Heeft godsdienst afgedaan?
Door Ontwaakt!-correspondent in Nederland
VEEL mensen in Europa zien zich gesteld voor die vraag, die werd gebruikt als titel voor een omslagartikel van het Nederlandse weekblad De Tijd. Het blad legde zijn lezers vragen voor zoals: Is het waar dat religie in Europa aan het uitsterven is? Wat denken gewone mensen over de toekomst van het geloof?
Ongetwijfeld hebt u zich deze vragen ook wel eens gesteld. Zelfs in de Verenigde Staten, waar de traditionele religie nog steeds een sterke greep op de mensen heeft, is de geloofwaardigheid geschokt door de schandalen die de tv-evangelisten op hun voetstuk hebben doen wankelen en door de verdeeldheid binnen de katholieke gelederen. In veel katholieke landen is de daling in het kerkbezoek de afgelopen 20 jaar opmerkelijk geweest.
Hier in Nederland was het nog niet lang geleden zo dat men op zondagmorgen op straat een kanon kon afschieten zonder iemand te raken — iedereen zat in de kerk! Nu wonen nog maar weinigen de kerkdiensten bij. Wat is er gebeurd?
Voormalige kerken nu restaurants en winkels
De afgelopen tien jaar zijn de twee grootste religieuze organisaties in Nederland, de Rooms-Katholieke Kerk en de Nederlandse Hervormde Kerk, veel lidmaten en kerkbezoekers kwijtgeraakt. Ze worden beide door nog slechts 19 procent van hun gelovigen bezocht. En dan te bedenken dat in 1967 in de Katholieke Kerk nog 85 procent de diensten bijwoonde!
Als gevolg hiervan zijn een aantal kerken overbodig geworden. Deze worden dan afgebroken of verkocht en voor een ander doel gebruikt. Het moet u dan ook niet verbazen dat wat eens een kerkgebouw was, nu een supermarkt, een bloemenwinkel, een kledingzaak, een restaurant, een fietsenwinkel, een sporthal of een discotheek blijkt te zijn. Het zal u duidelijk zijn dat dit veel oprechte mensen heeft geschokt. Bovendien heeft deze achteruitgang in de kerken zijn invloed gehad op de priesters en predikanten.
Dalend aantal geestelijken en verdeelde kudden
Zoals veel van hun lidmaten de kerk hebben verlaten, zeggen veel priesters en predikanten hun roeping vaarwel. In een recente vijfjarige periode nam het aantal katholieke priesters met zo’n 900 af. Behalve dat veel priesters hun ambt verlaten, komen er weinig nieuwe bij en vergrijzen de overgeblevenen. Van de nonnen in Nederland bijvoorbeeld is 89 procent ouder dan 50 jaar.
De geestelijken zijn ook niet langer opgewassen tegen de problemen waarmee zij in de kerk worden geconfronteerd. Sommigen zijn zelfs al volledig afgeknapt en hebben zich onder psychiatrische behandeling moeten stellen. In de Apeldoornse Courant werd het zo onder woorden gebracht: „Preken ze behoudend dan vallen de progressieve gemeenteleden over hen heen. Stellen ze zich wat progressiever op dan leidt dat tot kritiek van de kant van de meer bijbelgetrouwe christenen. Neemt een predikant of pastoor een middenpositie in, dan loopt hij zelfs het risico dat de hele gemeente hem laat vallen.”
Natuurlijk is deze ontwikkeling van invloed geweest op de Nederlandse samenleving. Een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau in 1985 laat zien dat voor het eerst meer dan de helft van de bevolking zichzelf buitenkerkelijk noemt.
De verdeeldheid binnen de kerken, dikwijls ook over politieke vraagstukken, heeft velen aan het twijfelen gebracht. De steun vanuit de kerken aan de „bevrijdingsbewegingen” in verscheidene Zuidamerikaanse en Afrikaanse landen heeft ook tot heel wat onderlinge strijd geleid. Er is zelfs een landelijke advertentiecampagne gevoerd onder het motto: GEEN KERKENGELD VOOR WAPENGEWELD.
Hoe reageert u op dergelijke ontwikkelingen? Denkt u dat de kerken ongeschonden door deze crisis heen zullen komen? Voor een antwoord hierop zullen wij ons wat meer in de fundamentele oorzaken van de huidige religieuze verwarring moeten verdiepen.
Waarom moet religie terrein prijsgeven?
Geschiedschrijvers, sociologen en theologen zijn sterk verdeeld over de oorzaken van de huidige ontwikkelingen binnen de kerken. Sommigen noemen de kille genotzucht van deze materialistische maatschappij en de toenemende onverschilligheid van de bevolking. Het doet ons denken aan de woorden van de apostel Paulus in 2 Timótheüs 3:1, 2, 4: „Maar weet dit, dat er in de laatste dagen kritieke tijden zullen aanbreken, die moeilijk zijn door te komen. Want de mensen zullen zichzelf liefhebben, het geld liefhebben, . . . met meer liefde voor genoegens dan liefde voor God.”
Anderen trachten de kwestie vanuit de Europese geschiedenis te verklaren. Die is doordrenkt van bloed en tranen, te beginnen met de godsdienstoorlogen van de 16de eeuw tot en met de religieuze betrokkenheid bij de wereldoorlogen van onze 20ste eeuw. Dit heeft een diepe argwaan achtergelaten jegens alle vormen van filosofie, theologie en ideologie. Die waren immers vaak de oorzaak van oorlogen, vervolging en geweld.
Velen missen een optimistische toekomstverwachting in de kerken van vandaag. Om het met de woorden van een Duitse rooms-katholieke theoloog, professor J. B. Metz van de Universiteit van Münster, te zeggen: „Onze westerse godsdienstigheid is verburgerlijkt tot op het bot. Er blijkt geen spoortje messianisme in te zijn overgebleven. Het heersen van God is eruit verdwenen. Hij speelt geen rol meer binnen de kerken, binnen de theologie en binnen de sociale en politieke vraagstukken van onze tijd.”
Daarbij komt nog de invloed van de beide wereldoorlogen, die in onze eeuw hun begin vonden in Europa. Auschwitz, als symbool voor de concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog, heeft de kritiek op de kerken versterkt. Voor velen blijft het onverteerbaar dat paus Pius XII, als leider van de Rooms-Katholieke Kerk, op de kritieke momenten gezwegen heeft.
Het is tegen deze achtergrond dat velen hun vertrouwen in de kerken en hun leiders verloren hebben. En hoe staat het met u persoonlijk? Bent u door deze ontwikkelingen onverschillig geworden en redeneert u zoals zo velen: ’Het zal mijn tijd wel duren’? Aan de andere kant ziet u de dreiging van een nucleaire holocaust en de ecologische crisis en ongetwijfeld vraagt u zich wel eens af: ’Wat voor toekomst is er eigenlijk nog voor mij en mijn kinderen?’ ’Heeft het geloof ons, wat de toekomst betreft, nog iets te bieden?’
Welke toekomst is er voor godsdienst in Europa?
Velen houden rekening met de mogelijkheid dat de joods-christelijke traditie binnenkort verdwenen zal zijn. Sommige theologen zijn van mening dat Europa reeds een postchristelijke maatschappij is geworden.
Wat zegt de bijbel als bron van de geloofsleer die Jezus Christus onderwees eigenlijk over de toekomst van het geloof? Als iemand iets zinnigs kan zeggen over dit onderwerp is het toch wel de Stichter van het christendom, Jezus Christus.
Bij het bestuderen van de bijbel valt allereerst op wat de apostel Petrus over de bijbel zelf gezegd heeft in 1 Petrus 1:24, 25: „Alle vlees is als gras, en al zijn heerlijkheid is als een bloesem van het gras; het gras verdort, en de bloem valt af, maar wat Jehovah zegt, blijft in eeuwigheid.” De bijbel zal altijd blijven bestaan en de geschiedenis heeft tot nu toe bewezen dat wat vijanden van dit boek ook geprobeerd hebben om het te vernietigen, dit niet gelukt is. Hoe staat het evenwel met de leer die Jezus Christus meer dan 19 eeuwen geleden onderwees toen hij hier op aarde leefde, en wat is er eigenlijk van overgebleven in de verschillende religies die wij nu aantreffen?
In een gesprek met een Samaritaanse vrouw die Jezus bij een bron ontmoette, legde hij uit aan welke vereisten de ware aanbidding moet voldoen: „Maar het uur komt, en is nu, waarin de ware aanbidders de Vader met geest en waarheid zullen aanbidden, ja, want de Vader zoekt zulke mensen om hem te aanbidden. God is een Geest, en wie hem aanbidden, moeten hem met geest en waarheid aanbidden.” Deze aanbidding „met geest en waarheid” zal altijd blijven bestaan. — Johannes 4:23, 24.
Maar wat gaat er dan verdwijnen? De in zichzelf verdeelde christenheid, de vriendin van de politieke wereld. En waarom zal ze moeten verdwijnen? Omdat ze geen aandacht heeft geschonken aan de waarschuwing: „Overspeelsters, weet gij niet dat de vriendschap met de wereld vijandschap met God is? Al wie daarom een vriend van de wereld wil zijn, maakt zich tot een vijand van God.” — Jakobus 4:4.
In het laatste boek van de bijbel, Openbaring, wordt in de hoofdstukken 17 en 18 het wereldrijk van valse religie symbolisch beschreven als een hoer, „Babylon de Grote”. Openbaring 17:16 en 18:8 beschrijven hoe politieke elementen haar zullen vernietigen, en allen die in haar zonden hebben gedeeld, zullen ook van haar plagen ontvangen. Daarom wordt in vers 4 van hoofdstuk 18 de aanmoediging gegeven: „Gaat uit van haar, mijn volk, indien gij niet met haar in haar zonden wilt delen, en indien gij geen deel van haar plagen wilt ontvangen.” Dan zal ook de profetie van Zefanja in vervulling gaan: „Want dan zal ik volken tot een zuivere taal doen overgaan, opdat zij allen de naam van Jehovah aanroepen, ten einde hem schouder aan schouder te dienen.” — Zefanja 3:9.
Ziet u zichzelf in dit beeld, schouder aan schouder met medegelovigen Jehovah dienend en zijn naam aanroepend? Wat is er nodig om dit te kunnen doen?
Wat kunt u doen om veiligheid te vinden?
Ook al gaat de christenheid, te zamen met alle valse religie, uit Europa en uit de rest van de wereld verdwijnen, het ware christendom zal altijd blijven bestaan. De kardinale vraag voor u is evenwel of ook uw geloof zal bezwijken, of dat het zo sterk zal blijken te zijn dat het u in staat zal stellen het verdwijnen van de christenheid te overleven. Wat is er voor overleving nodig? U moet ’de Vader met geest en waarheid aanbidden’. De Schepper verwacht van u dat u er moeite voor doet hem door middel van zijn Woord, de bijbel, te leren kennen. Over dat Woord zei Jezus: „Uw woord is waarheid” (Johannes 17:17). In de bijbel vindt u de weg aangegeven waardoor overleving mogelijk is, ongeacht waar op aarde u woont.
[Illustratie op blz. 15]
De Grote Kerk in Hoorn biedt nu onderdak aan appartementen en een kledingzaak
[Illustratie op blz. 15]
Lutherse kerk in Arnhem, in de loop der tijd gebruikt als pakhuis, bioscoop en discotheek