CHLEB

Produkt spożywczy wypiekany z mąki, często z dodatkiem zakwasu. Chleb (hebr. léchem, gr. ártos) stanowił podstawowe pożywienie wielu starożytnych ludów; sztuka jego wypieku była dobrze znana m.in. Izraelitom, Egipcjanom, Grekom i Rzymianom. Nawet w obecnych czasach w niektórych rejonach Bliskiego Wschodu chleb wciąż jest najważniejszym artykułem żywnościowym. W Biblii słowo „chleb” niekiedy odnosi się ogólnie do pokarmu, np. w Rodzaju 3:19 i w Modlitwie Pańskiej, zawierającej prośbę: „Daj nam dzisiaj naszego chleba na ten dzień” (Mt 6:11; por. Kzn 10:19, przyp. w NW).

Hebrajczycy do wyrobu chleba używali na ogół mąki pszennej lub jęczmiennej. Pszenica była droższa, więc ludzie często musieli się zadowolić chlebem jęczmiennym. Wspomniano o nim w Sędziów 7:13, 2 Królów 4:42 i Jana 6:9, 13. Mąka z moździerza była dość grubo utarta. Jednak używano także „wybornej mąki” (Rdz 18:6; Kpł 2:1; 1Kl 4:22). Mannę, którą Jehowa Bóg dostarczał Izraelitom podczas wędrówki po pustkowiu, mielono w żarnach lub ucierano w moździerzu (Lb 11:8).

Zazwyczaj codziennie mielono zboże i pieczono świeży chleb; często były to przaśniki (hebr. maccáh). Mąkę po prostu mieszano z wodą i wyrabiano ciasto bez dodawania zakwasu. Przy pieczeniu chleba na zakwasie na ogół używano kawałka ciasta zostawionego z poprzedniego wypieku. Rozrabiano go z wodą, mieszano z mąką, a następnie wyrabiano i odstawiano do wyrośnięcia (Gal 5:9; zob. BOCHENEK; PLACEK; ZAKWAS).

Pewne wypieki Izraelici składali Jehowie jako dary ofiarne (Kpł 2:4-13). Ofiary ogniowe nie mogły zawierać zakwasu — w przeciwieństwie do tych, których nie spalano na ołtarzu (Kpł 7:13; 23:17). Ponadto chleba pieczonego na zakwasie nie wolno było jeść podczas Paschy i związanego z nią Święta Przaśników (Wj 12:8, 15, 18; zob. CHLEB POKŁADNY).

Duże znaczenie chleba w codziennym życiu potwierdzają częste wzmianki o nim w Biblii. Na przykład zanim Melchizedek pobłogosławił Abrahama, „wyniósł chleb i wino” (Rdz 14:18). Gdy Abraham odsyłał Hagar i Ismaela, „wziął chleb oraz bukłak wody i dał to Hagar” (Rdz 21:14). Uwięzionemu Jeremiaszowi przyznano jako dzienną rację „okrągły bochenek chleba” (Jer 37:21). Jezus Chrystus dwukrotnie w cudowny sposób rozmnożył chleb, by nakarmić wielkie tłumy (Mt 14:14-21; 15:32-37). Swych naśladowców nauczył się modlić o „chleb na ten dzień według potrzeby dnia” (Łk 11:3). A psalmista słusznie oświadczył, iż to Jehowa Bóg daje „chleb, który krzepi serce śmiertelnika” (Ps 104:15).

Znaczenie przenośne. Słowa „chleb” wielokrotnie użyto w Biblii w znaczeniu przenośnym. Na przykład Jozue i Kaleb tak wyrazili się do Izraelitów o mieszkańcach Kanaanu: „Są dla nas chlebem” (Lb 14:9). Najwyraźniej chcieli przez to powiedzieć, że Izraelici łatwo pokonają nieprzyjaciół i dzięki temu staną się silniejsi. W Psalmie 80:5 o ich Pasterzu, Jehowie, napisano: „Tyś kazał im jeść chleb łez”, co zapewne wskazywało na wielki smutek spowodowany popadnięciem w niełaskę u Boga. O Jehowie wspomniano również, że daje swemu ludowi „chleb udręki oraz wodę uciemiężenia” (Iz 30:20). Wzmianka ta najprawdopodobniej odnosi się do ciężkich warunków podczas oblężenia, które miały się stać dla ludzi czymś tak normalnym jak chleb i woda.

Niegodziwcy, którzy „nie zasną, dopóki nie popełnią zła”, według Księgi Przysłów ‛żywią się chlebem niegodziwości’ (Prz 4:14-17). Ludzie tacy niejako karmią się nikczemnymi czynami. O kimś, kto podstępem zdobywa środki do życia, w Przysłów 20:17 powiedziano: „Miły jest człowiekowi chleb zdobyty fałszem, lecz potem jego usta napełnią się żwirem”. A dobra i pracowita żona „nie je chleba lenistwa” (Prz 31:27).

Symboliczne wzmianki o chlebie mają w Biblii także wydźwięk pozytywny. W Izajasza 55:2 wykazano, że duchowe dary od Jehowy są znacznie cenniejsze niż dobra materialne: „Czemu płacicie pieniędzmi za to, co nie jest chlebem, i czemu mozolicie się nad tym, co nie syci? Słuchajcie mnie uważnie i jedzcie to, co dobre, a wasza dusza niech się wielce rozkoszuje tłustością”.

Gdy Jezus ustanawiał Pamiątkę swej śmierci (14 Nisan 33 n.e.), „wziął chleb i pobłogosławiwszy, połamał go, a dając uczniom, rzekł: ‚Bierzcie, jedzcie. To oznacza moje ciało’” (Mt 26:26). Ten chleb wyobrażał ciało, które Jezus miał ofiarować za swoich uczniów (Łk 22:19; 1Ko 11:23, 24).

Jakiś rok wcześniej Jezus Chrystus wyjaśnił, co różni mannę spożywaną przez Izraelitów na pustkowiu od „chleba, który zstępuje z nieba”. Otwarcie oznajmił: „Ja jestem chlebem życia”. Wskazał, że to on jest „chlebem żywym, który zstąpił z nieba”, i dodał: „Jeśli ktoś je z tego chleba, będzie żył na wieki; chlebem zaś, który ja dam, jest moje ciało za życie świata” (Jn 6:48-51). Ten chleb należy ‛jeść’ symbolicznie — okazując wiarę w ofiarę złożoną z doskonałego ludzkiego ciała Jezusa (Jn 6:40). Po wstąpieniu do nieba Jezus przedstawił wartość ofiary okupu swemu Ojcu, Jehowie Bogu. Na jej podstawie może obdarzyć życiem wszystkich posłusznych ludzi. A zatem za pośrednictwem Jezusa Chrystusa — który zgodnie z proroctwem Bożym urodził się w Betlejem, co znaczy „dom chleba” (Mi 5:2; Łk 2:11) — życiodajny „chleb” udostępniany jest każdemu, kto przejawia wiarę (Jn 6:31-35).