Tina na Lutaninu na Ntwala ya “Mpasi ya Nene”

“Ntangu beno ta mona basoda me kwisa kuziunga bwala Yeruzalemi, . . . bantu yina ta vanda na ntoto ya Yudea, mbote bo tina na ndambu yina kele bangumba.”​—LUKA 21:20, 21.

 1. Sambu na inki bayina kele dyaka bantu ya inza fwete tina nswalu?

SAMBU na bantu yonso yina kele bantu ya inza ya Satana, kutina kele dyambu ya nswalu. Kana bau kezola kuguluka ntangu ngidika ya bima yai takatulama na zulu ya ntoto, bau fwete monisa nzikisa ya kyeleka nde bau mekangama ngolo na lweka ya Yehowa mpi bau kele ve bantu ya inza yina Satana ketambwisa.​—Yakobo 4:4; 1 Yoane 2:17.

2, 3. Inki bangyufula ya kewakana ti bangogo ya Yezu yina kele na Matayo 24:​15-22 beto tatadila bubu?

² Na mbikudulu na yandi ya nene yina metadila nsuka ya ngidika ya bima yai, Yezu monisaka mfunu ya mingi ya kutina ya mutindu yina. Mbala mingi beto ketendulaka mambu yina kele na Matayo 24:​4-14, kansi, mambu yina melanda kele mpi mfunu mingi. Beto kesyamisa beno na kukangula Biblia na beno ntangu yai mpi kutanga bamvese 15 tii na 22.

³ Mbikudulu yai ketendula inki? Na mvunkama yantete, “kima ya mvindu yina kenataka mbungulu” (NW) vandaka inki? Kutelama na yau na “kisika ya santu” (NW) vandaka kuyita kumonisa inki? Ntendula na yau kele inki sambu na beto?

“Bika nde Mutangi Kusadila Luswasukusu”

 4. (a) Daniele 9:27 ketuba nde inki fwanaka kulanda kana Bayuda kubuya Mesya? (b) Ntangu Yezu tubilaka dyambu yango, sambu na inki Yezu tubaka nde, “Bika nde mutangi kusadila luswasukusu”?

⁴ Simba nde na Matayo 24:15 Yezu vandaka kutubila mambu ya sonamaka ntama na mukanda ya Daniele. Na kapu 9 ya mukanda yina kele ti mbikudulu ya yitaka kutubila kukwisa ya Mesya ye mfundusu yina fwanaka kusalama na zulu ya kikanda ya Bayuda sambu bau buyaka yandi. Kitini ya nsuka ya mvese 27 (NW) ketuba nde: “Na zulu ya mapapu ya bima ya mvindu tavanda muntu yina kenataka mbungulu.” Bansiku ya ntama ya Bayuda tubaka nde ndungisa ya kitini yai ya mbikudulu ya Daniele salamaka ntangu Antiochus IV bebisaka tempelo ya Yehowa na Yeruzalemi na mvukama ya zole N.T.B. Kansi Yezu kebisaka nde: “Bika nde mutangi kusadila luswasukusu.” Ata kubebisama ya tempelo na Antiochus IV vandaka ya kyeleka kima ya mvindu kansi mbutu na yau vandaka mbungulu ve​—ya Yeruzalemi, ya tempelo, to ya kikanda ya Bayuda. Ebuna, yau kemonana pwelele nde, Yezu vandaka kukebisa bawi na yandi na kubakisa nde ndungisa ya mambu yina vandaka meluta ve, kansi yau vandaka na makwisa.

 5. (a) Inki mutindu kufwanisa bansangu ya Evanzile kesadisa beto na kuzaba “kima ya mvindu” ya mvunkama ya ntete? (b) Sambu na inki Cestius Gallus nataka basoda ya Roma na kati ya Yeruzalemi na 66 T.B.?

⁵ “Kima ya mvindu” yina lombamaka nde bau kutomatala, vandaka inki? Yau kele mfunu na kuzaba nde nsangu ya Matayo ketuba nde: “Ntangu beno tamona kima ya mvindu yina kenataka mbungulu . . . metelama na kisika ya santu.” Kansi, nsangu ya mutindu mosi yina kele na Luka 21:20 ketuba nde: “Ntangu beno ta mona basoda me kwisa kuziunga bwala Yeruzalemi, beno zaba nde kubika fioti Yeruzalemi ke fwa.” Na 66 T.B., Bakristu ya vandaka kuzinga na Yeruzalemi monaka mambu ya Yezu bikulaka. Ndandana ya mambu ya kukotisaka mavwanga na kati ya Bayuda ti bamfumu ya Roma, nataka Yeruzalemi na kukuma kisika ya mbendumuka kontre Roma. Mbutu vandaka nde, bitumba basikaka na kati ya Yudea, Samaria, Galilea, Dekapoli, ti Fenisia, kumosi mpi na nordi na Siria, ti na sudi na Ezipte. Sambu na kuvutula ngemba na kitini yina ya Kintinu ya Roma, minkangu ya kutwadisamaka na Cestius Gallus tindamaka na kati ya Yeruzalemi yina Bayuda vandaka kubinga “mbanza ya santu.”—Nehemia 11:1; Yezaya 52:1.

 6. Inki mutindu nzikisa monanaka nde, ya kyeleka, “kima ya mvindu” yina lendaka kunata mbungulu vandaka “metelama na kisika ya santu”?

⁶ Minkangu ya Roma vandaka ti kikalulu ya kulwata bidimbu, to bampete, ya bau vandaka kutadila bonso ya santu, kansi ya Bayuda vandaka kutadila bonso biteki. Na kyese yonso, ngogo ya Kiebreo ya mebalulama “kima ya mvindu” na mukanda ya Daniele kesadilamaka ntetentete sambu na biteki mpi lusambu ya biteki.a (Kulonga 29:17) Ata Bayuda salaka kikesa na kutelamanina bau, makesa ya Roma ti biteki na bau ya bampete kotaka na Yeruzalemi na Novembri ya mvu 66 T.B., mpi bandaka na kufwa bibaka ya tempelo na ndambu ya nordi. Ntembe vandaka ve sambu na yau​—“kima ya mvindu” yina lendaka kunata mbungulu ya kimakulu ya Yeruzalemi “telamaka na kisika ya santu”! Kansi inki mutindu muntu lendaka kutina?

Yau Lombamaka Kutina Nswalu!

 7. Inki minkangu ya Roma salaka na kintulumukina?

⁷ Na kintulumukina, mpi nkatu kikuma ya kyeleka na kutadilaka mboninu ya bantu, ntangu yau monikaka nde Yeruzalemi lendaka kubotulama nkatu mpasi, minkangu ya Roma katukaka. Bambendumuki, Bayuda, landaka minkangu ya Roma ya kukatukaka tii na Antipatrisi, na kiteso ya bakilometere 50 katuka na Yeruzalemi. Bau vutukaka. Ntangu bau kumaka na Yeruzalemi, bau vukanaka na tempelo sambu na kusala pula na bau ya bitumba. Mazina ya batoko sonamaka mpi bau yikamisaka bau sambu na kisalu ya kisoda. Keti Bakristu mpi kotaka na bisalu yina? Ata bau buyaka yau, keti yau lombaka nde bau fula na kuvanda na ntoto ya kigonsa ntangu minkangu ya Roma kwisaka kuvutuka?

 8. Inki Bakristu salaka nswalunswalu na kulemfukaka na bangogo ya Yezu ya mbikudulu?

⁸ Bakristu na Yeruzalemi ti na Yudea ya mvimba sadilaka ndongisila ya mbikudulu ya Yezu pesaka bau mpi bau tinaka ntoto ya kigonsa. Yau lombamaka kutina nswalu! Na ntangu ya mbote, bau simbaka nzila mpi kwendaka na ndambu ya bangumba, ziku bankaka kwendaka kuvanda na Pella na ntoto ya Perea. Bayina sadilaka ndongisila ya Yezu salaka ve kilawu ya kuvutuka sambu na kubaka bima na bau ya kinsuni. (Fwanisa ti Luka 14:33.) Na kukatukaka na bamvwandilu ya mutindu yina, ya kyeleka, bankento ya mavumu ti bayina vandaka kunwisa bana, monaka yau nzyetelo ya mpasi na kutambula na makulu. Nsungi ya madidi vandaka penepene kansi yau vandaka mekuma ntete ve, kutina na bau vandaka mpi ve ti lukakilu ya Kilumbu ya Kupema, mpi ata nsungi ya madidi vandaka mefinama, yau vandaka mekuma ntete ve. Bayina kuwaka lukebisu ya Yezu na kutina nswalu, kingaka ve na kuguluka na nganda ya Yeruzalemi ti Yudea. Yau vandaka dyambu ya luzingu to lufwa sambu na bau.​—Fwanisa ti Yakobo 3:17.

 9. Keti Baroma kingaka na kuvutuka dyaka, inki bau salaka?

⁹ Na mvula ya kulandaka, na 67 T.B., Baroma vutukilaka dyaka dyambu ya mvita ti Bayuda. Ntete bau bakaka Galilea. Na mvula ya kulandaka, Yudea panzanaka. Mfinama na mvu 70 T.B., makesa ya Roma zyungaka kibeni Yeruzalemi. (Luka 19:43) Nzala kumaka ya kuluta mingi. Bayina kangamaka na kati ya mbanza kumaka kuyinana bamosi na bankaka. Muntu yonso yina vandaka kumeka kutina, bau vandaka kufwa yandi. Mambu ya bau monaka vandaka kaka mutindu Yezu tubaka, “mpasi ya nene.”​—Matayo 24:21.

10. Kana beto metanga ti luswasukusu, inki yankaka beto tazaba?

¹⁰ Keti mambu yai lungisaka na bumvimba mambu ya Yezu bikulaka? Ve, mambu ya kuluta mingi vandaka na makwisa. Kana, mutindu Yezu kebisaka, beto metanga Masonuku ti luswasukusu, beto takonda ve kuzaba ndungisa na yau ya kekwisa. Beto mpi tayindula ngolo na mutindu yau metadila luzingu na beto.

“Kima ya Mvindu” ya Ntangu Yampa

11. Na inki mikapu yankaka zole Daniele tubilaka “kima ya mvindu,” ebuna yau ketubila inki nsungi ya ntangu?

¹¹ Tula dikebi na dyambu yai nde, na kuyika na yina ya beto monaka na Daniele 9:​27, na Daniele 11:31 ti 12:​11, kele ti mambu ya ngika yina ketubila “kima ya mvindu yina kenataka mbungulu.” Na bisika yai yonso zole, bau metubila ve mbungulu ya Yeruzalemi. Ya kyeleka, mambu ya metubama na Daniele 12:11 kemonana na nima ya bamvese zole yina ketubila “ntangu ya nsuka.” (Daniele 12:9) Beto kezingaka na ntangu ya mutindu yina tuka 1914. Yau yina, beto kele na mfunu ya kubakisa “kima ya mvindu yina kenataka mbungulu” ya bilumbu yai, yempi kundima nde beto kele na kubasikaka na ntoto ya kigonsa.

12, 13. Sambu na inki yau mefwana mpenza na kutubila Société des Nations bonso “kima ya mvindu” ya bilumbu yampa?

¹² “Kima ya mvindu” ya ntangu yampa kele inki? Nzikisa ya sikisiki kemonisa nde kele Société des Nations, yina yantikaka kusala na 1920, bilumbu fyoti na nima ya luyantiku ya ntangu ya nsuka ya inza. Kansi, inki mutindu yau lendaka kuvanda “kima ya mvindu yina kenataka mbungulu”?

¹³ Yibuka, ngogo ya Kiebreo sambu na “kima ya mvindu” kesadilamaka na Biblia ntetentete na biteki mpi bisalu ya kewakana ti biteki. Keti bau sambilaka mpi Société des Nations bonso kiteki? Ee, yau salamaka! Bamfumu ya mabundu tulaka yau na “kisika ya santu,” ye balandi na bau bandaka kupesa yau vumi ya kyeleka. Lukutakanu ya Kimvuka ya Mabundu ya Kristu na Amerika tubaka nde Société des Nations vandaka “Lumonisu ya Kimfumu ya Nzambi na zulu ya ntoto na nzila ya politiki.” Kinzonzi ya États-Unis yambaka mikanda ya mpila na mpila ya katukaka na bimvuka ya mabundu sambu na kusyamisa yandi na kundima Ngwakana ya Société des Nations. Kimvuka ya Babatiste, ya Bakongregasioniste, ti ya Bapresbiterie na Angleterre sikisaka yau bonso “kisadilu mosi kaka sambu na kuzwa [ngemba na zulu ya ntoto].”​—Tala Kusonga 13:​14, 15.

14, 15.Na inki mutindu Société des Nations, na nima Nations Unies, kwisaka kuvanda “na kisika ya santu”?

¹⁴ Kimfumu ya Mesya ya Nzambi yitaka kutulama na zulu na 1914, kansi makanda landaka kunwana sambu na kimfumu na bau mosi. (Nkunga 2:​1-6) Ntangu Société des Nations tulamaka, bansi yina nwanaka mvita ya ntete ya inza, kumosi ti bamfumu ya mabundu yina sampulaka minkangu na bau, monisaka nde bau buyaka nsiku ya Nzambi. Bau vandaka kutula ve kivuvu na Kristu bonso Ntotila. Yau yina, bau pesaka na kimvuka ya bantu, kisalu ya Kimfumu ya Nzambi; bau tulaka Société des Nations na “kisika ya santu,” kisika na yau ve.

¹⁵ Bonso kiyingilu ya Société des Nations, Nations Unies kwisaka kusalama na Oktobri 24, 1945. Na nima, bapapa ya Roma yambaka Nations Unies bonso “kivuvu ya nsuka ya ngwisana mpi ya ngemba” mpi “kisika ya bantu yonso ya kuluta ngemba mpi lunungu.” Ee, Société des Nations, kumosi ti kiyingilu na yau, Nations Unies, kumaka mpenza kiteki, “kima ya mvindu” na meso ya Nzambi ti ya bantu na yandi.

Kubasika Wapi Sambu na Kutina?

16. Bubu yai yau kelomba nde bazola lunungu kubasika na kati ya inki?

¹⁶ Na ‘kumonaka’ yau, na kubakisaka disongidila ya organizasio ya inza ya mvimba yina mpi mutindu yau kele na kubaka lusambu ya biteki, bantu ya kezolaka lunungu kele na mfunu ya kutina sambu na lutaninu. Kutina inki yango? Kutina kima yina kele kifwani ya Yeruzalemi ya konda kwikama bubu yai, yina kele Kikristu, mpi kutina Babilone ya Nene ya mvimba, ngidika ya inza ya mvimba ya lusambu ya luvunu.​—⁠Kusonga 18:⁠4.

17, 18.Inki mbungulu “kima ya mvindu” ya bilumbu yai tanata?

¹⁷ Yibuka mpi nde, na mvunkama ya ntete, ntangu minkangu ya Roma ti bampete na yau ya biteki tulaka makulu na kati ya mbanza ya santu ya Bayuda, yau vandaka sambu na kupanza Yeruzalemi ti ngidika na yau ya lusambu. Na bilumbu na beto, mbungulu takwisa ve na zulu ya mbanza mosi to na zulu ya Kikristu mpamba, kansi na zulu ya ngidika ya mvimba ya lusambu ya luvunu.​—Kusonga 18:​5-8.

¹⁸ Na Kusonga 17:16 (NW), yau tubamaka na ntwala nde mbisi ya mfinda yina ya langi ya ekarlati, yina kele Nations Unies, tabalukila Babilone ya Nene yina kele bonso nkento ya ndumba mpi tafwa yandi na nku yonso. Na kutuba mosi ya kifwani, yau ketuba nde: “Bibongo kumi yina ya nge monaka, mpi mbisi ya mfinda, yau tayina ndumba mpi yau tamwanga yandi mpi tabikisa yandi kinkonga mpi tadya misuni na yandi yonso mpi tayoka yandi ya mvimba ti tiya.” Dyambu yango yai ti boma na kuwa tatendula inki. Yau tavanda nsuka ya lusambu ya luvunu ya mutindu yonso na zulu ya bitini yonso ya ntoto. Ya kyeleka, yau tamonisa nde mpasi ya nene meyantika.

19. Inki bimvuka kewakanaka ti Nations Unies, tuka kugangama na yau, ye sambu na inki dyambu yango kele mfunu?

¹⁹ Yau kele mfunu na kuzaba nde, banda ntangu ya Nations Unis yantikaka na kusala na 1945, bimvuka ya bantu, yina kendimaka ve Nzambi ti lusambu, kumaka bamambere na yau ya ngolo. Na bantangu mingi na ntoto ya mvimba, bimvuka ya ngolo ya mutindu yina kevandaka bisadilu ya kekandikaka to kefwaka mambu ya metala lusambu. Kansi, na mwa bamvula ya meluta, luyalu meyambulaka kunyokula bimvuka ya lusambu na bisika mingi. Na bantu yankaka, yau kemonanaka bonso lusambu kele dyaka na kigonsa ve.

20. Inki lukumu mabundu ya inza mekudipesaka?

²⁰ Kansi, mabundu ya Babilone ya Nene kefula na kuvanda ngolo ya mavwanga na kati ya inza. Bantu-dyambu ya bazulunalu kesadisaka mbala mingi na kuzaba bimvuka ya mvita ti ya mbendumuka na luyalu, na kutangaka dibundu ya bau mekwelaka. Bapolisi ya dyambu ya kugonda ti basoda mekotaka na batempelo sambu na kusukisa bitumba na kati ya bimvuka ya mabundu yina kemenganaka. Bimvuka ya lusambu mepesaka mbongo sambu na kusala revolisio ya politiki. Bimbeni ya mabundu mebedisaka bikesa ya Nations Unies kesalaka sambu na kubumba ngwisana na kati ya bimvuka ya makanda. Na kulandaka lukanu ya ngemba ti lutaninu, bimvuka na kati ya Nations Unies kezolaka ve kumona ata dyambu mosi ya lusambu yina ketula lukakilu na mambu na bau.

21. (a) Nani tazenga kana inki ntangu Babilone ya Nene fwete fwa? (b) Inki muntu fwete sala nswalunswalu na ntwala ya ntangu yina?

²¹ Kele dyaka ti kima yankaka ya mfunu ya kutadila. Ata kele “bibongo” ya basoda yina tabasika na Nations Unies tasadilama sambu na kufwa Babilone ya Nene, mbungulu yina tavanda lumonisu ya nkanu ya Nzambi. Nkanu yina tazengana na ntangu ya Nzambi yandi mosi metulaka. (Kusonga 17:17) Na ntangu yai, inki beto fwete sala? “Basika na kati na yau”​—basika na kati ya Babilone ya Nene​—Biblia kepesa mvutu.​—Kusonga 18:4.

22, 23. Kutina ya mutindu yina kelomba inki?

²² Kutina yai sambu na lutaninu kele ve kusoba bisika, mutindu Bakristu ya Bayuda salaka ntangu bau basikaka na Yeruzalemi. Yau kele kubasika na kati ya mabundu ya Kikristu, ee, na kati ya bitini yonso ya Babilone ya Nene. Yau ketendula kukabwana ya mvimba kaka ve ti bimvuka ya lusambu ya luvunu, kansi kukabwana mpi ti malongi na yau mpi ti mpeve ya yau kebutaka. Yau kele kutina sambu na kukota na kisika ya lutaninu na kati ya organizasio teokratike ya Yehowa.​—Efezo 5:​7-11.

²³ Ntangu bansadi ya Yehowa ya kupakulama bakisaka na mbala ya ntete nde Société des Nations vandaka kima ya mvindu ya bilumbu yai, na nima ya Mvita ya I ya Inza, inki bau salaka? Bau vandaka meyita kufwa binkundi na bau ti mabundu ya Kikristu. Kansi, bau bakisaka malembemalembe nde bau vandaka dyaka kusadila bansiku mpi bisalu yankaka ya Kikristu, bonso kusadila kulunsi mpi kuta Nkinsi ya Lubutuku, ti bankinsi yankaka ya mimpani. Ntangu bau zabaka kyeleka na mambu yai, bau salaka nkatu kusukinina. Bau sadilaka ndongisila ya Yezaya 52:11: “Beno basika na Babilonia, beno katuka pana beno kwenda! Beno kusimba diaka ve bima na bo ya mvindu, beno katuka na kati ya bantu yina! Beno bayina ke nataka bima ya Nzo-Nzambi, beno bika ve nsiku kusimba beno.”

24. Mingimingi kubanda 1935, banani mekwisaka kuvutuka na kutina?

²⁴ Mingimingi kubanda 1935 tii bubu yai, kimvuka ya keyela ya bankaka, bantu ya kuyambaka kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na paladisu ya ntoto, bandaka kusala mutindu mosi. Bau mpi ‘monaka kima ya mvindu metelama na kisika ya santu,’ ebuna bau bakisaka yina yau songidilaka. Na nima ya kubaka nzengolo na bau, bau fwanzaka mazina na bau na mikanda ya bimvuka ya lusambu yina kele bitini ya Babilone ya Nene.​—2 Korinto 6:​14-17.

25. Inki melombama na zulu ya kuzenga bansinga yonso yina lenda kangisa muntu ti lusambu ya luvunu?

²⁵ Kansi, kubasika na Babilone ya Nene kelomba ve kaka kubikisa lusambu ya luvunu; mambu melombama mingi. Yau kelomba mpi ve kaka kukwenda na balukutakanu na Nzo ya Kimfumu, to kukwenda na kisalu ya kusamuna mbala mosi to zole na ngonda; mambu melombama mingi. Muntu lenda vanda na kinsuni ya kubasika na Babilone ya Nene, kansi, keti ya kyeleka mpenza yandi mebikisa yau? Keti yandi megambuka na inza yina Babilone ya Nene kele kitini ya kuluta mfunu? Keti yandi mekangama kaka na mambu ya kemonisaka mpeve ya Babilone ya Nene​—⁠mpeve yina kefwa bansiku ya lunungu ya Nzambi? Keti yandi kebakaka bansiku yina ketadila mansoni ti kwikama na makwela bonso kima mosi ya nsaka? Keti yandi ketadilaka bampusa na yandi mosi ti zola ya bimvwama kuluta bampusa ya kimpeve? Yandi fwete kudibika ve na kulanda mbandu ya ngidika ya bima yai.​—Matayo 6:24; 1 Piere 4:​3, 4.

Kima Mosi Ve Kukangisa Nge na Kutina!

26. Inki tasadisa beto na kusuka ve na kubanda kutina, kansi na kumanisa yau mbotembote?

²⁶ Na kutina na beto sambu na lutaninu, yau kele mfunu nde beto yindula ve ti mpusa yonso bima yina beto mebikisaka. (Luka 9:62) Beto fwete tula mabanza ti ntima na beto ya kukangama na zulu ya Kimfumu ya Nzambi ti lunungu na yau. Keti beto mesila na kumonisa lukwikilu na beto na kusosaka ntete bima yai, na kutulaka ntima nde Yehowa tasakumuna kisalu ya kwikama ya mutindu yina? (Matayo 6:​31-33) Balukwikilu na beto yina kele ti lufulu na Masonuku fwete pusa beto na lukanu ya mutindu yina awa ya beto kekinga kubwa ya mambu ya mfunu na inza.

27. Sambu na inki yau kele mfunu na kuyindula mbotembote na yina metala ngyufula ya kele awa?

²⁷ Nkanu ya Nzambi tabanda kuzengama ti mbungulu ya Babilone ya Nene. Kintinu ya inza ya mvimba ya lusambu ya luvunu yina kele bonso nkento ya ndumba tafwanzana kimakulu. Ntangu yina mefinama kibeni! Pozisio na beto muntu na muntu tavanda inki na ntangu ntangu yina ya mfunu takwisa? Mpi, beto tamonika inki kisika, na nsuka ya mpasi ya nene, ntangu ndambu ya mebikala ya ngidika ya Satana tafwa? Kana beto mesala kima ya melombama ntangu yai, beto tavanda na luguluku. Yehowa kesonga beto nde: “Muntu yina ke wilaka mono, yandi ta vanda mbote, yandi ta zinga na ngemba, boma ve.” (Bingana 1:33) Na kulandaka kusadila Yehowa na kwikama mpi na kyese yonso na nsungi ya nsuka ya ngidika yai, beto lenda kuka na kusadila Yehowa mvula na mvula.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

◻ Inki kele “kima ya mvindu” ya ntangu yai?

◻ Na inki sansa “kima ya mvindu” kele “na kisika ya santu”?

◻ Inki melombama na kutina sambu na lutaninu?

◻ Sambu na inki dyambu ya mutindu yina fwete salama ntinuntinu?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 1]

Sambu na kuguluka, yau lombaka nde balandi ya Yezu kutina nkatu kusukinina