Tanga Ndinga ya Nzambi ye Sadila Yandi na Kyeleka

“Longa mono, O Yehowa, banzila na nge. Mono tatambula na kyeleka na nge.”​—NKUNGA 86:11, NW.

 1. Inki nimero yantete ya zulunalu yai tubaka ntetentete sambu na kyeleka?

YEHOWA ketindaka nsemo ti kyeleka. (Nkunga 43:3) Yandi kepesaka beto mpi ndenda ya kutanga Ndinga na yandi. Nimero yantete ya zulunalu yai​—Yuli 1879 (Kingelesi)​—tubaka nde: “Kyeleka, bonso kakintuntu ya fyoti na ntoto-makanga ya luzingu, kele ya kuzyungama mpi mingimingi ya kubebisama na kuyela mingi ya matiti ya bifu. Kana nge mezwa yau, nge fwete landa kaka kulungalala. Kana nge kezola kumona kitoko na yau, nge fwete sakula matiti ya bifu ti banti ya nsende ya nkabisa. Kana nge kezola kuvanda na yau, nge fwete kita sambu na kubaka yau. Kusepela ve kaka sambu na kakintuntu mosi ya kyeleka. Kana kintuntu mosi vandaka ya kukuka, mfunu ya kusala yankaka zolaka kuvanda ve. Landa na kuvukisa, landa na kusosa.” Kutanga ti kulonguka Ndinga ya Nzambi kepesa beto ndenda ya kuzwa nzayilu ya sikisiki mpi kutambula na kyeleka na yandi.​—Nkunga 86:11.

 2. Mbutu vandaka inki ntangu Esdrasi ti bantu yankaka tangilaka Bayuda Ndinga ya Nzambi na Yeruzalemi ya ntama?

² Na nima, lutungululu ya bibaka ya Yeruzalemi na 455 N.T.B., nganga-Nzambi Esdrasi ti bantu yankaka tangilaka Bayuda Nsiku ya Nzambi. Yau landanaka ti Nkinsi ya kyese ya Bisasa, mfunguna ya masumu, na kusukisaka ti ‘kuwakana sambu na kulanda bansiku ya Nzambi.’ (Nehemia 8:1–10:1) Beto ketanga nde: “Bau landaka kutanga mukanda na ndinga ya ngolo, kutanga nsiku ya Nzambi ya kyeleka, na kuyalumunaka yau, mpi na kutulaka ntendula na kati na yau; mpi bau landaka kupesa ntendula na lutangu.” (Nehemia 8:8, NW) Bantu yankaka kepesaka dibansa nde Bayuda vandaka kubakisa Kiebreo mbote ve mpi nde bau tendulaka na Kiarameye. Kansi mukapu kemonisa ve ata fyoti ngindu ya ntendula ya bangogo. Esdrasi ti bankaka yalumunaka Nsiku na mpila nde bantu kubakisa minsiku na yau mpi kusadila yau. Mikanda ya Bukristu mpi balukutakanu kesadisaka sambu na ‘kutula ntendula na kati’ ya Ndinga ya Nzambi. Bankuluntu ya meponamaka mpi yina “zaba mbote na kulonga” kesalaka mutindu mosi.​—1 Timoteo 3:​1, 2; 2 Timoteo 2:24.

Mambote ya Kezingaka Mingi

 3. Tanga mwa mambote ya beto kebukaka na lutangu ya Biblia?

³ Kana mabuta ya Bakristu ketanga Biblia kumosi, na ntembe ve, bau fwete mona mambote ya kezingaka mingi. Bau keyikana ti bansiku ya Nzambi mpi kelonguka bukyeleka ya malongi, bambikudulu, ti bantu-dyambu yankaka. Na nima ya lutangu ya kitini mosi ya Biblia, mfumu ya dibuta lenda yula nde: Inki mutindu dyambu yai lenda simba beto? Inki mutindu yau kewakana ti malongi yankaka ya Biblia? Inki mutindu beto lenda sadila mambu yai na kusamuna nsangu ya mbote? Dibuta kebakaka mayele ya mingi na lutangu ya Biblia kana bau kesala bansosa na kusadilaka Publications de la Société Watch Tower​—Index to ba index ya kele na nsuka ya mikanda. Bau lenda tala mukanda Auxiliaire pour une meilleure intelligence de la Bible sambu na kubaka mambote.

 4. Inki mutindu Yozue lendaka kusadila dilongi ya sonamaka na Yozue 1:8?

⁴ Minsiku ya kebakama na Biblia lenda twadisa beto na luzingu. Kuluta dyaka, kutanga mpi kulonguka bansonama ya santu ‘lenda pesa beto mayele yina ta gulusa beto.’ (2 Timoteo 3:15) Kana beto kupesa nzila na Ndinga ya Nzambi yau twadisa beto, beto talanda kutambula na kyeleka na yandi mpi bampusa na beto ya lunungu talungana. (Nkunga 26:3; 119:130) Ata mpidina, beto fwete sosa mbakisa, mutindu kilandi ya Moize, Yozue, salaka. Yau lombaka nde “Mukanda ya Bansiku” kukatuka ve na munoko na yandi, mpi nde yandi tanga yau mwini ti mpimpa. (Yozue 1:8) Kubikisa ve “Mukanda ya Bansiku” kukatuka na munoko na yandi tendulaka nde, Yozue lendaka kubikisa ve na kutela bankaka bima ya kutemuka yina yau vandaka kutuba. Kutanga Nsiku mwini ti mpimpa tendulaka nde yau vandaka kulomba nde Yozue kufimpa yau mpi kulonguka yau. Mutindu mosi, ntumwa Polo syamisaka Timoteo na “kudipesa”​—na kufimpa—ndyatilu, kisalu, mpi malongi na yandi. Bonso nkuluntu Mukristu, yau lombaka nde Timoteo kukeba ntete sambu luzingu na yandi kuvanda mbandu mpi nde malongi na yandi kuvanda kyeleka.​—1 Timoteo 4:15.

 5. Inki kima kele mfunu kana beto kezola kuzwa kyeleka ya Nzambi?

⁵ Bakyeleka ya Nzambi kele kimvwama ya ofele. Kuzwa yau kelombaka kutimuna, kusosa ntangu yonso na Masonuku. Kaka bonso bana na nzo-nkanda ya Longi ya Nene, beto kebaka mayele mpi kebakisa boma ya luzitu ya Yehowa. (Bingana 1:7; Yezaya 30:​20, 21) Ya kyeleka, beto fwete baka nzikisa ya mambu na Masonuku. (1 Piere 2:​1, 2) Bayuda na Berea “vandaka na mabanza ya mbote kuluta mabanza ya bantu ya Tesalonika, sambu bo ndimaka nsangu ya Nzambi na Luzolo yonso. Konso kilumbu bo vandaka kuzikisa mbote-mbote na Mukanda ya Nzambi sambu na kutala kana mambu yina ya Paulo vandaka kutuba vandaka kwenda kiteso mosi.” Yandi nganinaka ve bantu ya Berea kansi yandi sikisaka bau sambu bau salaka mpila yina.—Bisalu 17:​10, 11.

 6. Sambu na inki Yezu monisaka nde Bayuda yankaka bakaka ve mambote ya kulonguka Masonuku?

⁶ Yezu songaka Bayuda yankaka nde: “Beno ke longukaka Mukanda ya Nzambi, sambu beno ke banzaka nde beno ta zwa moyo ya mvula na mvula na yo; kisi yo ke tubaka kitemwe sambu na mono! Kansi beno ke zolaka ve kwisa na mono sambu na kubaka moyo ya mvula na mvula.” (Yoane 5:39, 40) Bau vandaka kutanga Masonuku ti ngindu ya mbote​—nde yau lendaka kunata bau na luzingu. Ya kyeleka, Masonuku vandaka ti bambikudulu ya Mesya yina vandaka kumonisa Yezu bonso nzila ya luzingu. Kansi Bayuda buyaka yandi. Yau yina, kulonguka na bau ya Masonuku natilaka bau mambote ve.

 7. Inki kele mfunu na kuyela na mbakisa ya Biblia, ye sambu na inki?

⁷ Sambu na kuyela na mbakisa na beto ya Biblia, beto kele na mfunu ya lutwadisu ya mpeve to ngolo ya kisalu ya Nzambi. “Mpeve . . . ke talaka mambu yonso, ata mabanza yina me bumbanaka [“ya mudindu,” NW] ya Nzambi,” sambu na kubasisa ntendula na yau. (1 Korinto 2:10) Yau lombamaka nde Bakristu na Tesalonika “kutala mambu yonso mbote-mbote” na bambikudulu ya bau waka. (1 Tesalonika 5:​20, 21) Ntangu Polo sonikilaka bantu ya Tesalonika (mfinama na mvu 50 T.B.), kitini ya Masonuku ya Kigreki ya kusonama vandaka kaka Evanzile ya Matayo. Ebuna, bantu ya Tesalonika ti ya Berea vandaka kutala mambu yonso mbote-mbote, ziku na kuzikisaka na La Septante, mbalula ya Kigreki ya Masonuku ya Kiebreo. Yau lombaka nde bau kutanga mpi kulonguka Masonuku, beto mpi kiteso mosi.

Mfunu Sambu na Bantu Yonso

 8. Sambu na inki bankuluntu ya kuponama fwete luta na nzayilu ya Biblia?

⁸ Bankuluntu ya kuponama fwete luta na nzayilu ya Biblia. Bau fwete “zaba mbote na kulonga” mpi fwete ‘landa kaka nsangu yina ya beto lunga kutula ntima.’ Yau lombaka nde nkengi Timoteo ‘kuzabisa nsangu ya kieleka mbote-mbote.’ (1 Timoteo 3:2; Tito 1:9; 2 Timoteo 2:15) Mama na yandi Enise, ti nkaka na yandi ya nkento Loisi longaka yandi bansonama ya santu tuka kileki, na kukotisaka na ntu na yandi ‘lukwikilu ya kieleka,’ ata tata na yandi vandaka nkwikidi ve. (2 Timoteo 1:5; 3:15) Batata Bakristu fwete yedisa bana na bau na “malongi ti mambu ya [Yehowa, NW],” mpi ntetentete bankuluntu yina kele batata, ‘bana na bo fweti vanda bakristo; bo lenda kumona bo ve bonso bana ya mubulu [“bansadi ya pite,” NW] to bonso bana yina ke wilaka batata ti bamama na bo ve.’ (Efezo 6:4; Tito 1:⁠6) Nkatu kulanda mvwandilu na beto, na yau, beto fwete nata nsaka ve na dyambu ya kutanga, kulonguka, mpi kusadila Ndinga ya Nzambi.

 9. Sambu na inki kulonguka Biblia na kimvuka ti bankundi Bakristu?

⁹ Beto fwete longuka mpi Biblia na kimvuka ti bampangi bankwikidi. Polo zolaka nde Bakristu ya Tesalonika kusolula bandongisila na yandi bamosi ti bankaka. (1 Tesalonika 4:18) Sambu na kutomisa mbakisa na beto ya kyeleka, kima ya kuluta mbote kele kuvukana ti balongoki yankaka ya mekudipesaka na kuzikisa Masonuku. Kingana yai kele ya kyeleka: “Muntu ke pesaka mayele na muntu yankaka mutindu bibende ke pesaka makasi na bibende ya nkaka.” (Bingana 27:17) Kisadilu ya kibende lenda baka matadi kana bau kesadila yau ve mpi ketula yau makasi ve. Mutindu mosi, beto kele na mfunu ya kuvukana mbala na mbala mpi kupesana mayele na kukabulaka nzayilu yina beto mebaka na lutangu, na kulonguka, mpi na kufimpa Ndinga ya kyeleka ya Nzambi. (Baebreo 10:24, 25) Kuluta dyaka, yai kele nzila ya lenda ndimisa muntu nde yandi kebaka mambote ya bansemo ya kimpeve ya kebasika.​—Nkunga 97:11; Bingana 4:18.

10. Inki kele disongidila ya kutambula na kyeleka?

¹⁰ Na kulonguka na beto ya Masonuku, Beto lenda samba Nzambi sambu na yau, mutindu muyimbi-bankunga salaka: “Tindila mono mwinda na nge ti kieleka na nge, yo nata mono.” (Nkunga 43:3) Kana beto kezola kundimama na Nzambi, beto fwete tambula na kyeleka na yandi. (3 Yoane 3, 4) Yau kelomba kulanda malombu na yandi mpi kusadila yandi na kwikama ti masonga. (Nkunga 25:4, 5; Yoane 4:23, 24) Beto fwete sadila Yehowa na kyeleka, mutindu yau memonisama na Ndinga na yandi, mpi metendulama pwelele na mikanda ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” (Matayo 24:​45-47, NW) Yau kelomba nzayilu ya sikisiki ya Masonuku. Ebuna, inki mutindu beto fwete tanga mpi kulonguka Ndinga ya Nzambi? Keti beto fwete tanga yau kubanda na Kuyantika Kapu 1, mvese 1, mpi kulanda ndonga tii na nsuka ya mikanda yonso 66? Ee, Mukristu yonso yina kele na Biblia ya mvimba na ndinga na yandi fwete tanga yau kubanda na Kuyantika tii na Kusonga. Lukanu na beto ntangu beto ketanga Biblia ti mikanda ya Bakristu fwete vanda ya kuyedisa mbakisa na beto ya bakyeleka ya mingi ya Masonuku yina Nzambi mepesaka beto na nzila ya ‘mpika ya kwikama.’

Tanga Ndinga ya Nzambi na Ndinga ya Ngolo

11, 12. Sambu na inki yau kele mfunu na kutanga Biblia na ndinga ya ngolo na balukutakanu?

¹¹ Beto lenda tanga na ntima kana beto kele beto mosi. Kansi, na ntangu ya ntama, lutangu ya muntu yandi mosi vandaka kusalama na ndinga ya ngolo. Bonso ndingisi (eunuque) ya Etiopia vandaka na pusupusu na yandi, evanzelizatere Filipi waka yandi ketanga mbikudulu ya Yezaya. (Bisalu 8:27-30) Ngogo ya Kiebreo yina mebalulama “kutanga” ketendula ntetentete “kubinga.” Yau yina, bayina yonso kekukaka ve kutanga na ntima mpi kubakisa kima ya bau ketanga, lenda lemba nitu ve na kutuba konso ngogo na ndinga ya ngolo. Kima ya mfunu kele kulonguka kyeleka na kutangaka Ndinga ya kusonama ya Nzambi.

¹² Yau kele mfunu mingi na kutanga Biblia na ndinga ya ngolo na balukutakanu ya Bakristu. Ntumwa Polo syamisaka nkundi na yandi ya kisalu Timoteo nde: “Kudipesa na kutanga . . . na meso ya bantu yonso, [na kulongisila, NW], na kulonga.” (1 Timoteo 4:13) Polo songaka Bakristu ya Kolosai nde: “Kana beno me tanga mukanda yai imene, beno sala na mpila nde bantu ya dibundu ya Laodisea kutanga yo mpi. Beno mpi, beno fweti tanga mukanda yina ya bantu ya bwala Laodisea ta tindila beno.” (Kolosai 4:16) Kusonga 1:3 ketuba nde: “[Kyese kele na muntu yina ketanga na ndinga ya ngolo bangogo ya mbikudulu yai, NW] ti ke landaka mambu ya bo sonikaka na mukanda yai. Sambu ntangu ya mambu yai yonso zola kwisa kubwa, yo me kuma penepene.” Yau yina, mutubi na ntwala ya bantu yonso fwete tanga mikapu ya Biblia sambu na kupesa nzikisa ya mambu yina yandi ketubila dibundu.

Kulonguka Biblia na Bantu-dyambu

13. Inki kele mutindu ya keyedisaka ngolo kulonguka ya kyeleka ya Masonuku, ye inki lenda sadisa beto na kuzaba bisika mikapu kele?

¹³ Kulonguka na bantu-dyambu kele mutindu ya keyedisaka ngolo kulonguka ya kyeleka ya Masonuku. Babuku ya concordance, balisiti ya bangogo ya kufwanana ya Biblia na ndonga ya bisono (a-z), mukanda, kapu, mvese kisika yau kele, kekumisa mambu pete na kufwanisa mambu ya ketadila ntu-dyambu mosi. Mpi nge lenda wakanisa mikapu ya mutindu yina, mosi ti yankaka, sambu Munkwa Biblia yandi mosi ketubaka ve minoko zole (contradiction). Na nsadisa ya mpeve santu na yandi, Nzambi pesaka mpeve na kiteso ya bantu 40 sambu bau sonika Biblia, na nsungi mosi ya kiteso ya bamvunkama 16, ebuna kulonguka yau ntu-dyambu na ntu-dyambu, kele mutindu mosi ya kulonguka kyeleka yina memonanaka ya kuluta kitoko na bantangu yonso.

14. Sambu na inki kulonguka Masonuku ya Kiebreo ti ya Kigreki kumosi?

¹⁴ Ntonda na beto sambu na kyeleka ya Biblia fwete pusa beto na kutanga mpi kulonguka Masonuku ya Kigreki ya Bukristu kumosi ti Masonuku ya Kiebreo. Yau tamonisa inki mutindu Masonuku ya Kigreki kekwelana ti lukanu ya Nzambi mpi tamwanga nsemo na zulu ya bambikudulu ya Masonuku ya Kiebreo. (Roma 16:​25-27; Efezo 3:​4-6; Kolosai 1:26) Les Saintes Écritures​—Traduction du monde nouveau kele kisadilu ya mfunu mingi na dyambu yai. Bansadi ya kudipesa ya Nzambi bantu yidikaka yau; bau sadilaka nzayilu ya mingi ya bansonama ya kisina ya Biblia, ya mambu na yau ya nkenda, ti ya bantubilu na yau ya bingana. Bisadilu ya kulongukila Biblia yina Yehowa mepesaka na nsadisa ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kele mpi mfunu.

15. Inki mutindu nge lenda pesa nzikisa nde yau kele mbote na kubaka bantela na bisika ya kuswaswana na Biblia?

¹⁵ Bankaka lenda tuba nde, ‘Mikanda na beno mefulukaka ti bantela ya Biblia, kansi sambu na inki beno kebakaka yau bisakasaka na Biblia?’ Na kubakaka bantela na bisika ya kuswaswana na kati ya mikanda 66 ya Biblia, mukanda kevukisa banzikisa mingi sambu na kumonisa bukyeleka ya dilongi. Yezu yandi mosi sadilaka mutindu ya kulonga yai. Ntangu yandi salaka Disolo na yandi na zulu ya Ngumba, yandi sadilaka bantela 21 ya Masonuku ya Kiebreo. Disolo yina vandaka ti bantela tatu ya Kubasika, zole ya Levi, mosi ya Kutanga, sambanu ya Kulonga, mosi ya 2 Bantotila, iya ya Bankunga, tatu ya Yezaya, ye mosi ya Yeremia. Na kusalaka mutindu yina, keti Yezu vandaka ‘kutuba mpambampamba’? Ve, sambu ‘yandi vandaka kulonga ve bonso balongi na bo ya Bansiku, kansi yandi vandaka kulonga ti kiyeka.’ Yau vandaka buna sambu Yezu simbisaka malongi na yandi ti kiyeka ya Ndinga ya Nzambi ya kusonama. (Matayo 7:29) Polo salaka mpi mutindu mosi.

16. Inki bantela ya Masonuku Polo sadilaka na Roma 15:7-13?

¹⁶ Na mukapu ya kele na Roma 15:​7-13, Polo bakaka bantela na bitini tatu ya Masonuku ya Kiebreo​—na Nsiku, na Bambikudi, ti na Bankunga. Yandi monisaka nde Bayuda ti Bantu ya Makanda fwete kumisa Nzambi, ye Bakristu fwete yamba bantu ya makanda yonso. Polo tubaka nde: “Beno yambana mbote, mutindu Kristo yambaka beno. Mono ke tubila beno nde Kristo kwisaka kusadila Bayuda sambu na kusonga bantu nde Nzambi ke tubaka mambu ya kieleka, sambu mambu yina ya yandi silaka na bankaka na beto, yandi me lungisa yo. [Na mpila nde bantu ya makanda lenda kumisa Nzambi sambu na nkenda na yandi NW]. Mutindu bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi [na Nkunga 18:49] nde: ‘Yo yina, mono ta pesaka nge lukumu na kati ya bantu yina kele Bayuda ve. Mono ta yimbaka bankunga sambu na kuzitisa zina na nge.’ Bo sonikaka mpi [na Kulonga 32:43] nde: ‘Beno bantu kele Bayuda ve, beno vanda na kiese nzila mosi ti bantu yina ya Nzambi solaka!’ Mpi nde [na Nkunga 117:1]: ‘Beno bantu yonso yina kele Bayuda ve, beno pesa lukumu na Mfumu Nzambi, bantu yonso kupesa yandi lukumu!’ Yezaya [11:1, 10] ke tuba mpi nde: ‘Muntu mosi ta butuka na dikanda ya Yese, yandi ta kwisa kuyala bantu yonso kele Bayuda ve, ebuna bo ta tula yandi ntima.’ Nzambi yina ke songaka beto mpila ya kutula yandi ntima, yandi kupesa beno kiese ti ngemba sambu na lukwikilu yina ya beno ke kwikilaka yandi; mpidina beno ta tula ntima mingi na yandi sambu na ngolo yina ya Mpeve na yandi ke pesaka beno.” Na kulandilaka ntu-dyambu mosi, Polo monisaka mutindu ya kubaka bantela ya Masonuku sambu na kumonisa kyeleka ya Biblia.

17. Na kuwakana ti inki mambu ya ntama Bakristu kebakaka bantela na bisika ya kuswaswana na kati ya Biblia ya mvimba?

¹⁷ Mukanda ya kupemama ya ntete ya ntumwa Piere kele ti bantela 34 ya mikanda kumi ya Nsiku, Bambikudi, ti Bankunga. Na mukanda na yandi ya zole, Piere bakaka bantela sambanu na mikanda tatu. Evanzile ya Matayo kele ti bantela 122 ya mebakama na Kuyantika tii na Malashi. Na kati ya mikanda 27 ya Masonuku ya Kigreki, bantela ya mebakama mbala mosi kubanda na Kuyantika tii na Malashi kele 320, kele mpi ti bankama ya mambu yankaka yina ketadila Masonuku ya Kiebreo. Na kuwakana ti mbandu yina ya Yezu bikisaka ye bantumwa na yandi landaka, kana Bakristu ya bilumbu yai kelonguka na bantu-dyambu ya Masonuku, bau kebakaka bantela na bisika ya kuswaswana ya Biblia. Dyambu yai mefwana mpenza, mingimingi na ‘bilumbu yai ya nsuka,’ ntangu Masonuku mingi ya Kiebreo ti ya Kigreki kele na kulungana. (2 Timoteo 3:1) ‘Mpika ya kwikama’ kesadilaka Biblia na mutindu yina na mikanda na yandi, kansi yandi kemekaka ve ata fyoti kuyika to kukatula na Ndinga ya Nzambi.​—Bingana 30:5, 6; Kusonga 22:18, 19.

Tambula Ntangu Yonso na Kyeleka

18. Sambu na inki beto fwete ‘landa nzila ya kieleka’?

¹⁸ Beto fwete katula ve ata kima mosi na Biblia, sambu malongi yonso ya Bukristu na Ndinga ya Nzambi kele “kieleka” to “kieleka ya Nsangu ya Mbote.” Kundima kyeleka yina​—“kutambula” na yau​—kele mfunu sambu na luguluku. (Galatia 2:5; 2 Yoane 4; 1 Timoteo 2:3, 4) Sambu Bukristu kele “nzila ya kieleka,” na kusadisaka bankaka na kupesa dikebi mingi na yau, beto kekuma “bankundi bansadi na kyeleka.”​—2 Piere 2:2; 3 Yoane 8, NW.

19. Inki mutindu beto lenda “landa [kutambula na] kieleka”?

¹⁹ Kana beto kezola “kulanda [kutambula na] kieleka,” beto fwete tanga Biblia mpi kusadila lusadisu ya kimpeve yina Nzambi kepesa na nzila ya ‘mpika ya kwikama.’ (3 Yoane 4) Bika beto sala yau sambu na mambote na beto mosi mpi sambu na kuvanda ya kukuka sambu na kulonga bankaka na yina metala Yehowa Nzambi, Yezu Kristu, mpi lukanu ya Nzambi. Bika mpi nde beto vutula matondo sambu mpeve ya Yehowa kesadisa beto na kubakisa Ndinga na yandi mpi kesadisa beto na kununga na kusadila yandi na kyeleka.

Bamvutu na Nge Kele Inki?

◻ Inki kele mwa mambote ya kezingaka mingi ya lutangu ya Biblia?

◻ Sambu na inki kulonguka Biblia kumosi ti bankundi bankwikidi?

◻ Sambu na inki yau kele mbote na kubaka bantela na bisika ya kuswaswana ya Biblia?

◻ ‘Kutambula na kieleka’ disongidila inki, ye inki mutindu beto lenda sala mpila yina?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 1]

Bibuti, beno longa bana na beno Masonuku

Na Disolo na yandi na Ngumba, Yezu bakaka bantela na bisika ya kuswaswana ya Masonuku ya Kiebreo