Het Tweede Vaticaans Concilie — Zegen of vloek?

HET was 1962. In het bijzijn van een geïntrigeerde bisschop zette de paus een venster open in zijn paleis, het Vaticaan. Zo maakte paus Johannes XXIII duidelijk wat hij van het Tweede Vaticaans Concilie (1962–’65) verwachtte: frisse lucht in de Katholieke Kerk binnenlaten, een aggiornamento, modernisering, tot stand brengen.

Welke veranderingen heeft het concilie in de kerk gebracht? Dit is nog steeds een relevante vraag, daar er zelfs vandaag de dag nog uitgebreid gedebatteerd wordt over het Vaticanum II en de gevolgen ervan.

’Waarheid in andere godsdiensten’

Paus Johannes XXIII wilde veranderingen — dat leed geen enkele twijfel. Theologen van wie de vooruitstrevende denkbeelden enkele jaren voordien veroordeeld waren, werden als deskundigen op het Vaticaans Concilie uitgenodigd. Ook werden orthodoxe en protestantse hoogwaardigheidsbekleders uitgenodigd als waarnemers.

Deze nieuwe instelling leidde tot een radicale verandering in zaken van vrijheid van godsdienst en geweten. Eeuwenlang had de kerk deze ideeën met stelligheid veroordeeld; Gregorius XVI, een negentiende-eeuwse paus, karakteriseerde ze zelfs als „waanzin”. Maar in 1964 nam het concilie met grote meerderheid een decreet aan waarbij erkend werd dat ieder mens het recht bezat zijn eigen godsdienst te kiezen. Dit ging verder dan zuivere en simpele vrijheid, zoals het blad Notre Histoire uitlegde: „Vanaf dat moment werd toegegeven dat er in andere godsdiensten enige waarheid te vinden was.”

Na het Tweede Vaticaans Concilie zette de kerk haar meer liberale beleid tegenover andere godsdiensten voort. Om dit te demonstreren bracht paus Johannes Paulus II bezoeken aan koning Hassan II van Marokko, een mohammedaans geestelijk leider. Hij bezocht ook een protestantse kerk en een synagoge in Rome. Veel katholieken herinneren zich de bijeenkomst van 1986 in het Italiaanse Assisi, waar paus Johannes Paulus II leiders van de grote godsdiensten van de wereld uitnodigde om samen met hem te bidden voor de vrede.

Vaticanum II — Een vloek?

Voor sommigen had het verfrissende „briesje” waarop paus Johannes XXIII had gehoopt, meer weg van een koude windvlaag. Ter ondersteuning van hun mening noemden zij een beroemde toespraak waarin paus Paulus VI, de opvolger van Johannes XXIII, verklaarde dat „de rook van Satan” de kerk binnengedrongen was. In het boek La Réception de Vatican II werd uitgelegd dat Paulus VI met zijn verklaring „de door het concilie teweeggebrachte impuls in verband scheen te brengen met een proces dat tegen de kerkelijke belangen indruiste”.

Veel kerkgangers delen dit standpunt. Uit een recent onderzoek blijkt dat bijna de helft van de katholieken in Frankrijk denkt dat „de kerk te ver is gegaan met het doorvoeren van hervormingen”. De critici van het Tweede Vaticaans Concilie beschuldigen de kerk ervan, niet trouw te zijn gebleven aan haar overlevering maar zichzelf te hebben besmet met het modernisme. Zij zeggen dat de kerk haar steun heeft verleend aan veranderingen die de westerse samenleving hebben geschokt en de crisis in de kerk hebben veroorzaakt.

Vaticanum II — Een zegen?

Voor anderen is het niet het concilie dat twijfelachtig is. Zij zeggen dat de eerste tekenen van zwakte in de kerk al duidelijk zichtbaar waren vóór het Vaticanum II. Het Franse dagblad La Croix gaf te kennen: „De schaarste aan priesterlijke en niet-priesterlijke roepingen in de westerse landen moet bezien worden in het licht van de algemene crisis in de maatschappij en de terugslag ervan op de christelijke gemeenschappen: te veel christenen hebben zich laten bezwangeren met eigentijdse mentaliteiten en ideologieën.”

Weer anderen vinden dat de door Vaticanum II aanbevolen veranderingen van vitaal belang waren. Een andere journalist van La Croix verklaarde: „Men zou zich . . . kunnen afvragen wat er van de kerk zou zijn geworden als ze op zichzelf gericht was gebleven.” Tot slot leggen verscheidene katholieke commentators uit dat de kerk een organisatie is die uit onvolmaakte mensen bestaat, dat ze in het verleden crises heeft doorgemaakt en ook deze te boven zal komen. De in het vorige artikel geciteerde Gilles maakte de volgende opmerking: „Toen wij de problemen van de kerk ter sprake brachten, werd ons gezegd dat de kerk midden in een tienercrisis verkeerde en dat die van voorbijgaande aard zou zijn.”

Of het Tweede Vaticaans Concilie nu de oorzaak is geweest van positieve of negatieve veranderingen, het is van grote invloed geweest op katholieken, zoals wij in het volgende artikel zullen zien.

[Illustratie op blz. 6]

Het Tweede Vaticaans Concilie heeft veranderingen en verwarring teweeggebracht

[Verantwoording]

UPI/Bettmann Newsphotos