Hawaii’s fonteinen van vuur
TEGEN de nachtelijke hemel tekent zich een rode gloed af, er hangt een scherpe geur in de lucht en de ogen prikken door de in de atmosfeer aanwezige verontreiniging. Wat is er aan de hand? Waarom maken de mensen zich klaar voor een mogelijke evacuatie? Is het een bosbrand? Nee, de overlast wordt veroorzaakt door de opnieuw actief geworden vulkaan die weer eens een spectaculaire, vurige show opvoert.
Uitbarstingen van vulkanen zijn op Hawaii’s „Grote Eiland” een betrekkelijk gewoon verschijnsel. De vulkaan Kilauea bijvoorbeeld heeft 48 actieve fasen doorgemaakt sinds hij op 3 januari 1983 begon aan een serie uitbarstingen. Gewoonlijk duren deze fasen 24 uur of minder en bestaan ze in fonteinen van lava van enkele tientallen meters tot wel driehonderd meter hoogte, waarbij sommige lavastromen zich uitstrekken tot enkele kilometers van het gebied van de krater.
Een spectaculaire uitbarsting
De uitbarsting in de lente van 1984 was echter anders. Deze keer kwam de Mauna Loa — ’s werelds grootste actieve vulkaan die vanaf de oceaanbodem tot aan de top wel 11.000 meter hoog is — tot leven. Na zich sinds zijn korte eendaagse uitbarsting in juli 1975 rustig te hebben gehouden, was de Mauna Loa gedurende maart en april 22 dagen actief. Hij spuwde bijna al die tijd gemiddeld meer dan een miljoen kubieke meter lava per uur de lucht in. Het in één uur uitgeworpen vulkanisch materiaal was meer dan genoeg om een 10 centimeter dik, 1,20 meter breed trottoir aan te leggen van Honolulu naar New York, een afstand van 7800 kilometer!
De grote hoeveelheid lava resulteerde in verscheidene grote lavastromen. Sommige daarvan bewogen zich in de richting van Hilo, de grootste stad op het eiland, die meer dan 35.000 inwoners heeft. De autoriteiten hielden de situatie scherp in het oog, en de bezorgdheid bereikte een hoogtepunt toen een grote lavastroom de stad tot op zes en een halve kilometer naderde. Maar uiteindelijk heeft er, ondanks alle geproduceerde lava, geen serieuze bedreiging voor levens en bezittingen bestaan.
Tijdens de uitbarsting van de Mauna Loa kwam ook de Kilauea voor korte tijd weer tot leven, waarbij de fonteinen van lava een hoogte bereikten van ruim 210 meter. Dit schiep de ongewone situatie van twee actieve vulkanen die gelijktijdig tot uitbarsting kwamen op het eiland — voor het eerst sinds 1868 dat dit weer gebeurd is.
Hawaiiaanse overleveringen
Zoals men kan verwachten, brengen zulke ontzag inboezemende natuurverschijnselen op traditie gestoelde of soms bijgelovige reacties van individuele personen teweeg. Volgens de Hawaiiaanse overleveringen is de vulkaan de woonplaats van de vuurgodin Pele, en wanneer de vulkaan levens of bezittingen bedreigt, is dat een uiting van haar boosheid. Op zulke tijden offerden de Hawaiianen vroeger voedsel en drank als offergaven om Pele tot bedaren te brengen.
Sommige hedendaagse Hawaiianen houden nog steeds aan enkele van deze tradities vast. Tijdens de uitbarsting van de Mauna Loa in 1984 zou op zijn minst één kahuna, of Hawaiiaans religieus leider, naar de krater zijn opgeklommen om offergaven van rode vis en tarowortels te brengen aan de vuurgodin, Madame Pele.
Hawaiiaanse legenden kwamen ook boven tijdens de gelijktijdige uitbarsting van de Mauna Loa en de Kilauea. Veel personen, onder wie ook personeel van de National Park Service, zeiden in de loop van de nacht een witte streep in de lucht gezien te hebben, vergezeld van een grote heldere flits. De Hawaiiaanse traditie geeft hiervoor als verklaring dat Pele in haar vuurbal of popoahi van de ene naar de andere vulkaan reisde om haar domein af te bakenen.
Er deed zich ook een ander fenomeen voor tijdens de activiteit van de vulkanen. Als gevolg van natuurlijke omstandigheden boven de Mauna Loa viel er gedurende korte tijd sneeuw op de berg neer terwijl deze fonteinen van lava uitbraakte. Terwijl geleerden verklaarden hoe de rook en as die in de atmosfeer werden geslingerd mogelijk tot de sneeuwval hadden bijgedragen, legden degenen die op de hoogte waren met de Hawaiiaanse legenden, het anders uit.
Volgens de overleveringen zou de op de vulkaan vallende sneeuw er het bewijs van vormen dat de twee godinnen — Pele en haar zuster Lilinoe, de sneeuwgodin — bezig waren over hun domein, de Mauna Loa, te ruziën. Het feit dat de sneeuw smolt zo gauw ze de lava raakte, zou betekenen dat Pele het in de strijd om de heerschappij had gewonnen.
Recente vulkanische activiteit
De Mauna Loa is sinds 1984 rustig geweest, maar de Kilauea, die sinds januari 1983 48 periodieke uitbarstingen heeft gekend, begon op 18 juli 1986 voortdurend lava uit te stoten. Een dagelijkse stroom van ongeveer 400.000 kubieke meter gesmolten gesteente bereikte in de maand november de zee. De 11 kilometer lange lavarivier die de Kalapana Highway blokkeerde, zorgde aan de kust voor nieuw land, maar had in december 26 huizen verwoest, terwijl ze er nog eens 80 bedreigde.
Terwijl de vulkanen van Hawaii gewoonlijk betrekkelijk ongevaarlijk zijn, is er in recente tijd aanzienlijke materiële schade aangericht. Er is maar heel weinig gevaar voor levens, aangezien de vulkanen en hun lavastromen in geïsoleerde gebieden liggen. Als een lavastroom een bewoond gebied begint te naderen, zijn autoriteiten tot dusver in staat geweest tijdig genoeg waarschuwingen te geven waardoor een veilige en ordelijke evacuatie mogelijk was.
Vulkanen hebben een belangrijke rol gespeeld in het geschikt maken van de aarde voor menselijke bewoning, en hebben ook bijgedragen tot een verrijking van de bodem en een matigende uitwerking gehad op de klimaten. Het ontzag inboezemende spektakel van de fonteinen van vuur in Hawaii hoeft geen bijgelovige vrees op te roepen. Veeleer worden wij ertoe bewogen Jehovah, de God van de gehele schepping, te loven.
[Illustratieverantwoording op blz. 24]
National Park Service photos
[Illustratieverantwoording op blz. 25]
National Park Service photo