1 YACHAQANA

Riqsinakunaypaq, ¿wakichisqachu kachkani?

“Juk waynawan riqsinakunaypaq tukuy tanqawanku. Chiqamantataq, achkha waynas kʼachitus kasqankuta niyman.” (Whitney)

“Wakin sipaskuna ñuqawan riqsinakuyta munanku. Ñuqataq munayman pillawanpis riqsinakuyta, chaywanpis yachaniña tatasniy imatachus ninawankuta.” (Felipe)

MAY waynallaraq chayri sipasllaraq kachkaspapis, ichá juk waynawan chayri juk sipaswan riqsinakuyta munachkanki. Mana chayllachu, wakkunapis chayta ruwanaykipaq tanqasunku. Jenifer nin: “Ñuqa 11 watayuq kachkaptillayraq, juk waynawan riqsinakunaypaq tanqawaqña kanku”, nispa. Brittanypis nillantaq: “Yachaywasipiqa, pisipaq qhawasqa kanki juk waynawan mana riqsinakuptiykiqa”, nispa.

Qamrí, piwanpis riqsinakuyta qallarinaykipaq, ¿wakichisqachu kachkanki? Manaraq kay tapuyman kutichichkaspa, piwanpis riqsinakuy imachus ninayasqanta sutʼincharisunchik.

“¿Amigosllachu kayku?”

Kay urapi 3 tapuykuna rikhuriqman kutichiy, “arí” nin, chayri “mana” nin, chayman raqhaykuspa:

Unaytaña payllawan lluqsini. ¿Amisgollachu kayku?

□ Arí

□ Mana

Mayta juk amigay gustawan, ñuqapis payta gustallanitaq. Sapa pʼunchaytaq telefononiqta parlariyku chayri celularniqta willaykunata apachinakuyku. ¿Amigosllachu kayku?

□ Arí

□ Mana

Amigosniywan sapa kuti lluqsispa, chay kikin sipasllawanpuni parlaspa qhipakuni. ¿Amigosllachu kayku?

□ Arí

□ Mana

Ichá ñawpaq tapuyman mana iskaychakuspa “mana” nisqaman raqhaykurqanki, qhipan tapuykunapitaq ichá iskaychakurqanki. Chaywanpis, kimsantinman “mana” nispa raqhana karqa. ¿Imarayku? Imaraykuchus juk waynawan juk sipaswan, pakayllamanta munakuyninkuta rikuchinakuptinku, sapa kuti telefononiqta chayri tukuy rikunankuta parlapayanakuptinku ima, mana amigosllachu kanku. Kunanqa watiqmanta tapurikuy: “Piwanpis riqsinakunaypaq, ¿wakichisqachu kachkani?”, nispa. Chayta yachanaykipaqqa, 3 tapuykunata qhawarina.

“¿Imaraykutaq riqsinakuyta munani?”

Wakin suyuspi, juk waynawan chayri juk sipaswan riqsinakunankupaq lluqsisqankuqa, mana saqrapaqchu qhawakun. Chaywanpis chayta ruwanku chay waynawanpunichus chayri chay sipaswanpunichus casarakuyta munasqankuta reparakunankupaq.

Wakinkunaqa juk waynawan chayri juk sipaswan lluqsinku khuska kayta munaspalla, casarakuypiqa mana tʼukurillankupischu. Ichá wakinkuna lluqsinku, amigosninpa ñawpaqinkupi runaykachanankuraykulla. Chaywanpis ajinata ruwaqkunaqa, pisi tiemponman tʼaqanakunku. Juk sipas Carmen sutiyuq nin: “Achkha riqsinakuqkunaqa, pisi tiemponman tʼaqanakunku, riqsinakuchkasqankuta mana jatunpaqchu qhawasqankurayku. Ajinata ruwaqkunaqa casarakuspaqa, pisi tiemponman divorciakunku”, nispa.

Chantá piwanchus riqsinakuchkanki paypis munakuyniyuq kasqanta yuyarillaytaq. Chayrayku ñawpaqtaqa, imaraykuchus riqsinakuyta munasqaykita reparakunayki tiyan. Tʼukuriy: ¿Munawaqchu pillapis munakuyniykiwan pukllananta? ¿Imayná sientekuwaq pillapis pukllanatajina wikchʼurparisuptin? Juk sipaspa Cecilia sutiyuq nisqanpi tʼukuriy: “Wakin kuti, pukllayta munaspalla piwanpis lluqsiyta munayman. Chaywanpis, mana kusikunapaqjinachu juknin munakuyta qallariptin, juknintaq mana”, nispa.

“¿Casarakunaypaq edadniyuqñachu kani?”

Qhawasqaykimanjina, ¿machkha watayuqmantapachataq pillawanpis riqsinakuyta qallariyta atinkiman?

Kunanqa, kaymanta tatasniykita tapuriy, kutichisusqankutataq kaypi qillqay.

Machkha watayuqmantapachachus pillawanpis riqsinakuyta qallariyta atisqaykita qillqasqaykiqa, ichá tatasniyki nisusqankumanta astawan pisi... chayri mana. Ichá ñawpaqta qam kikiykita allinta riqsikuyta munanki. Chaytataq Daniela 17 watayuq ruwarqa, nintaq: “Imayna qusatachus maskʼachkasqayta iskay wata ñawpaqta tapuwankuman karqa chayqa, mana kunanjinachu kutichiyman karqa. Kunankamapis manaraq sutʼita yachanichu imayna qusatachus munasqayta. Chayrayku maykʼaqchus chayta sutʼita yachasaq chayqa, chaypiraq piwanpis riqsinakunaypaq tʼukurisaq”, nispa.

Chantá, piwanpis riqsinakuyta qallarinaykipaq, Biblia nisqanmanjina, qhariwarmijina puñuykuyta munayniyki pisiyananta suyanaykiraq tiyan. Imaraykuchus waynallaraq kachkaspa piwanpis riqsinakuyta qallarinki chayqa, ichá munayniykiwan atipachikuspa khuchichakuypi urmawaq. Ichapis mana cristiano waynas chayri sipaskunaqa, mana kay parlasqanchikpi tʼukurillankupischu, imaraykuchus paykunaqa qhariwarmijina puñuykuymanta wañuchkankuña. Chaywanpis qamqa, mana paykunajinachu yuyanayki tiyan (Romanos 12:2). Bibliaqa, sutʼita nin: “Ayqeychej khuchichakuy juchamanta”, nispa (1 Corintios 6:18). Chayrayku, qhariwarmijina puñuykuyta munayniyki pisiyananta suyaspaqa, achkha chʼampaykunamanta jarkʼakunki (Eclesiastés 11:10).

“Casarakunaypaq, ¿wakichisqachu kachkani?”

Kay tapuyman kutichinaykipaqqa, kaykunapi tʼukuriy:

Wakkunawan kawsasqaykipi. ¿Imaynatá tatasniykiwan, hermanosniykiwan ima kawsakunki? ¿Usqhayllatachu phiñakunki, sunquta nanachinapaqjinachu parlapayanki? ¿Imatá paykuna qammanta ninkuman? Imaynatachus familiaykiwan kawsakunki, kikillantataq pichus qusayki chayri warmiyki kanqa paywan kawsakullankitaq (Efesios 4:31, ñawiriy).

Imayna runachus kasqaykipi. Imatapis ruwachkaspa, ¿allin lluqsinanpaqjinachu qhawarinki, manachu? ¿Wakpa munaynin ruwakunanta saqinkichu, chayri munaynillayki ruwakunantachu maskʼanki? Ñakʼariypi kachkaspa, ¿sunqu tiyasqachu kanki? ¿Pacienciayuqchu kanki? Diospa espiritunpa puquyninta rikuchinaykipaq kallpachakusqaykiqa, allin qusa chayri allin warmi kanaykipaq yanapasunqa (Gálatas 5:22, 23, ñawiriy).

Qullqiykita apaykachasqaykipi. ¿Allintachu apaykachanki? Chayri, ¿manullapunichu kanki? ¿Juk llamkʼaypi qhipakuyta atinkichu? Mana atiptiykitaq, ¿llamkʼayraykuchu? ¿Patronniykiraykuchu? Chayri, ¿imayna runachus kasqaykita tikrachinaykiraykuchu? Qullqita allinta apaykachayta mana yachaptiyki, ¿imaynatá casarakuspa familiaykip qullqinta apaykachankirí? (1 Timoteo 5:8, ñawiriy.)

Diosta yupaychayniykipi. Jehovamanta sutʼinchaq kanki chayqa, ¿tukuy sunquwanchu Diosta yupaychachkanki? ¿Bibliata ñawirinkichu, willaq lluqsinkichu, tantakuykunapi tapuykunaman kutichinkichu? Piwanchus casarakuyta munasqaykiqa, Diosta yupaychaypi sumaq sayasqa kanaykita suyanqa (Eclesiastés 4:9, 10, ñawiriy).

Kayta ruwayta atiwaq

Juk waynawan chayri juk sipaswan riqsinakunaykipaq ni pi tanqasunanchu tiyan, manaraq chaypaq wakichisqachu kachkanki chayqa. Tʼukuriy; yachaywasiman yaykusqaykitawanpacha examenta qunaykita nisuptinku, ¿allinchu kanman? Mana, ¿icharí? Imaraykuchus examenta qunaykipaqqa, ñawpaqta yachakunaykiraq tiyan.

Kikillantaq piwanpis riqsinakuyta qallarinaykipaqqa ñawpaqta wakichisqa kanayki tiyan, imaraykuchus chayqa mana juk pukllayjinachu. Chayrayku piwanpis riqsinakunaykipaqqa, ñawpaqta sumaq amigostaraq akllayta yachanayki tiyan. Chayqa, astawan qhipaman, qampaqjina juk waynata chayri juk sipasta tariptiyki, mana tʼaqanakunaykipaq yanapasunqa. Kay parlasqanchikmanjina casarakuqkunaqa, kusisqa kanankupaq sumaq amigos kananku tiyan.

Riqsinakuyta qallarinaykipaq astawan tiempota suyasqayki, allinniykipaq kanqa. Chantá, wayna chayri sipas kayniykimanta astawanraq kusirikuyta atiwaq (Eclesiastés 11:9). Chantapis, kʼacha kaykunata kawsayniykipi rikuchinaykipaq, Diosman astawan qayllaykunaykipaq ima, astawan kallpachakuyta atiwaq (Lamentaciones 3:27, NM).

Chantá suyanaykikamataq, wak waynaswan, sipaskunawan, sumaq wakichisqa hermanoswan ima, khuska kachkaspa kusikuyta atiwaq. Juk sipas Tamara sutiyuq nirqa: “Ajinapi astawan kusiyta tariyku. Imaraykuchus achkha amigosniyuq kayqa may allin”, nispa. Monicapis nin: “Achkha waynaswan, sipaskunawan ima khuska lluqsiyqa may allin, imaraykuchus jinamanta imayna runachus sapa juk kasqanta riqsiyta atinki”, nispa.

Chaywanpis, waynallaraq chayri sipasllaraq kachkaspa piwanpis riqsinakuyta qallarinki chayqa, llakiyllata tarinki, chayrayku ama usqhayllata piwanpis riqsinakuyta maskʼaychu. Sumaq amigosta maskʼaytaraq yachay, chantá amigosllapuni kanaykichikpaq kallpachakuy. Jinamanta qhipaman piwanpis riqsinakuyta munanki chayqa, astawan sumaqtaña reparakuyta atinki, imayna runachus kasqaykita, imayna qusatachus, chayri warmitachus munasqaykita ima.

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 29, 30 YACHAQANATA IMA ÑAWIRIY

BIBLIAMANTA

“Yuyayniyoj runari allintaraj qhawakun maynintachus rinanta.” (Proverbios 14:15)

JUK YUYAYCHAY

Kay 2 Pedro 1:5-7 ñawiriytawan, ima kʼacha kaytachus rikuchinaykita reparakuy. Chantá juk killapi imaynatachus rikuchinaykita yachakuy, chaymanjina ruway, qhawaytaq chay kʼacha kayta rikuchichkasqaykitachus manachus. Kaytaq piwanpis riqsinakuchkaptiyki yanapasunqa.

¿YACHARQANKICHU?

Yachakusqanmanjina, manaraq 20 watayuq kachkaspa casarakuqkunaqa, niraq 5 watanman chayachkaspa divorciakunku.

¡RUWAYTA QALLARIY!

Manaraq casarakuypi tʼukurichkaspa, kay kʼacha kaykunata astawan rikuchinay tiyan: ․․․․․

Chaypaqtaq kayta ruwasaq: ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● ¿Maykʼaqtaq allin kanman wak waynaswan, sipaskunawan khuska kanayki?

● Tʼukuriy juk sullkʼa hermanoyki kasqanpi, juk sipaswan riqsinakuyta munachkasqanpi ima, chaywanpis payqa waynallaraq riqsinakunapaq. ¿Imaynatá yuyaychawaq?

● Piwanpis riqsinakuchkaptiyki, manataq paywan casarakuyta munaptiyki, ¿imaynatá chay paypa sunqunta nanachinman?

[18 paginapi sutʼinchaynin]

“Piwanpis riqsinakuyqa, mana pukllakuyllachu. Qhawasqaymanjina, juk waynawan riqsinakunayki tiyan, payta munakusqaykirayku, qampaqjina kasqanta reparasqaykirayku ima.” (Ambar)

[16, 17 paginaspi dibujo/foto]

Mana casarakuypi yuyaspa piwanpis riqsinakuyqa, juk wawa musuq pukllananwan pukllayta saykʼuytawan wikchʼurparisqanwan kikinchakunman