Een onderzoek naar het gebruik van de swastika

Door Ontwaakt!-correspondent in Oostenrijk

BOVEN de ingang van de Lakhsmi-Marayantempel in New Delhi, India, is een symbool aangebracht. Evenzo boven de ingang van een Balinese tempel, in Indonesië. Het symbool staat op gewichten van de Ashanti’s in Afrika. U kunt het ook op magische ketens van de Noordamerikaanse Indianen vinden. Men kan het zien op een afbeelding van de voetsporen van Boeddha. Een rooms-katholieke abt gebruikte het als zijn familiewapen. Adolf Hitler maakte het tot symbool van het Derde Rijk. Inderdaad, het is de swastika.

Waaraan ontleent de swastika haar naam? In het Indiase boeddhisme wordt dit symbool met naar rechts omgebogen armen „swastika” genoemd. Dit is afgeleid van het Sanskritische woord „svasti”, dat „voorwerp van welzijn” betekent.

Waar Hitler haar voor het eerst zag

Zoals Hitler in zijn boek Mein Kampf beschrijft, bracht hij in de zomer van 1920 de swastikavlag voor het eerst in de openbaarheid. Hij en zijn „kameraden” waren heel enthousiast over hun nieuwe vaandel met daarop het oude motief. Hij zei: „De uitwerking ervan was als de uitwerking van een brand.” Maar waar had Hitler de swastika voor het eerst gezien?

Hitler zag dit symbool voor het eerst tijdens zijn kinderjaren. In die tijd woonde hij in een klein dorpje dicht bij het benedictijnenklooster in Lambach, Opper-Oostenrijk. Hij was er een poosje koorknaap, en in de winter van 1897–1898 woonde hij in het klooster. In de muur boven de grot van de bron, op het binnenplein van dat klooster, stond de datum 1860 ingebeiteld, samen met een swastika. Het symbool stond ook op de poort van het klooster.

Bovendien droeg het familiewapen van de abt van het klooster in Lambach, Theoderich Hagn, „een gouden swastika met omgebogen punten, op een blauw veld”.a

Heeft de swastika destijds op de jonge Hitler indruk gemaakt? Daarover verschillen de meningen, maar in het boek Aus Adolf Hitlers Jugendland und Jugendzeit, wordt het volgende gezegd over het benedictijnenklooster in Lambach: „Hier kwam Adolf Hitler dan voor het eerst in contact met de swastika. . . . Al heeft Adolf Hitler er dan later misschien heel andere motieven voor gehad om dit symbool aan te nemen, het feit kan niet weggecijferd worden dat hij een deel van zijn kinderjaren onder dat symbool heeft geleefd.” — Blz. 14-16.

R. Lenk schrijft in zijn boek Oberdonau, die Heimat des Führers: „De koorknaap Adolf Hitler zag het hoekige teken van het zonnewiel voor het eerst op het wapenschild aan de poort van Lambach” (blz. 102). De schrijver noemt in hetzelfde boek zes kerken in de streek die de naam heeft streng katholiek te zijn, het Mühlviertel in Opper-Oostenrijk, waar het symbool van de swastika op te vinden is. — Blz. 42.

Veel lezers zal het wellicht vreemd toeschijnen dat Hitlers politieke symbool ook te vinden was in een religieuze omgeving. Wanneer men echter andere gevallen onderzoekt waarbij het gebruik van de swastika over de hele wereld betrokken is, zal men bemerken dat de meest gebruikelijke betekenis van de swastika beslist veeleer religieus dan politiek is. Wij zullen dit bemerken wanneer wij een onderzoek instellen naar de oorsprong van de swastika.

Kerken van de christenheid

In de eerste plaats worden wij geconfronteerd met de swastika in het vloermozaïek van de Kerk der Geboorte in Bethlehem. J. Lechler toont in zijn boek Vom Hakenkreuz een aantal afbeeldingen van de swastika die uit kerken van de christenheid afkomstig zijn. Te midden van een omvangrijke hoeveelheid fotomateriaal ziet men een zogenoemde „hongerdoek” (vastendoek) uit Heiligengrabe, Duitsland, waarop Christus’ gewaad overdekt is met swastika’s. De swastika staat op een altaardoek van de Maria-zur-Wiesekerk in Soest, Duitsland. Ze staat ook op het bronzen gedenkteken voor bisschop Bocholt in Lübeck, en op sommige middeleeuwse munten van de katholieke bisdommen Mainz en Halberstadt, en op munten van de bisschop Heinrich van Erfurt (1140–1150 G.T.).

Op een afbeelding in een kerk in Dalby (Zuid-Zweden) droeg het lam dat Jezus Christus voorstelde, een swastika in plaats van een enkelvoudig kruis. Ook in de gegoten kerkklok in Utterslev, Denemarken, stond een swastika.

Maar hoe komen deze kerken der christenheid en hun geestelijken aan dit symbool? Het dient ons niet bijzonder te verbazen dat de swastika, evenals zoveel andere symbolen, uit heidense bronnen is overgenomen.

De eerste christenen verwierpen het gebruik van dergelijke symbolen. Dit is indertijd tot uitdrukking gebracht in de volgende woorden: „Bovendien, kruisen aanbidden wij niet en verlangen wij ook niet. Gij, die goden van hout heiligt, gij aanbidt houten kruisen wellicht als een deel van uw goden. Want wat zijn uw vaandels, uw banieren en vlaggen van uw legerkampen immers anders dan kruisen, die verguld en versierd zijn? Uw zegetekens hebben niet alleen de vorm van een enkelvoudig kruis, maar zijn ook gemaakt naar het voorbeeld van een kruis met een mens eraan.” — De Octavius van Minucius Felix, hst. 29, The Ante-Nicene Fathers, Deel 4, blz. 191.

De swastika vindt zijn oorsprong dus niet bij de eerste christenen, maar komt uit een heidense bron. Wat was de betekenis van dit oude symbool?

Symbool van vruchtbaarheid en leven

In het gebied van de benedenloop van de Donau (Siebenbürgen, Roemenië), zijn aarden vaten gevonden met afbeeldingen van swastika’s. Ook zijn er bij opgravingen in Troje, een oude stad in Klein-Azië, swastika’s aan het licht gekomen.

In dezelfde periode van de cultuurgeschiedenis waarin de swastika in Troje en Roemenië verschijnt, komen er ook afgodsbeeldjes die verband houden met de vruchtbaarheidscultus. De beelden zijn vaak vrijwel identiek aan die van het Nabije en Midden-Oosten. De wijze waarop de swastika in Troje, op het lichaam van vrouwelijke beelden geplaatst is, duidt erop dat ze als symbool van vruchtbaarheid en leven diende.

Ook heeft men in de schachtgraven van Mykene, Griekenland, de swastika op kostbare gouden sieraden aangetroffen. Ook op munten is ze te vinden. Op een begrafenistafereel dat afgebeeld staat op een vaas uit Athene, staan drie swastika’s boven het paard dat de lijkwagen trekt. Vruchtbaarheidsgodinnen die in graven gevonden zijn, dragen het symbool op hun keel en hun borst. Op een sarcofaag kunnen wij de „gebiedster van het leven”, die later als Artemis bekend kwam te staan, omringd zien door swastika’s. Ook wordt er weleens verband gelegd tussen de swastika en de lotusbloem, en het gewaad van Aphrodite, de Griekse godin van de liefde die door de Romeinen Venus genoemd werd, was ermee versierd.

De swastika bracht dus de gedachte van vruchtbaarheid en leven over, zowel in Troje als op de afbeeldingen die in het gebied van de Egeïsche Zee gevonden zijn.

De geboorteplaats van de swastika

In 1931 werden de resultaten gepubliceerd van opgravingen die verband hielden met de cultuur in de Indusvallei in het zuidelijke deel van Azië. Te Mohenjo-Daro en Harappa zijn de overblijfselen van een hoogontwikkelde cultuur blootgelegd, een cultuur die lang voor onze gewone tijdrekening een bloeiperiode beleefde. Er zijn zegels gevonden met symbolen van duidelijk religieuze aard, waaronder enkele afbeeldingen van de swastika. Men heeft vastgesteld dat deze vondsten uit de derde eeuw v.G.T. dateren.

Het is interessant wat de archeoloog V. Gordon Childe vertelt over swastika’s die in de Indusvallei gevonden zijn: „De swastika en het kruis, die op stempels en gedenkplaten veel voorkomen, waren religieuze of magische symbolen, evenals in de vroegste prehistorische periode in Babylonië en Elam.” — New Light on the Most Ancient East, door V. Gordon Childe, blz. 184, 185.

De swastika moet dus haar oorsprong vinden in Mesopotamië. De swastika is gevonden in Samarra, ten noorden van Bagdad, aan de Tigris, en in oude aardlagen van Susa of Susan (Neh. 1:1; Esth. 1:2), wat erop wijst dat het symbool al bijzonder vroeg in Mesopotamië zijn oorsprong gevonden moet hebben. Ja, de swastika is afkomstig uit het oude religieuze centrum Babylon.

Wanneer wij naar de oorsprong teruggaan, blijkt de swastika dus van religieus karakter te zijn. In deze twintigste eeuw is ze inderdaad ook een politiek embleem geworden. Degene die haar als politiek embleem aangenomen heeft, is er echter voor het eerst mee in aanraking gekomen door de kerk waarvan hij lid was, dezelfde kerk die, toen hij tot politieke macht gekomen was, een concordaat met hem sloot en wier geestelijken gebeden voor zijn legers opzonden als ze ten strijde trokken.

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 21]

Het familiewapen van abt Hagn van het klooster te Lambach

[Illustratie op blz. 22]

Swastika’s op aardewerk van Susa