Kweek de kunst van het luisteren aan
HEDEN ten dage bestaan er tussen mensen allerlei soorten van „kloven”. Er is de „generatie-kloof” tussen oud en jong. Er zijn kloven tussen ouders en kinderen, tussen schoolonderwijzers en hun leerlingen, tussen werkgevers en werknemers en tussen religieuze leiders en hun kudden van gelovigen.
Waardoor worden deze kloven veroorzaakt? De oorzaken zijn velerlei en van uiteenlopende aard, maar een van de hoofdoorzaken is waarschijnlijk toch wel gebrek aan communicatie — van beide kanten. En dit op zijn beurt is weer grotendeels het gevolg van te weinig luisteren naar elkaar. Het gebeurt zo vaak dat mensen aan iets anders denken wanneer er tegen hen wordt gepraat, in plaats van aandacht te schenken aan wat een ander zegt. Veel echtgenoten zijn hiertoe geneigd, vooral wanneer ze praatgrage vrouwen hebben.
De kunst van het luisteren machtig worden is vooral belangrijk voor ouders, schoolonderwijzers, voor mannen met een verantwoordelijke positie in de handel of de industrie, en voor allen die mensen raad moeten geven met betrekking tot emotionele problemen.
Wat is luisteren?
Luisteren betekent werkelijk aandacht schenken met zowel onze geest als ons hart, met zowel onze oren als ons verstand. „Aandacht schenken” is een passende uitdrukking omdat dit inderdaad iets van u vraagt. Wat? Tijd in de eerste plaats, maar ook een stuk eigenbelang, aangezien u uw eigen belangen achter moet stellen bij die van de ander. Met andere woorden luisteren vereist een bepaalde mate van onbaatzuchtigheid en wijsheid, alsmede geduld en zelfbeheersing.
Men zou kunnen zeggen dat er in principe drie methoden van luisteren bestaan: (1) het luisteren om inlichtingen, feiten, cijfers en gedachten te weten te komen, (2) het luisteren naar de emotionele inhoud, door aandacht te schenken aan de toon van de stem: door erop te letten of de spreker gelukkig of terneergedrukt is, goed geluimd of ontstemd, trots of nederig. De gevoelens waarvan de spreker blijk geeft, zullen indien opgemerkt, veel licht werpen op hetgeen hij zegt. Empathie is voor dit soort van luisteren van het allergrootste belang. En daarnaast (3) is er nog het luisteren naar dat wat niet wordt gezegd. Hoe? Door te letten op wat men wel laat doorschemeren, maar niet met zoveel woorden verklaart. Uit welk motief of met welke bedoeling zegt de spreker waarschijnlijk iets? Iemand is misschien geremd om onmiddellijk datgene te zeggen wat op zijn hart ligt, misschien vanwege trots of schaamte, omdat hij er te emotioneel bij betrokken is, of niet wil dat hij een superieur kwetst.
Naar kinderen luisteren
Zowel ouders als schoolonderwijzers hebben tal van gelegenheden om hun kinderen of leerlingen door luisteren te helpen. „Een van de nuttigste en belangrijkste bekwaamheden die een onderwijzer zich eigen dient te maken, is de kunst van het luisteren”, zo is wel eens gezegd. En het vrouwelijke hoofd van een school, tevens moeder van vier kinderen, verklaarde: „Luisteren is, zo heb ik bevonden, het meest doeltreffende middel om mijn eigen kinderen en leerlingen te helpen hun problemen op te lossen. U zou verbaasd staan hoe prima ze het er afbrengen wanneer hun maar half de gelegenheid wordt geboden.”
Soms zijn ouders ernstig teleurgesteld wanneer één of meer van hun kinderen een eigenzinnige handelwijze gaan volgen. Zij kunnen daar eenvoudig niet bij. Maar waren zij goede luisteraars geweest, dan waren hun misschien al veel eerder tekenen opgevallen die erop duidden dat er iets verkeerd zat. Zij hadden dan misschien gehoord dat de woorden van hun kinderen niet overeenkwamen met hun werkelijke gevoelens, dat zij maar eenvoudig zeiden wat hun ouders graag wilden horen, ja, dat er onder hun gehoorzame uitlatingen een geest van onafhankelijkheid, van opstandigheid, schuilging.
Naar kinderen luisteren vereist geduld en tact, en bovenal sympathie, empathie en begrip. Is het verstandig een kind onmiddellijk te gaan berispen wanneer er iets verkeerd is gegaan of wanneer het uiting heeft gegeven aan een verkeerd gevoelen? Het gevolg is misschien dat hij zijn gevoelens zal gaan verbergen, en verborgen gevoelens zijn gevaarlijker dan openlijk geuite, want de communicatie is dan zwaar verstoord.
Luister naar de gevoelens die opgesloten liggen in de woorden van uw kinderen — de vreugde of de woede, het plezier of de teleurstelling, en reageer op een belangstellende manier zodat het kind weet dat u luistert. Natuurlijk vergt dit tijd en geduld, maar verstandige ouders beseffen dat luisteren naar hun kinderen een van de waardevolste investeringen van hun tijd is.
Wees niet alleen bereid om te luisteren, weet ook hoe u uw kind kunt aanmoedigen te spreken, hoe u hem als het ware „uit zijn tent kunt lokken”. Buig u naar hem toe, schenk hem volledige aandacht, verwacht van hem dat hij praat en moedig hem aan met gezegdes als: „Vertel me eens, wat is er aan de hand?” „Ja?” „En wat toen?” Stem als het ware af op zijn emotionele golflengte. En in plaats van onmiddellijk te vertellen wat hij onjuist of fout heeft gedaan — waarom geen vragen gesteld die hem zullen helpen zijn fout in te zien zonder dat u dat zegt? Door te bewijzen dat u een ouder bent die luistert met begrip, met oplettendheid, met tact, met gevoel en empathie, zult u uw kind de juiste omgeving verschaffen om emotioneel op te groeien tot een betrouwbare en veelbelovende persoonlijkheid.
Luisteren naar ondergeschikten
Ook mensen met een leidinggevende functie in de zakenwereld en de industrie raken steeds meer doordrongen van de grote waarde die aan goed luisteren moet worden toegekend. Naar verluidt besteedt de gemiddelde bedrijfsleider 40 percent van zijn tijd aan luisteren, maar onthoudt hij slechts 30 percent van wat hij hoort. Vandaar dat er cursussen in het leven zijn geroepen, waarop deze mannen les krijgen in de kunst van het luisteren.
De gedachten erbij houden — dat is een belangrijke raad die op deze cursussen wordt gegeven. En dit is een reëel probleem omdat de geest zoveel sneller kan denken dan de mond kan spreken. Derhalve krijgen zij het advies om (1) constant te analyseren wat er wordt gezegd, (2) het onbelangrijke eruit te ziften, (3) de belangrijke punten te onderscheiden, (4) datgene wat wordt gezegd, af te wegen tegen wat ze zelf weten, (5) vooruit te kijken naar waar de spreker heen gaat en (6) te luisteren naar wat niet wordt gezegd.
Behalve dat, moet een chef of bedrijfsleider ook luisteren naar de emotionele ondertoon. Bovendien moet hij, zoals gezegd, erg goed luisteren naar wat niet wordt gezegd maar wel in het gesprokene opgesloten ligt — en dat vooral omdat hij in het bedrijf of de zaak een hogere positie bekleedt dan de werknemer naar wie hij luistert. Hij zal moeten begrijpen dat de ondergeschikte een bepaalde schroom kan hebben om rechtstreeks met de feiten voor de dag te komen. Deze zal bang zijn aanstoot te geven, zijn baan te verliezen, de zaken erger te maken dan ze zijn, en vanwege al dat soort redenen aarzelen om werkelijk te zeggen wat in zijn geest leeft. Ook hier komt het voor een chef weer aan op sympathieke aandacht en tactvolle vragen om op die wijze de wortels van het probleem bloot te leggen en de oplossing te vinden.
Naar de verontrusten luisteren
Met betrekking tot degenen die mensen in verband met emotionele problemen raad moeten geven, werd de vraag gesteld: „Wat is voor een raadgever het belangrijkste om gekwelde personen te helpen?” En wat was het antwoord? „Werkelijk aandacht schenken”, dat wil zeggen met zowel de ogen als de oren. Volgens een van Amerika’s belangrijkste psychiaters, Dr. K. Menninger, zijn de voordelen van goed luisteren zowel van diagnostische als therapeutische aard. Dat wil zeggen, zorgvuldig en belangstellend luisteren zal de raadgever zelf helpen een beter begrip van het probleem te krijgen (er een betere diagnose van te stellen), terwijl het bovendien een geneeskrachtige (therapeutische) uitwerking heeft op degene die hulp verlangt.
Waarom die nadruk op luisteren ? Omdat de menselijke neiging is onmiddellijk te gaan praten. Misschien heeft men een geweldig zelfvertrouwen, veel succes, een goede positie of veel opleiding genoten en ervaring opgedaan. In zulke gevallen is de bijbelse raad in Jakobus 1:19 heel toepasselijk: „Ieder mens moet vlug zijn om te horen, langzaam om te spreken, langzaam met betrekking tot gramschap.”
Hoe belangrijk het is als raadgever te luisteren in plaats van onmiddellijk te gaan praten, blijkt uit het volgende waar gebeurde voorval:
Het was vroeg op een zondagmorgen dat een christelijke bedienaar de laatste hand legde aan een bijbellezing die hij in de loop van die dag zou houden. Plotseling werd hij opgeschrikt door een opgewonden jongeman die zonder te kloppen zijn studeervertrek binnenstormde en hem over zijn moeilijkheden begon te vertellen. Hij had er de hele nacht over gepiekerd. In plaats van de jongeman aan te moedigen om te blijven spreken en hem door vragen te helpen zijn probleem te begrijpen, ging de bedienaar er onmiddellijk toe over om, naar wat hij dacht, passende raad te geven, voornamelijk van berispende aard. De jongeman ging weg maar kwam al heel gauw terug, hoogst opgewonden; hij sprong op de bedienaar toe en probeerde hem te wurgen. Gelukkig werd dit tumult door enkele mensen op een lagere verdieping gehoord; zij kwamen naar boven en wisten de jongeman te overmeesteren.
Werkelijk als u iemand die van streek is, wilt helpen, dan is het belangrijk om te luisteren; en dat niet alleen — geef de persoon die moeilijkheden heeft, ook duidelijk de indruk dat u met belangstelling en bezorgdheid luistert. Spoor hem aan met vragen en aanmoedigende uitingen als „Ja” en „uh-uh”, ten teken dat u luistert en graag wilt dat hij verder gaat met wat hij zegt. Wees niet ongeduldig en wees vooral niet haastig met terechtwijzen. Kennelijk komt de persoon die in moeilijkheden verkeert, bij u om raad en hulp, maar wat hij evenzeer en misschien nog wel meer nodig heeft, is de gelegenheid om door een belangstellende luisteraar te worden aangehoord. Deze benadering heeft zelfs mensen in een zenuwinrichting geholpen hun gezondheid van geest te herwinnen, hoewel zij door de medische staf als hopeloos waren opgegeven.
Buitengewoon passend is de geïnspireerde raad: „Voor alles is er een vastgestelde tijd, ja, een tijd voor elke aangelegenheid onder de hemel: . . . een tijd om zich stil te houden en een tijd om te spreken” (Pred. 3:1-7). Wanneer een kind smeekt om belangstelling, wanneer een ondergeschikte u benadert met een probleem of een bericht, of wanneer iemand met moeilijkheden om raad en advies naar u toekomt, heb dan geduld, beoefen empathie, plaats uzelf in de schoenen van de spreker. Houd bovendien de woorden van Prediker in gedachten: eerst ’stil houden’ en luisteren en daarna „spreken”. Luister om te weten. Luister ook naar een emotionele ondertoon. En luister naar wat misschien wel wordt bedoeld maar niet wordt gezegd. Ja, zoals wel eens is opgemerkt, ’betaal de gouden munt van aandacht hoffelijk en blij, en ze zal haar rente dubbel en dwars opbrengen’, in de vorm van het voldoeningschenkende besef dat u werkelijk iets goeds hebt gedaan.