Een veelheid van religies — wat zijn hun vruchten?

’IN ELKE religie zit wel iets goeds.’ Tegenwoordig zijn veel mensen deze mening toegedaan. Zij vinden dat een vleugje religie iedereen tot een beter mens maakt.

Denkt u er ook zo over? Vindt u dat religie, alles samengenomen, een invloed ten goede is geweest voor de mensheid in het algemeen? Bent u van mening dat de verschillende religies positieve, heilzame vruchten in het leven van hun volgelingen hebben voortgebracht?

Dergelijke vragen dienen natuurlijk niet op basis van louter persoonlijke gevoelens beantwoord te worden, maar evenmin uitsluitend op basis van de aanspraken die religieuze organisaties maken. Wij moeten daarentegen zo objectief mogelijk de feiten onderzoeken.

Onderzoek de feiten

In deze tijd van snelle communicatie en massamedia is het niet moeilijk de feiten te weten te komen. Waar dient u echter op te letten? Welnu, welke vruchten behoort een religie volgens u voort te brengen? Wat dit betreft zullen de meeste mensen ermee instemmen dat religie mensen onder andere liefdevoller, eerlijker, deugdzamer, vredelievender en meer geestelijk gezind dient te maken. Dat is beslist waar. Het is zelfs zo dat de fundamentele leerstellingen van vrijwel alle religies enige mate van overeenkomst vertonen met de bijbelse leer: „Gij moet uw naaste liefhebben als uzelf.” — Matthéüs 22:39.

Bijna alle religies verkondigen een dergelijke opvatting, maar hoe staat het met de praktijk? Treffen wij onder hun lidmaten inderdaad een hoger moreel peil aan? Zijn zij liefdevoller, vredelievender, eerlijker? Ja, wat voor vruchten brengen al deze religies voort?

Religie en de moraal

Bedreigd door een vloedgolf van echtscheidingen, geslachtsziekten, ongewenste zwangerschappen, pornografie, homoseksualiteit en seksuele toegeeflijkheid, zien veel mensen naar religie op voor hulp. Zij redeneren wellicht dat als regeringen en scholen niet in de benodigde morele leiding voorzien, religie ervoor moet zorgen. Zo wordt er in de Verenigde Staten druk uitgeoefend om op openbare scholen weer gebed en ’wetenschappelijk creationisme’ in te voeren. Maar wat voor leiding biedt religie tegenwoordig? Beschouw eens enkele voorbeelden.

● De United Church of Canada (de grootste protestantse denominatie in dat land) heeft alle aangesloten gemeenten een rapport gezonden met de titel In God’s Image . . . Male and Female (Naar Gods beeld . . . man en vrouw), bedoeld als leidraad inzake huwelijk en seks. Het rapport, zo vermeldt het nieuwsblad Maclean’s, „adviseert de ordinatie van homoseksuelen in overweging te nemen; zegt dat seks buiten het huwelijk onder bepaalde omstandigheden aanvaardbaar kan zijn als de verhouding ’vreugdevol, zorgzaam, bevrijdend, wederzijds ondersteunend en sociaal verantwoord’ is en suggereert dat huwelijkstrouw niet noodzakelijkerwijs seksuele exclusiviteit omvat”. De uiteindelijke beslissing over deze resolutie is naar een later tijdstip in dit jaar verschoven.

● Een artikel met de titel „’Wedergeboren’ christenen ontdekken de seksuele revolutie” door Russell Chandler, een aan de Los Angeles Times verbonden schrijver van artikelen over religie, meldt: „Studiegroepen van verscheidene grote protestantse denominaties en de Rooms-Katholieke Kerk zijn tot de conclusie gekomen dat . . . onder bepaalde omstandigheden . . . seksuele gemeenschap tussen ongetrouwde personen niet zondig hoeft te zijn, het beoefenen van homoseksualiteit een aanvaardbare, alternatieve levenswijze voor christenen kan zijn en masturbatie of zelfbevrediging normaal en juist kan zijn.”

● In een verslag over „Homoseksuelen in de kerken”, vooral die in het rooms-katholieke aartsbisdom San Francisco, wijst het tijdschrift Newsweek erop dat „in de laatste tien jaar homoseksuele comités . . . ontstaan zijn in de belangrijkste stromingen van de protestantse denominaties en de aanzet hebben gegeven tot soortgelijke organisaties onder de Mennonieten, Pinksterbewegingen, Mormonen, Christian Scientists, Zevendedagsadventisten en Joden. In heel wat steden hebben homo’s hun eigen kerken, synagogen en zelfs zen-boeddhistische centra georganiseerd”.

● De Amerikaanse Nationale Raad van de Geestelijkheid inzake Alcoholisme schatte in 1977 dat ten minste 10 procent van de Amerikaanse priesters en nonnen alcoholist is, aldus een bericht van Associated Press in Los Angeles. Een ander bericht dat in Baltimore in de Sun werd gepubliceerd zegt echter: „Hoewel alcoholisme onder de geestelijkheid door de oversten van katholieke religieuze orden als een wereldomvattend probleem is betiteld, is het niet langer het dringendste probleem. . . . Wat in de jaren ’50 en ’60 voor alcoholisme gold, is nu van toepassing op homoseksualiteit. Het hele probleem van homoseksualiteit weegt nu beslist het zwaarst.”

Met zo’n leiding en zulke voorbeelden is het niet te verwonderen dat het morele klimaat onder kerklidmaten zeker niet beter, misschien eerder slechter is dan onder de bevolking in het algemeen. Hier zijn slechts enkele voorbeelden:

● De Londense Times bericht: „Officiële statistieken tonen aan dat ongeveer een kwart van de gevangenen in Engeland in naam rooms-katholiek is, hoewel slechts 10 procent van de bevolking dat is.” Er is een conferentie belegd om te bespreken „hoe het komt dat rooms-katholieken zo’n groot deel uitmaken van de drugsverslaafden, alcoholisten, prostituées en criminelen in de gevangenis”, aldus het bericht.

● Een recent opinieonderzoek in de Verenigde Staten laat zien dat 70 procent van de volwassen bevolking lid van een kerk beweert te zijn en dat in een willekeurige week 40 procent daadwerkelijk de religieuze diensten bijwoont. Toch kwam er volgens het 1983 Britannica Book of the Year in 1981 één echtscheiding op elke twee huwelijken voor en „als een weerspiegeling van het toenemende aantal echtscheidingen en kinderen van ongehuwde moeders, . . . leefde één op elke vijf kinderen in een één-oudergezin”.

● Het tijdschrift To the Point bericht: „Bijna een derde van de getrouwde rooms-katholieke mannen in het aartsbisdom Lusaka (Zambia) heeft inwonende bijvrouwen, zo meldt een verslag van de aartsbisschop Emanuel Milingo.” Van de 10.903 katholieke gezinnen in dat aartsbisdom, zijn er 3225 die bijvrouwen hebben, aldus het verslag.

Het is precies zoals Jezus lang geleden zei: „Een goede boom kan geen waardeloze vruchten dragen, noch kan een rotte boom voortreffelijke vruchten voortbrengen” (Matthéüs 7:18). De buitengewoon rijke oogst aan moreel verval over de gehele wereld vormt een weerspiegeling van de geestelijke conditie van de religieuze ’bomen’ van deze wereld — ziek en stervende.

Religie en oorlog

Beseffend dat „de wereld op het punt staat zich in groot gevaar te storten, wellicht de zelfmoord van het menselijk ras in een kernoorlog”, deed Zakir Husain, voormalig president van India, een beroep op een forum bestaande uit de leiders van alle grote wereldreligies, „ten einde in de toekomst in sterkere mate en bewuster dan in het verleden een rol te spelen” in het streven naar wereldvrede. Om dit doel te bereiken, zo betoogde Husain, „zullen zij moeten voorbijzien aan dogma’s, rituelen en praktijken die de levensstroom van verschillende religieuze kringen naar een nieuw gevoel van eenheid en samenwerking blokkeren”.

Dit zei hij in 1968, toen in New Delhi (India) het Internationaal Interkerkelijk Symposium over Vrede werd gehouden. Onder de aanwezigen die duidelijk hun instemming met de voorstellen betuigden, bevonden zich vooraanstaande figuren uit het boeddhisme, katholicisme, hindoeïsme, mohammedanisme, jaïnisme, judaïsme, protestantisme, de sikh-religie en uit de religie van Zoroaster. Wat is er sindsdien gebeurd? Het is waar dat er op nadien gehouden conferenties, symposia en tijdens discussies opnieuw pogingen in die richting zijn gedaan. En wegens de toenemende dreiging van een nucleaire vernietiging heeft men verklaringen, proclamaties, aanklachten en brieven gezonden aan regeringen en andere instellingen. Maar hebben de religies van de wereld er ook aan gewerkt om de „dogma’s, rituelen en praktijken die . . . eenheid en samenwerking blokkeren” af te schaffen? Hebben zij niet alleen in woord maar ook in daad de vruchten liefde en vrede voortgebracht?

In scherpe tegenstelling hiermee heeft de wereld sindsdien alleen maar meer oorlogen en conflicten gezien waarin religie, hoewel niet als enige oorzaak, een belangrijke rol speelde. In sommige oorlogen en conflicten staan de aanhangers van verschillende religies tegenover elkaar; in andere de leden van verschillende sekten van dezelfde religie.

Als tamelijk recente voorbeelden kan men de gewelddadige opstanden in de Indiase staat Assam noemen, waarbij hindoes moslims bevochten; de zich voortslepende oorlog tussen Iran en Irak, waarbij sjiieʹtische en soennietische moslims elkaar bestrijden; het zo langzamerhand beruchte conflict in Noord-Ierland waar protestanten katholieken afslachten en katholieken protestanten; de oorlog en de bloedbaden in Libanon, waarbij zowel christenen, joden als moslims betrokken zijn; en zelfs de Falkland-oorlog, waarbij „aalmoezeniers de Argentijnse dienstplichtigen ertoe aanspoorden zich dood te vechten daar dat de wil van God is”, zo bericht de San Francisco Examiner.

Deze opsomming geeft de huidige stand van zaken lang niet volledig weer, en ook ontbreken de talloze voorbeelden uit het verleden van conflicten tussen natiën en volken die door religieuze haat werden aangewakkerd.

Dergelijke oorlogen kunnen door politieke twisten of grensgeschillen tot uitbarsting komen, maar vroeg of laat blijkt dat religie er sterk in verwikkeld is. Steeds opnieuw merkt men dat geestelijken aan beide zijden een beroep doen op dezelfde God om hun troepen te zegenen, hun inspanningen als ’rechtvaardige’ of ’heilige’ oorlogen betitelen en degenen die in zulke veldslagen de kans lopen te sneuvelen een onmiddellijke hemelse beloning beloven.

Brengt dit alles u niet tot de vraag of er in de religies van de wereld van nature iets aanwezig is dat bijdraagt tot de gewelddadige aard van hun volgelingen? In een essay in het tijdschrift Time, getiteld „Godsdienstoorlogen — bloedige ijver”, constateerde de redacteur Lance Morrow: „Mannen die in naam van religie hebben gevochten en journalisten die hen hebben gadegeslagen, ontdekken een griezelig verschil met de meer gebruikelijke oorlogvoering — een element van vergelding en boetedoening, een blind fanatisme dat los staat van tijd en directe omstandigheden, een onverzoenlijkheid die van binnenuit wordt geregeerd. . . . De paradox van een religie-in-oorlog is en blijft gruwelijk.”

Deze „paradox” of tegenstelling is wellicht de zwaarste aanklacht tegen religie. Sprekend over de rol van de christenheid in oorlogen, zowel nu als in het verleden, schreef Reo Christenson, hoogleraar in de politieke wetenschappen, in een recente uitgave van The Christian Century: „Wellicht is het christendom door niets zó in diskrediet gebracht als door zijn gewoonte om op het gebied van oorlog een standpunt in te nemen dat in vrijwel niets verschilt met dat van niet-christenen. Dat christenen enerzijds het geloof van een zachtaardige Redder belijden terwijl zij anderzijds vurige ondersteuning geven aan religieuze of nationalistische oorlogen, heeft veel schade toegebracht aan het geloof en veel bijgedragen tot de cynische kijk op religie die onder nadenkende mensen al eeuwen heerst.”

Wat is uw mening?

Op slechts twee terreinen — moraal en oorlog — hebben wij de vruchten van de religies van deze wereld onderzocht en wat wij gezien hebben is niets minder dan schokkend en walgelijk. De vruchten zijn allesbehalve wat men ervan zou mogen verwachten. Dezelfde slechte oogst kan men op veel andere terreinen waarnemen — rassendiscriminatie, inmenging in politiek, oneerlijke zakenpraktijken, knechtschap aan bijgeloof, enzovoort. Ja, tot schade van de mensheid heeft religie de aarde inderdaad gevuld met rotte vruchten.

Misschien hebben deze dingen u dan ook afkerig gemaakt van religie. Mocht dat het geval zijn, dan bent u niet de enige. Tegenwoordig hebben veel mensen religie de rug toegekeerd vanwege haar slechte vruchten. Maar is het de verstandige handelwijze? Is het de handelwijze die de meeste voldoening en het grootste geluk zal schenken? Of is er iets beters? Wij nodigen u uit het volgende artikel te beschouwen.

[Illustratie op blz. 9]

Twee voorbeelden van de slechte vruchten van religie in deze wereld: aanvaarding van homoseksualiteit en betrokkenheid bij oorlogen