Bakapu mpi Baverse Nani Tulaka Yo na Biblia?

KUDIMONA na mabanza nde nge kele Mukristu ya ke zinga na mvu-nkama ya ntete. Ntumwa Polo me tindila dibundu na beno mukanda. Ntangu bo ke tanga yo, nge ke mona nde Polo ke vutukila mbala mingi mambu ya kele na “masonama ya santu,” disongidila Masonuku ya Kiebreo. (2 Timoteo 3:15) Nge ke kuditubila nde: ‘Mono ta zola mpenza kumona verse yina yandi ke tubila.’ Kansi, yo kele ve diambu mosi ya pete. Sambu na nki?

Beto tala mutindu bamaniskri ya “masonama ya santu” vandaka na ntangu Polo vandaka na luzingu. Bo ke monisa maniskri mosi awa na nsi, kitini ya mukanda ya Yezaya ya bo me baka na Barulo ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa. Inki nge ke mona? Bisoni mingi! Yo kele ve na bidimbu ya kupemina. Diaka, yo kele ve na bakapu mpi baverse yina beto ke sadilaka bubu yai.

Bansoniki ya Biblia kabulaka ve Biblia na bakapu to na baverse. Bo sonikaka mambu yonso ya Nzambi vandaka kusonga bo sambu batangi kubakisa nsangu ya mvimba, kansi kitini ve. Keti yo kele ve mambu ya nge ke zolaka kana nge me zwa mukanda mosi ya mfunu ya muntu mosi ya nge ke zolaka? Nge ke tangaka mukanda ya mvimba, kansi kitini ve.

Kansi, sambu bakapu to baverse vandaka ve na Biblia, yo vandaka diambu mosi ya mpasi. Polo sadilaka bangogo bonso, “mutindu bo me sonikaka nde” to “mutindu Yezaya tubaka” sambu na kuswaswanisa mambu ya yandi vandaka kusonika ti mambu ya bantu ya nkaka. (Baroma 3:10; 9:29) Kana muntu me yikanaka ve na kutanga ‘masonama yonso ya santu,’ yo vandaka mpasi sambu yandi zaba nde mambu yango vandaka mambu yina bantu ya nkaka tubaka.

Diaka, ‘masonama yai ya santu’ vandaka ve kaka nsangu mosi ya katukaka na Nzambi. Na nsuka ya mvu-nkama ya ntete ya ntangu na beto, yo kumaka kimvuka ya mikanda 66. Yo yina, batangi mingi ya Biblia bubu yai ke sepelaka na kumona bakapu mpi baverse yina ke sadisaka bo na kuzwa bansangu ya bo ke sosa, mu mbandu, mambu mingi ya bansoniki ya nkaka yina kele na mikanda ya Polo.

Nge lenda kudiyula nde: ‘Nani si tulaka bakapu mpi baverse na Biblia?’

Bantu ke tubaka nde Stephen Langton, muntu mosi ya Angleterre yina vandaka mfumu ya dibundu mpi ya kumaka Episikopo ya Cantorbéry, muntu tulaka bakapu na Biblia. Yandi tulaka yo na luyantiku ya mvu-nkama ya 13 ya ntangu na beto, ntangu yandi vandaka longi na Iniversite ya Paris na France.

Na ntwala nde Langton kubutuka, bantu ya mayele mekaka kusadila bametode mingi sambu na kukabula Biblia na bitini-bitini to na bakapu mpi yo vandaka mingi-mingi sambu na kuzwa mambu ya bo ke sosa kukonda mpasi. Nge lenda yindula mutindu yo vandaka mpasi ve na kuzwa kitini mosi ya masonuku kana bo fwete sosa yo na kapu mosi na kisika ya kusosa yo na mukanda ya mvimba, mu mbandu na mukanda ya Yezaya yina kele ti bakapu 66.

Kansi, kukabula bakapu mpi baverse basisaka mindondo. Bantu ya mayele basisaka mitindu mingi ya kukabula bakapu kansi yo vandaka kuwakana ve. Mu mbandu, bo kabulaka Evanzile ya Marko na bakapu kiteso ya 50. Kansi bubu yai yo kele na bakapu 16. Ntangu Langton kumaka kuzinga na Paris, bana ya nzo-nkanda ya bansi mingi vandaka kuna mpi bo nataka Babiblia ya bansi na bo. Kansi, balongi ya iniversite mpi bana ya nzo-nkanda vandaka kukuka ve kusonga na konso muntu kisika yina bo vandaka kutubila na Babiblia na bo. Sambu na nki? Sambu mutindu bakapu vandaka ya kukabula na Babiblia na bo swaswanaka.

Yo yina, Langton gangaka mutindu ya mpa ya kukabula bakapu. Mukanda mosi (The Book—A History of the Bible) ke tuba nde “batangi mpi bansoniki sepelaka ti metode yai mpi yo panzanaka nswalu na Eropa ya mvimba.” Yandi tulaka bakapu ya beto ke mona na Babiblia mingi bubu yai.

Na nima ya bamvula 300, na kati-kati ya mvu-nkama ya 16, Robert Estienne muntu mosi ya mayele ya France ya ke niemaka mikanda mpi ya me zabanaka mingi kumisaka mambu pete. Lukanu na yandi vandaka nde bantu mingi kulonguka Biblia. Yandi bakisaka nde yo ta vanda mbote mingi kana yandi kabula bakapu mpi baverse kaka mutindu mosi.

Estienne vandaka ve muntu ya ntete ya kukabula Biblia na baverse. Bantu ya nkaka salaka yo dezia na ntwala. Mu mbandu, bamvu-nkama mingi na ntwala nde Estienne kubutuka, bansoniki ya Bayuda kabulaka Biblia ya mvimba ya Kiebreo (to kitini ya Biblia yina bantu ke bingaka Kuwakana ya Ntama) na baverse kansi na bakapu ve. Diaka, metode yai ya kukabula baverse wakanaka ve, kaka mutindu yo vandaka ntete sambu na bakapu.

Estienne sadilaka metode mosi ya mpa sambu na kukabula Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, (kitini yina bantu ke bingaka Kuwakana ya Mpa) na baverse mpi yandi vukisaka yo ti yina vandaka dezia na Biblia ya Kiebreo. Na mvu 1553, yandi basisaka Biblia ya ntete ya mvimba (na Kifalansa). Bakapu mpi baverse na yo vandaka mutindu mosi ti yina kele na Babiblia mingi bubu yai. Bantu ya nkaka zolaka ve mutindu yai ya kukabula baverse. Bo vandaka kutuba nde baverse yai vandaka kukabula masonama na bitini, mpi Biblia vandaka kumonana bonso nde bansa na yo kele ya kukabwana. Kansi, bantu ya nkaka ya ke niemaka mikanda monaka metode yai mbote mpi bo sadilaka yo nswalu.

Kukabula Biblia na bakapu mpi na baverse ke monana ngindu mosi ya pete. Yo kele bonso nde konso verse kele ti “adresi.” Ya kieleka, bo me kabulaka ve bakapu ti baverse na ngolo ya mpeve santu ya Nzambi, mpi na bisika ya nkaka bakapu ti baverse me kabwanaka mbote ve na Biblia. Kansi, bakapu mpi baverse ke sadisaka na kuzaba mambu yina bantu ya nkaka tubaka, na kutenda baverse yina lenda vanda na bantendula ya mfunu to kupesa yo na bantu ya nkaka. Yo kele kaka mutindu beto ke tendaka bangogo to bansa na mukanda mosi sambu na kuyibuka yo.

Ata kukabula bakapu to baverse kele mbote, kuvila ve konso ntangu mfunu ya kubakisa nsangu ya mvimba ya Nzambi. Vanda ti kikalulu ya kutanga bangogo yina kele na ntwala mpi na nima ya baverse na kisika ya kutanga verse mosi mpamba. Kana nge ke sala mutindu yai, nge ta yikana ngolo ti ‘masonama yonso ya santu yina lenda kumisa nge mayele sambu nge guluka.’—2 Timoteo 3:15.