Koyani Ntendere Pabanja Panu

 1. Kodi ndi pinthu pipi pyakuti pinakwanisa kucitisa mabanja kukhala akugawika?

ANYAKUTSANZAYA ndi ale ali m’mabanja akuti musagumanika kufuna, ntsisi na ntendere. Tikunyindira kuti banja yanu iri tenepa. Mphyakutsukwalisa kulonga kuti, mabanja mazinji asacimwana kukhala tenepa, na ali akugawika na mathangwi akusiyana-siyana. Kodi ndi ninji pinacitisa kugawika kweneku m’mabanja? Mu nsolo uno tinadzafokotoza pinthu pitatu. M’mabanja anango, anthu asacita khundu mu uphemberi wakusiyana-siyana. M’mabanja anango, ana asakhala na anyakubala akusiyana. Anango asawangisira towera kugumana citsidzikizo ca umaso, peno kufuna mpfuma yakuinjipa inakulumiza kugawika kwa piwalo pya banja. Ngakhale tenepa, makhaliro anacitisa banja ibodzi kukhala yakugawika nkhabe citisa banja inango. Kodi ndi ninji pinacitisa kusiyana kweneku?

 2. Kodi ndi kupi kunasaka anango citsogolero ca umaso wa banja, mbwenye ndi ipi pfuli yadidi kakamwe ya citsogolero ceneci?

² Cibodzi mwa ipyo ndi maonero a pinthu. Khala imwe musayesera na ntima onsene kudziwa maonero a munthu unango, munakhala wakukwanisa kudzindikira kuti munakoya tani ubodzi pabanja. Caciwiri ndi pfuli ya citsogolero canu. Anthu azinji asatowezera uphungu wa anzawo a ku basa, anyakuendekana awo, unagumanika mu tsamba ya mphangwa peno pitsogolero pinango pya anthu. Natenepa, anango, asadzindikira pinalonga Mafala a Mulungu thangwi ya makhaliro awo na asaphatisira pinapfunza iwo. Kodi kucita pyenepi kunaphedza tani banja kukoya ntendere pamudzi?​—2 Timoti 3:16, 17.

 3. (a) Kodi uphungu wa Biblya usalonganji thangwi ya kumanga banja na munthu wa cikhulupiro cakusiyana? (b) Kodi ndi midida ipi inaphatisirwa khala m’bodzi mwa anyakumanga banja ndi wakukhulupira unango nkhabe?

³ Biblya mwamphambvu isatipasa uphungu towera tikhonde kumanga banja na munthu wakuti ali na cikhulupiro ca uphemberi wakusiyana. (Deuteronomyo 7:3, 4; 1 Akorinto 7:39) Panango imwe mwapfunza undimomwene wa Biblya mbumudamala kale kumanga banja, mbwenye mamunanu nee apfunza tayu. Kodi munacita tani mphapo? Mwandimomwene, dumbiro yanu ya kumanga banja ikupitiriza kuphata basa. (1 Akorinto 7:10) Biblya isagomezera kukhalisa kwa anyakumanga banja na isaawangisa kuti amalise nyatwa zawo mbuto mwa kuzithawa. (Aefesi 5:28-31; Tito 2:4, 5) Kodi ndiye tani mphapo khala mamunanu asakukhondesani mwakuwanga kakamwe kucita uphemberi wanu wa Biblya? Panango iye anayesera kukukhondesani kuenda kumisonkhano ya mpingo, peno iye anakwanisa kulonga kuti nkhabe funa nkazace kuenda nyumba na nyumba mbalonga pya uphemberi. Kodi munadzacitanji?

 4. Kodi nkazi anakwanisa tani kupangiza kubvesesa kwace khala mamunace ali na cikhulupiro cakusiyana?

⁴ Bvunzikani mwekhene, ‘Thangwi yanji mamunanga asanyerezera mu njira ineyi?’ (Misangani 16:20, 23) Khala mamunanu nkhabe kubvesesa mwadidi pinacita imwe, anakwanisa kukhala wakudzudzumika na imwe. Panango iye asakakamizwa na acibale ace thangwi yakuti imwe nkhabe citabve khundu m’miyambo yawo yakufunika maningi kwa iwo. Mamuna unango alonga: “Kukhala ndekhene panyumba, ndikhapibva wakupwazika.” Mamuna unoyu akhapibva ninga akuluza nkazace thangwi ya uphemberi. Ngakhale tenepa kuzikuza kwace kukhancimwanisa kulonga kuti akhali wakutsoperwa. Mamunanu panango asafunika cinyindiro cakuti kufuna kwanu Yahova nee kusabveka kuti imwe cincino musapwaza mamunanu kupiringana kale tayu. Koyani ndzidzi towera kucedza naye.

 5. Kodi ndi kulinganira kupi kunafunika kukhala na nkazi wakuti mamunace ndi wa cikhulupiro cakusiyana?

⁵ Mbwenye, towera kuthimbana mwanzeru na makhaliro anewa, pana cinthu cakufunika kakamwe. Mafala a Mulungu asadembetera kwa akazi: “Tawirani amuna anu ninga munafunika mwa Mbuya.” (Akolose 3:18) Natenepa, iwo asakhondesa nzimu wa kunyindirika. Mwakuthimizira, pakulonga kuti “ninga munafunika mwa Mbuya,” lemba ineyi isapangiza kuti kubvera mamuna kusafunikambo kubverana na kubvera Mbuya. Pasafunika kukhala ulinganiri.

 6. Kodi ndi midida ipi nkazi Wacikristu asafunika kuikha m’manyerezero?

⁶ Kwa Nkristu, kugumanika pa misonkhano ya mpingo na kupereka umboni kwa anango thangwi ya cikhulupiro cakubulukira m’Biblya ndi pinthu pyakufunika kakamwe pya ulambiri wandimomwene pyakuti nkhabe funika kupwazwa. (Aroma 10:9, 10, 14; Ahebere 10:24, 25) Kodi munacitanji khala munthu akukhondesani kukwanirisa pinafuna Mulungu? Apostolo a Yezu Kristu alonga: “Ife pano tinatongwa kutawira maka Mulungu, kupita kutawira anthu.” (Machitiro 5:29) Citsanzo cawo cisatipasa matowezero a makhaliro mazinji a umaso. Kodi kufuna kwanu Yahova kunadzakukulumizani kumulambira, kwakuti kwathema iye basi? Mu ndzidzi ubodzi ene, kodi kufuna kwanu na cilemedzo canu kwa mamunanu kunadzakucitisani kuperekeka kwa Yahova mu njira yakutawirika, mbamukhonda kupindisa mamunanu?​—Mateo 4:10; 1 Jwau 5:3.

 7. Kodi nkazi Wacikristu asafunika kukhala wakufunisisa kucitanji?

⁷ Yezu alonga kuti si ndzidzi onsene tayu pyenepi pinakhala pyakukwanisika. Iye acenjeza kuti na thangwi ya kupingizwa kwa ulambiri wandimomwene, piwalo pyakukhulupira pya mabanja anango pinakwanisa kukhala pyakugawika pabanja ninga pyatemwa na supada. (Mateo 10:34-36) Nkazi unango ku Japão apitamba pyenepi. Iye akhapingizwa na mamunace m’piaka 11. Mamunace mwahaxa akhambvuya na kazinji kene akhanfungira kunja kwa nyumba. Mbwenye nkazi unoyu apirira. Axamwali m’mpingo Wacikristu amphedza. Nkazi unoyu akhaphembera ndzidzi onsene na apaswa mphambvu na lemba ya 1 Pedro 2:20. Nkazi Wacikristu unoyu akhali na cinyindiro cakuti na kupitiriza kwace kukhala wakupirira, ntsiku inango mamunace mbadagumanyikana naye pabodzi mu kulambira Yahova. Ndi pyenepi pidadzacitika.

8, 9. Kodi nkazi asafunika kucitanji towera kucalira kuikha pinthu pyakupingiza mamunace?

⁸ Pana pinthu pizinji pyakuti munakwanisa kupicita towera kuphedza mamunanu kucinja manyerezero ace. Mwacitsanzo, khala mamunanu asapokanya uphemberi wanu, lekani kumpasa mathangwi towera kudungunya pinthu pinango. Pitirizani kucitisa kuti panyumba pakhale paucesa. Tsalakanani mwadidi maonekero a manungo anu. Khalani wakulonga mafala aufuni na wakupereka takhuta. Mbuto mwa kupokanya, khalani wakuphedzera. Pangizani kuti musamunyindira ninga nsolo wanu. Lekani kubwerezera mungaona kuti akucitirani pyakuipa. (1 Pedro 2:21, 23) Khalani wakutawira kusowa ungwiro kwaumunthu, pangasoseka nthonga mwakucepeseka khalani wakutoma kuphemba kulekererwa.​—Aefesi 4:26.

⁹ Lekani kutawirisa kuti kugumanika kwanu ku misonkhano kukhale thangwi ya kudembuka kuphika. Panango imwe munadzafuna kucita khundu mu utumiki Wacikristu mu ndzidzi wakuti mamunanu nkhabepo panyumba. Mphyanzeru kwa nkazi Wacikristu kukhonda mwaza mphangwa kwa mamunace khala asakhonda. Mbuto mwace, nkazi asatowezera uphungu wa mpostolo Pedro: “Imwe akazi mubvere amuna anu towera iwo angakhala hanatawira tayu mafala a Mulungu akwewiwe na imwe akazi awo nee kupangwa mafala, pa kuona makhaliro anu a maso na kugopa kwanu.” (1 Pedro 3:1, 2) Akazi Acikristu asawangisira kakamwe kupangiza misapo ya nzimu wa Mulungu.​—Agalata 5:22, 23.

10. Kodi mamuna wakukhulupira asafunika kucita tani kwa nkazace khala si nkristu tayu?

¹⁰ Kodi ndiye tani khala mamuna ndi Nkristu mbwenye nkazi si nkristu tayu? Biblya isapereka citsogolero m’makhaliro anewa. Iyo isalonga kuti, khala “mbale wathu mbodzi ali ku banja na [nkazi] wa ujentiyu mbatawira nkazi kukhala na iye ku banja, aleke kumwazana naye.” (1 Akorinto 7:12) Iyo pontho isapereka uphungu kwa amuna: “Imwe amuna, funani akazi anu, lekani kuanensa-nensa.”​—Akolose 3:19.

11. Kodi mamuna anakwanisa tani kupangiza kuti ndi wakudzindikira pyadidi na wakutsalakana pa kutsogolera ninga nsolo wa nkazace wakuti si Nkristu tayu?

¹¹ Khala imwe muli na nkazi wakuti ali na cikhulupiro ca kusiyana na canu, mulemedzeni kakamwe na tsalakanani mabvero ace. Ninga munthu wathunga, iye ali na ufulu wa kutowezera pikhulupiro pyace pya uphemberi, ngakhale mukhonde kubverana napyo. Ndzidzi wakutoma unafuna imwe kulonga na iye pya cikhulupiro canu, lekani kunyerezera kuti anasiya pinakhulupira iye kutomera kalene mbatowera pipswa tayu. Mbuto mwa kucimbiza kusumula kuti miyambo ya uphemberi wace na ya anthu a ku mudzi kwawo ndi yaunthawatawa, yeserani mwakupirira kudinga naye Malemba. Panango iye asapibva kukhala wakupwazika mungamala ndzidzi uzinji na kucita mabasa a ku mpingo. Iye anakwanisa kupingiza kuwangisira kwanu kutumikira Yahova, panango mbalonga mu ntima mwace: “Ndisafuna kuti mukhale na ine ndzidzi uzinji!” Khalani wakupirira. Na kutsalakana kwanu kwa kufuna, mukupita kwa ndzidzi iye anakwanisa kuphedzwa kudzindikira ulambiri wandimomwene.​—Akolose 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9.

12. Ngakhale kuti mamuna na nkazace ali na pikhulupiro pyakusiyana, kodi midida ya m’Malemba inakwanisa tani kuphatisirwa towera kupfunzisa anawo?

¹² Pa banja yakusiyana uphemberi, kupfunzisa ana pya uphemberi kungakhale kwakunensa. Kodi midida ya m’Malemba inakwanisa tani kuphatisirwa? Biblya isapasa baba basa yakufunika kakamwe ya kupfunzisa ana, mbwenye mama ali na basa yakufunikambo towera kucita. (Misangani 1:8; Landanisani Genesi 18:19; Deuteronomyo 11:18, 19.) Ngakhale mamuna nkhabe tawira citsogolero ca Kristu, baba asapitiriza kukhala nsolo wa banja.

13, 14. Khala mamuna asakhondesa nkazace kukwata ana ku­enda nawo ku misonkhano Yacikristu peno kupfunza nawo pabodzi, kodi nkazi anacitanji?

¹³ Ababa anango akukhonda khulupira nkhabe khondesa mama angapfunzisa ana pinthu pya uphemberi. Anango asakhondesa. Kodi ndiye tani khala mamunanu asakukhondesani kukwata ana kuenda nawo ku misonkhano ya mpingo peno asakukhondesani kupfunza Biblya pabodzi na iwo panyumba? Mu njira ineyi musafunika kunyerezera pyakutawirira pizinji kakamwe​—pyakutawirira pyanu kwa Yahova Mulungu, citsogolero ca mamunanu ninga nsolo wa banja na kwa ananu akufunika. Kodi munakwanisa tani kundendemeresa pyenepi?

¹⁴ Mwandimomwene imwe munadzaphembera thangwi ya pinthu pyenepi. (Afilipi 4:6, 7; 1 Jwau 5:14) Kumamalisiro a pyonsene, imwe ndimwe m’bodzi anafuna kusankhula njira inafuna imwe towezera. Mungacita mwanzeru, mbamupangiza pakweca kwa mamunanu kuti nee muli kupokanya utsogoleri wace, kupingiza kwace kunakwanisa kuthowa. Ngakhale kuti mamunanu akukhondeseni kuenda na ana ku misonkhano peno kucita nawo pfunziro ya Biblya, imwe munakwanisa kupitiriza kuapfunzisa. Pa kucedza kwanu pabodzi ntsiku na ntsiku na citsanzo canu cadidi, yeserani kukhomera m’mitima mwawo kuti afune Yahova, akhulupire Mafalace na alemedze anyakubala​—kuphataniza babawo—​kutsalakana pya ukhali wadidi wa anthu anango na kupereka takhuta ku makhaliro adidi pa basa. Mu kupita kwa ndzidzi, baba anadzaona maphindu adidi na anadzapereka takhuta thangwi ya kuwangisira kwanu.​—Misangani 23:24.

15. Kodi ndi pyakutawirira pipi piri na baba wacikristu pa kupfunzisa ana?

¹⁵ Khala imwe ndimwe mamuna wacikristu nkazanu nkhabe, imwe musafunika kupfunzisa ana na ‘kuakuza ninga munafunira Mbuya.’ (Aefesi 6:4) Pakucita pyenepi musafunika kukhala wakukoma ntima, wakufuna na wantsisi kwa nkazanu.

16, 17. Kodi ndi midida ipi ya Biblya ana asafunika kuikumbuka khala asatowezera cikhulupiro cakusiyana na ca anyakubalawo?

¹⁶ Cincino, ndi pyakudzolowereka kwa ana ang’ono kukhala na maonero auphemberi akusiyana na anyakubalawo. Kodi ndi pyenepi pinacitika kwa imwe? Khala ndipyo, Biblya iri na uphungu kwa imwe.

¹⁷ Mafala a Mulungu asalonga: “Imwe ana, bverani ababanu ninga Mbuya ene, thangwi tenepa mphyadidi. Ulemedze babako na mako.” (Aefesi 6:1, 2) Pyenepi pisaphataniza kulemedza kakamwe anyakubala. Natenepa, ngakhale ndi pyakufunika kakamwe kubvera anyakubala, pyenepi nkhabe funika kupwaza Mulungu wandimomwene. Mwana angakhala na thunga yakuthema towera kucita pisankhulo pyace, iye asathimizira pyakutawirira pyace thangwi ya macitiro ace. Pyenepi ndi pyandimomwene tayu basi ku mwambo wa kudziko, mbwenye makamaka ku mwambo waumulungu. Biblya isalonga: “Ife tonsene, munthu munthu anadzafotokoza kuna Mulungu pidachita iye.”​—Aroma 14:12.

18, 19. Khala ana ali mu uphemberi wakusiyana na wa anyakubalawo, kodi anakwanisa tani kuphedza anyakubalawo kubvesesa mwadidi cikhulupiro cawo?

¹⁸ Khala pikhulupiro pyanu pisacinja umaso wanu, sakani kudziwa maonero a anyakubalanu. Iwo anadzakhala akukomerwa angaona maphindu a kupfunza na kuphatisira kwanu mapfunzisiro a Biblya kukucitisani kukhala wakulemedza kakamwe, wakubvera, wakufuna kucita pyonsene pinaphemba iwo. Natenepa, khala cikhulupiro canu cipswa cisakucitisani kukhonda pikhulupiro na miyambo ya anyakubalanu, iwo anakwanisa kunyerezera kuti muli kukhonda pinthu pyakuti iwo asafuna kukupasani. Anyakubalanu anakwanisambo kugopera n’khaliro wanu wadidi khala pinacita imwe si pyakudzolowereka tayu pacisa peno khala pisapeusa manyerezero anu mungacita pinthu pinaona iwo kuti pinadzakuphedzani kupembera mu pinthu pyakumanungo. Kuzikuza kunakwanisambo kukhala mpingizo. Anyakubalanu mwandimomwene, anakwanisa kunyerezera kuti imwe, musafuna kulonga kuti nee mwadawisa tayu mbwenye iwo adawisa.

¹⁹ Pingakwanisika mwakucimbiza, yeserani kucita masasanyiro akuti anyakubalanu aende kaonana na akulu a mpingo anango peno mboni zinango zakuwanga mwauzimu pa mpingo wa pacisa. Phembani anyakubalanu kuti aende ku Nyumba ya Umambo towera akabve okhene pinalongwa kweneko pontho akaone kuti Mboni za Yahova ndi ntundu wanji wa anthu. Mu kupita kwa ndzidzi, makhaliro a anyakubalanu anakwanisa kucinja. Ngakhale kuti anyakubalanu apingize kakamwe, apandule mabukhu analonga pya Biblya na kukhondesa anapiana kuenda ku misonkhano Yacikristu, kazinji kene pasagumanika miyai ya kuleri ku mbuto zinango, kulonga na Akristu anzanu na kucita utumiki wantsusukano pabodzi na kuphedza anango. Pontho imwe munakwanisa kuphembera kwa Yahova. Aphale na atsikana anango asafunika kudikhira mpaka kukhala akulu kuti akwanise kucita pizinji kunja kwa mudzi wawo. Mwakukhonda tsalakana makhaliro a panyumba, lekani kuduwala ‘kulemedza baba wanu na mama wanu.’ Citani khundu yanu towera kubweresa ntendere pamudzi. (Aroma 12:17, 18) Kupiringana pyonsene, khalani wantendere na Mulungu.

20. Kodi ana asapibva tani khala baba peno mama ndi nyakubala wakufuya?

²⁰ M’midzi izinji makhaliro anathimbana na anthu azinji si uphemberi basi tayu mbwenye ndi nyatwa ya kukhala na anyakubala akufuya. M’mabanja mazinji lero muli ana akubulukira ku banja ya nyakubala m’bodzi peno uwiri wawo. M’mabanja anewa ana asakhala na bibvu na asa­ipirwa panango kukhala na nyatwa towera kubvera anyakubala onsene. Ninga pyakubwereswa, iwo asakhonda kuwangisira kunacita anyakubala akufuya towera kukhala baba wadidi peno mama wadidi. Kodi ndi ninji pinafuna kuphedza anyakubala akufuya towera kupembera?

21. Mwakukhonda tsalakana makhaliro awo akunensa, thangwi yanji anyakubala akufuya asafunika kudinga midida inagumanika m’Biblya towera kuphedza?

²¹ Dziwani kuti mwakukhonda tsalakana makhaliro akunensa kakamwe, midida ya Biblya inacitisa mabanja anango kupembera isaphatisirwambo ku khundu ineyi. Kupwaza midida ineyi, mu ndzidzi wakucepa, kunadzaoneka ninga mwamalisa nyatwa, mbwenye mwandimomwene pinadzaphesa nsolo ntsogolo. (Masalmo 127:1; Misangani 29:15) Khalani wa nzeru na udziwisi​—nzeru towera kuphatisira midida yaumulungu mukunyerezera maphindu a ndzidzi uzinji, na udziwisi towera kudzindikira thangwi yanji piwalo pyabanja pisalonga na kucita pinthu mu njira zinango. Musafunikambo kukhala na ntsisi.​—Misangani 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8.

22. Thangwi yanji kungakhale kwakunensa kwa ana azinji kutawira nyakubala wakufuya?

²² Khala imwe ndimwe baba peno mama wakufuya, panango musakumbuka kuti, ninga xamwali wa pabanja, panango ana akutambirani mwadidi. Mbwenye pidakhala imwe nyakubala wawo wakufuya, panango makhaliro awo acinja. Pa kukumbuka babawo peno mama wawo wakuabala wakuti nee akukhalabve na iwo tayu, ana anakwanisa kuthimbana na nyatwa ya cikhulupiro, panango anakwanisa kupibva kuti imwe mukufuna kuakwatira kufuna kuli na iwo kwa baba wawo peno mai wawo. M’midzidzi inango, ana anakwanisa kukupangani pakweca kuti imwe simwe baba wawo peno mama wawo tayu. Mafala anewa asaphesa ntima. Ngakhale tenepa, ‘lekani mphapo kuchimbiza na kusiribzwa peno kuipirwa.’ (Koelete 7:9) Udziwisi na ntsisi ndi pyakufunika towera kutsalakana manyerezero a ana.

23. Kodi kusandika kusafunika kucitwa tani pa banja yakuti iri na ana akugumana?

²³ Makhaliro anewa ndi adidi kakamwe pa kusandika. Kusandika kwakukhonda piringana midida ndi kwakufunika kakamwe. (Misangani 6:20; 13:1) Pontho nakuti ana onsene ndi akusiyana-siyana, kusandika panango kunasiyanambo ku makhaliro mabodzi na anango. Anyakubala akufuya anango, asaona kuti pinakhala pyadidi kwa anyakubala kutsalakana pinthu pyenepi pa kukuza anawo. Natenepa, ndi pyakufunika kuti anyakubala mu uwiri wawo abverane mu kusandika na kuphedza ana, tayu kulekerera ananu mbamusandika kakamwe ana a nzanu. (Misangani 24:23) Kubvera ndi kwakufunika kakamwe, mbwenye kulekererana thangwi ya kusowa ungwiro kusafunikambo kucitwa. Lekani piringana n’dida. Sandikani na ufuni.​—Akolose 3:21.

24. Kodi ndi ninji pinafuna kuphedza kucalira nyatwa za makhaliro akuipa pakati pa aphale na atsikana pabanja ya nyakubala wakufuya?

²⁴ Kucedza pa banja kunakwanisa kuphedza kakamwe kumalisa nyatwa. Kunakwanisa kuphedza banja kuikha pa mbuto yakutoma pinthu pyakufunika kakamwe mu umaso. (Landanisani Afilipi 1:9-11.) Kucedza kweneku kunaphedzambo m’bodzi na m’bodzi kuona kuti anakwanisa tani kuphedza towera kukwanirisa pyakufuna pya banja. Mwakuthimizira, banja ingacedza mwapakweca inakwanisa kumalisa nyatwa za makhaliro akuipa. Atsikana asafunika kudziwa kuti anabvala tani nguwo zakuthema na kucita pinthu mwadidi kwa babawo wakuafuya pabodzi na abale onsene acimuna akudza kunjira, pontho aphale asafunika uphungu wa makhaliro adidi na mama wawo wakuafuya pabodzi na abale awo acikazi akudza kunjira.​—1 Atesalonika 4:3-8.

25. Kodi ndi makhaliro api akuti anakwanisa kukuphedzani kukhala na ntendere m’banja ya nyakubala wakufuya?

²⁵ Mungagumanikana na nyatwa ya kukhala nyakubala wakufuya, khalani wakupirira. Pasafunika ndzidzi uzinji towera kukulisa uxamwali upswa. Kucitisa ana kuti akufuneni na akulemedzeni, akuti simwe mudaabala tayu ndi basa ikulu maningi. Mbwenye ndi pyakukwanisika. Ntima wanzeru na waudziwisi, wakufuna kukomeresa Yahova, ndi phata ya ntendere mu banja ya nyakubala wakufuya. (Misangani 16:20) Makhaliro anewa anakwanisambo kukuphedzani kuthimbana na nyatwa zinango.

26. Kodi ndi mu njira ipi nyatwa ya kobiri na maonero a pinthu pyakumanungo inakwanisa kucitisa banja kugawika?

²⁶ Nyatwa ya kobiri na maonero a pinthu pyakumanungo inakwanisa kugawa mabanja mu njira zizinji. Mwakutsukwalisa mabanja anango asafudzika thangwi ya kobiri na kufuna kukhala apfumi​—peno kukhala wakupfuma pang’ono. Kugawika kunakwanisa kuoneka khala anyakubala asaphata basa kudziko na ali na manyerezero akuti “kobiri yanga ndi yanga, kobiri yako ndi yako.” Ngakhale acalire kulongana thangwi ya kobiri, mbwenye ndandanda wawo wa basa unakwanisa kusiya ndzidzi wakucepa towera kucedza unango na nzace. Nsambo wakudzolowereka wa dziko ndi wakuti ababa asasiya mabanja awo mbaenda kaphata basa kutali mu ndzidzi uzinji​—nthanda zizinji peno piaka pizinji​—towera kuwina kobiri izinji yakuti cipo mbadaikwanisa mu dziko mwawo. Pyenepi pinakwanisa kubweresa nyatwa zikulu kakamwe.

27. Kodi ndi midida ipi inango yakuti inakwanisa kuphedza banja pa nyatwa ya kobiri?

²⁷ Nkhabepo mwambo unakwanisa kukhazikiswa towera kutsalakana makhaliro anewa, nakuti mabanja akusiyana-siyana asathimbana na pikakamizo pabodzi na pifuno pyakusiyana-siyana. Ngakhale tenepa, uphungu wa Biblya unakwanisa kuphedza. Mwacitsanzo, Misangani 13:​10 isapangiza kuti kucita nthonga kunakwanisa kucalirwa mu “kubva malongero.” Pyenepi nkhabe phataniza kulonga maonero anu basi mbwenye kusaka uphungu na kudzindikira kuti nzanu asaona tani nkhani ineyi. Kusiyapo pyenepi, kudinga pabodzi kuti munaphatisira tani kobiri kunakwanisa kuphedza kuwangisira kwa banja. M’midzidzi inango ndi pyakufunika​—panango mu ndzidzi wakucepa—​kuti anyakumanga banja mu uwiri wawo aphate basa kunja towera kutsalakana pyakusowa pinango, makamaka khala pana ana peno anango anatsalakana iwo. Khala ndi tenepa, mamuna anakwanisa kupangiza nkazace kuti ali nawo ndzidzi wakucedza naye. Iye pabodzi na ana anakwanisa kuphedza mabasa anango akuti kazinji kene nkazi asaacita ekha.​—Afilipi 2:1-4.

28. Kodi ndi pikumbuso pipi pyakuti pingaphatisirwa pinadzaphedza banja kukhala yakuphatana?

²⁸ Natenepa, kumbukani kuti maseze kobiri ndi yakufunika kakamwe n’dziko ino, iyo nkhabe bweresa utsanzayi. Mwandimomwene iyo nkhabe kupasa umaso. (Koelete 7:12) Inde, kutsalakana kakamwe pinthu pyakumanungo kunakwanisa kubweresa ngozwi za kufudza makhaliro adidi na auzimu. (1 Timoti 6:9-12) Ndi pyadidi tani kusaka pakutoma Umambo wa Mulungu na ulungami wace, na cibaso ca kutambira nkhombo mu kuwangisira kwathu towera kugumana pyakufuna pya umaso! (Mateo 6:25-33; Ahebere 13:5) Mungaikha pifuno pyauzimu pa mbuto yakutoma na mungasaka kukhala wa ntendere makamaka na Mulungu, munadzaona kuti banja yanu, ngakhale igawanike thangwi ya makhaliro anango, inadzakhala yakugumanyikana ku khundu yakufunika kakamwe.