Bafɛti oyo esepelisaka Nzambe te

 1. Yehova abendaka bato ya ndenge nini epai na ye, mpe mpo na nini bato yango basengeli kokɛngɛla na elimo?

YESU alobaki boye: “Basambeli ya solosolo bakosambela Tata na elimo mpe na solo, mpo, ya solo mpenza, Tata azali koluka bato ya ndenge wana mpo na kosambela ye.” (Yoane 4:23) Ntango Yehova amoni bato ya ndenge wana, abendaka bango epai na ye mpe epai ya Mwana na ye, ndenge kaka asalaki mpo na yo. (Yoane 6:44) Yango ezali lokumu monene mpenza! Nzokande, bato oyo balingaka solo ya Biblia basengeli ‘kokoba koluka koyeba mpenza malamu eloko oyo ekoki kondimama na Nkolo,’ mpamba te Satana azali mokosi monene.​—Baefese 5:10; Emoniseli 12:9.

 2. Ndenge nini Yehova atalelaka bato oyo basangisaka losambo ya solo ná oyo ya lokuta?

² Tókanisa likambo oyo esalemaki na Ngomba Sinai ntango Bayisraele basɛngaki Arona ete asalela bango nzambe. Arona andimaki mpe asalelaki bango mwana-ngɔmbɛ ya wolo, kasi alobaki ete ekeko yango ezalaki komonisa Yehova. Alobaki boye: “Lobi ekozala fɛti mpo na Yehova.” Yehova akangaki nde miso atako Bayisraele basangisaki losambo ya solo ná losambo ya lokuta? Te. Abomisaki bato soki nkóto misato (3 000) oyo basambelaki ekeko wana. (Kobima 32:1-6, 10, 28) Likambo yango eteyi biso nini? Soki tolingi kotikala na kati ya bolingo ya Nzambe, tosengeli ‘kosimba eloko moko ya mbindo te,’ tosengeli mpe te kosangisa losambo ya solo ná eloko ya mbindo.​—Yisaya 52:11; Ezekiele 44:23; Bagalatia 5:9.

3, 4. Mpo na nini tosengeli mpenza kotya likebi na mitinda ya Biblia ntango tozali kotalela mimeseno mpe bafɛti ya mokili?

³ Nzokande, nsima ya liwa ya bantoma, oyo bazalaki kokanga nzela mpo lipɛngwi ekɔta na lisangá te, bakristo ya nkombo mpamba, oyo balingaki mpenza mateya ya solo te, bakómaki kondima mimeseno, bafɛti, mpe mikolo oyo bato ya bikólo mosusu bazalaki kokumisa, mpe bakɔtisaki yango na lingomba ya bokristo. (2 Batesaloniki 2:7, 10) Ntango tozali kotalela mwa ndambo ya bafɛti yango, okomona ete emonisaka nde elimo ya mokili, kasi elimo ya Nzambe te. Bafɛti mingi ya mokili ekokani na makambo oyo: Esepelisaka bamposa ya nzoto, elendisaka bindimeli ya lokuta mpe boyokani ná bilimo mabe​—oyo ezali makambo ya “Babilone Monene.”a (Emoniseli 18:2-4, 23) Lisusu, tóbosana te ete Yehova azalaki komona makambo ya mbindo oyo ezalaki kosalema na losambo ya bapakano oyo ebimisá mimeseno mingi oyo bato balandaka lelo oyo. Na ntembe te, amonaka yango mabe, ndenge kaka azalaki komona yango mabe na ntango ya kala. Omoni te ete esengeli biso tólanda makanisi na ye?​—2 Yoane 6, 7.

⁴ Biso bakristo ya solo toyebaka ete bafɛti mosusu esepelisaka Yehova te. Kasi, tosengeli kozwa ekateli makasi na mitema na biso mpo tósangana na yango te. Kotalela ntina oyo Yehova asepelaka na bafɛti yango te ekolendisa ekateli na biso ya koboya kosala likambo oyo ekoki kopekisa biso tótikala na kati ya bolingo ya Nzambe.

 5. Mpo na nini tokoki koloba ete Yesu abotamaki mokolo ya 25 Desɛmbɛ te?

⁵ Biblia elobi ata na esika moko te ete bato basalaki fɛti mpo na mbotama ya Yesu. Kutu, dati mpenza oyo Yesu abotamaki eyebani te. Kasi, makambo mingi ezali kondimisa biso ete Yesu abotamaki mokolo ya 25 Desɛmbɛ te, eleko oyo ezalaka malili makasi na mboka oyo abotamaki.b Na ndakisa, Luka akomaki ete ntango Yesu abotamaki, “babateli ya bampate bazalaki kofanda libándá” mpo na kokɛngɛla bitonga na bango. (Luka 2:8-11) Soki babateli ya bampate bazalaki na momeseno ya ‘kofanda libándá’ basanza nyonso, yango elingaki mpenza kobenda likebi na biso te. Nzokande, lokola na eleko wana malili ezalaka makasi na Beteleme mpe nɛjɛ ekitaka, babateli ya bampate bazalaki kokangela bitonga na bango na bandako mpo na kobatela yango mpe bango moko bazalaki ‘kofanda libándá’ te. Longola yango, Yozefe ná Maria bakendaki na Beteleme mpo Kaisala Augusto apesaki mitindo ete bato básalisa resansema. (Luka 2:1-7) Ezali mwa mpasi tókanisa ete Kaisala asɛngaki bato oyo bazalaki kosepela na boyangeli ya Roma te, básala mibembo tii na bamboka na bango na eleko ya malili makasi.

6, 7. (a) Mimeseno mingi oyo bato balandaka na Noele eutá wapi? (b) Bokeseni nini ezali na ndenge oyo bato bakabaka na eleko ya Noele mpe ndenge oyo bakristo bakabaka?

⁶ Fɛti ya Noele euti na Biblia te, kasi euti na bafɛti ya kalakala ya bapakano, na ndakisa fɛti oyo bazalaki kobenga Saturnales, oyo Baroma bazalaki kosala mpo na lokumu ya Saturne, nzambe ya mosala ya bilanga. Lisusu, buku moko (New Catholic Encyclopedia) elobi ete na kolanda ndenge oyo bazalaki kotánga mikolo, basambeli ya nzambe Mithra bazalaki kokanisa mokolo ya 25 Desɛmbɛ lokola “mokolo ya mbotama ya moi oyo ekoki kolongama te.” “Noele ebandaki na eleko oyo losambo ya nzambe-moi ezalaki makasi na Roma,” bikeke soki misato nsima ya liwa ya Kristo.

⁷ Ntango bapakano bazalaki kosala bafɛti yango, bazalaki kopesana bakado, kolya mpe komɛla​—makambo oyo bato basalaka na Noele tii lelo oyo. Kasi, ndenge mpe emonanaka lelo, ntango bapakano bazalaki kopesana bakado na bafɛti wana, bazalaki kosala yango te ndenge oyo 2 Bakorinti 9:7 ezali kolendisa; vɛrsɛ yango elobi boye: “Moto na moto asala ndenge akani na motema na ye, na koimaima te to na kotindikama te, mpo Nzambe alingaka moto oyo apesaka na esengo.” Bolingo nde etindaka bakristo ya solo bákabela basusu; bazelaka te mokolo moko boye mpo na kokaba; ntango bakabeli moto, balukaka te ete ye mpe akabela bango. (Luka 14:12-14; tángá Misala 20:35.) Lisusu, bazalaka na botɔndi mingi ndenge balongwá na boombo ya makambo ya loyenge ya Noele mpe ya banyongo oyo bato mingi bakɔtaka na eleko yango.​—Matai 11:28-30; Yoane 8:32.

 8. Banganga-minzoto bamemelaki Yesu bakado mpo na mokolo ya mbotama na ye? Limbolá.

⁸ Kasi, bato mosusu bakoki koloba ete banganga-minzoto mpe bamemelaki Yesu bakado mpo na mokolo ya mbotama na ye, boye te? Te. Bakado na bango ezalaki kaka ndenge ya komonisa limemya epai ya moto ya lokumu, momeseno oyo bato mingi bazalaki na yango na ntango ya kala. (1 Bakonzi 10:1, 2, 10, 13; Matai 2:2, 11) Kutu, bakendaki kotala Yesu na mokolo oyo abotamaki te. Ntango banganga-minzoto bakómaki epai Yesu azalaki, bakutaki te mwana oyo auti kobotama sika, oyo balalisi na elyelo ya banyama; azalaki na basanza mingi mpe bakutaki ye na kati ya ndako.

 9. Likambo nini ezali komonana na bafɛti ya mbotama oyo Biblia elobeli?

⁹ Atako kobotama ya mwana ezalaka likambo ya esengo mingi, ata na esika moko te Biblia elobeli fɛti ya mbotama ya mosaleli moko ya Nzambe. (Nzembo 127:3) Tokoki nde koloba ete ezali kaka kobosana? Te, mpamba te Biblia elobeli fɛti ya mbotama ya bato mibale: Farao, mokonzi ya Ezipito mpe Erode Antipasi. (Tángá Ebandeli 40:20-22; Marko 6:21-29) Nzokande, Biblia emonisi ete bafɛti yango mibale ezalaki na makambo ya mabe mpenza, mingimingi oyo ya Erode, mpamba te na libaku yango, bakataki Yoane Mobatisi motó.

10, 11. Ndenge nini bakristo ya liboso bazalaki kotalela bafɛti ya mbotama, mpe mpo na nini?

¹⁰ Buku moko (The World Book Encyclopedia) elobi boye: “Bakristo ya liboso bazalaki kotalela fɛti ya mbotama, ezala ya moto nini, lokola momeseno ya bapakano.” Na ndakisa, Bagrɛki ya kala bazalaki kokanisa ete moto mokomoko azalaki na elimo oyo ezalaki kobatela ye, elimo yango ezalaki wana ntango moto yango abotamaki mpe ezalaki kokɛngɛla ye bomoi na ye mobimba. Buku moko (The Lore of Birthdays) elobi ete elimo yango “ezalaki na boyokani moko boye na nzambe oyo mokolo ya mbotama na ye ekokani na mokolo ya mbotama ya moto wana.” Lisusu, banda kalakala, mikolo ya mbotama ezalaka na boyokani ná makambo ya kotala minzoto mpe horoscope.

¹¹ Na ntango ya kala, basaleli ya Nzambe bazalaki koboya kosala fɛti ya mbotama kaka te mpo euti na mimeseno ya bapakano mpe ezali na boyokani ná bilimo mabe; kasi mpe mpo eyokani te ná mitinda oyo bazalaki kolanda. Na ndenge nini? Bango bazalaki bato ya komikitisa, bazalaki te kotalela kobotama na bango lokola likambo monene oyo basengeli kokumisaka.c (Mika 6:8; Luka 9:48) Bango bazalaki nde kokumisa Yehova mpe kotɔnda ye mpo na likabo ya bomoi.d​—Nzembo 8:3, 4; 36:9; Emoniseli 4:11.

12. Na ndenge nini mokolo ya liwa na biso ekoki koleka mokolo ya kobotama na biso?

¹² Nzambe abatelaka na makanisi na ye bato nyonso ya bosembo oyo bakufá, mpe elikya ezali ete akozongisa bango na bomoi. (Yobo 14:14, 15) Mosakoli 7:1 elobi boye: “Nkombo malamu eleki mafuta ya malamu, mpe mokolo ya liwa eleki mokolo ya kobotama.” “Nkombo” na biso ezali lokumu oyo tomisalelaka na miso ya Nzambe na ndenge tosalelaka ye na bosembo. Kutu, ekaniseli kaka moko oyo Biblia esɛngi bakristo básalaka ezali ya mbotama te, kasi ya liwa ya Yesu, ye oyo “nkombo” malamu na ye ezali ndanga ya lobiko na biso.​—Baebre 1:3, 4; Luka 22:17-20.

13, 14. Mimeseno ya Pasika oyo bato balandaka eutá wapi?

¹³ Pasika, oyo emonisamaka lokola fɛti ya lisekwa ya Kristo, eutá nde na losambo ya lokuta. Kutu, nkombo na yango na Lingelesi (Easter) euti na nkombo Eostre, to Ostara, nzambe-mwasi ya kotana ya ntɔngɔ mpe ya eleko ya prɛnta epai ya Ba-Anglo-saxons. Ebandaki ndenge nini bákóma kosalela makei mpe lapin na fɛti ya Pasika? Buku moko (Encyclopædia Britannica) elobi ete makei “ezalaki elembo monene ya bomoi ya sika mpe lisekwa,” mpe banda kala, lapin esalelamaka lokola elembo ya kobota. Yango wana, Pasika ezali mpenzampenza nde molulu ya kobota oyo ekómá komonisama lokola fɛti ya lisekwa ya Kristo.e

¹⁴ Yehova akoki nde kondima ete básalela milulu ya kobota, oyo ezali milulu ya mbindo, mpo na kokanisa lisekwa ya Mwana na ye? Ata moke te! (2 Bakorinti 6:17, 18) Kutu, ata na esika moko te Biblia etindi bakristo to epesi bango nzela ete bákanisaka lisekwa ya Yesu. Yango wana, kokanisa lisekwa ya Yesu mpe kopesa yango nkombo ya nzambe moko ya bapakano, ndenge ezali na minɔkɔ mosusu, ezali mpenza kozanga bosembo.

15. Fɛti ya Halloween eutá wapi, mpe nini ezali kobenda likebi mpo na dati oyo baponá mpo na kosala yango?

¹⁵ Fɛti ya Halloween oyo na boumeli na yango bato basalaka bililingi ya bandɔki mpe ya bilima, mayemi mpe biloko ndenge na ndenge ya nsɔmɔ, fɛti oyo esalemaka liboso ya “Mokolo ya Basantu nyonso,” eutá epai ya Ba-Celte oyo bazalaki kofanda na Angleterre mpe na Irlande. Na eleko oyo sanza emonanaka mobimba, pene ya mokolo ya 01/11, bazalaki kosala fɛti ya Samain, elingi koloba “Nsuka ya eleko ya molunge.” Bazalaki kokanisa ete na boumeli ya Samain, elamba oyo ekaboli mokili ya bato ná mokili ya bilimo ezalaki kolongwa mpe bilimo ya malamu mpe ya mabe ezalaki koyengayenga na mokili. Bazalaki kokanisa ete milimo ya bato oyo bakufá ezalaki kozonga na bandako na bango, mpe bandeko na bango bazalaki kotyela bango bilei mpe masanga na porte mpo na kokitisa bango nkanda. Yango wana lelo oyo, ntango bana mike balataka lokola bilima to bandɔki, mpe bakendaka ndako na ndako mpe babangisaka bankóló-ndako ete bakolakela bango mabe soki bapesi bango babɔmbɔ te, bayebaka te ete balandaka nde milulu ya Samain.

16, 17. (a) Mpo na nini bakristo oyo balingi kobalana basengeli kotalela soki mimeseno ya mboka na bango eyokani na mitinda ya Biblia? (b) Na ntina etali mimeseno lokola kobwakela bato oyo babalani loso to biloko mosusu, likambo nini bakristo basengeli koyeba?

¹⁶ Etikali moke, “mongongo ya mobali ya libala mpe ya mwasi ya libala ekoyokana lisusu te” na Babilone Monene. (Emoniseli 18:23) Mpo na nini? Moko na bantina ya likambo yango ezali misala na yango ya bilimo mabe, oyo ekoki kokɔtisa makambo ya mbindo na libala banda na mokolo ya liboso.​—Marko 10:6-9.

¹⁷ Mboka na mboka ezali na mimeseno na yango. Mimeseno mosusu oyo ekoki komonana mabe te, eutá nde na mimeseno ya Babilone oyo bato bazalaki kokanisa ete ezalaki komemela bato oyo babalani sika mpe bato oyo bayei na libala na bango ‘makila malamu.’ (Yisaya 65:11) Moko na mimeseno yango ezali kobwakela bato oyo babalani loso to biloko mosusu. Ekoki kozala ete momeseno wana eutá na makanisi oyo bato bazalaki na yango ete bilei ekitisaka nkanda ya bilimo mabe mpe epekisaka bango básala mabe epai ya mobali mpe mwasi oyo babalani. Longola yango, banda kala, bato bakanisaka ete loso ezali na nguya ya kosala ete moto abota, azala malamu, mpe azala na bomoi molai. Ezali polele ete baoyo nyonso balingi kotikala na kati ya bolingo ya Nzambe basengeli koboya mimeseno wana ya mbindo.​—Tángá 2 Bakorinti 6:14-18.

18. Mitinda nini ya Biblia esengeli kotambwisa bato oyo balingi kobala mpe baoyo bakokende na fɛti yango?

¹⁸ Basaleli ya Yehova baboyaka mpe mimeseno ya mokili oyo ekoki kobebisa lokumu ya libala mpe bafɛti ya libala to mimeseno oyo ekoki kobɛtisa bato mosusu libaku. Na ndakisa, baboyaka koloba makambo oyo ezali lokola matumoli to masɛki mpo na kotyola bato oyo babalani to kolobela kosangisa nzoto na maloba ya elilingi. (Masese 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Baboyaka mpe kosala bafɛti oyo ekokende nsango, oyo ezangi bokatikati, kasi ezali nde “kolakisa na lolendo biloko ya kobikela.” (1 Yoane 2:16) Soki ozali kobongisa libala, kobosana soki moke te ete Yehova alingaka ete mokolo wana ezala mokolo oyo, soki okanisi yango oyokaka esengo, kasi mawa te.f

19, 20. Buku moko elobi nini mpo na ebandeli ya momeseno ya kotombola kɔpɔ ya masanga, mpe mpo na nini momeseno yango ebongi te mpo na bakristo?

¹⁹ Likambo moko oyo bato mingi basalaka na fɛti ya libala to na bafɛti mosusu ezali kotombola kɔpɔ ya masanga mpo na kotombela moto mokako swaa. Buku moko (International Handbook on Alcohol and Culture, ebimeli ya 1995) elobi boye: “Ekoki mpenza kozala ete kotombola kɔpɔ . . . eutá na milulu ya kala ya kopesa mbeka ya masanga epai ya banzambe . . . mpo na kosɛnga bango bákokisa mposa moko, oyo ezalaki kolobama na maloba mokuse lokola ‘bomoi molai!’ to ‘zalá nzoto kolɔngɔnɔ!’”

²⁰ Ya solo, bato mingi bakanisaka te ete kotombola kɔpɔ ezali losambo to mpe biyambayamba. Kasi, kotombola kɔpɔ ya masanga ekoki kotalelama lokola elembo mpo na kosɛnga lipamboli epai ya “likoló” to nguya moko oyo eleki makasi, na ndenge oyo eyokani te na oyo Biblia esɛngi.​—Yoane 14:6; 16:23.g

21. Ata soki esalemi na makambo ya losambo te, bafɛti nini bakristo basengeli koboya, mpe mpo na nini?

²¹ Lokola bizaleli ya bato ezali se kobeba na mokili oyo​—likambo oyo, mbala mosusu mangomba ya Babilone Monene ezali kolendisa—​na mikili mosusu, bato bazali kobongisa badefile oyo babengaka carnaval, epai balakisaka bato bazali kobina mabina ya nsɔni, mpe oyo mbala mosusu ekumisaka kosangisa nzoto mibali na mibali to basi na basi. Ebongi mpenza ete bato oyo balingaka Yehova bákende na defile ya ndenge wana to bátala yango? Soki basali bongo, bakomonisa mpenza ete bayinaka oyo ezali mabe? (Nzembo 1:1, 2; 97:10) Eleki malamu bámekola mokomi ya nzembo oyo abondelaki boye: “Salá ete miso na ngai eleka kozanga kotala eloko oyo ezangi ntina”!​—Nzembo 119:37.

22. Ntango nini mokristo akoki kotalela lisosoli na ye mpo na kozwa ekateli ya kosangana na fɛti to te?

²² Na mikolo oyo bato ya mokili basalaka bafɛti na bango, ebongi mpenza ete bakristo bákeba na etamboli na bango mpo emonana te lokola nde bazali kosangana na bafɛti yango. Paulo akomaki boye: “Ezala bozali kolya to komɛla to kosala eloko nini mosusu, bósalaka makambo nyonso mpo na nkembo ya Nzambe.” (1 Bakorinti 10:31; talá etanda “Ndenge ya kozwa bikateli ya malamu.”) Nzokande, soki momeseno to fɛti moko ezali na makambo ya losambo te, ezali ya politiki te, ezali kokumisa ekólo te, mpe ezali kobuka etinda moko te ya Biblia, mokristo mokomoko asengeli kozwa ekateli na ye ya kosangana na yango to te. Kasi, asengeli mpe kotalela ndenge oyo bato mosusu bakomona yango mpo abɛtisa bango libaku te.

23, 24. Ndenge nini tokoki kopesa litatoli mpo na mitinda ya sembo ya Yehova?

²³ Bato mingi batalelaka mikolo ya bafɛti ya mokili lokola mabaku ya kokutana na bandeko mpe baninga. Yango wana, soki moto moko alobi ete ndenge na biso ya kotalela bafɛti yango, oyo eyokani na mitinda ya Biblia, emonisaka bolingo te mpe emonisaka makambo makasi, tokoki kolimbwela ye na boboto nyonso ete Batatoli ya Yehova basepelaka kokutana na bandeko mpe baninga. (Masese 11:25; Mosakoli 3:12, 13; 2 Bakorinti 9:7) Tosepelaka kokutana na bandeko mpe baninga na biso ata na mikolo nini na kati ya mbula, kasi lokola tolingaka Nzambe mpe mibeko na ye ya sembo, tolingaka te ete mimeseno oyo ekumisaka Nzambe te ebebisa bantango wana ya esengo.​—Talá etanda “Losambo ya solo epesaka esengo ya solosolo.”

²⁴ Batatoli mosusu bazwaki mabaku ya kolimbola makambo epai ya bato oyo batunaka mituna na bosembo na lisalisi ya mokapo 16 ya buku Biblia eteyaka mpenza nini?h Kasi, tosengeli kobosana te ete mokano na biso ezali ya kosalisa bato báyeba mateya ya solo, kasi te ya kolonga bango na ntembe. Yango wana, zaláká na limemya, na boboto, mpe tiká ‘liloba na yo ezala ntango nyonso kitoko, eyeisama elɛngi na mungwa.’​—Bakolose 4:6.

25, 26. Ndenge nini baboti bakoki kosalisa bana na bango bákóma na kondima mpe na bolingo makasi mpo na Yehova?

²⁵ Biso basaleli ya Yehova tozali bato oyo toteyami malamu. Toyebi ntina oyo tondimaka mpe tosalaka makambo mosusu mpe toboyaka makambo mosusu. (Baebre 5:14) Yango wana, baboti, bóteyaka bana bino báyeba kotalela mitinda ya Biblia. Na ndenge yango, bokolendisa kondima na bango, bokosalisa bango báyeba kosalela Biblia mpo na kopesa biyano ntango batuni bango mituna mpo na bindimeli na bango, mpe bokosalisa bango bámona ete Yehova alingaka bango.​—Yisaya 48:17, 18; 1 Petro 3:15.

²⁶ Bato nyonso oyo basambelaka Nzambe “na elimo mpe na solo” baboyaka bafɛti oyo eyokani te na mitinda ya Biblia; kasi basalaka mpe makasi bázala sembo na makambo nyonso. (Yoane 4:23) Lelo oyo, bato mingi bazali kokanisa ete kozala sembo efutaka te. Kasi, ndenge tokomona yango na mokapo oyo elandi, banzela ya Nzambe elekaka ntango nyonso malamu.