Weg in één seconde!

U DWAALT door een rijk waar een groen schemerlicht heerst, tussen bomenzuilen die, geschraagd door ’plankwortels’, tientallen meters hoog de lucht in torenen. Boven u bevindt zich een uitgestrekte wirwar van leven, het dichtste, rijkste ecosysteem op aarde. De bomen zijn afgezet met soms honderden meters lange lianen en omkranst met planten die zich overal op de stammen en takken vastzetten. Welige tropische bloesems vervullen de stille, vochtig warme lucht met hun geur.

Dit is het tropisch regenwoud. Maar het is meer dan een prachtig oord, meer dan zuilengangen van nevelig woud doorkliefd met lichtbundels. Het is een ongelooflijk complex mechanisme waarvan de onderdelen met bedrijvige precisie in elkaar grijpen.

Het wemelt hier van leven, in een verscheidenheid die nergens op het landoppervlak van onze planeet wordt geëvenaard. De regenwouden beslaan slechts 6 procent van al het land op aarde, maar herbergen wel de helft van alle plante- en diersoorten. Ze brengen ongeveer een derde van alle levende materie op het land voort. Ver boven u huisvest het bladergewelf exotische insekten en vogels, apen en andere zoogdieren. De meeste daarvan komen nooit op de grond. De bomen verschaffen voedsel en huisvesting aan deze dieren, die op hun beurt de bomen bevruchten of hun vruchten eten, waarbij ze de zaden met hun uitwerpselen verspreiden.

Dagelijks stroomt de regen neer, drenkt de wouden en voedt hun ingewikkelde levenscyclus. De regen spoelt bladeren en afval langs de stammen omlaag als een voedzame soep die de op de bomen groeiende planten — de zogenoemde epifyten — van het nodige voorziet. De epifyten op hun beurt helpen de boom zijn voornaamste voedsel, stikstof, uit de lucht te halen. Veel epifyten hebben uit bladeren bestaande „reservoirs” die liters water bevatten en aldus hoog in de lucht kleine vijvertjes vormen die het woongebied zijn van boomkikvorsen, salamanders en vogels.

Al het voedsel dat de bodem van het woud bereikt, wordt snel verslonden. Zoogdieren, horden insekten en bacteriën werken er allemaal aan mee noten, karkassen van dieren en gebladerte te reduceren tot afval, dat dan gretig door de bodem zelf wordt opgenomen. Als u dat bladafval bij uw voeten opzij zou schuiven, zou u een dikke, sponzige mat van witte vezels zien, een netwerk van wortels en schimmels. Deze schimmels helpen de wortels de voedingsstoffen snel op te nemen, voordat ze door de regens worden weggespoeld.

Stelt u zich nu echter eens voor dat uw zwerftocht door het regenwoud beperkt was tot een klein gedeelte, een stuk ongeveer ter grootte van een voetbalveld. Plotseling verdwijnt dat hele stuk woud. Het is volkomen verwoest — in één seconde! En terwijl u vol afschuw toekijkt, wordt in de volgende seconde het stuk naast het uwe, van dezelfde grootte, weggevaagd, en in de volgende seconde nog een, en nog een, en nog een. Ten slotte staat u daar alleen op een kale vlakte, op aarde die tot een harde gebakken korst is geworden onder de felle tropische zon.

Volgens sommige schattingen worden de tropische regenwouden van de wereld in dat tempo vernietigd. Sommigen ramen het tempo nog hoger. Volgens het blad Newsweek wordt elk jaar een gebied ter grootte van de helft van Californië met de grond gelijkgemaakt. De Scientific American van september 1989 spreekt van een gebied met een oppervlakte van Zwitserland en Nederland samen.

Maar hoe groot de omvang ook is, de schade is schrikbarend. De ontbossing heeft wereldwijd grote verontwaardiging gewekt, die zich voornamelijk richt op één land.

Brazilië, een typerend geval

In 1987 lieten satellietfoto’s van het Amazonebekken zien, dat het ontbossingstempo in dit ene gebied hoger lag dan men wel eens voor de ontbossing van de hele planeet geraamd had! Mensen brandden stukken bos plat om het land te kunnen bebouwen, zodat de nacht verlicht werd door duizenden vuren. De rookwolk was zo groot als India en zo dicht dat sommige vliegvelden moesten sluiten. Volgens één schatting verliest het Amazonebekken elk jaar een stuk regenwoud ter grootte van België.

De Braziliaanse milieudeskundige José Lutzenberger noemde het „de grootste holocaust in de geschiedenis van het leven”. Overal ter wereld komen milieuactivisten in het geweer. Zij brengen het lot van de regenwouden voor het voetlicht. Zelfs T-shirts en rockconcerten propageerden de leuze „Red het regenwoud”. Toen kwam er financiële druk.

Brazilië heeft een buitenlandse schuld van ruim 100 miljard dollar en is alleen al aan de rente ongeveer 40 procent van zijn exportinkomsten kwijt. Het is zwaar afhankelijk van buitenlandse hulp en leningen. Dus begonnen internationale banken leningen te weigeren voor projecten die de wouden schade zouden kunnen toebrengen. Ontwikkelde landen boden aan, iets van Braziliës schuld over te nemen in ruil voor een betere bescherming van het milieu aldaar. De Amerikaanse president Bush richtte zelfs het verzoek tot Japan, Brazilië geen geld te lenen voor de aanleg van een snelweg door ongerepte regenwouden.

Een wereldomvattend dilemma

Voor veel Brazilianen riekt al deze druk naar huichelarij. De ontwikkelde landen hadden hun eigen wouden immers al lang gedecimeerd en zouden zich daar zeker niet door een vreemde mogendheid van hebben laten weerhouden. De Verenigde Staten zijn thans de laatste van hun eigen regenwouden aan het wegvagen. Geen tropische regenwouden, dat niet; het zijn de gematigde regenwouden in het Pacifische noordwesten. Ook daar zullen soorten verdwijnen.

De ontbossing is dus een wereldomvattend en niet alleen een Braziliaans probleem. De verliezen aan tropisch regenwoud hebben echt al een kritiek stadium bereikt. Ruim de helft van die verliezen doet zich buiten Brazilië voor. Centraal-Afrika en Zuidoost-Azië zijn de andere twee grote regenwoudgebieden van de wereld, en ook daar verdwijnen de wouden snel.

De gevolgen van de ontbossing zijn al even wereldomvattend. Ontbossing betekent honger, dorst en dood voor miljoenen. Het is een probleem dat ook uw leven raakt, want het heeft te maken met het voedsel dat u eet, de medicijnen die u gebruikt, het weer in uw omgeving — misschien zelfs de toekomst van de mensheid.

Het kan echter zijn dat u zich afvraagt: ’Hoe kan de invloed van deze regenwouden zo verstrekkend zijn? En als ze nu eens, zoals sommige deskundigen voorspellen, inderdaad binnen enkele tientallen jaren verdwenen zijn? Zal dat werkelijk zo tragisch zijn?’

Voordat wij die vragen kunnen beantwoorden, moeten wij echter eerst op een andere vraag ingaan: Waaraan is de vernietiging van de regenwouden in eerste instantie te wijten?

[Diagram/Kaart op blz. 5]

Verdwijnende regenwouden

Vóór de ontbossing

De omvang nu

In het jaar 2000 bij het huidige ontbossingstempo