Een veranderende kerk in Frankrijk

Door Ontwaakt!-correspondent in Frankrijk

„’Het kerkbezoek is zo ongeveer nihil. Elke ochtend draag ik de mis op voor de mussen en de spinnen. Vorig jaar heb ik één doop verricht en 26 begrafenissen gehouden. Wat zegt u daarvan? Niet één huwelijk.’ Toen [deze priester] in La Bastide [in het zuiden van Frankrijk] arriveerde, had hij 85 kinderen op catechismusles. Nu zitten ze daar met zijn vijven. Er is maar één priesterstudent in het diocees en 120 parochies hebben geen pastoor.” — Een priester, geciteerd in het Parijse dagblad Le Figaro.

„Wie zal besluiten de katholieken het Gregoriaans terug te geven, de schitterende kantieken [gezangen], . . . de met bloemen versierde altaren, het liturgisch gewaad, de wierook, de orgels, en de pastoors op de kansel? . . . Een al lang dolende katholiek die vandaag zou besluiten naar de kudde terug te keren, zou lijken op een ’verloren zoon’ die echter, in plaats van de warmte van zijn vaders huis, een van luidsprekers voorziene parkeerplaats aan zou treffen.” — Geneviève Dormann in Le Figaro Magazine.

SINDS het einde van de jaren ’70 is er heel wat veranderd voor katholieken die met protestanten trouwen. Tot 1966 moest de katholieke huwelijkspartner plechtig schriftelijk beloven dat hij of zij de uit de echtvereniging geboren kinderen katholiek zou opvoeden. De protestantse man of vrouw moest deze overeenkomst eveneens tekenen. Nu is de kerk soepeler. De huwelijksvoltrekking kan plaatsvinden in een protestantse of in een katholieke kerk, in aanwezigheid van een geestelijke van een van de twee of van beide godsdiensten.

„Sinds het Vaticanum II heeft de Katholieke Kerk niet alleen een nieuw imago bij het publiek, maar ziet ze zichzelf ook in een ander licht. . . . De kerk is nu minder pretentieus, staat dichter bij andere christelijke godsdiensten, erkent de vrijheid van geweten en verklaart ’de wereld ten dienste’ te staan.” — Het Franse dagblad Le Monde.

De afgelopen decennia, en vooral sinds het Tweede Vaticaans Concilie, heeft de Katholieke Kerk talrijke veranderingen ondergaan. Hoe bezien de trouwe aanhangers en de geestelijken deze veranderingen?

Het is niet meer wat het geweest is

In het begin van de jaren ’60 gaf kardinaal Feltin, aartsbisschop van Parijs, de priesters in zijn diocees toestemming hun priestergewaad af te leggen en wereldser kleding te dragen, een gewoon kostuum zelfs, met een kruisje op de revers. De rooms-katholieke toga verdween nagenoeg van het Franse toneel en werd alleen nog door traditionalistische priesters gedragen. Omstreeks dezelfde tijd kregen katholieken de keus de mis op zaterdagavond in plaats van op zondagochtend bij te wonen.

De liturgie, eeuwenlang ongewijzigd, onderging heel wat veranderingen. In de misviering werden moderne gezangen opgenomen, die echter niet noodzakelijkerwijs ieders smaak waren. Het kerkaltaar werd omgedraaid, zodat de priester nu tijdens de ceremoniën met zijn gezicht naar de kudde stond. Een van de opmerkelijkste veranderingen in de katholieke liturgie was echter het opdragen van de mis in de landstaal, met als gevolg dat de mis in het Latijn praktisch verdween.

De reactie van François, Maryse en Gilles is tekenend voor de manier waarop sommige fervente katholieken op deze situatie reageerden. François was een vurig voorstander van het opdragen van de mis in het Frans. Hij zei: „Je kon ten minste verstaan wat de priester zei.” Maryse was tegen de verandering omdat, zoals ze zei, de mis „voorheen mooier was”. Gilles deelde Maryses mening. Hij bekende: „Toen we van het Latijn op het Frans overgingen, kwam dat op mij over als een schending van het geloof.”

Onder de katholieken die deze veranderingen voorstaan, vinden velen dat ze niet ver genoeg zijn gegaan. Sommigen zouden willen dat de kerk een actievere rol speelde in de wereldaangelegenheden. Anderen zijn er voorstander van dat priesters trouwen en zelfs dat vrouwen tot het ambt worden toegelaten.

Zijn de gelovigen wel zo trouw?

De veranderingen zijn niet tot de kerkelijke riten beperkt gebleven. In veel landen is het kerkbezoek aanzienlijk teruggelopen. Zo is het percentage Franse katholieken dat minstens eenmaal per maand de mis bijwoont, de afgelopen 25 jaar gedaald van 45 tot 20. De geregelde biecht bij een priester is nu uit de tijd. Volgens een recent onderzoek gaat slechts 14 procent van de Franse bevolking minstens eenmaal per jaar te biecht, vergeleken met 51 procent in 1952.

Ook het toezicht over de kudde is een acuut probleem geworden. De geestelijken worden oud. Priesters die hun ambt neerleggen of overlijden, worden niet vervangen. Als gevolg daarvan spelen leken nu een actievere rol in de eredienst.

De crisis in het priesterschap doet zich nog het acuutst gevoelen op het platteland. Honderden plattelandsparochies in Frankrijk hebben geen pastoor meer en veel van de gelovigen reizen naar stadjes in de omgeving voor de zondagsmis of moeten zich tevredenstellen met wat de kerk in Frankrijk ADAP noemt, Les Assemblées Dominicales en L’Absence de Prêtes (Zondagsbijeenkomsten bij afwezigheid van een priester). Wat vinden mensen van deze bijeenkomsten, die niet meer als een mis beschouwd kunnen worden? Een non gaf ronduit haar mening over de situatie in Midden-Frankrijk: „De mensen vragen eigenlijk nergens om. Als hier ’s zondags niets georganiseerd werd, zouden zij daar uiteindelijk ook tevreden mee zijn.”

Nieuwe — over het algemeen charismatische — katholieke groeperingen verschaffen velen een teken van hoop. Ze spreken echter slechts een heel klein gedeelte van de katholieke gelovigen aan en bieden geen oplossing voor wat de crisis in de kerk wordt genoemd.

Maar waarom voltrekken deze veranderingen zich? Wanneer zijn ze begonnen? Wat was er de aanleiding toe? Om deze vragen te beantwoorden, moeten wij een kort overzicht van de geschiedenis van de Katholieke Kerk over de afgelopen dertig jaar geven.