Brazilië kiest voor echtscheiding
Door Ontwaakt!-correspondent in Brazilië
WET no. 6515 zorgde ervoor dat Brazilië op 26 december 1977 de slinkende groep landen verliet, die op geen enkele grond echtscheiding toestaan. De Senaat had een wijziging van de grondwet al goedgekeurd. Nu was echter voor de divorcistas (voorstanders van echtscheiding) het ogenblik van vreugde aangebroken. Aan de andere kant was het voor de antidivorcistas een moment van verslagenheid.
Maar waarom hadden sommigen er bezwaar tegen? Wat is bovendien de bijbelse zienswijze betreffende echtscheiding? Overdenk de volgende antwoorden eens.
Bezwaren tegen echtscheiding
De Brazil Herald gaf aan wie de leiders van de oppositie zijn, door te verklaren dat Brazilië „het grootste overheersend katholieke land in de wereld is” en dan te vermelden dat „het kerkelijk verzet scherp is geworden. Dom Ivo Lorscheiter, hoofd van het Braziliaanse college van bisschoppen, . . . zei dat de kerk haar verzet tegen echtscheiding zou voortzetten”.
Geen wonder dat de processies die in 1977 op Sacramentsdag in Brazilië werden gehouden, overgingen in manifestaties tegen het echtscheidings-wetsontwerp! In Belo Horizonte kwamen ongeveer 100.000 personen in een immens voetbalstadion bijeen. In Curitiba verzamelden zich 10.500 en in Rio de Janeiro om en bij de 10.000 personen. Maar als we dan bedenken dat deze steden wemelen van miljoenen mensen die in naam katholiek zijn, dan was dat resultaat meer een teken van mislukking dan van succes. Een populair tijdschrift vatte de campagne als volgt samen: „De Kerk wierp haar hele gewicht en prestige bij haar campagne tegen echtscheiding in de strijd . . . en verloor.”
Bovendien stelde de pers enkele fouten in de argumenten tegen echtscheiding aan de kaak. Zo stond er in een redactioneel artikel in de O Estado de S.Paulo: „Hoewel we het uiteenvallen van de gezinsregeling ernstig betreuren, blijven we van mening dat een wereldlijke regering die een, op geestelijk gebied veelkleurige maatschappij bestuurt, niet gemachtigd is om . . . al haar burgers, zelfs niet-katholieken, agnostici, atheïsten, protestanten en niet-praktizerende katholieken een huwelijkswetgeving op te leggen van slechts één religie.” Verwijzend naar de situatie die bestond voordat de mogelijkheid tot wettige echtscheiding werd ingevoerd, noemde de krant de „veelsoortige en schijnheilige vormen van echtscheiding een bron van sociale chaos”. Voorheen was het voor gehuwde paren gebruikelijk om, vaak zonder een wettelijke scheiding, uiteen te gaan en met andere partners verder te leven, en aldus in feite zonder wettelijke erkenning twee gezinnen te stichten. Maar wat valt er te zeggen over de bezwaren die door de katholieke Kerk zijn opgeworpen?
De Nationale Braziliaanse Bisschopsconferentie kwam met de verklaring dat „een ieder die echtscheiding verdedigt of in praktijk brengt, in strijd handelt met de goddelijke richtlijnen en zijn band met de Kerk verbreekt”. Er werd verwezen naar de volgende woorden van Jezus: „Wat God derhalve heeft verbonden, mag een mens niet scheiden” (Matth. 19:6, Willibrordvertaling). De kerkleiders maken dus bezwaar tegen het ontbinden van de huwelijksband, zonder oog te hebben voor het veel voorkomende leven in concubinaat en de algemeen verbreide immoraliteit. Maar bedoelde Jezus werkelijk dat elke echtscheiding onjuist is?
De bijbel, huwelijk en echtscheiding
Laten we eerst vaststellen dat de bijbel niet pleit voor echtscheiding op willekeurige gronden. God schiep de man en de vrouw om voor eeuwig van elkaars gezelschap te genieten, zonder enige voorziening voor echtscheiding. „Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en hij moet zich hechten aan zijn vrouw en zij moeten één vlees worden” (Gen. 2:24). Nadat de zondige mens zijn positie als Gods zoon had verloren en uit de tuin van Eden was verdreven, begon hij zijn eigen regels en tradities in te voeren. Hoewel de Mozaïsche wet de bestaande patriarchale huwelijksgebruiken erkende, gaf ze toch richtlijnen voor de huwelijkse staat en echtscheiding. Niettemin liet de profeet Maleachi het volgende als Gods zienswijze naar voren komen: „Hij heeft echtscheiding gehaat” (Mal. 2:16). En vervolgens legde ook Jezus de nadruk op de waarde van de oorspronkelijke huwelijksregeling, zoals door de geschiedschrijver Matthéüs in Matthéüs 19:3-9 werd opgetekend.
Volgens The New American Bible luidt Matthéüs 19:9 (vrijwel net zo als in andere katholieke vertalingen): „Heden zeg ik u dat al wie zich van zijn vrouw laat scheiden (buiten het geval van overspel) en een ander huwt, overspel pleegt, en de man die een gescheiden vrouw trouwt, pleegt overspel.” In een voetnoot die de woorden tussen haakjes verklaart, wordt uiteengezet: „Letterlijk ’behalve op grond van porneia’, dat wil zeggen immoraliteit, hoererij en zelfs bloedschande.” Maar de godgeleerde en priester Alcides Pinto da Silva herhaalt de gebruikelijke rooms-katholieke interpretatie met de woorden: „Als een meisje na de verloving, maar voordat ze met haar echtgenoot samenwoont, onwettige betrekkingen met iemand heeft, dan kan ze worden weggezonden zonder dat er overspel plaatsvindt.”
Natuurlijk zei Jezus niet dat dit de enige situatie was, die bedoeld werd; en dit is evenmin uit het omliggende tekstgedeelte op te maken. De joden stonden echtscheiding, het wegzenden van een huwelijkspartner, op iedere grond toe. Jezus stelde echter dat dit ’alleen op grond van porneia’ aanvaardbaar was voor God, die het huwelijk heeft ingesteld. Wat betekent porneia derhalve? Het duidt op alle vormen van immorele seksuele betrekkingen, perversiteiten en ontuchtige praktijken. Het werkwoord porneu.oo betekent „zichzelf overgeven aan onwettige seksuele betrekkingen”.
Jezus was tegen overspel en iedere andere vorm van onwettige betrekkingen (Matth. 5:27-32; 15:19, 20). Maar als een huwelijkspartner een grove seksuele zonde tegenover de ander had begaan, kon de huwelijksband worden ontbonden, omdat de eenheid van het ’één vlees’ was geschonden. Echtelijke ontrouw kon daarom leiden tot ontbinding van de huwelijksgeloften, de huwelijksverbintenis en -overeenkomst. Daarom is een onschuldige partner, die het onrecht is aangedaan, vrij om zich te laten scheiden en te hertrouwen. Natuurlijk zou het ook kunnen dat hij of zij de schuldige partner wil vergeven en de huwelijksband in stand wil houden. Daarin zou hij of zij vrij zijn.
De nieuwe wet op echtscheiding van Brazilië
Geen van deze schriftuurlijke overwegingen bewoog de Braziliaanse wetgevers er echter toe hun nieuwe wet op de echtscheiding aan te nemen. In feite wordt in Brazilië al sinds de oprichting van de republiek in 1889 enkel het burgerlijke huwelijk erkend. Niettemin hield de krachtige invloed van de katholieke Kerk vele jaren het invoeren van de wet op de echtscheiding tegen. Liberaal denkende mensen, zoals de leider van de divorcista, senator Nelson Carneiro, hebben 20 jaar of langer voor de nieuwe wet gevochten. Hoe wordt ze toegepast?
Voordat echtscheiding mogelijk is, moet men eerst drie jaar, na wederzijds goed vinden of een proces, gescheiden zijn van tafel en bed. Daarna kan een aanvraag voor echtscheiding worden ingediend. De echtscheiding wordt binnen tien dagen verleend, indien er geen beroep tegen wordt aangetekend. In zaken die nog hangend waren toen de wet werd ingevoerd, kan echtscheiding worden verleend als het paar kan bewijzen dat ze de facto al tenminste vijf jaar uit elkaar zijn. Aan de andere kant kan een scheiding van tafel en bed slechts verleend worden aan hen die meer dan twee jaar zijn gehuwd. Bovendien wordt echtscheiding slechts éénmaal in een mensenleven verleend. Aangezien de clausule die het laatste punt insluit, dubbelzinnig is en volgens sommigen ongrondwettelijk, is ze al aangevochten.
De positie van christenen
Ongetwijfeld zal deze nieuwe echtscheidingswet in Brazilië personen helpen, die erin geïnteresseerd zijn in overeenstemming te leven met Gods maatstaven, zoals die in de bijbel worden uiteengezet. Het zal hen in staat stellen hun huwelijksaangelegenheden voor God en „caesar” (ofte wel de regeringsautoriteiten) recht te zetten (Matth. 22:21). Ook zal het personen wier huwelijkspartner ontrouw is geworden, de gelegenheid schenken te scheiden en eerbaar te hertrouwen, als ze dit wensen. Zoals al eerder werd getoond, vormt huwelijksontrouw de enige bijbelse grond waarop dit kan worden gedaan. — Matth. 5:32; 19:9.
In plaats echter van echtscheiding aan te moedigen en verdeeldheid in huizen en gezinnen te brengen, is de bijbel het enige boek op aarde dat grondig aantoont hoe deze uiterste maatregel voorkomen kan worden. Het biedt aan degenen die willen trouwen, eenvoudige raad en duidelijke leiding om het huwelijk eerbaar te houden en er een succes van te maken (Ef. 5:21-33). Daarom is de bijbel de enige betrouwbare gids tot werkelijke eenheid en geluk in huwelijk en gezin.