mono ke salaka sambu na Biblia ya Kiebreo mpi na bambalula ya nkaka, mono ke sadilaka mbala mingi mbalula ya Kingelesi yina bo ke bingaka Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa. Ntangu mono ke sadilaka mbalula yai, mono ke monaka nde bantu yina balulaka yo salaka ngolo sambu na kubasisa mbalula ya siki-siki mpi ya bantu ke bakisaka mbote.”

Na nima ya kubasisa Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na Kingelesi, Bambangi ya Yehowa me balulaka yo na bandinga ya nkaka. Bubu yai, ntalu ya Babiblia yina beto me basisaka na mvimba to na ndambu kele na bandinga kuluta 120. Sambu kisalu yai kusalama mbote, beto me basisaka metode mosi ya kubalula Biblia. Metode yai ke lombaka kutula bangogo ya Biblia ya beto me balula dezia na ordinatere sambu na kusadila yo na ntangu ya kubalula. Beto me salaka departema mosi ya beto ke bingaka Departema ya Bisalu ya Kubalula Mikanda sambu na kusadisa bambaludi. Nto-Kimvuka ya Bambangi ya Yehowa ke twadisaka kisalu ya kubalula Biblia na nsadisa ya Komite Sambu na Kusonika. Kisalu yai ke salamaka nki mutindu?

Ntete, beto ke ponaka kimvuka mosi ya Bakristu yina me kudipesaka na Nzambi sambu na kuvanda bambaludi. Mambu ya me salamaka dezia ke monisa nde kana bambaludi ke sala na kimvuka, na kisika nde konso muntu kusala na lweka na yandi, mikanda ya bo ke balulaka ke vandaka mbote mingi. (Bingana 11:14) Mbala mingi, bambaludi ya Biblia ke vandaka bantu yina ke balulaka dezia mikanda ya Bambangi ya Yehowa. Beto ke longaka bambaludi yai mutindu ya kubalula Biblia mpi mutindu ya kusadila baprograme ya ordinatere ya beto me salaka sambu na kubalula Biblia.

Beto ke longaka bambaludi mutindu bo fwete balula Biblia na siki-siki yonso. Beto ke longaka bo mpi mutindu bo fwete balula Biblia yina bantu ya me longukaka mingi ve lenda bakisa kukonda mpasi. Kana mpila kele, bambaludi ke balulaka bangogo ya masonama ya kisina kaka mutindu yo kele kukonda kubebisa ngindu na yo. Bo ke salaka yo nki mutindu? Beto tala mutindu bo balulaka Biblia ya me katuka kubasika. Bambaludi yantikaka ntete kubalula na Kikongo bangogo yonso ya mfunu ya bo me sadila na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Kingelesi. Na nima, programe ya bo ke sadilaka sambu na kubalula mikanda ke songaka konso ngogo ya Biblia yina ke wakana ti bangogo ya nkaka ya mutindu mosi mpi yina kele ti ntendula mosi. Yo ke songaka mpi bangogo ya kisina ya Kigreki to ya Kiebreo yina bo balulaka na Kingelesi, sambu mbaludi kuzaba mutindu bo balulaka bangogo yango na bisika ya nkaka na Kingelesi. Mambu yai yonso ke sadisaka na kupona bangogo ya Kikongo ya me fwana. Kana bambaludi me manisa kubalula bangogo yai, bo ke yantikaka kubalula Biblia; konso ntangu ya bo ke balulaka verse mosi, ordinatere ke songaka bangogo ya Kikongo ya me fwana yina bo ponaka na luyantiku.

Kansi, kubalula ke tendula ve kaka kuyingisa bangogo ya Kingelesi na bangogo ya Kikongo. Yo ke vandaka kisalu ya ngolo na kupona bangogo ya Kikongo yina ke basisa mbote-mbote bangindu ya Masonuku na konso kisika. Yo ke lombaka kutula dikebi ya ngolo sambu na kuzikisa kana bansa ya Kikongo yina bo ke balula kele mbote mpi ke wakana kibeni ti mutindu bantu ke tubaka. Kisalu ya ngolo yina bambaludi salaka me monana pwelele. Na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya Kikongo, bo me balula Ndinga ya Nzambi na mutindu mosi ya kele mpasi ve na kutanga mpi na kubakisa. Diaka, bo zitisaka mbote-mbote masonama ya ntama ntangu bo vandaka kubalula.b

Beto ke siamisa nge na kutanga mbote-mbote Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa. Nge lenda lomba yo na bantu ya ke basisaka zulunalu yai to nge lenda baka yo na dibundu ya Bambangi ya Yehowa ya kisika yina nge ke zingaka. Ntangu nge ke tanga yo, vanda ti kivuvu nde bo balulaka mambu ya Nzambi mbote-mbote na ndinga na nge. Nge ta mona nde kubasika ya Biblia yai kele diambu mosi ya mfunu ya kimpeve!